Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 14 stycznia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Bydgoszczy, VIII Wydział Gospodarczy

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Artur Fornal

Sędziowie: Jacek Wojtycki

Eliza Grzybowska

po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 2022 r. w Bydgoszczy

na posiedzeniu niejawnym

sprawy upadłościowej osoby nieprowadzącej działalności gospodarczej M. S.

w przedmiocie umorzenia zobowiązań lub ustalenia planu spłaty

na skutek zażalenia wierzyciela (...) z siedzibą w K.

na postanowienie Sądu Rejonowego w Bydgoszczy z dnia 5 października 2021 r., sygn. akt XV GUp 241/19

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać Sądowi Rejonowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania zażaleniowego.

Jacek Wojtycki Artur Fornal Eliza Grzybowska

Sygn. akt VIII Gz 236/21

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem z dnia 5 października 2021 r. Sąd Rejonowy w Bydgoszczy (Sąd upadłościowy) umorzył w całości wszystkie zobowiązania upadłej M. S. powstałe przed dniem ogłoszenia upadłości, czyli przed dniem 19 czerwca 2019 r. bez ustalenia planu spłaty wierzycieli.

Rozstrzygnięcie to zapadło w wyniku ponownego rozpoznania sprawy przez Sąd pierwszej instancji po uchyleniu postanowienia tego Sądu z 6 kwietnia 2021 r. – o tożsamej treści – na skutek zażalenia jednego z wierzycieli przez Sąd Okręgowy w Bydgoszczy, postanowieniem z dnia 25 czerwca 2021 r. (sygn. akt VIII Gz 92/21),

Sąd Okręgowy, wydając w tej sprawie orzeczenie uchylające (kasatoryjne) w uzasadnieniu wskazał, że biorąc pod uwagę konkretny zawód upadłej (księgowego), w którym pracuje osiągając stały miesięczny dochód w wysokości 3 137 zł, brak innych osób na utrzymaniu, a także i to że upadła jest osobą zdrową nie zachodzą przesłanki do odstąpienia od ustalenia planu spłaty. Sąd drugiej instancji podkreślił, że rezygnacja z tego istotnego stadium postępowania upadłościowego może nastąpić jedynie na zasadzie wyjątku, gdy z uwagi na stan zdrowia upadłego, jego niedołężność, brak zdolności do pracy w połączeniu z brakiem dochodów z jakichkolwiek źródeł, będzie oczywiste, że nie dokona on jakichkolwiek spłat. Sąd Okręgowy odwołał się przy tym (pomocniczo) do kryterium minimum socjalnego i minimum egzystencji, które dla roku 2020 wynosiły odpowiednio kwoty: 1 265,94 zł i 641,74 zł. Skoro dochody upadłej znacznie przekraczają minimum socjalne (stanowią ponad jego dwukrotność), to przy uwzględnieniu niezbędnych wydatków upadłej, w ocenie Sądu drugiej instancji uzasadnione byłoby – mając na uwadze zgromadzony dotychczas materiał dowodowy – przyjęcie miesięcznej kwoty spłaty przynajmniej w granicach 300-400 zł. Sąd ten nakazał Sądowi Rejonowemu aby przy ponownym rozpoznaniu sprawy szczegółowej analizie poddał miesięczne wydatki upadłej (w związku ze wskazaniem, że po pokryciu stałych wydatków związanych mi.in. z wynajmem mieszkania, pozostaje jej kwota ok. 1 000 zł, którą upadła przeznaczać ma w całości na utrzymanie: żywność, kosmetyki, środki czystości, odzież, obuwie, otrzymując ponadto pomoc finansową od siostry – z reguły w wysokości ok. 200 zł miesięcznie). Sąd drugiej instancji doszedł w tej kwestii do wniosku, że wstępna analiza zadeklarowanych przez upadłą miesięcznych kosztów pozwala przyjąć, że upadła ponosi również wydatki, które mają charakter zbyt kosztowny (m.in. opłata za telewizję i Internet w kwocie 150 zł, korepetycje z j. angielskiego w kwocie 200 zł), bądź też budzą wątpliwości (dojazdy do pracy w kwocie 280 zł miesięcznie, w sytuacji gdy jest ona wykonywana w części zdalnie). Wskazano przy tym na brak ustaleń Sądu a quo co do możliwości poczynienia przez upadłą oszczędności przy uwzględnieniu, że postępowanie oddłużeniowe w swoim założeniu nie służy zapewnieniu upadłemu dotychczasowego poziomu życia, lecz koniecznego jedynie utrzymania na niezbędnym (minimalnym, a nie przeciętnym) poziomie, co wiąże się z postulatem oszczędnego gospodarowania posiadanymi środkami - w taki sposób, aby w maksymalnym możliwym stopniu pozwoliło to na przeznaczenie na przynajmniej częściowe zaspokojenie wierzycieli. Sąd Okręgowy wskazał w związku z tym na konieczność przynajmniej powtórnego przesłuchania upadłej, podkreślając jednocześnie, że zebrany dotychczas materiał dowodowy nie pozwala na umorzenie w całości jej zobowiązań na podstawie art. 491 ¹⁶ ust. 1 ustawy – Prawo upadłościowe. Sąd drugiej instancji wskazał, że ustalając plan spłaty Sąd Rejonowy powinien kierować się możliwościami zarobkowymi upadłej, koniecznością jej utrzymania, wysokością niezaspokojonych wierzytelności i realnością ich zaspokojenia. Ustaleń wymagał także zakres otrzymywanej przez upadłą pomocy ze strony rodziny, nadto – jak przewiduje to przepis art. 491 ¹⁹ ust. 1 ustawy Prawo upadłościowe – na etapie wykonywania planu spłaty wierzycieli istnieje możliwość jego zmiany (uchylenia), jeśli upadły nie będzie mógł wywiązywać się z obowiązków określonych w planie spłaty.

Rozstrzygnięcie ponownie umarzające w całości zobowiązania upadłej – zapadłe po ponownym rozpoznaniu sprawy przez Sąd Rejonowy – oparte zostało o następujące ustalenia faktyczne oraz rozważanie prawne.

Upadłość M. S., nieprowadzącej działalności gospodarczej została ogłoszona w dniu 19 czerwca 2019 r. Nie ustalono aby upadła posiadała jakikolwiek majątek nadający się do spieniężenia w postępowaniu upadłościowym. Posiada ona jedynie przedmioty urządzenia domowego, niezbędne do osobistego utrzymania. Upadła jest księgową, jest osobą samotną w wieku 42 lat, utrzymuje się z wynagrodzenia za pracę w wysokości 3 137zł netto. Zamieszkuje w wynajmowanym jednopokojowym mieszkaniu i z tego tytułu ponosi koszty w wysokości 1 450 zł miesięcznie (czynsz najmu 950 zł, czynsz 143 zł, gaz 35 zł, ogrzewanie 150 zł, prąd 75 zł, woda i kanalizacja 85 zł, wywóz odpadów 12 zł, telewizja 50 zł). Upadła za telefon płaci miesięcznie 100 zł, a za Internet 50 zł, przy czym 25 zł z tej kwoty stanowi spłata aparatu telefonicznego. Po zmianie pracy upadła zmuszona była do zakupu telefonu celem wykonywania obowiązków pracowniczych. Umowa na Internet i telefon kończy się w lutym 2022 r. Po tym okresie upadła będzie płaciła 29 zł za abonament telefoniczny oraz ok. 49 zł za Internet, łącznie ok. 80 zł. Media te są jej niezbędne do wykonywania obowiązków pracowniczych. Miesięczny koszt lekarstw upadłej wynosi 25 zł. Upadła jest zatrudniona u pracodawcy mającego siedzibę w T.. Z uwagi na pandemię pracowała zdalnie ze swojego mieszkania w B., obecnie jednak dojeżdża ona komunikacją miejską do biura klienta w miejscu zamieszkania (bilet miesięczny kosztuje 120 zł). W T. powinna być osiem razy w miesiącu, niemniej częstotliwość przyjazdów do siedziby firmy w T. zależy od ustaleń z bezpośrednią przełożoną upadłej. Bilet autobusowy w jedną stronę do T. kosztuje 9,60 zł. Miesięczne wydatki na dojazdy do T. wynoszą zatem ok. 150 zł. Warunkiem utrzymania pracy w dobie pandemii było przejęcie dodatkowych obowiązków, które wiążą się ze znajomością języka angielskiego, wobec czego upadła podjęła naukę tego języka, co kosztuje 200 zł miesięcznie. Upadła korzysta również z bezpłatnych internetowych kursów nauki języka, niemniej jednak specyfika jej pracy wymaga płynnej znajomości branżowego języka angielskiego, dlatego jest zmuszona opłacać lekcje z nauczycielem, z którym może ćwiczyć umiejętność konwersacji w języku obcym. Pozostającą do jej dyspozycji kwotę w wysokości ok. 1 000 zł upadła przeznacza – jak wskazał Sąd pierwszej instancji – na skromne utrzymanie: żywność, kosmetyki, środki czystości, odzież, obuwie. Wcześniej upadła otrzymywała również pomoc finansową ze strony swojej siostry, ok. 200 zł miesięcznie gdyż uzyskiwane dochody nie wystarczały na samodzielne utrzymanie. Obecnie jednak siostra upadłej nie ma możliwości udzielenia finansowej pomocy upadłej, gdyż wraz z mężem pomaga choremu na raka płuc ojcu.

Uprzednio upadła zamieszkiwała z rodzicami w ich dwupokojowym mieszkaniu, lecz z uwagi na choroby rodziców (ojciec upadłej leczy się onkologicznie, a matka cierpi na chorobę Alzhaimera) dalsze wspólne zamieszkiwanie okazało się niemożliwe i upadła zmuszona była wynająć mieszkanie i samodzielnie ponosić wszystkie koszty utrzymania.

Postanowieniami z dnia 20 marca 2020 r. i 10 lipca 2020 r. sędzia-komisarz zatwierdził listy wierzytelności, na których zostały umieszczone wierzytelności wobec sześciu wierzycieli w łącznej wysokości 190 156,71 zł. Środki zgromadzone w masie upadłości, a pochodzące głównie z wpłat upadłej, których dokonywała w czasie gdy jeszcze mieszkała z rodzicami, pozwoliły na zaspokojenie kosztów postępowania oraz na sporządzenie ostatecznego planu podziału.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Rejonowy zważył, że zgodnie z art. 491 ¹⁶ ust. 1 ustawy - Prawo upadłościowe umarzenie zobowiązań upadłego bez ustalania planu spłaty wierzycieli powinno nastąpić, jeżeli jego osobista sytuacja w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli.

Za nieistotną w świetle tej regulacji Sąd upadłościowy uznał wysokość niezaspokojonych zobowiązań oraz przyczynę powstania trudnej sytuacji osobistej upadłego, jeśli tylko obiektywnie wykluczone okaże się dokonywanie spłat. Wskazując na to Sąd ten ponownie uznał za oczywiste, że sytuacja osobista upadłej nie pozwala uznać ją za zdolna do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli. Osiągany przez upadłą dochód z wynagrodzenia za pracę, w wysokości nieco ponad 3 000 zł, jest przez nią w całości przeznaczany na koszty samodzielnego utrzymania. Kwotę 1 450 zł wydatkowaną na czynsz, media, TV, gaz, wodę i kanalizację oraz wywóz śmieci Sąd ten nie uznał za wygórowaną, natomiast wydatek w kwocie 150 zł na telefon i Internet ocenił jako w pełni uzasadniony biorąc pod uwagę rodzaj wykonywanej przez dłużniczkę pracy, a także fakt ograniczeń pandemicznych, które spowodowały konieczność pracy zdalnej. Utrzymanie przez upadłą stałej pracy Sąd Rejonowy uznał za istotne, gdyż uchroni ją to przed ponownym popadnięciem w długi. Z tożsamych powodów Sąd ten stwierdził, że wydatek rzędu 200 zł na kurs językowy nie jest wydatkiem zbytkowym, a kwota 50 zł za jedną prywatną lekcję języka angielskiego jest kwotą niską w porównaniu do średnich cen panujących na rynku korepetycji. Z powodu pandemii koronawirusa upadła musiała przejąć dodatkowe obowiązki w pracy, zatem zasadne jest – zdaniem Sądu Rejonowego – wydatkowanie powyższych kwot we wskazany sposób z uwagi na konieczność realizowania obowiązków pracowniczych. Sąd pierwszej instancji dał również wiarę wyjaśnieniom upadłej w kwestii wydatków na dojazdy w łącznej kwocie ok. 230 zł. Na powyższą sumę składa się wydatek na zakup biletu miesięcznego, a pozostałość stanowią dojazdy do T.. W ocenie tego Sądu wiarygodne są zeznania upadłej, która wskazała, że na zakup żywności, środków czystości oraz ubrań i obuwia upadła przeznacza ok. 1 000 zł miesięcznie. Biorąc pod uwagę znaczny wzrost cen artykułów spożywczych oraz kosmetycznych Sąd Rejonowy nie uznał powyższych wydatków za zawyżone (upadła codziennie chodzi do pracy, musi zatem zakupić odpowiednie środki higieniczne, dezynfekujące, czy też kosmetyczne, wskazała ona, że od lat nie kupuje sobie nowych ubrań, czy butów, jeśli są one zniszczone szuka nowych na przecenach, promocjach, czy też w sklepach z odzieżą używaną).

Sąd pierwszej instancji wskazał ponadto, że w chwili obecnej upadła nie może także liczyć na pomoc finansową ze strony najbliższych. Dotychczas korzystała z pomocy siostry, a poza tym mieszkała wraz z rodzicami. Niemniej jednak z powodu pogarszającego się stanu zdrowia jej rodziców musiała podjąć decyzję o wyprowadzce, co znacznie wpłynęło na wysokość jej comiesięcznych wydatków. Ponadto upadła nie może już korzystać z pomocy finansowej siostry, która stara się wspomóc ekonomicznie schorowanych rodziców.

Mając to na uwadze Sąd Rejonowy stwierdził, że pomimo tego, że miesięczny dochód uzyskiwany przez upadłą przewyższa kwotę minimalnego wynagrodzenia, nadal nie ma ona możliwości finansowych na zrealizowanie jakiegokolwiek planu spłaty. Dochody jakie uzyskuje są w całości przeznaczane na konieczne wydatki. Sąd pierwszej instancji nie dopatrzył się tym samym możliwości wygospodarowania przez upadłą jakiejkolwiek kwoty i realizacji planu spłaty wierzycieli. Po uiszczeniu niezbędnych opłat związanych z wynajmem i utrzymaniem mieszkania, do dyspozycji dłużniczki pozostaje kwota ok. 1 500 zł, która ma wystarczyć na zakup jedzenia, środków kosmetycznych i czyszczących, leków, biletów autobusowych, czy też opłat za Internet i telefon, a tym samym nie pozwala na poczynienie przez nią jakichkolwiek oszczędności. Zdaniem Sądu Rejonowego upadła gospodaruje swoimi środkami w sposób oszczędny, racjonalny i nie sposób uznać tych wydatków za niepotrzebne.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniósł wierzyciel – (...) z siedzibą w K., zaskarżając je w całości. Zaskarżonemu rozstrzygnięciu zarzucił naruszenie:

-

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczność ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym polegającą na przyjęciu, że upadła nie jest zdolna do poczynienia oszczędności w zakresie swoich wydatków,

-

art. 233 § 1 k.p.c. poprzez sprzeczność ustaleń Sądu z zebranym w sprawie materiałem dowodowym polegającą na przyjęciu, że wydatki na dojazdy do pracy są uzasadnione,

-

reguł swobodnej oceny dowodów i brak wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie, które doprowadziło Sąd pierwszej instancji do błędnego ustalenia, że upadła nie ma zdolności do spłaty swoich zobowiązań z powodu wysokich wydatków.

Wierzyciel wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, a także zasądzenie od upadłej na jego rzecz zwrotu kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa prawnego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu zażalenia wierzyciel podniósł, że Sąd upadłościowy już po raz drugi umorzył zobowiązania upadłej, a uchylając wcześniej wydane postanowienie tej treści Sąd Okręgowy w Bydgoszczy słusznie podważył zasadność ponoszenia przez upadłą określonych wydatków jako niezbędnych. Skarżący podkreślił, że upadła posiadająca określony zawód i zarabiająca ponad 3 000 zł netto miesięcznie ma możliwość takiego gospodarowania swoimi wydatkami, aby wyasygnować z dochodów środki na spłatę wierzycieli.

W odpowiedzi na zażalenie upadła wniosła o jego oddalenie, wskazując, że nie jest zatrudniona na stanowisku księgowej, a jedynie jako specjalista ds. księgowości (ukończyła licencjat z administracji). Koszty związane z wynajmem mieszkania od stycznia 2022 r. wzrosną o 100 zł ze względu na podwyższenie kosztów prądu i gazu, ogółem wynosić więc będą łącznie 1550 zł. Od lutego 2022 r. zostaną natomiast obniżone koszty upadłej za telefon o ok. 120 zł, na nowym ładzie zyska ona 87 zł miesięcznie, jednak biorąc pod uwagę inflację wynoszącą 7,7 % ponoszone przez nią wydatki nie są wygórowane (dziennie na utrzymanie pozostaje jej ok. 35 zł).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zażalenie wierzyciela zasługiwało na uwzględnienie oraz skutkowało uchyleniem zaskarżonego postanowienia i ponownym skierowaniem sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.

Na wstępie podkreślić należy, że Sąd Rejonowy pominął wiążącą go ocenę prawną wyrażoną w uzasadnieniu kasatoryjnego orzeczenia wydanego w tej sprawie poprzednio przez Sąd drugiej instancji.

Zwrócić trzeba uwagę na treść i konsekwencje jakie niesie za sobą zasada wyrażona wprost w art. 386 § 6 k.p.c. – który w niniejszej sprawie znajduje odpowiednie zastosowanie (art. 397 § 3 k.p.c. w zw. z art. 229 i art. 491 ² ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. Prawo upadłościowe [tekst jedn.: Dz. U. z 2019, poz. 498 ze zm. - dalej jako „p.u.”]).

Zgodnie z treścią powołanej regulacji ocena prawna wyrażona w uzasadnieniu wyroku (postanowienia) sądu drugiej instancji wiąże zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy, wówczas jeśli nie nastąpiła zmiana stanu prawnego lub faktycznego.

W nauce prawa wskazuje się, iż wynikająca z tego przepisu zasada związania oceną prawną sądu drugiej instancji jest jedną z naczelnych ustrojowych zasad procedury. Zasada ta zapobiega powtarzaniu popełnionych błędów oraz gwarantuje pewność i trwałość raz zajętego w sprawie stanowiska sądu wyższej instancji, co umożliwia stronom podjęcie właściwej obrony ich interesów procesowych i materialnoprawnych. Niezbędna gwarancja pewności orzeczniczej musi być stosowana przez wszystkie sądy, a zatem nie mogą być akceptowane żadne odstępstwa od niej poza wskazanymi w ustawie. Ograniczenia wynikające z orzeczenia sądu drugiej instancji mają na celu zapobieżenie powtórzeniu się okoliczności powodujących wadliwość uchylonego orzeczenia. W ponownym postępowaniu sąd jest zobligowany do przeprowadzenia postępowania w kierunku wskazanym w orzeczeniu sądu drugiej instancji. Związanie takie dotyczy zarówno tego, jakie przepisy prawa należy zastosować, jak i co do przyjętej przez sąd drugiej instancji wykładni tych przepisów (J. Gudowski, Niezawisłość a związanie sędziego oceną prawną sądu wyższej instancji, "Polski Proces Cywilny", nr 3/2016, s. 433 i nast.).

Orzecznictwo jednolicie wskazuje, iż rozpoznając ponownie środek zaskarżenia w tej samej sprawie Sąd drugiej instancji musi kierować się zajętym już uprzednio przez Sąd odwoławczy stanowiskiem prawnym. Związanie wynikające z art. 386 § 6 k.p.c. oznacza m.in. zakaz formułowania ocen prawnych sprzecznych z wyrażonymi wcześniej w uzasadnieniu orzeczenia Sądu drugiej instancji, a nawet zakaz podejmowania w jakikolwiek sposób próby podważania czy kontestowania wiążącej go oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania (zob. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 22 października 2009 r., III CZP 75/09, LEX nr 532090; z dnia 8 maja 2007 r., II UZP 1/07, OSNP 2008, nr 3–4, poz. 48, oraz wyroki SN: z dnia 25 marca 2004 r., III CK 335/02, LEX nr 585801; z dnia 13 grudnia 1999 r., I CKN 175/99, LEX nr 50734; z dnia 8 maja 2012 r., II UK 237/11, OSNP 2013, nr 7–8, poz. 91).

Kwestię interpretacji art. 386 § 6 k.p.c. podjął również Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 8 listopada 2016 r., P 126/15 (OTK-A 2016/89), który badał zgodność przedmiotowego przepisu z art. 45 ust. 1 i art. 178 ust. 1 Konstytucji RP. W uzasadnieniu wskazano m.in., że brak związania sądu pierwszej instancji wskazaniami co do ponownego rozpoznawania sprawy stanowiłby zagrożenie dla funkcjonowania w praktyce prawa do sądu i rodziłby obawę o jednolitość orzecznictwa, regulacja ta w założeniu ma bowiem na celu zapobieżenie powtórzeniu się okoliczności powodujących wadliwość uchylonego orzeczenia.

Sąd Okręgowy, mając powyższe na względzie, podkreśla więc, że orzekając obecnie pozostaje związany oceną prawną wyrażoną poprzednio w niniejszej sprawie w uzasadnieniu postanowienia z dnia 25 czerwca 2021 r., sygn. akt VIII Gz 92/21, co do braku przesłanek rezygnacji z ustalenia planu spłaty i umorzenia w całości zobowiązań upadłej na podstawie art. 491 ¹⁶ p.u. ( zob. k. 335 i 339-346 akt). Oceną tą związany był także Sąd Rejonowy, któremu sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania, w sytuacji gdy – tak w zakresie wysokości dochodów uzyskiwanych przez upadłą, jak i ponoszonych przez nią wydatków – nie można było stwierdzić, aby zmiana stanu faktycznego miała charakter znaczący (istotny) dla takiej oceny.

Uchylając uprzednio wydane postanowienie o umorzeniu zobowiązań Sąd drugiej instancji, polecił Sądowi pierwszej instancji (Sądowi upadłościowemu), aby – z uwagi na dostrzeżoną błędną wykładnię art. 491 ¹⁶ p.u. – ustalił plan spłaty wierzycieli, przy uwzględnieniu możliwości zarobkowych upadłej, koniecznością jej utrzymania, wysokością niezaspokojonych wierzytelności i realnością ich zaspokojenia. Formułując taką ocenę prawną, wiążącą Sąd Rejonowy, Sąd drugiej instancji podzielił pogląd, że skoro przepis art. 491 ¹⁶ ust. 1 p.u. (w brzmieniu znajdującym zastosowanie w niniejszej sprawie) wskazuje na powinność umorzenia zobowiązań upadłego bez ustalenia planu spłaty dopiero wówczas, jeśli osobista sytuacja upadłego w oczywisty sposób wskazuje, że nie byłby on zdolny do dokonania jakichkolwiek spłat w ramach planu spłaty wierzycieli, to umorzenie takie powinno mieć charakter absolutnie wyjątkowy, gdy z uwagi na stan zdrowia, niedołężność, brak zdolności do pracy w połączeniu z brakiem źródeł przychodów niemożność dokonywania jakichkolwiek spłat będzie oczywista.

Należy uznać, że w sprawie nie nastąpiła tego rodzaju zmiana stanu faktycznego (upadła w dalszym ciągu pracuje, ma stały dochód), która w świetle regulacji art. 386 § 6 k.p.c. pozwalałaby Sądowi pierwszej instancji na odstąpienie od wiążącego go poglądu Sądu Okręgowego, co do braku podstaw umorzenia w całości zobowiązań upadłej bez ustalenia planu spłaty.

Wyłącznie więc w tych granicach Sąd Rejonowy (Sąd upadłościowy) mógł sformułować własną ocenę materiału dowodowego, przy uwzględnieniu, że zalecenia Sądu drugiej instancji udzielone po uchyleniu orzeczenia i przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania nie mogą narzucać sądowi pierwszej instancji określonej oceny zebranego materiału dowodowego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 marca 2013 r., V CSK 156/12, LEX nr 1347907). Przedwczesne jest w związku z tym rozważanie obecnie przez Sąd Okręgowy zarzutu naruszenia art. 233 k.p.c., w zakresie w jakim zarzut ten dotyczy oceny Sądu pierwszej instancji określonych wydatków jako uzasadnionych (koniecznych).

W dalszym toku postępowania Sąd upadłościowy – przy uwzględnieniu wskazań i oceny prawnej wyrażonej przez Sąd Okręgowy – mógłby więc ocenić, że nie zachodzi podstawa ustalenia planu spłaty wierzycieli wyłącznie gdyby doszło do zasadniczej zmiany w sytuacji osobistej upadłej, w oczywisty sposób przesądzającej o niemożności dokonywania jakichkolwiek spłat wierzycieli w ramach planu. Aktualny i wiążący pozostaje wyrażony uprzednio pogląd Sądu drugiej instancji, że postępowanie oddłużeniowe w swoim założeniu nie służy zapewnieniu upadłemu dotychczasowego poziomu życia. W zamian za to, upadły zyskuje bowiem możliwość oddłużenia i umorzenie - po wykonaniu planu spłaty - niezaspokojonych zobowiązań powstałych przed ogłoszeniem upadłości. Ustalając plan spłaty trzeba zatem zapewnić upadłemu możliwość koniecznego utrzymania na niezbędnym (minimalnym, a nie przeciętnym) poziomie, co wiąże się z postulatem oszczędnego gospodarowania posiadanymi środkami - w taki sposób aby w maksymalnym możliwym stopniu pozwoliło to na przeznaczenie ich w celu częściowego chociażby zaspokojenia wierzycieli (zob. A. Hrycaj, A. Owczarewicz, A. Pawłowski Postanowienie sądu o ustaleniu planu spłaty w postępowaniu upadłościowym prowadzonym wobec osoby fizycznej nieprowadzącej działalności gospodarczej, „Doradca Restrukturyzacyjny” 2016, nr 4, s. 34). Chociaż bowiem pierwszoplanowym celem tzw. upadłości konsumenckiej jest oddłużenie osoby fizycznej, to jednak – co należy podkreślić – to jednak przy zachowaniu słusznych praw wierzycieli, należy je prowadzić tak aby nie pozbawiało ono dłużnika (upadłego) w przyszłości motywacji do zwiększonej staranności.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd pierwszej instancji powinien mieć natomiast na uwadze, że publikowane przez (...) wskaźniki minimum socjalnego (mające w założeniu pozwolić na ustalenie kosztów utrzymania gospodarstw domowych), a także kryteria dochodowe stosowane dla potrzeb uzyskania świadczeń z pomocy społecznej - na treść których wskazywał poprzednio Sąd Okręgowy - przy ustaleniu planu spłaty mogą mieć charakter wyłącznie pomocniczy. Pozbawione podstaw byłoby zatem ich mechaniczne stosowanie przy ustaleniu treści planu spłaty, bez uwzględnienia indywidualnych okoliczności konkretnej sprawy.

Mając na uwadze przytoczone okoliczności Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji na podstawie zastosowanego odpowiednio przepisu art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 397 § 3 k.p.c. i art. 229 w zw. z art. 491 ² ust. 1 p.u. Podstawę rozstrzygnięcia w zakresie kosztów postępowania zażaleniowego stanowił art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 229 i art. 491 ² ust. 1 p.u. (wniosek skarżącego – k. 392 akt), przy czym w tym zakresie Sąd upadłościowy powinien mieć na uwadze reguły zwrotu kosztów w postępowaniu upadłościowym określone przez przepisy art. 233 i art. 234 p.u. (znajdujące zastosowanie w ramach „upadłości konsumenckiej z mocy art. 491 ² ust. 1 p.u.).

Jacek Wojtycki Artur Fornal Eliza Grzybowska