Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 stycznia 2013r.

Sąd Okręgowy w Świdnicy, II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Jerzy Dydo

Sędziowie: SO Aleksandra Żurawska

SO Alicja Chrzan

Protokolant: Alicja Marciniak

po rozpoznaniu w dniu 8 stycznia 2013r. w Świdnicy

na rozprawie

sprawy z powództwa S. C.-R.

i M. R.

przeciwko R. I.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Rejonowego w Kłodzku

z dnia 26 lipca 2012r., sygn. akt I C 724/11

I oddala apelację;

II zasądza od powodów solidarnie na rzecz pozwanego 1.200zł kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt II Ca 839/12

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 26 lipca 2012 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo M. R. i S. C. – R. przeciwko R. I. o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli.

Sąd Rejonowy oparł swoje rozstrzygnięcie na następujących ustaleniach faktycznych:

W dniu 15 czerwca 2011 r. przed notariuszem U. M.z Kancelarii Notarialnej w K.została zawarta umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości z zastrzeżeniem warunku (Repertorium ANumer (...)), na mocy której pozwany R. I.zobowiązał się sprzedać powodom M. R.i S. C.- R., za cenę 26.880 zł, część działki nr (...)o obszarze około 19 500 m ² oraz część działki nr (...)o obszarze około 14 100 m2, które miały powstać z podziałów działek nr (...), będących częścią nieruchomości położonej w N., gmina M., dla której Sąd Rejonowy w Kłodzku prowadzi księgę wieczystą (...), jednak pod warunkiem, że zostaną dokonane podziały działek nr (...), zaś powodowie zobowiązali się je kupić za powyższą cenę - również pod warunkiem, że zostaną dokonane podziały działek nr (...). Powodowie wpłacili pozwanemu tytułem zadatku kwotę 10.000 zł. Strony zobowiązały się zawrzeć umowę przyrzeczoną w terminie najpóźniej do dnia 30 września 2011 r. Pismem z datą 17 sierpnia 2011 r. powód, informując pozwanego o spełnieniu wszystkich warunków zawartych w umowie przedwstępnej sprzedaży nieruchomości z dnia
15 czerwca 2011 r., wezwał go do stawiennictwa w dniu 26 sierpnia 2011 r. o godzinie 12.00 w Kancelarii Notarialnej w K.przed notariuszem U. M.w celu zawarcia umowy przyrzeczonej sprzedaży nieruchomości. Pozwany nie stawił się
w kancelarii w wyznaczonym terminie i pismem z dnia 28 sierpnia 2011 r. poinformował powoda, że 12 sierpnia 2011 r. współwłaścicielami przedmiotowych nieruchomości stały się siostry pozwanego Z. S.i D. K., wobec czego rezygnuje z zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży nieruchomości i zwrócił się o rozwiązanie umowy przedwstępnej. Pismami z dnia 5 września 2011 r. i 23 września 2011 r. pozwany oraz jego siostry - Z. S.i D. K.byli ponownie wzywani - przez pełnomocnika powoda - do stawiennictwa, w wyznaczonych terminach, w Kancelarii Notarialnej w K.przed notariuszem U. M.w celu zawarcia umowy przyrzeczonej sprzedaży nieruchomości, lecz nie stawili się. Pismem z dnia 30 września 2011 r. pozwany zwrócił się do pełnomocnika powodów o rozwiązanie umowy przyrzeczonej sprzedaży nieruchomości położonej w N.. Pozwany co najmniej od kilku lat nadużywa alkoholu, popada w tzw. ciągi alkoholowe. Jest osobą uzależnioną od alkoholu i wykazuje następujące objawy zespołu tego uzależnienia: upośledzenie zdolności kontrolowania picia alkoholu, likwidowanie objawów zespołu abstynencyjnego poprzez spożywanie alkoholu, spożywanie alkoholu, mimo szkód, jakich doznaje
w różnych dziedzinach życia. Pozwany, prowadzący gospodarstwo rolne we wsi N., gmina M., będąc w stanie upojenia alkoholowego zaniedbuje hodowane
w gospodarstwie zwierzęta, na alkohol przeznacza pieniądze z tzw. dopłat unijnych, ze sprzedaży złomu, bydła. W sierpniu 2011 r. pozwany był hospitalizowany w Oddziale Neurologicznym Zespołu (...)w K.z uwagi na utratę przytomności
(w dniu 9 sierpnia 2011 r.) po odstawieniu alkoholu (alkoholizm przewlekły). Stwierdzono wówczas u niego toksyczne uszkodzenie wątroby, zaawansowane zaniki korowo - podkorowe mózgowia, stan po stłuczeniu mózgu. Pozwanemu zalecono leczenie w poradni leczenia uzależnień i kontrolę w poradni neurologicznej, a ponadto zakaz spożywania alkoholu. W powyższym Oddziale Neurologicznym pozwany przebywał również w okresie od 23 października 2007 r. do 26 października 2007 r. z powodu podobnych objawów. W dniu 18 lipca 2011 r. Prokurator Prokuratury Rejonowej
wB.złożył wniosek do Sądu Rejonowego w Kłodzku
o zastosowanie leczenia odwykowego przeciwalkoholowego w systemie stacjonarnym wobec R. I.(sygn. akt III RNs 489/11). Postanowieniem z dnia 15 grudnia 2011r. Sąd Rejonowy w Kłodzku (sygn. akt III RNs 489/11) zobowiązał R. I.do poddania się leczeniu przeciwalkoholowemu w stacjonarnym zakładzie lecznictwa odwykowego. Pozwany prezentuje obraz kliniczny psychodegradacji alkoholowej (zaburzeń osobowości uwarunkowanych organicznie). Zaburzenia określone psychodegradacją alkoholową ograniczają u pozwanego zdolność oświadczenia woli.

Rozważając tak ustalony stan faktyczny, Sąd Rejonowy stanął na stanowisku, że powództwo nie zasługuje na uwzględnienie. W pierwszej kolejności Sąd zauważył, że pozwany uznał powództwo, zgodnie jednak z treścią art. 213 § 2 kpc, sąd jest związany uznaniem powództwa, chyba że uznanie jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego albo zmierza do obejścia prawa. Czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego jest nieważna (art.58 § 2 kc). Mając to na względzie, Sąd wskazał, że z opinii biegłego A. H., która jest logiczna i przekonująca i z którą Sąd w pełni się zgodził, przy czym żadnych zarzutów w stosunku do niej nie złożyła też żadna ze stron postępowania, wynika, iż pozwany prezentuje obraz kliniczny psychodegradacji alkoholowej zaburzeń osobowości uwarunkowanych organicznie, które - choć nie w stopniu uzasadniającym nieważność oświadczenia woli - to jednak ograniczają u pozwanego zdolność oświadczenia woli. Zdaniem Sądu, czynność prawna, a mianowicie zawarta przez strony w dniu 15 czerwca 2011 r., a opisana wyżej, umowa przedwstępna sprzedaży nieruchomości z zastrzeżeniem warunku, jest nieważna z uwagi na jej niezgodność z zasadami współżycia społecznego. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wynika, że pozwany jest osobą uzależnioną od alkoholu i wykazuje następujące objawy zespołu tego uzależnienia: upośledzenie zdolności kontrolowania picia alkoholu, likwidowanie objawów zespołu abstynencyjnego poprzez spożywanie alkoholu, spożywanie alkoholu, mimo szkód, jakich doznaje w różnych dziedzinach życia. W ocenie Sądu, okoliczności sprawy świadczą o tym, że pozwany ze względu na swe uzależnienie od alkoholu, a co za tym idzie, dążenie do zdobycia środków na zakup alkoholu, był jednak ograniczony w zdolności oświadczenia woli, w szczególności z powodu psychodegradacji alkoholowej - zaburzeń osobowości uwarunkowanych organicznie. Zdaniem Sądu, gdyby pozwany nie wykazywał objawów powyższej psychodegradacji, to powyższej umowy nie zawarłby z powodami, o czym świadczyć może również jego chwiejna postawa prezentowana w toku całego postępowania. Pozwany, chociaż uznał powództwo już w początkowej fazie postępowania, do jego zakończenia nie podjął żadnych dalszych czynności zmierzających do zawarcia umowy przyrzeczonej, co budzi niewątpliwie daleko idące wątpliwości co do jego intencji, przyczyn powyższego uznania powództwa - zwłaszcza w świetle treści zeznań świadków Z. S. i P. S., z których wynika, że pozwany wykazywał obawę przed powodem - jak i rozumienia znaczenia podejmowanych przez siebie działań i ich konsekwencji. Powyższa postawa pozwanego, w opinii Sądu, spowodowana jest właśnie ową psychodegradacją alkoholową i graniczeniem u pozwanego zdolności oświadczenia woli. Mając to na uwadze, Sąd stanął na stanowisku, że uznanie przez pozwanego powództwa jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Niezależnie od powyższego Sąd podkreślił, że powodowie w żądaniu pozwu nie wskazali precyzyjnie, jakiej treści oświadczenia woli oczekują od pozwanego, w szczególności jedynie w przybliżeniu określając w pozwie powierzchnię działek nr (...), natomiast - w ocenie Sądu -jest to niewystarczające dla uwzględnienia powództwa.

W apelacji od powyższego wyroku powodowie, wnosząc o jego zmianę przez nakazanie pozwanemu, żeby złożył oświadczenie woli o następującej treści: „R. I.jako właściciel nieruchomości zabudowanej, składającej się z działek gruntu nr (...)/ o łącznym obszarze 89.300 m2, położonej we wsi N. (...), gm. M., dla której to nieruchomości Sąd Rejonowy w Kłodzku prowadzi księgę wieczystą nr (...), sprzedaje małżonkom M. R.oraz S. C.- R.własność części działki nr (...)o obszarze około 19.500 m2 oraz części działki nr (...)o obszarze około 14.100 m2, tj. łącznie około 33.600 m2 za cenę 26.880,00 zł, zarzucili:

1.  naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art. 5 kc poprzez jego niewłaściwe
zastosowanie w sytuacji, gdy brak było podstaw do uznania, aby przepis ten miał zastosowanie w sprawie,

2.  naruszenie przepisów prawa materialnego, w szczególności art. 43 ustawy o
zawodzie lekarza poprzez przyjęcie jako pełnowartościowego dowodu opinii lekarza, który wbrew jednoznacznej normy ustawy wydał opinię, nie widząc pacjenta w ogóle na oczy ani też go nie badając,

3.  naruszenie prawa procesowego, mające istotny wpływ na treść orzeczenia,
w szczególności art. 202 kpc poprzez przyjęcie, że uznanie powództwa było sprzeczne z zasadami współżycia społecznego na podstawie dowolnie przyjętej hipotezy, niepopartej żadnymi realnymi dowodami,

4.  naruszenie prawa procesowego, mającego istotny wpływ na treść orzeczenia,
w szczególności art. 328 § 2 kpc poprzez niewskazanie w uzasadnieniu wyroku
faktów, jakie Sąd uznał za udowodnione i oparcie rozstrzygnięcia wyłącznie na dowolnie przyjętych założeniach.

Sąd Okręgowy zważył:

Apelacja nie podlegała uwzględnieniu.

Sąd Okręgowy rozpoznając niniejszą sprawę oprał się na ustaleniach faktycznych dokonanych przez Sąd Rejonowy, jednakże uznał, iż postępowanie dowodowe wymaga uzupełnienia poprzez przeprowadzenie dowodu z umowy darowizny zawartej w dniu 12 sierpnia 2011r w formie aktu notarialnego / k. 68/. W oparciu o tenże dowód Sąd Okręgowy ustalił, że w dniu 12 sierpnia 2011r pozwany R. I. zawarł umowę darowizny ze swymi siostrami D. K. i Z. S. i na mocy przedmiotowej umowy podarował im następujące udziały we współwłasności spornej nieruchomości: D. K. udział wynoszący 2/6 części, zaś na rzecz Z. S. udział stanowiący 1/6 części. W chwili obecnej wszystkie te trzy osoby, tj. pozwany oraz D. K. i Z. S. są współwłaścicielami nieruchomości, będącej przedmiotem niniejszego postępowania. Ponadto Sąd Okręgowy ustalił, iż darowanie owych udziałów nastąpiło już po wpisie do księgi wieczystej (...) roszczenia powodów o przeniesienie na ich rzecz własności części działki nr (...), który to wpis został dokonany z datą 8 lipca 2011r.

Sąd Okręgowy nie podzielił natomiast w większości tych argumentów prawnych, które eksponował Sąd Rejonowy uzasadniając oddalenie powództwa w niniejszej sprawie. Odmienna ocena stanu prawnego wynika przede wszystkim z faktu, iż pozwany nie jest w chwili obecnej wyłącznym właścicielem spornej nieruchomości, nie można więc domagać się złożenia oświadczenia woli, iż wyłącznie pozwany przeniesie na powodów własność części obu działek. Taki pogląd został zresztą wyrażony zarówno w orzecznictwie Sądu Najwyższego jak i Sądu Apelacyjnego. Wynika z niego, iż ujawnienie roszczenia o przeniesienie własności w księdze wieczystej nie ogranicza właściciela nieruchomości w rozporządzeniu nią, nie stanowi więc przeszkody do przeniesienia jej własności na inną osobę, która jednak nabywa ją z ograniczeniem wynikającym z treści wpisanego i skutecznego względem niej roszczenia. Osoba, na rzecz której dokonany został wpis roszczenia o przeniesienie własności nieruchomości z umowy przedwstępnej, zachowuje więc swoje roszczenie i może go dochodzić na podstawie art. 17 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w stosunku do aktualnego właściciela nieruchomości, jako wyłącznie biernie legitymowanego / patrz: wyrok SN z dnia 13. 07.2005r, I CK 28/05, LEX nr 356092, wyrok SA w Katowicach z dnia 19.10.2007r, I ACa 614/07, LEX nr 446717 /. Oznacz to więc, że w chwili obecnej pozwany R. I., ze względu na wspomnianą już wyżej umowę darowizny byłby legitymowany biernie w niniejszej sprawie jedynie w zakresie przypadającego mu udziału we współwłasności spornej nieruchomości. Nawet jednak i co do tej części powództwo nie mogło zostać uwzględnione, gdyż powodowie reprezentowani w niniejszej sprawie przez profesjonalnego pełnomocnika sformułowali swe żądanie w ten sposób, iż domagali się oni złożenia oświadczenia woli o przeniesieniu na swoją rzecz własności części działek nr (...). Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 czerwca 2009r / II CSK 24/09, LEX nr 677889 / wyraził pogląd, że w sprawie, w której strona- na podstawie art. 390 § 2 kc w zw. z art. 64 kc- domaga się złożenia przez pozwanego oświadczenia woli kreującego zarazem umowę przyrzeczoną, żądanie musi obejmować treść oświadczenia, jakiego powód oczekuje i domaga się od pozwanego. Tak sformułowane żądanie wyznacza zakres rozpoznania sprawy przez sąd. Możliwość korygowania żądania w trybie przewidzianym w art. 130 § 1 kpc jest bardzo ograniczona, wiązać się może tylko z oczywistymi brakami dotyczącymi dokładności żądania, nie może jednak prowadzić do ingerencji w merytoryczną treść powództwa, nawet jeśli zachodzą ewidentne sprzeczności pomiędzy żądaniem a dokumentami mającymi je uzasadnić. W niniejszej sprawie- jak to już wyżej podkreślono- żądanie dotyczyło części działek nr (...). Tymczasem z odpisu księgi wieczystej nr (...)/(...) / wynika, że w chwili obecnej sporna nieruchomość w ogóle nie ma takich działek, w jej skład natomiast wchodzą działki nr (...)o łącznej powierzchni 9,2679 ha. Należy również pokreślić, że z odpisu księgi wieczystej nie wynika jaką powierzchnię posiadają nowo wydzielone działki, trudno je więc nawet porównać do części dawnych działek wymienionych w umowie przedwstępnej. Podział dotychczasowych działek ewidencyjnych na mniejsze nastąpił zresztą na skutek działań samych powodów, a to zgodnie z ustaleniami wynikającymi z umowy przedwstępnej. Ponieważ jednak w trakcie trwania procesu powodowie w żaden sposób nie wykazali, jakie obecnie istniejące działki są odpowiednikiem części dawnych działek nr (...)wskazanych w umowie przedwstępnej, ich żądanie – z racji wadliwego sformułowania wykluczającego możliwość złożenia oświadczenia woli prawidłowo kreującego umowę przyrzeczoną- nie mogło podlegać uwzględnieniu. W tym więc sensie rację miał Sąd Rejonowy, gdy w końcowej części swych zważeń stwierdził, że żądanie pozwu nie zostało sformułowane poprawnie. W sytuacji gdy podstawą oddalenia powództwa było złe sformułowanie żądania, zarzuty podniesione w apelacji, a dotyczące naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 5 kc oraz te które kwestionowały trafność opinii biegłego, straciły na znaczeniu i nie mogły odnieść skutku w postaci podważenia wydanego w sprawie orzeczenia.

Z tych więc względów, skoro ostatecznie zaskarżony wyrok odpowiada prawu, apelację powodów jako bezzasadną należało oddalić- art. 385 kpc.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego wydano w oparciu o przepis art. 98 § 1 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc.