Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I Ca 344/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 września2022 roku.

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący Sędzia Katarzyna Powalska

po rozpoznaniu w dniu 2 września 2022 roku w Sieradzu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa W. K.

przeciwko R. P.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 30 maja 2022 roku, sygn. akt I C 395/21

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi Rejonowemu w Sieradzu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I Ca 344/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sądu Rejonowego w Sieradzu z dnia 30 maja 2022 r. wydanym w sprawie I C 395/21 zasądzono od pozwanego R. P. na rzecz powoda W. K. 6.500,00 zł wraz z odsetkami umownymi w wysokości 8% w skali roku, z zastrzeżeniem, że odsetki te nie mogą przekroczyć odsetek maksymalnych za opóźnienie od dnia 18 marca 2020 r. do dnia zapłaty (pkt 1. wyroku) a nadto zasądzono od pozwanego na rzecz powoda 2.217,00 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 2. wyroku).

Sąd Rejonowy uwzględniając powództwo W. K. w całości, nie miał wątpliwości co do zakresu zobowiązania pozwanego. Zwrócił on uwagę, że pozwany nie wywiązał się z obowiązku zwrotu pożyczki zgodnie z zawartą umową, zatem należało zasądzić pozostałą do spłaty kwotę 6.500,00 zł., zwłaszcza że w tym zakresie pozwany uznawał swój dług.

Apelację od tego orzeczenia wywiódł pozwany R. P., zaskarżając je w całości i wnosząc o uchylenie wyroku w całości.

Skarżący podniósł, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie nie była kwestia udzielenia pożyczki ani wysokości zwróconych kwot, albowiem okoliczności te wynikały z dokumentów i obie strony zgodnie potwierdziły, że odzwierciedlają one stan faktyczny. Skarżący podniósł jednak niezgodność spornej umowy z prawem w zakresie przekroczenia przewidzianych odsetek maksymalnych, co podnosił od początku procesu. Zdaniem pozwanego, umowa pożyczki łącząca strony przewidywała odsetki na poziomie przekraczającym maksymalne dopuszczalne prawem oprocentowanie w tamtym czasie.

W odpowiedzi na apelację, pełnomocnik powoda wniósł o jej oddalenie w całości oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego za drugą instancję.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie, co finalnie musiało poskutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania.

Zasadniczy zarzut podnoszony przez skarżącego dotyczył niezgodności łączącej strony umowy pożyczki z prawem, w zakresie przewidzianych w niej odsetek, które miałyby przekraczać odsetki maksymalne, przewidziane w art. 359 § 2 1-3 k.c. Trafnie zarazem skarżący zwrócił uwagę, że przedmiotem sporu w niniejszej sprawie nie była sama kwestia udzielenia pożyczki i jej kolejnych spłat, lecz jej postanowienia w zakresie przewidzianych odsetek. Nad tym ostatnim Sąd Rejonowy rozpoznający sprawę jednak się nie pochylił, dochodząc jedynie do wniosku o niezapłaceniu przez pozwanego reszty wymaganej przez powoda pożyczki.

Tymczasem jak wynika ze zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, strony 21 października 2017 r. zawarły umowę pożyczki na kwotę 80.000,00 zł, określając zarazem czas jej trwania na rok, tj. do dnia 21 października 2018 r. Strony ustaliły zarazem odsetki na poziomie 1.250,00 zł miesięcznie. Tym samym, odsetki kapitałowe przez rok trwania umowy miały wynieść łącznie 15.000,00 zł, a zatem roczne oprocentowanie w skali roku miało wynieść 18,75%. Jednocześnie, z pokwitowania zapłaty 80.000,00 zł przez pozwanego na rzecz powoda dnia 18 marca 2020 r. wynika, jakoby pozostałe do zapłaty natenczas odsetki wynosiły jeszcze 36.000,00 zł.

Zgodnie z art. 359 § 1 k.c., odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Zgodnie zaś z art. 359 § 2 1 k.c., maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać dwukrotności wysokości odsetek ustawowych (odsetki maksymalne). Jeżeli zaś wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej przekracza wysokość odsetek maksymalnych, należą się odsetki maksymalne (§ 2 2). Nadto należy zwrócić uwagę, że postanowienia umowne nie mogą wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy ustawy (§ 2 3).

W dacie zawarcia oraz rocznego obowiązywania umowy łączącej strony, maksymalne odsetki kapitałowe ustalone w myśl art. 359 § 2, 2 1 i 4 k.c. w zw. z Obwieszczeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 7 stycznia 2016 r. (M. P. z 2016 roku, poz. 46) wynosiły 10% w stosunku rocznym ( dwukrotność odsetek ustawowych, stanowiących sumę stopy referencyjnej NBP i 3,5 punktu procentowego). Już zatem pobieżna analiza postanowień umownych łączących strony wskazuje, że zapisane przez strony w czynności prawnej (umowie pożyczki) odsetki przekraczały dopuszczalne prawem odsetki kapitałowe, należne powodowi w rocznym okresie obowiązywania umowy, tj. od 21 października 2017 r. do 21 października 2018 r. Tymczasem przy powyższych założeniach kwota udzielonej pożyczki wraz z dopuszczalnymi odsetkami kapitałowymi mogła wynieść 88 000 złotych. Kolejne zatem wpłaty dokonywane przez pozwanego należało rozliczać w tym kontekście z dodatkowym uwzględnieniem czasu ich dokonywania w aspekcie odsetek za opóźnienie. Sąd pierwszej instancji podnosi kwestię uznania długu przez pozwanego, ale nie czyni analizy jakie ma ono znaczenie dla oceny niezgodności z prawem dokonanej czynności prawnej pożyczki.

Sąd I instancji powyższych kwestii w żaden sposób nie rozważył, nie rozważył także wymiaru ewentualnych odsetek za opóźnienie, jakie mogłyby mieć zastosowanie w dacie po zakończeniu umowy - 21 października 2018 r. Tym samym, Sąd Rejonowy nie poczynił jakichkolwiek rozważań, nawet na poziomie hipotetycznym, co do możliwości dochodzenia tak ustalonych odsetek.

Zgodnie z utrwalonym stanowiskiem Sądu Najwyższego, nierozpoznanie istoty sprawy zachodzi wówczas, gdy sąd pierwszej instancji nie odniósł się do tego, co było przedmiotem sprawy, lub gdy zaniechał zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony, niezasadnie uznając, że konieczność taka nie zachodzi ze względu na występowanie materialno-prawnych lub procesowych przesłanek, które unicestwiają roszczenie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999, Nr 1, poz. 22, z dnia 13 marca 2014 r., I CZ 10/14 i z dnia 6 sierpnia 2014 r., I CZ 48/14, nie publ.). Nierozpoznanie istoty sprawy ma miejsce także w razie dokonania przez sąd pierwszej instancji oceny prawnej żądania bez ustalenia podstawy faktycznej, co wymagałoby czynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej. Respektowanie uprawnień stron wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego uzasadnia w takich wypadkach uchylenie orzeczenia (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 5 grudnia 2012 r., I CZ 168/12, OSNC 2013, Nr 5, poz. 68, z dnia 23 września 2016 r., II CZ 73/16, nie publ., z dnia 8 marca 2017 r., IV CZ 126/16 nie publ. i z dnia 8 marca 2017 r., IV CZ 130/16, nie publ.).

Z tych względów, zgodnie z art. 386 § 4 k.p.c. konieczne było uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, przy pozostawieniu sądowi pierwszej instancji rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego zgodnie z treścią art. 108 § 2 k.p.c.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy, Sąd I instancji powinien wyjść od ustalenia, na jaką kwotę była w istocie zawarta umowa łącząca strony, oraz jakie oprocentowanie zostało ustalone przez strony - w kontekście brzmienia art. 359 § 2 1-3 k.c. Widoczne jest bowiem, że ustalone między stronami odsetki przekraczają maksymalne progi regulowane przepisami Kodeksu cywilnego. Przy ustaleniu więc kwoty pożyczki, i uwzględniając dokonane spłaty, dopiero wówczas Sąd I instancji będzie mógł ustalić, czy żądana pozwem kwota, w takim czy innym wymiarze, jest w ogóle należna stronie powodowej na podstawie łączącej strony umowy.

Biorąc powyższe pod uwagę, orzeczono jak w sentencji wyroku.