Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 29 grudnia 2021 roku

Sąd Apelacyjny w Krakowie - II Wydziale Karnym w składzie:

w sprawie M. S.

oskarżonego z art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k.

w przedmiocie rozpoznania zażalenia na postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 17 listopada 2021 r., sygn. akt II AKa 345/19, o zawieszeniu postępowania karnego odwoławczego,

na podstawie 437 § 1 k.p.k.

postanawia

I. utrzymać w mocy zaskarżone postanowienie;

II. zasądzić od Skarbu Państwa na rzecz adwokata Ł. D. kwotę 1 476 (jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć) złotych tytułem udzielonej oskarżonemu nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 10 października 2019 r., sygn. akt III K 43/19, Sąd Okręgowy w Kielcach uznał oskarżonego M. S. za winnego popełnienia przestępstwa z art. 278 § 1 k.k. w zw. z art. 294 § 1 k.k. w zw. z art. 12 § 1 k.k. i wymierzył mu karę 1 roku pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 2 lat próby i karę grzywny w wymiarze 100 stawek dziennych przy ustaleniu wysokości jednej stawki na kwotę 20 złotych.

Apelację od powyższego wyroku wniósł obrońca oskarżonego zaskarżając go w całości. Wpłynęła ona do Sądu Apelacyjnego Krakowie w dniu 18 grudnia 2019 r. Termin rozprawy apelacyjnej pierwotnie został wyznaczony na dzień 26 marca 2020 r., jednakże z uwagi na epidemię Sars-COV-2 została ona odwołana. Kolejny termin wyznaczono na dzień 9 grudnia 2020 r. Jeszcze jednak przed terminem rozprawy Sąd Apelacyjny powziął informację od obrońcy oskarżonego, iż M. S. przebywa w Szpitalu (...) (...) S. na Oddziale Psychiatrii. W tych okolicznościach postanowieniem z dnia 11 stycznia 2021 r., sygn. akt II AKa 345/19, Sąd Apelacyjny dopuścił dowód z opinii dwóch biegłych lekarzy psychiatrów na okoliczność aktualnego stanu zdrowia oskarżonego M. S. przy wskazaniu możliwości udziału w rozprawie odwoławczej.

Przedmiotowa opinia biegłych lek. L. P. oraz lek. M. C. została przedstawiona Sądowi Apelacyjnemu w dniu 19 października 2021 r. (data wpływu) i wskazywała, że oskarżony M. S. cierpi na zespół otępienny w przebiegu choroby Alzheimera i z uwagi na aktualny stan psychiczny nie jest zdolny do udziału w czynnościach procesowych. W chwili obecnej brak jest perspektyw uzyskania u niego istotnej poprawy stanu zdrowia, a niemożność jego udziału w postępowaniu ma charakter trwały.

Dlatego postanowieniem z dnia 17 listopada 2021 r., sygn. akt II AKa 345/19, Sąd Apelacyjny w Krakowie w punkcie 1. zawiesił postępowanie karne odwoławcze, ponieważ w tych okolicznościach zachodzi długotrwała przeszkoda uniemożliwiająca prowadzenie postępowania. Ponadto wobec braku możliwości ustalenia przez biegłych lekarzy, kiedy stan zdrowia oskarżonego ulegnie polepszeniu na tyle, iż będzie możliwy jego udział w rozprawie, Sąd Apelacyjny nie oznaczył okresu na jaki postępowanie odwoławcze pozostanie zawieszone, wskazując, że kondycja zdrowotna oskarżonego będzie poddawana cyklicznej kontroli celem jej weryfikacji i oceny możliwości podjęcia zawieszonego postępowania. Dodatkowo w związku ze sporządzoną opinią Sąd Apelacyjny przyznał na rzecz biegłego lek. L. P. kwotę w wysokości 225,24 zł tytułem sporządzenia opinii dotyczącej oskarżonego M. S. oraz wydatków niezbędnych dla jej wydania (pkt 2), zaś na rzecz biegłej lek. M. C. kwotę w wysokości 191,82 zł tytułem sporządzenia opinii dotyczącej oskarżonego M. S. (pkt 3).

Z postanowieniem tym w zakresie punktu 1. nie zgodził się obrońca urzędu oskarżonego adw. Ł. D., zarzucając w zażaleniu:

1) obrazę przepisu postępowania, która mogła mieć wpływ na treść zaskarżonego postanowienia a to art. 22 § 1 k.p.k. poprzez zawieszenie postępowania odwoławczego pomimo stanu zdrowia oskarżonego, który ma charakter trwały, podczas gdy instytucja zawieszenia postępowania powinna być stosowana w przypadku długotrwałej przeszkody uniemożliwiającej prowadzenie postępowania mającej jednak charakter przemijający, nie trwały;

2) obrazę przepisu postępowania, która mogła mieć wpływ na treść zaskarżonego postanowienia a to art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k., poprzez jego błędne niezastosowanie w sytuacji kiedy stan zdrowia oskarżonego ma charakter trwały co powinno zostać zakwalifikowane jako inna okoliczność wyłączająca ściganie i skutkować umorzeniem postępowania a nie jego zawieszeniem.

W konkluzji zażalenia obrońca oskarżonego wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia co do pkt 1) i umorzenie postępowania. Wnosił także o przyznanie od Skarbu Państwa na jego rzecz kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu oskarżonemu M. S. w postępowaniu odwoławczym oraz postępowaniu zażaleniowym według norm przepisanych z uwzględnieniem stanowiska Sądu Najwyższego wyrażonego w postanowieniu z dnia 07.01.2021 r., sygn. akt I CSK 598/20 i wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23.04.2020 r., sygn. SK 66/19.

Sąd Apelacyjny stwierdził, co następuje.

Zażalenie obrońcy oskarżonego nie jest zasadne, a w związku z tym zaskarżone postanowienie podlega utrzymaniu w mocy.

W pierwszej kolejności – odnosząc się do zwrotu zażalenia „Zgodnie z orzecznictwem zażalenie przysługuje również na postanowienie o zawieszeniu postępowania wydane przez sąd odwoławczy.” - należy jednak wskazać skarżącemu, że na mocy art. 1 pkt 71 ustawy z dnia 19 lipca 2019 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.2019.1694 z dnia 2019.09.04) zmieniono treść art. 426 § 2 k.p.k., wskazując wprost, że na postanowienie o zawieszeniu postępowania wydanego w toku postępowania odwoławczego przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego. Jeżeli zaskarżone postanowienie wydał sąd w składzie jednego sędziego, zażalenie rozpoznaje sąd odwoławczy w składzie trzech sędziów. Obecnie zatem decyzja ta poddana została kontroli w układzie poziomym.

Niemożność realizacji przez oskarżonego prawa do obrony i świadomego uczestnictwa w postępowaniu karnym w sensie udzielania logicznych, racjonalnych wypowiedzi, ustosunkowywania się do innych dowodów, składania zgodnych z jego percepcją i wolą oświadczeń, z powodu choroby psychicznej obliguje organ procesowy do zastosowania instytucji zawieszenia toczącego się przeciwko niemu postępowania

Jest rzeczą oczywistą, że choroba psychiczna oskarżonego w trakcie postępowania karnego (także odwoławczego) stanowi podstawę do jego zawieszenia, jeżeli uniemożliwia oskarżonemu udział w procesie, a więc gdy mimo udziału obrońcy nie jest on w stanie kierować swym zachowaniem w toku postępowania, tj. w sposób właściwy rozumieć znaczenia czynności procesowych i składać sensownych oświadczeń (zob. postanowienie SN z 18.06.1998 r., III KKN 88/97, LEX 503262), lecz ta niemożność uczestnictwa oskarżonego w procesie z uwagi na aktualny stan zdrowia psychicznego stanowić może wyłącznie podstawę zawieszenia postępowania karnego na podstawie art. 22 k.p.k., tylko na okres trwania tej przeszkody. W realiach rozpoznawanej sprawy opinia biegłych dotycząca stanu zdrowia psychicznego M. S., wskazująca, że oskarżony M. S. cierpi na zespół otępienny w przebiegu choroby Alzheimera i z uwagi na aktualny stan psychiczny nie jest zdolny do udziału w czynnościach procesowych, a w chwili obecnej brak jest perspektyw uzyskania u niego istotnej poprawy stanu zdrowia, a niemożność jego udziału w postępowaniu ma charakter trwały - uzasadniała jedynie zawieszenie postępowania. Umorzenie postępowania mogłoby mieć miejsce, jeżeli istotnie zaistniałyby okoliczności wskazane w art. 31 § 1 k.k., lecz w chwili popełnienia czynu (zob. postanowienie SN z 20.01.2009., IV KK 329/09, LEX 843675).

Podkreślenia wymaga, że biegli psychiatrzy w opinii z 12 października 2021 r. (k. 299-303) kwietnia 2009 r. nie kwestionowali wcześniejszej opinii innych biegłych psychiatrów (k. 136-140) i z oczywistych względów - nie jest bowiem tak, że biegłych psychiatrów powołuje się jedynie wówczas, gdy zachodzą uzasadnione wątpliwości co do poczytalności oskarżonego tempore criminis, zwłaszcza jeżeli chce się ustalić, czy ewentualna choroba psychiczna stanowi długotrwałą przeszkodę uniemożliwiająca prowadzenie postępowania (por. J. Kudrelek, Choroba psychiczna jako przyczyna zawieszenia postępowania karnego, Prok. i Pr. 2004/11–12, s. 176 i n.) - nie odnieśli się wprost do stanu psychicznego oskarżonego w czasie zarzucanych mu czynów i jego zdolności rozpoznawania znaczenia zarzucanych mu czynów i pokierowania swoim postępowaniem. Skarżący zapomina przy tym, że jeżeli biegli lekarze psychiatrzy rozpoznają u oskarżonego chorobę psychiczną, na którą zapadł już po dokonaniu przestępstwa, to są jedynie zobowiązani do jednoznacznego wypowiedzenia się w kwestii, czy oskarżony ten może świadomie uczestniczyć w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji i w ten sposób zrealizować osobiście – a nie tylko za pośrednictwem obrońcy – zagwarantowane mu prawo do obrony (zob. L.K. P., Problematyka psychiatryczna w nowej kodyfikacji karnej, Prokuratura i Prawo 1997/11, s. 132). Z treści zaś wcześniejszej opinii wynika jednoznacznie, że oskarżony w chwili czynów miał w pełni zachowaną zdolność rozpoznania znaczenia zarzucanych mu czynów i pokierowania swoim postępowaniem (k. 140). Istotne w eksponowanym zakresie jest i to, że sam skarżący, jako obrońca z urzędu oskarżonego nie kwestionował w toku dotychczasowego postępowania konkluzji wcześniejszej opinii biegłych psychiatrów, co do stanu zdrowia psychicznego M. S. i jego zdolności rozpoznawania znaczenia zarzucanych mu czynów i pokierowania swoim postępowaniem – nie uczynił tego także obrońca z urzędu oskarżonego i w apelacji (k. 249-251v).

Zgodzić się jednak należy ze skarżącym, że użyty w art. 22 § 1 k.p.k. termin określający przeszkodę tamującą tok postępowania ma charakter nieostry. Długotrwały oznacza bowiem trwający przez długi czas, przewlekły (S. Dubisz (red.), Uniwersalny słownik języka polskiego, t. 2, Warszawa 2003, s. 619–620). Najczęściej pojęcie to wyjaśnia się przez wskazanie odrębności zawieszenia w porównaniu z innymi rodzajami okresowego wstrzymania biegu procesu. Przez długotrwałą przeszkodę uniemożliwiającą prowadzenie postępowania w stadium rozprawy głównej rozumie się taką, której termin ustania bądź w ogóle jest trudny do ustalenia, bądź co najmniej jest tak odległy w czasie, że przekracza wszelkie racjonalnie dopuszczalne okresy odroczenia rozprawy, nie mówiąc już o okresie przerwy (zob. wyrok SN z 8.12.1978 r., Rw 447/78, OSNKW 1979/5, poz. 59).

Domagając się – zwłaszcza w powyższym kontekście - umorzenia postępowania karnego z uwagi na wystąpienie negatywnej przesłanki procesowej z art. 11 § 1 pkt 11 k.p.k. skarżący zdaje się więc zapominać, że istotną cechą choroby psychicznej jest różny stopień natężenia objawów chorobowych, uzależniony m.in. od jej stadium. Możliwe są np. okresy tzw. remisji, w których stan zdrowia chorego znacznie się poprawia, nie jest przy tym wykluczone, że zmiany stanu psychicznego nastąpią po przeprowadzeniu badań, co wymagałoby ponownego opiniowania. Może to wiązać się np. z przypadkami psychoz endogennych, ujawniających się po popełnieniu czynu, czy też z fazą choroby afektywnej. Konsekwencje czynu mogą również stać się „mechanizmem spustowym” choroby (J. Przybysz, Kompendium psychiatrii sądowej. Opiniowanie w procesie karnym, Toruń 2011, s. 63–64).

W zaprezentowanym kontekście i wbrew stanowisku skarżącego eksponowanemu w uzasadnieniu zażalenia - nie można zgodzić się z poglądem, że w rozumieniu art. 11 § 1 pkt 11 k.p.k. inną okolicznością wyłączającą ściganie może być nierokujący nadziei na poprawę stanu zdrowia oskarżonego, który nie tyle czasowo uniemożliwia prowadzenie wobec niego postępowania, ile wręcz wyklucza możliwość prowadzenia w przyszłości. Warto w związku z tym podkreślić, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego i sądów apelacyjnych dominują poglądy przeciwne, wskazujące, iż przez inne okoliczności wyłączające ściganie w ujęciu art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. rozumie się przeszkody natury prawnej, wynikające z norm Kodeksu postępowania karnego oraz przepisów innych ustaw lub umów międzynarodowych. Wszelkie natomiast stany mające charakter przeszkód faktycznych uniemożliwiających prowadzenie postępowania stanowią podstawę do zawieszenie tego postępowania w oparciu o art. 22 § 1 k.p.k.

Jeżeli więc oskarżony M. S. nie może brać udziału w procesie (postępowaniu odwoławczym) z powodu choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby, to słusznie Sąd Apelacyjny w Krakowie zaskarżonym postanowieniem zawiesił postępowanie na czas trwania choroby - przeszkody (por. postanowienie SN z 2.10.2007., II KK 17/07, OSNwSK 2007/1/1463; postanowienie SA w Łodzi z 15.07.2009., II AKz 471/09, Prokuratura i Prawo 2010/12/14; postanowienie SA w Katowicach z 16.04.2014. II AKz 151/14, LEX 1487272), gdyż w pojęciach choroba psychiczna lub inna ciężka choroba, o których mowa w art. 22 § 1 k.p.k., mieszczą się również najpoważniejsze choroby i stany terminalne związane z końcową fazą życia, które to stany chorobowe nie dają podstaw do uznania, że zachodzi inna okoliczność wyłączająca ściganie, w rozumieniu art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. Skoro bowiem w obrębie pojęć z art. 22 § 1 k.p.k. określających stan zdrowia oskarżonego ustawodawca nie wprowadził rozróżnień na choroby o mniejszym czy większym natężeniu (według takich czy innych kryteriów), to rozróżnień takich - lege non distinguente - nie wolno wprowadzać interpretatorowi. W konsekwencji, jeśli w art. 22 § 1 k.p.k. wymienione są poważne stany chorobowe uniemożliwiające toczenie się procesu i wśród nich znajdują się przypadki najgroźniejsze, a więc i choroby śmiertelne, skutkujące zawieszeniem postępowania, to nie mogą być one silą rzeczy równocześnie przyczyną wyłączającą proces - ujemną przesłanką procesową prowadzącą do umorzenia postępowania na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. Rozumowanie przeciwne oznaczałoby nieracjonalność ustawodawcy, który tę samą okoliczność - w zależności od dowolnego uznania uprawnionego organu procesowego - raz pozwalałby traktować jako przyczynę zawieszenia postępowania, a innym razem jako powód umorzenia procesu (postanowienie SN z 31.03.2016., II KK 313/15, LEX 2075751).

Wynikająca z realiów rozpoznawanej sprawy sytuacja procesowa oskarżonego M. S. implikowała uwzględnienie, zawartego w zażaleniu, wniosku jego obrońcy z urzędu o zasądzenie na jego rzecz wynagrodzenia za postępowanie odwoławcze. Nie ulega bowiem wątpliwości, że w postępowaniu odwoławczym przed Sądem Apelacyjnym – w tym także w postępowaniu incydentalnym w przedmiocie zawieszenia postępowania karnego – oskarżonego reprezentuje obrońca z urzędu adw. Ł. D.. Ponieważ wydatki, o których mowa w przepisie art. 618 § 1 pkt 11 k.p.k. (pomoc prawna udzielona z urzędu), jeśli ustawa nie stanowi inaczej, tymczasowo wykłada Skarb Państwa (art. 619 § 1 k.p.k.), to z uwagi na długotrwałość przeszkody procesowej w sytuacji zdrowotnej oskarżonego M. S., należało zasądzić („tymczasowo wyłożyć”) od Skarbu Państwa na rzecz adw. Ł. D. kwotę 1.476,00 zł tytułem udzielonej oskarżonemu nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu w postępowaniu odwoławczym mając na względzie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - Prawo o adwokaturze (Dz. U. z 2020.1651 j.t.) i § 11 ust. 2 pkt 5 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z 2015 r. poz. 1800, ze zm.) (por. postanowienie SN z 25.05.2020 r., III CSK 303/19, LEX 3032493, jak i postanowienie SN z 23.07.2020 r., III CZ 18/20, LEX 3046278).

Skarżący w związku z powyższym musi jednak pamiętać, iż za samą czynność sporządzenia środka odwoławczego (w realiach sprawy: apelacji i zażalenia) nie przysługuje mu już dodatkowe wynagrodzenie. Wynagrodzenie za takie czynności należałoby się obrońcy z urzędu tylko wówczas, gdyby nie występował on przed sądem, który wydał orzeczenie od którego sporządził apelację czy zażalenie. Oczywistym jest przy tym, że zgodnie z art. 626 § 1 k.p.k w orzeczeniu kończącym postępowanie powinno być zawarte rozstrzygnięcie w przedmiocie kosztów procesu. Dotyczy to również sytuacji, gdy proces kończy się umorzeniem postępowania przygotowawczego.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny orzekł jak na wstępie.

SSO Robert Pelewicz SSA Andrzej Solarz SSA Jacek Polański