Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 lipca 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 lipca 2022 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa (...) sp. z o.o. w K. i Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego (...) sp. z o.o. w K.

przeciwko Przedsiębiorstwu (...) sp. z o.o.
w K.

o zapłatę

na skutek apelacji strony powodowej (...) spółki z o.o. w K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach

z dnia 9 grudnia 2020 r. sygn. akt VII GC 197/19

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od (...) sp. z o.o. w K. na rzecz Przedsiębiorstwa (...) sp. z o.o. w K. kwotę 8.100 zł (osiem tysięcy sto złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

3.  oddala wniosek Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego (...) sp. z o.o. w K. o zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Marek Boniecki

Sygn. akt I AGa 65/21

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z 12 lipca 2022 r.

Wyrokiem z 9 grudnia 2021 r. Sąd Okręgowy w Kielcach: oddalił powództwo powodów (...) sp. z o.o. w K. i Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego (...) sp. z o.o. w K. przeciwko pozwanemu Przedsiębiorstwu (...) sp. z o.o. w K. o zapłatę kwoty 1.045.500 zł (pkt I); zasądził solidarnie od powodów na rzecz pozwanego kwotę 10.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt II).

Sąd pierwszej instancji poczynił ustalenia faktyczne szczegółowo zaprezentowane w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku (k. 346-348), które Sąd Apelacyjny w pełni podzielił i przyjął za własne.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym, po dokonaniu analizy zebranego w sprawie materiału dowodowego, Sąd Okręgowy oddalił powództwo, przyjmując, że:

- spór pomiędzy stronami sprowadzał się do oceny prawnej ważności złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego;

- sąd rozpoznający wniosek o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sadowego nie bada prawdziwości twierdzeń wskazanych we wniosku;

- pomiędzy (...) sp. z o.o. a liderem konsorcjum powstał spór o to, kto jest wierzycielem;

- członkowie konsorcjum nie są wierzycielami solidarnymi co do odbioru wynagrodzenia od zamawiającego;

- zapłata wynagrodzenia na rachunek lidera konsorcjum mogła nastąpić tylko wtedy, jeżeli posiadałby odrębne pełnomocnictwo od wszystkich pozostałych członków konsorcjum;

- brak jest podstaw do przyjęcia, że (...) sp. z o.o. zrzekł się prawa do odwołania pełnomocnictwa;

- w konsekwencji pozwany był uprawniony do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego;

- nieprzystąpienie do procesu (...) sp. z o.o. stanowiło samodzielną podstawę do oddalenia powództwa z uwagi na współuczestnictwo konieczne po stronie powodowej.

Powód (...) sp. z o.o. w apelacji zaskarżył wyrok w całości, wnosząc o jego zmianę poprzez zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kwoty 1.045.500 zł, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd pierwszej instancji.

Apelujący zarzucił: 1) naruszenie art. 470 k.c. w zw. z art. 467 pkt 3 k.c. poprzez ich zastosowanie i uznanie, że pozwany w sposób ważny złożył do depozytu sądowego kwotę 1.045.500 zł, co miałoby skutkować spełnieniem przez pozwaną wyżej wymienionego świadczenia pieniężnego, wobec czego przedmiotowe powództwo podlegało oddaleniu, podczas gdy złożenie przedmiotowej kwoty do depozytu sądowego nie było ważne, ponieważ uwzględniając: a) treść postanowień zawartych w pkt 1.14 lit c i d umowy na mocy których uprawniony do wystawienia faktur VAT na wynagrodzenie za wykonanie umowy i odbioru zapłaty umocowany był wyłącznie lider; b) nieskuteczność wypowiedzenia przez (...) sp. z o.o. umowy konsorcjum z 1 grudnia 2014 r.; c) fakt, że (...) sp. z o.o. w żaden sposób nie wypowiedziała umowy z dnia 1 grudnia 2014 r.; d) niewykazanie przez pozwanego, aby kwota 1.045.500 zł nie należała się właśnie powódce (...) sp. z o.o. z tytułu wykonywania robót objętych przedmiotem umowy z 1 grudnia 2014 r.; zapłata kwoty powinna nastąpić do rąk apelującego, a nie zostać złożona do depozytu sądowego; 2) naruszenie art. 72 § 2 k.p.c. poprzez uznanie, że pomiędzy powodem (...) sp. z o.o., PHU (...) sp. z o.o. i (...) sp. z o.o. zaistniało współuczestnictwo konieczne, wobec czego niewstąpienie do sprawy (...) sp. z o.o. stanowiło samodzielną podstawę do oddalenia powództwa, w sytuacji gdy pomiędzy tymi podmiotami nie występuje współuczestnictwo konieczne, albowiem umowa konsorcjum z 13 sierpnia 2014 r. nie stanowiła umowy spółki cywilnej.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zwrot kosztów postępowania apelacyjnego wg norm przepisanych.

PHU (...) sp. z o.o. wniosła o uwzględnienie apelacji.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd pierwszej instancji prawidłowo ustalił stan faktyczny, który w apelacji zakwestionowany nie został.

Zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 72 §2 k.p.c. okazał się trafny. Sąd pierwszej instancji w uzasadnieniu wyroku wskazał, że niewstąpienie do sprawy (...) sp. z o.o. stanowiło samoistną podstawę do oddalenia powództwa ze względu na współuczestnictwo konieczne po stronie powodów. Apelujący zarzucił natomiast, że przedmiotowa umowa konsorcjum nie stanowiła umowy spółki cywilnej ani też umowy o podobnym charakterze do umowy spółki cywilnej, a z tego względu pomiędzy powodami nie występuje tego rodzaju współuczestnictwo i każdy może samodzielnie dochodzić swoich roszczeń. Powyższe stwierdzenie wyrażone przez powoda w apelacji jest słuszne. W nauce prawa, tak jak twierdzi apelujący, wskazuje się, że brak jest podstaw do przyjęcia, że pomiędzy członkami konsorcjum zawsze występuje współuczestnictwo konieczne (por. T. Zembrzuski (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1–366, red. T. Wiśniewski, LEX 2021, art. 72, uw. 19). Sąd Najwyższy natomiast przyjmuje, że o charakterze współuczestnictwa pomiędzy stronami umowy konsorcjum decyduje każdorazowo treść tej umowy. Jeżeli umowa konsorcjum zawiera elementy charakterystyczne dla umowy spółki cywilnej (określone w art. 860 k.c.), to pomiędzy stronami takiej umowy występuje współuczestnictwo konieczne. W pozostałych wypadkach współuczestnictwo pomiędzy stronami umowy konsorcjum ma charakter materialny ale nie konieczny, co oznacza, że każda ze stron umowy konsorcjum może dochodzić roszczeń samodzielnie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 listopada 2014 r., V CSK 177/14). W orzecznictwie jako elementy umowy konsorcjum, które świadczą o tym, że ma ona charakter umowy spółki cywilnej wskazuje się istnienie przedsiębiorstwa, majątku wspólnego, więzi organizacyjnych i majątkowych pomiędzy wspólnikami (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 kwietnia 2018 r., II CSK 452/17). Z §3 umowy konsorcjum z 13 sierpnia 2014 r. wprost wynika, że nie stanowi ona umowy spółki cywilnej, a jej celem jest jedynie jednorazowe wspólne uzyskanie zamówienia publicznego. Inne postanowienia przedmiotowej umowy również wskazują, że nie ma ona charakteru umowy spółki cywilnej; na przykład §9 ust. 3 umowy, z którego wynika, że każdy z konsorcjantów ponosi odpowiedzialność za wykonanie przydzielonego mu zakresu prac, świadczy o braku bardziej rozbudowanych więzi organizacyjnych pomiędzy konsorcjantami. W konsekwencji należy przyjąć, że przedmiotowa umowa konsorcjum nie ma charakteru umowy spółki cywilnej, a pomiędzy konsorcjantami nie występuje współuczestnictwo konieczne. Z tego względu zarzut naruszenia art. 72 §2 k.c. okazał się zasadny. Nie mógł on skutkować jednakże zmianą zaskarżonego wyroku, ponieważ skarżącemu nie udało się skutecznie zakwestionować drugiej wskazanej przez Sąd Okręgowy podstawy oddalenia powództwa w całości.

Zarzut naruszenia prawa materialnego tj. art. 470 k.c. w zw. z art. 467 pkt 3 k.c. okazał się nietrafiony. Sprowadza się on w istocie do zakwestionowania ważnego złożenia przez pozwanego przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego. Apelujący wskazuje trzy zasadnicze argumenty, które jego zdaniem przemawiają za jego stanowiskiem. Po pierwsze, że (...) sp. z o.o. wypowiedziała umowę konsorcjum z 13 sierpnia 2014 r. w sposób nieskuteczny. Po drugie, że spółka ta nie wypowiedziała umowy z 1 grudnia 2014 r. Dalej zdaniem apelującego pozwany nie wykazał, że kwota 1.045.500 zł nie należy się skarżącemu. W istocie zarzuty powoda sprowadzają się do twierdzenia, że lider konsorcjum, zgodnie z postanowieniami powyższych umów, mógł żądać spełnienia świadczenia na swoją rzecz niezależnie od wypowiedzenia umowy konsorcjum i pełnomocnictwa przez (...) sp. z o.o. Teza ta oparta jest na zasadniczym argumencie, że umowa konsorcjum wywiera skutek jedynie wobec stron tej umowy, a nie wobec pozwanego. W ocenie Sądu Apelacyjnego, apelujący przeszacowuje znaczenie treści umowy konsorcjum oraz umowy pomiędzy konsorcjum a pozwanym dla rozstrzygnięcia przedmiotowej sprawy. Przede wszystkim należy bowiem wskazać, że pozwany uzyskał zezwolenie na złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego postanowieniem Sądu Rejonowego w K.z dnia 11 lipca 2017 r. (...)które zostało jedynie nieznacznie zmienione postanowieniem Sądu Okręgowego w K. z dnia 17 listopada 2017 r., (...). Co prawda, jak wskazał w uzasadnieniu Sąd pierwszej instancji oraz skarżący w apelacji, sąd rozpoznający wniosek w przedmiocie zezwolenia na złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego bada wiosek jedynie z punktu widzenia formalnego (tego czy okoliczności w nim przytoczone uzasadniają złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego), a nie materialnego (prawdziwości twierdzeń zawartych we wniosku, co wynika wprost z art. 693 ^{( 1)} k.p.c.), nie oznacza do jednakże, że takie zezwolenie nie wywiera jakichkolwiek skutków prawnych. W nauce prawa oraz orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się bowiem, że postanowienie w przedmiocie złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego przesądza o tym, że gdyby okoliczności wskazane we wniosku rzeczywiście miały miejsce, to złożenia takie byłoby ważne (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 2018 r., II CSK 748/17; O. M. Piaskowska (w:) Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie nieprocesowe. Postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt. Postępowanie zabezpieczające. Komentarz, red. O. M. Piaskowska, LEX 2022, art. 693 ^{( 1)}, uw. 2). W rozpoznawanej sprawie natomiast prawdziwość twierdzeń zawartych we wniosku o złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego nie budzi wątpliwości. Oznacza to, w ocenie Sądu Apelacyjnego, że ważność złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego w badanym przypadku sprawie nie może być skutecznie zakwestionowana. Przeciwna wykładnia zezwalająca sądowi w sprawie o zapłatę badanie po raz kolejny tego, czy okoliczności wskazane we wniosku o zezwolenie uzasadniają złożenie przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, oznaczałoby ponowne badanie kwestii prawomocnie rozstrzygniętej. Prowadziłoby to do pozbawienia zezwolenia sądu wszelkiego znaczenia normatywnego, co jest nie do zaakceptowania, z uwagi na ochronne znaczenie dla dłużnika znaczenia złożenia przedmiotu świadczenie do depozytu sądowego. W konsekwencji już na podstawie powyższego można stwierdzić, że zarzut podniesiony w apelacji jest niezasadny. Dodatkowo należy jednakże wskazać, że zgodnie z art. 381 §1 i 2 k.c. jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych doświadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia. Jednakże w razie sprzeciwu choćby jednego wierzyciela dłużnik zobowiązany jest świadczyć wszystkim łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego. Dłużnik w przedmiotowej sprawie zobowiązany był do spełnienia świadczenia pieniężnego, które co do zasady ma charakter podzielny. Nie jest tak jednak zawsze. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się, że oznaczenie w umowie jednego świadczenia pieniężnego w jednej kwocie na rzecz wszystkich wierzycieli i oznaczenie sposobu jego wykonania poprzez zapłatę na podstawie faktury na rzecz jednego podmiotu, świadczy o nadaniu temu świadczeniu charakteru niepodzielnego (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2015 r., III CZP 113/14). W badanej sprawie wynagrodzenie zostało określone w jednej kwocie na rzecz wszystkich konsorcjantów i miało zostać wypłacone na podstawie faktury obejmującej całość prac. Powyższe, w ocenie Sądu Apelacyjnego przesądza, o tym, że świadczenie pozwanego ma charakter niepodzielny. Brak jest również podstaw do przyjęcia, że strony w treści umowy wyłączyły zastosowanie tego przepisu (w szczególności, zdaniem Sądu Apelacyjnego, wykładni takiej nie można wywodzić i domniemywać z pkt 1.14 d) umowy). W konsekwencji należy przyjąć, że niezależnie od wystąpienia sporu o to, kto jest wierzycielem, pozwany mógł złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego na podstawie art. 381 §2 k.c. W tych okolicznościach za irrelewantny uznać należy fakt, że spółka (...) domagała się jedynie części wynagrodzenia. Należy także dodatkowo wskazać, że twierdzenie apelującego, iż zgodnie z pkt 1.14 d) umowy pozwany powinien spełnić świadczenie zawsze na rzecz lidera konsorcjum nie jest wcale aż tak oczywiste. Powyższe postanowienie umowne określa lidera jako osobę upełnomocnioną. W momencie natomiast wypowiedzenia pełnomocnictwa przez członka konsorcjum nie powinno budzić wątpliwości, że osobą upełnomocniona w imieniu tego członka konsorcjum, który wypowiedział pełnomocnictwo lider konsorcjum już nie jest. Nie jest to równoznaczne, tak jak twierdzi skarżący, z naruszeniem umowy zawartej pomiędzy konsorcjum a pozwanym, ponieważ z tego postanowienia wprost wynika, że lider będzie upoważniony do przyjmowania zapłaty jako osoba upełnomocniona. Z powyższych względów zarzut naruszenia art. 470 k.c. w zw. z art. 467 pkt 3 k.c. nie mógł odnieść zamierzonego skutku w postaci zmiany zaskarżonego wyroku.

Sąd odwoławczy nie dostrzegł także, aby Sąd pierwszej instancji uchybił prawu materialnemu w zakresie nie objętym zarzutami apelacji.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które ograniczyły się po stronie pozwanej do wynagrodzenia pełnomocnika, Sąd przyjął art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z § 2 pkt 7 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2015 r., poz. 1804, ze zm.).

Sąd Apelacyjny oddalił wniosek powoda Przedsiębiorstwa Handlowo-Usługowego (...) sp. z o.o. w przedmiocie zwrotu kosztów procesu, albowiem jej stanowisko procesowe nie zostało uwzględnione.

SSA Marek Boniecki