Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 grudnia 2021 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXIV Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 18 listopada 2021 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa P. K.

przeciwko (...) S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

I.  zasądza od (...) S.A. z siedzibą w W. na rzecz powoda P. K. kwotę 84 730,89 ( osiemdziesiąt cztery tysiące siedemset trzydzieści złotych osiemdziesiąt dziewięć groszy) złotych wraz z ustawowymi odsetkami za opóźnienie od dnia 12 maja 2017 roku do dnia zapłaty;

II.  ustala, że pozwany (...) S.A. z siedzibą w W. ponosi koszty postepowania w całości, a ich szczegółowe wyliczenie pozostawia referendarzowi sądowemu.

Sygn. akt XXIV C 773/20

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 12 maja 2020 r. (data nadania) powód P. K. wniósł o zasądzenie od pozwanej (...) S. A. w W. kwoty 84 730,89 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 12 maja 2017 r. do dnia zapłaty oraz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwu powód wskazał, że zawarł z pozwaną, umowę tzw. „polisolokaty”. Następnie skutecznie oświadczył pozwanej, o braku woli kontynuowania umowy, w efekcie czego, doszło do umorzenia środków w ramach obu produktów i potrącenia opłaty likwidacyjnej o łącznej wartości 84 730,89 zł. Zdaniem powoda opłatę likwidacyjną pobrano w oparciu o niejasne i nigdzie niezdefiniowane kryterium „kosztów dystrybucji i akwizacji” polisy. Pozwana nie podała żadnych przesłanek, które uzasadniałby dokonanie potrącenia. Koszty dystrybucji utrzymywane są w zakresie abstrakcji, nie istnieje racjonalne i jasne ekonomicznie wyliczenie realnych kosztów akwizycji polisy. Zdaniem powoda zarówno fakt, jak i zakres pobranej opłaty, pozwala na uznanie, iż stanowi ona niedopuszczalną przy danym typie zobowiązania karę umowną, mająca odstraszyć konsumenta obciążeniami finansowymi, w przypadku przedwczesnego zakończenia produktu. Ponadto powód podniósł, że obliczenie danej opłaty, odbyło się w całkowitym oderwaniu strony umowy – powoda. Przez to postanowienie umowne określające opłatę likwidacyjną ma charakter niedozwolonej klauzuli w rozumieniu art.385 ¹§ 1 k.p.c. ponieważ jego treść stanowiąca świadczenie główne umowy, nie została uzgodniona indywidualnie z powodem. Postanowienia tego rodzaju uznane są za niedozwolone i wpisane do Rejestru Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów (pozew, k.3-5).

W odpowiedzi na pozew pozwana (...) S. A. w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Pozwana przyznała, że zawarła z powodem umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi, potwierdzone polisami o nr (...). Jednak zaprzeczyła, aby pobrała od powoda tytułem opłaty likwidacyjnej kwotę dochodzoną w niniejszym postępowaniu. Pozwana podniosła, że powód nie dołączył do pozwu Ogólnych Warunków Umowy oraz Tabeli Opłat i Limitów, które stanowią integralną część umowy ubezpieczenia, a tym samym kontrola wzorca umownego, której się domaga nie jest możliwa. Dodatkowo do pozwu nie dołączono również umowy, z której powód wywodzi swoje roszczenie. Zdaniem pozwanego, powód w pierwszej kolejności powinien wykazać treść łączącej strony umowy, a następnie przesłanki określone w treści art.385 ¹§ 1 k.c. Skoro powód nie przedstawił żadnych dowodów, a przede wszystkim treści umowy, której postanowienia kwestionuje powództwo podlega oddaleniu (odpowiedź na pozew, k. 31- 33).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Do powoda P. K. przyszedł agent ubezpieczeniowy i przedstawił mu propozycję zawarcia umowy na życie, na rzekomo korzystnych warunkach. Powód został poinformowany, że przez zawarcie takiej umowy będzie dużo zarabiał. Powód otrzymał do podpisania „przygotowaną” umowę, nie negocjował jej warunków (protokół, k.81).

P. K. zawarł z (...) S. A. w W. (dalej: (...) S. A. w W.) dwie umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi (...) ze składką regularną (miesięczną). Umowy powyższe zostały potwierdzone polisami o nr: (...). Podpisując wnioski o ubezpieczenie P. K. podpisał również oświadczenie, że został pouczony iż (...) jest umową ubezpieczenia na życie związaną z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi o charakterze inwestycyjnym z minimalną gwarantowaną sumą ubezpieczenia oraz, że został zapoznany z profilami ryzyka inwestycyjnego właściwymi dla poszczególnych ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych i świadomie – po dokonaniu analizy swoich potrzeb i oczekiwań zawarł umowy ubezpieczenia ze składką podstawową opłacaną regularnie, akceptując długoterminowy horyzont inwestycyjny, warunki i wysokość pobieranych przez Towarzystwo opłat, w tym opłaty likwidacyjnej oraz zakres obowiązków ubezpieczającego, w szczególności zobowiązanie do regularnego opłacania składki podstawowej. Oświadczył również, że przed zawarciem umowy ubezpieczenia otrzymał i zapoznał się z treścią m.in.:

- Ogólnych warunków ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi ze składką podstawową opłacaną regularnie – (...)

- Tabeli opłat i limitów - (...) (okoliczności bezsporne, wnioski o ubezpieczenie, pisma potwierdzające rozwiązanie umów, k. 44-47v).

(...) S. A. w W. w piśmie z 17 września 2015 r. potwierdziła realizację wniosku P. K. z 7 września 2015 r., zgodnie z którym umowa ubezpieczeniowa potwierdzona polisą nr (...) została rozwiązana. Potwierdziła również realizację dyspozycji dotyczącej wypłaty wartości polisy w kwocie 226 837,65 zł, na którą składały się następujące pozycje: wyliczona wartość podstawowa – 267 137,98 zł; wyliczona wartość dodatkowa – 7 371,60 zł oraz kwota potrąceń – 47 671,93 zł. (...) S. A. w W. poinformowała również, że dokonała wyliczenia wartości polisy ubezpieczeniowej P. K. oraz umorzenia liczby jednostek precyzyjne wskazanych w piśmie (pismo, k.11).

(...) S. A. w W. w piśmie z 17 września 2015 r. potwierdziła realizację wniosku P. K. z 7 września 2015 r., zgodnie z którym umowa ubezpieczeniowa potwierdzona polisą nr (...) została rozwiązana. Potwierdziła również realizację dyspozycji dotyczącej wypłaty wartości polisy w kwocie 196 540,68 zł, na którą składały się następujące pozycje: wyliczona wartość podstawowa – 238 599,64 zł; oraz kwota potrąceń – 42 058,96 zł. (...) S. A. w W. poinformowała również, że dokonała wyliczenia wartości polisy ubezpieczeniowej P. K. oraz umorzenia liczby jednostek precyzyjne wskazanych w piśmie (pismo, k.12).

Powód pismem z 13 lutego 2017 r. wezwał pozwaną do zwrotu kwot potrąconych tytułem opłat za wykup polis jako pobranych na podstawie niewiążącego postanowienia abuzywnego (wezwanie, k.9-10).

W odpowiedzi na powyższe wezwanie pozwana wskazała, że jest ono niezasadne, a tym samym nie znajduje podstaw do zwrotu należności wskazanych w wezwaniu (pismo, k.13).

Do dnia zamknięcia rozprawy pozwana nie zwróciła powodowi kwot pobranych z tytułu opłaty za wykup (okoliczności bezsporne).

Powyższych ustaleń Sąd dokonał na podstawie dołączonych do akt sprawy dokumentów, których prawdziwość nie budziła wątpliwości i nie była kwestionowana przez strony. Ustalenie stanu faktycznego nastąpiło również na podstawie zeznań P. K. złożonych w charakterze strony. Zeznaniom tym Sąd dał wiarę, było one bowiem spójne.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powód domagał się zasądzenia od pozwanej kwoty 84 730,89 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 12 maja 2017 r. Wniesione roszczenie powód opierał na twierdzeniu, że postanowienia łączących go z pozwaną umów, w części dotyczącej opłaty z tytułu wykupu polis (opłaty likwidacyjnej) mają charakter klauzuli niedozwolonej i w związku z tym nie są dla niego wiążące. Stosownie do art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. W przypadku uznania, że konkretne postanowienia nie wiążą konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie zgodnie z § 2 cytowanego przepisu. Jak z kolei wyjaśnia § 3 tegoż artykułu nieuzgodnione indywidualnie postanowienia umowy to takie, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ustalenie przez Sąd, że wskazywane przez powoda postanowienia umowy mają charakter klauzul niedozwolonych oznaczałoby, że brak było podstawy prawnej do pobrania przez pozwaną opłat z tytułu całkowitego wykupu polisy w łącznej kwocie 84 730,89 zł. W tym zakresie przejęte środki pieniężne stałby się pozbawioną podstawy prawnej korzyścią majątkową pozwanej kosztem powoda, o której mowa w art. 405 k.c. Dlatego też ostatecznie podstawę prawną roszczenia powoda stanowił wzmiankowany wyżej przepis.

Kluczową w niniejszej sprawie kwestią była zatem ocena postanowień ogólnych warunków ubezpieczenia, związanych z wykupem polis, a konkretnie wysokością pobieranych przez pozwaną opłat z tytułu tegoż wykupu, w kontekście ich ewentualnej abuzywności. Jak wynika z art. 385 ¹ § 1 k.c. zakwalifikowanie konkretnego postanowienia jako klauzuli niedozwolonej wymaga łącznego spełnienia następujących przesłanek:

1.  oceniane postanowienie stanowi element umowy zawartej z konsumentem;

2.  postanowienie nie zostało z konsumentem indywidualnie uzgodnione;

3.  postanowienie, o ile określa główne świadczenia stron, nie zostało sformułowane w sposób jednoznaczny;

4.  postanowienie to kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Okoliczność spełnienia pierwszej z przesłanek nie była przedmiotem sporu pomiędzy stronami. Nie ulegało wątpliwości, że przystępujący do umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi powód działał jako konsument (ar. 22 ¹ k.c.), zaś pozwana, która profesjonalnie zajmuje się działalnością ubezpieczeniową występowała w umowie jako przedsiębiorca.

Nie wymagała również w ocenie Sądu szerszego komentarza kwestia braku indywidualnego uzgodnienia z powodem kwestionowanych przez niego postanowień umowy. Postanowienia dotyczące umowy ubezpieczenia, do której przystąpił powód, zwyczajowo regulowane są w Ogólnych Warunkach Ubezpieczenia, które stanowią element stosowanego przez pozwaną wzorca umowy, o jakim mowa w art. 385 ¹ § 3 k.c.

Rozważając, czy postanowienia umowne dotyczące wartości wykupu polisy, a konkretnie sposobu ustalania jego wysokości stanowią „postanowienia określające główne świadczenia stron”, o których mowa w art. 385 ¹ § 1 k.c. wskazać trzeba, że zgodnie z poglądami orzecznictwa powyższy termin należy interpretować ściśle, jako obejmujący jedynie klauzule wprost odnoszące się do obowiązku głównego realizowanego w ramach umowy (Uchwała Sądu Najwyższego z 29 czerwca 2007 roku, sygn. akt III CZP 62/07, OSNC nr 7-8/2008, poz. 87). W świetle powyższego należało uznać, że w umowie ubezpieczenia świadczenia główne stron ograniczają się do obowiązku zapłaty składki przez ubezpieczonego i świadczenie usług ubezpieczeniowych po stronie ubezpieczyciela, w szczególności spełnienie świadczenia związanego z wystąpieniem zdarzenia ubezpieczeniowego (art. 805 k.c.). Dodając do powyższego element inwestycyjny (ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe) za świadczenie główne należałoby po stronie ubezpieczyciela uznać także zarządzanie przekazanymi środkami na zlecenie i lokowanie ich w określone produkty inwestycyjne. Nie będzie nim natomiast w ocenie Sądu wypłata wartości wykupu polisy, w związku z czym postanowienia odnoszące się do tej kwestii podlegają badaniu pod względem ich ewentualnej abuzywności, bez względu na to czy zostały w umowie sformułowane w sposób jednoznaczny czy też nie. Oceny tej nie zmienia fakt, że art. 13 ustawy o działalności ubezpieczeniowej (Dz.U. 2013, poz. 950 j.t. ze zm.) nakazuje ubezpieczycielowi określenie w umowie zasad ustalania wartości świadczeń oraz wartości wykupu ubezpieczenia, w tym również zasad umarzania jednostek ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego i terminów ich zamiany na środki pieniężne i wypłaty świadczenia. Okoliczność, że ustawodawca wymaga by podmiot prowadzący działalność ubezpieczeniową zawarł w umowie określone zapisy nie oznacza, że jest to świadczenie główne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c.

W ostatniej kolejności należało zatem ocenić postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 13 lipca 2005 roku, sygn. akt I CK 832/04, w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. „rażące naruszenie interesów konsumenta” oznacza nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym, natomiast „działanie wbrew dobrym obyczajom” w zakresie kształtowania treści takiego stosunku obligacyjnego wyraża się w tworzeniu przez partnera konsumenta takich klauzul umownych, które godzą w równowagę kontraktową tego stosunku (LEX nr 159111).

Przejęcie przez ubezpieczyciela całości lub znacznej części wpłaconych przez powoda środków, w arbitralnej wysokości nie mającej w ocenie Sądu związku z rzeczywiście poniesionymi kosztami, oraz fakt, że w takich okolicznościach to wyłącznie powód ponosi ryzyko wcześniejszego rozwiązana umowy jest wyrazem nierówności stron tego stosunku zobowiązaniowego, kształtując prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza jego interesy jako konsumenta. W istocie zapisy dotyczące opłaty za całkowity lub częściowy wykup polisy można postrzegać jako postanowienie nakładające na konsumenta, który nie wykonał zobowiązania lub odstąpił od umowy, obowiązek zapłaty rażąco wygórowanej kary umownej lub odstępnego (art. 385 ³ pkt 17 k.c.). W świetle dyspozycji art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. uznać należało, że postanowienia umowy dotyczące opłaty za wykup polisy nie wiążą powoda, natomiast w pozostałym zakresie umowa pomiędzy stronami pozostaje aktualna. Oznacza to, że w niniejszej sprawie brak było podstaw do potrącenia przez pozwaną z kwoty wypłaconej powodowi opłaty wykupu, w związku z czym w zakresie pobranej kwoty pozostaje ona bezpodstawnie wzbogacona w rozumieniu art. 405 k.c. Powyższa konstatacja skutkuje powstaniem po stronie pozwanej obowiązku zwrotu na rzecz powoda całości opłaty wykupu w kwocie 84 730,89 zł.

O odsetkach Sąd orzekł na podstawie art. 481 k.c. zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W związku z powyższym uznać należało, że pozwana pozostawała w zwłoce ze zwrotem w/w środków od dnia 12 maja 2017 r.

Ostatecznie Sąd zasądził zatem od pozwanej na rzecz powoda kwotę, której powód dochodził pozwem, tj. 84 730,89 zł, wraz z odsetkami ustawowymi od 12 maja 2017 r. do dnia zapłaty, w związku z czym orzeczono jak w punkcie pierwszym wyroku.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c., ustalają, że pozwana ponosi w całości koszty postępowania. Na podstawie art.108 § 1 zd. 2 k.p.c. szczegółowe rozliczenie kosztów pozostawiono referendarzowi sądowemu.

sędzia Monika Dominiak

ZARZĄDZENIE

1.  (...)

2.  (...)

sędzia Monika Dominiak