Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 maja 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Marta Sawińska

Protokolant: Nina Bekalarek-Bruź

po rozpoznaniu w dniu 17 maja 2022 r. w P.

sprawy F. B.

przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W.

o wysokość emerytury policyjnej i policyjnej renty inwalidzkiej

na skutek apelacji F. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Koninie

z dnia 25 lutego 2021 r. sygn. akt III U 873/19

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 oraz poprzedzające go decyzje i stwierdza, że F. B. przysługuje prawo do przeliczenia emerytury policyjnej oraz renty inwalidzkiej poczynając od 1 października 2017 r., z pominięciem art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016r. poz. 708 ze zm.).

2.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 2 i zasądza od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz F. B. kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

3.  zasądza od Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. na rzecz F. B. kwotę 240 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w instancji odwoławczej.

Marta Sawińska

UZASADNIENIE

Decyzjami z dnia 6 czerwca 2017r. o ponownym ustaleniu wysokości policyjnej emerytury (znak: (...)) oraz o ponownym ustaleniu wysokości policyjnej renty inwalidzkiej (znak: (...)), Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ponownie ustalił wysokość świadczeń F. B. od 1 października 2017r.

W decyzji dotyczącej emerytury wskazano, że podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota 6.744,77 zł. Emerytura wynosi 60,23% podstawy wymiaru, a jej łączna wysokość wynosi 4.062,37 zł. Dalej organ rentowy wskazał, że ustalona wysokość emerytury jest wyższa od kwoty 2.069,02 zł, tj. przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS, wobec tego wysokość emerytury ogranicza się do kwoty 2.069,02 zł. W decyzji dotyczącej renty inwalidzkiej wskazano, że podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota 6.814,35 zł. Renta inwalidzka z tytułu zaliczenia do III grupy stanowi 0,00% podstawy wymiaru. Łączna wysokość renty inwalidzkiej z tytułu zaliczenia do III grupy stanowi 0,00% podstawy wymiaru i wynosi 0,00 zł. Tak ustalona wysokość renty jest niższa od kwoty odpowiedniego świadczenia w najniższej wysokości, wobec tego wysokość renty inwalidzkiej podwyższono do kwoty 750,00 zł. Jako podstawę prawną decyzji wskazano przepisy art. 15c i art. 22a w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, a także otrzymaną z IPN Informację z dnia 13 marca 2017r.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył F. B. zaskarżając ją w całości i domagając się uchylenia zaskarżonych decyzji. Wskazał, że pełnił służbę w policji na różnych stanowiskach od 30 grudnia 1976r. do 30 maja 2004r., tj. przeszło 27 lat. W okresie od 16 sierpnia 1976r. do 29 grudnia 1976r. pracował dodatkowo na stanowisku nauczyciela w Zespole Szkół Zawodowych w K.. Wskazał, że zaskarżona decyzja jest dla niego krzywdząca bowiem pozbawia go dodatku do emerytury z tytułu III grupy inwalidzkiej uzyskanego w 2004r. Podniósł, że w związku ze służbą jego stan zdrowia uległ pogorszeniu, w 2004r. przyznano mu umiarkowany stopień niepełnosprawności na stałe. Odwołujący wskazał, że uczciwa i ofiarna służba oraz kwalifikacje zawodowe pozwoliły mu na awanse na kolejne stanowiska służbowe. W trakcie służby był wielokrotnie odznaczany i nagradzany nie tylko przez Komendanta Wojewódzkiego, ale również Ministra Spraw Wewnętrznych. Podkreślił, że nigdy nie naruszył prawa, swoje obowiązki służbowe wykonywał w sposób nie naruszający praw i godności innych osób, a stanowiska służbowego nie wykorzystywał do celów pozasłużbowych. Obowiązki służbowe wypełniał zgodnie z etyką zawodową oraz powszechnie obowiązującymi zasadami moralnymi. Służbę w policji pełnił rzetelnie, z poświęceniem życia i zdrowia.

Wyrokiem z 25 lutego 2021 r. sygn. III U 873/19 Sąd Okręgowy w Koninie oddalił odwołania F. B. i zasądził od odwołującego na rzecz pozwanego organu rentowego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższy wyrok zapadł w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

F. B. (ur. (...)) ukończył studia na Politechnice (...) w specjalizacji maszyny i urządzenia rolnicze.

W okresie od 16 sierpnia 1967r. do 31 grudnia 1976r. pracował w Zespole Szkół Zawodowych w K. jako nauczyciel.

W dniu 30.12.1976r. odwołujący został zatrudniony w Komendzie Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w K. na stanowisku inspektora Sekcji V Wydziału III. Do zadań wydziału III należała ochrona gospodarki narodowej. Odwołujący zajmował się wówczas ochroną kompleksów gospodarki żywnościowej. W tym okresie dochodziło do różnych patologii związanych z niegospodarnością, marnotrawstwem i korupcją we wszystkich jednostkach kompleksu gospodarki żywnościowej, m.in. w (...) i (...). O zjawiskach przestępczych i zagrożeniach odwołujący uzyskiwał informacje z środków technicznych oraz z osobowych źródeł informacji. Odwołujący obsługiwał liczne sieci TW. Miał dwutorowy sposób pozyskiwania tajnych współpracowników. Pierwszą grupę tajnych współpracowników stanowiła grupa osób, która sama zgłaszała się do Służby Bezpieczeństwa i informowała o określonych zjawiskach przestępczych. Ponadto w miejscach, gdzie występowały największe patologie odwołujący sam poszukiwał tajnych współpracowników. Źródłem informacji o zjawiskach patologicznych były również podsłuchy telefoniczne. Odwołujący przeprowadził liczne operacje, a część z nich była przekazywana władzom wojewódzkim. Przypisany miał kompleks gospodarki żywnościowej, m.in. Wojewódzką (...). Tajni współpracownicy byli zatrudnieni w tej Wojewódzkiej (...). Odwołujący realizował swoje obowiązki także w terenie.

W okresie od 1 października 1977r. do 24 czerwca 1978r. F. B. był słuchaczem Studium (...) przy Akademii Spraw Wewnętrznych w W..

W dniu 1 lipca 1979r. został mianowany na stanowisko starszego inspektora Wydziału III A.

W związku z upływem służby przygotowawczej z dniem 30 grudnia 1979r. odwołujący został mianowany na funkcjonariusza stałego.

W dniu 16 sierpnia 1981r. został przeniesiony do Wydziału IV na stanowisko kierownika sekcji. Wydział IV zajmował się kościołem. Odwołujący nadal wykonywał pracę operacyjną i obsługiwał liczne sieci tajnych współpracowników.

Następnie od 1 stycznia 1985r. F. B. został przeniesiony na stanowisko starszego inspektora Samodzielnej Sekcji VI Służby Bezpieczeństwa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w K..

Od dnia 28 lutego 1986r. został mianowany na stanowisko zastępcy naczelnika Wydziału VI Służby Bezpieczeństwa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w K..

W związku z likwidacją Wydziału VI i likwidacją zajmowanego stanowiska, w dniu 1 listopada 1989r. odwołujący został przeniesiony na stanowisko zastępcy naczelnika Wydziału Studiów i (...) w K..

Następnie został przeniesiony na stanowisko starszego inspektora przy Zastępcy Szefa ds. Służby Bezpieczeństwa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w K..

Odwołujący pracował na tym stanowisku do okresu zmian ustrojowych w 1990r. Następnie wniósł o weryfikację i zakwalifikowanie do służby w Policji uzyskując opinię, że może ubiegać się o zatrudnienie w Policji i Urzędzie Ochrony Państwa.

Od 1 sierpnia 1990r. F. B. podjął służbę w Policji. W dniu 30 kwietnia 2004r. został zwolniony ze służby.

W dniu 3 czerwca 2004r. odwołujący złożył wniosek o przyznanie emerytury policyjnej.

Decyzją z dnia 8 czerwca 2004r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury policyjnej od 31 maja 2004r. Do ustalenia wysokości emerytury przyjęto 27 lat 5 miesięcy i 1 dzień służby w policji i 9 lat 4 miesiące i 14 dni okresów składkowych przed służbą. W decyzji wskazano, że emerytura z tytułu wysługi lat wynosi 75% podstawy wymiaru.

Ponadto decyzją z dnia 15 listopada 2004r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA przyznał wnioskodawcy prawo do policyjnej renty inwalidzkiej od 31 maja 2004r. renta z tytułu ustalonego inwalidztwa wyniosła 40% podstawy wymiaru.

W związku z powyższym Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego MSWiA kolejną decyzją z dnia 15 listopada 2004r. zmienił emeryturę policyjną przyznaną F. B. w ten sposób, że podwyższył emeryturę o 15% podstawy wymiaru z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku ze służbą, tj. o kwotę 719,47 zł. Jednocześnie organ rentowy wskazał, że emerytura z tym podwyższeniem wynosi 3.837,17 zł (nie więcej niż 80% podstawy wymiaru).

W dniu 1 marca 2009r. wysokość emerytury wnioskodawcy wynosiła 4.604,69 zł brutto.

Pokreślenia wymaga fakt, że 23 stycznia 2009r. została uchwalona ustawa o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U.2009.24.145), tzw. „ustawa dezubekizacyjna”, przy przyjęciu, że „niedopuszczalne jest dalsze trwanie systemu prawnego, który przewiduje dla m.in. byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa wysokie przywileje emerytalne, szczególnie w kontekście trudnej obecnie sytuacji materialnej wielu ludzi walczących w tych latach o wolność, niepodległość i prawa człowieka”. Na mocy tej ustawy w ustawie z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin dodano art. 15b, zgodnie z którym okresy służby w organach bezpieczeństwa państwa podlegały zaliczeniu do emerytury w wymiarze po 0,7% podstawy wymiaru, zamiast dotychczasowego 2,6%. Ustawa likwidowała przywileje funkcjonariuszy.

W wykonaniu tej ustawy Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowe Biuro Udostępniania i Archiwizacji Dokumentów w P. na podstawie art. 13a ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U.2004.8.67 ze zm.) na podstawie posiadanych akt osobowych złożył informację o przebiegu służby odwołującego nr (...) według której odwołujący w okresie od 30 grudnia 1976r. do 31 lipca 1990r. pełnił służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z 18 października 2006r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (Dz.U.2007.63.425 ze zm.).

W oparciu o tą informację decyzją z dnia 27 października 2009r. pozwany organ rentowy na podstawie art. 15b w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin ponownie ustalił wysokość emerytury wnioskodawcy wraz z podwyższeniem w związku z inwalidztwem w kwocie 4.604,69 zł w wysokości 69,75% podstawy wymiaru. Do ustalenia wysokości emerytury przyjęto wysługę emerytalną według wykazu i informacji IPN. Za okres objęty informacją IPN przyjęto 0,7% za każdy rok służby i 2,6% za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą w pozostałym okresie, o których mowa w latach 1944-90.

Od powyższej decyzji nie odwołał się F. B..

W dniu 1 marca 2017r. wysokość emerytury odwołującego po waloryzacji wynosiła 5.395,82 zł.

Kolejną „ustawą dezubekizacyjną”, tj. ustawą z dnia 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U.2016.2270), doszło do ponownej regulacji wysokości świadczeń funkcjonariuszy pracujących przed 1990r.

Na mocy tej ustawy w ustawie z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin uchylono art. 15b i dodano art. 15c, na podstawie którego obniżono emerytury policyjne.

Zgodnie z art. 15c, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r., emerytura wynosi: 0% podstawy wymiaru - za każdy rok tej służby a przy tym, emerytury nie podwyższa się zgodnie z art. 15 ust. 2 i 3 ustawy nowelizowanej, jeżeli okoliczności uzasadniające podwyższenie wystąpiły w związku z pełnieniem służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Jednocześnie ustawodawca wprowadził ograniczenie, zgodnie z którym wysokość emerytury ustalonej zgodnie z art. 15c ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Na podstawie przepisów tej Ustawy Instytut Pamięci Narodowej Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w P. przedstawiło pozwanemu informację o przebiegu służby odwołującego nr (...) z dnia 13 marca 2017r., zgodnie z którą potwierdzono na podstawie posiadanych akt osobowych, że F. B. w okresie od 30 grudnia 1976r. do 31 lipca 1990r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Na tej podstawie zaskarżoną decyzją z dnia 6 czerwca 2017r. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ponownie ustalił odwołującemu wysokość renty inwalidzkiej od 1 października 2017r. Organ rentowy wskazał, że podstawę wymiaru świadczenia stanowi kwota 6.814,35 zł, a renta inwalidzka z tytułu zaliczenia do III grupy stanowi 0% podstawy wymiaru. Łączna wysokość renty inwalidzkiej wynosi zatem 0 zł i jest niższa od kwoty odpowiedniego świadczenia w najniższej wysokości, wobec czego wysokość renty inwalidzkiej podwyższa się do kwoty 750 zł.

Kolejną zaskarżoną decyzją z dnia 6 czerwca 2017r. organ rentowy ponownie ustalił wysokość emerytury policyjnej odwołującego od 1 października 2017r. w kwocie 4.062,37 zł, ograniczając do przeciętnej emerytury ogłoszonej przez Prezesa ZUS tj. do 2.069,02 zł.

Wnioskodawca nie zwracał się do Ministra Spraw Wewnętrznych z formalnym wnioskiem w trybie art. 8a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin o wyłączenie stosowania art. 15c.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że odwołania F. B. są niezasadne i je oddalił (pkt 1) oraz zasądził od odwołującego na rzecz pozwanego organu rentowego kwotę 180 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego.

Na wstępie rozważań prawnych Sąd I instancji wskazał, że stan faktyczny w przedmiotowej sprawie był w istocie bezsporny między stronami, a spór dotyczył oceny prawnej okresu służby odwołującego od 30 grudnia 1976r. do 31 lipca 1990r. i skutków tej oceny dla wysokości pobieranego świadczenia emerytalnego oraz rentowego. Istota sporu sprowadzała się bowiem do ustalenia czy F. B. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, określoną w art. 13b ust. 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Agencji Wywiadu. Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (t.j. Dz.U.2020.723; dalej jako: ustawa zaopatrzeniowa).

Zgodnie z art. 13b ust. 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. (w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą z 16 grudnia 2016r.) za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w cywilnych i wojskowych instytucjach oraz formacjach wymienionych w ust. 1 tej regulacji.

Sąd I instancji zaznaczył, że zgodnie z art. 15c ust. 1, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi:

1) 0 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2) 2,6 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ust. 3).

Natomiast art. 15c ust. 4 ustawy zaopatrzeniowej stanowi, że w celu ustalenia wysokości emerytury, zgodnie z ust. 1-3, organ emerytalny występuje do Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z wnioskiem o sporządzenie informacji, o której mowa w art. 13a ust. 1.

Stosownie do treści art. 15c ust. 5 ww. ustawy przepisów ust. 1-3 nie stosuje się, jeżeli osoba, o której mowa w tych przepisach, udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego.

W myśl natomiast art. 22 ustawy zaopatrzeniowej renta inwalidzka wynosi dla inwalidów zaliczonych do:

1) I grupy - 80%,

2) II grupy - 70%,

3) III grupy - 40%

- podstawy wymiaru bez uwzględnienia dodatków, o których mowa w art. 18 ust. 1 (ust. 1).

Rentę inwalidzką zwiększa się o 10% podstawy wymiaru inwalidom, których inwalidztwo powstało wskutek wypadku pozostającego w związku ze służbą lub wskutek choroby powstałej w związku ze szczególnymi właściwościami bądź warunkami tej służby, z tytułu których przysługują świadczenia odszkodowawcze (ust. 2).

Art. 22a ust. 1 cytowanej ustawy stanowi, że w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy.

Stosownie do ust. 3 cytowanego przepisu wysokość renty inwalidzkiej, ustalonej zgodnie z ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowej sprawy Sąd Okręgowy wskazał, że na skutek wydania przez Instytut Pamięci Narodowej informacji o przebiegu służby nr (...) z dnia 13 marca 2017r. organ rentowy wydał w dniu 6 czerwca 2017r. decyzje o ponownym ustaleniu wysokości emerytury i renty inwalidzkiej odwołującego od dnia 1 października 2017r. Z informacji przesłanej przez Instytut Pamięci Narodowej wynikało, że F. B. w okresie od 30 grudnia 1976r. do 31 lipca 1990r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Zdaniem Sądu I instancji powyższa okoliczność znajduje swoje potwierdzenie w aktach osobowych odwołującego, z których wynika, że w dniu 30 grudnia 1976r. F. B. podjął zatrudnienie w Komendzie Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w K.. Początkowo pracował na stanowisku inspektora Sekcji V Wydziału III i zajmował się ochroną kompleksów gospodarki żywnościowej. Następnie awansował na stanowisko starszego inspektora. W dniu 16 sierpnia 1981r. objął natomiast stanowisko kierownika sekcji Wydziału IV, który zajmował się kościołem. Od 1 stycznia 1985r. odwołującemu powierzono stanowisko starszego inspektora Samodzielnej Sekcji VI Służby Bezpieczeństwa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w K., a od 28 lutego 1986r. został mianowany na stanowisko zastępcy naczelnika Wydziału VI Służby Bezpieczeństwa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w K.. W dniu 1 listopada 1989r. odwołujący został natomiast przeniesiony na stanowisko zastępcy naczelnika Wydziału Studiów i (...) w K., a następnie został przeniesiony na stanowisko starszego inspektora przy Zastępcy Szefa ds. Służby Bezpieczeństwa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w K..

Zdaniem Sądu I instancji z przedłożonych akt jednoznacznie wynika, że F. B. pełnił służbę w instytucjach zakwalifikowanych w myśl art. 13b ustawy za instytucje na rzecz totalitarnego państwa.

Sąd Okręgowy podkreślił, że w aktach osobowych odwołującego nie sposób doszukać się okoliczności, które przemawiałyby za odstąpieniem od stosowania art. 15c ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej, a mianowicie brak jest przesłanek kwalifikowanych jako szczególnie uzasadnione przypadki, o których mowa w art. 8a ww. ustawy. Odwołujący pełnił bowiem służbę od 1976r., a zatem jego służba przed dniem 31 lipca 1990r. nie była krótkotrwała. Ponadto z materiału dowodowego zebranego w niniejszym postępowaniu nie wynika, żeby po dniu 12 września 1989r. wykonywał zadania służbowe z narażeniem zdrowia i życia. Wskazał też, że odwołujący nie zwracał się do Ministra Spraw Wewnętrznych z formalnym wnioskiem w trybie art. 8a ustawy o zaopatrzeniowej o wyłączenie stosowania art. 15c.

Z zebranego materiału dowodowego nie wynika również, że odwołujący przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych podjął współpracę i czynnie wspierał osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległego Państwa Polskiego (art. 15c ust. 5). Odwołujący nie podnosił powyższej okoliczności.

We wniesionym odwołaniu od decyzji z dnia 6 czerwca 2017r. Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odwołujący zarzucił naruszenie przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, jak i przepisów Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności.

Zdaniem Sądu I instancji stosownie do treści przepisu art. 13b ustawy zaopatrzeniowej wystarczające jest wykazanie, że odwołujący pełnił służbę w jednej z enumeratywnie wymienionych w nim instytucji czy formacji, która to służba musi być uznana za służbę na rzecz totalitarnego państwa i organ nie posiada w tym zakresie żadnej swobody. Należy zatem przyjąć, że wystarczający jest sam fakt pełnienia służby w tych instytucjach i formacjach, natomiast rzeczywisty charakter zadań i obowiązków funkcjonariusza jest obojętny w świetle art. 13b ustawy zaopatrzeniowej. Zdaniem Sądu Okręgowego fakt pełnienia „służby na rzecz totalitarnego państwa” w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r. w instytucjach i formacjach wskazanych w art. 13b ust. 1 ustawy zaopatrzeniowej wykazany w informacji IPN o przebiegu służby, nie może być kwestionowany przez wnioskodawcę poprzez dowodzenie, że służba pełniona w tym czasie nie była służbą na rzecz totalitarnego państwa, z pominięciem wskazanej w ustawie zaopatrzeniowej drogi pozwalającej na niestosowanie przepisów ustawy w odniesieniu do osób, które udowodnią, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego.

Takie podejście niweczy bowiem istotę nowelizacji ustawy zaopatrzeniowej dokonanej nowelą z dnia 16 grudnia 2016r. Ideą tej nowelizacji było wprowadzenie takich rozwiązań, które w pełniejszym zakresie zapewniłyby zniesienie przywilejów emerytalno-rentowych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL, poprzez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r., ponieważ wprowadzone na gruncie ustawy dezubekizacyjnej z 2009r. rozwiązania okazały się w praktyce nie w pełni skuteczne. Chodziło o wyeliminowanie wątpliwości interpretacyjnych przy ocenie służby byłych funkcjonariuszy na rzecz totalitarnego państwa poprzez precyzyjne wskazanie instytucji i formacji, w których służba miała taki właśnie charakter.

Zdaniem Sądu I instancji w świetle przepisu art. 13b ustawy zaopatrzeniowej wystarczające jest formalne wykazanie, że wnioskodawca pełnił służbę w jednej z enumeratywnie wymienionych w tym przepisie instytucji czy formacji, która została uznana przez ustawodawcę za służbę na rzecz totalitarnego państwa. A zatem wystarczający jest fakt pełnienia służby w tych instytucjach i formacjach, natomiast rzeczywisty charakter zadań i obowiązków funkcjonariusza realizowanych w tych instytucjach i formacjach jest, w świetle tej normy, prawnie obojętny.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt kontrolowanej sprawy Sąd Okręgowy podał, że jakkolwiek informacja IPN z dnia 13 marca 2017r. wskazuje jedynie, że odwołujący w okresie od 30 grudnia 1976r. do 31 lipca 1990r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, nie precyzując przy tym, o którą jednostkę redakcyjną tego przepisu chodzi w odniesieniu do służby odwołującego, z dokumentów znajdujących się w aktach osobowych odwołującego wynika natomiast jednoznacznie, że z dniem 30 grudnia 1976r. został przyjęty do służby w Komendzie Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej w K. na stanowisko inspektora i pełnił służbę w Wydziale III, zajmującym się ochroną kompleksów gospodarki żywnościowej. Od 16 sierpnia 1981r. był kierownikiem sekcji wydziału IV, zajmującego się kościołem. Od dnia 1 stycznia 1985r. został przeniesiony na stanowisko starszego inspektora Samodzielnej Sekcji VI Służby Bezpieczeństwa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w K., a od 28 lutego 1986r. pełnił obowiązki zastępcy naczelnika wydziału VI Służby Bezpieczeństwa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w K.. Następnie od 1 listopada 1989r. był zastępcą naczelnika Wydziału Studiów i (...) w K. i został przeniesiony na stanowisko starszego inspektora przy Zastępcy Szefa ds. Służby Bezpieczeństwa Wojewódzkiego Urzędu Spraw Wewnętrznych w K..

Mając na uwadze powyższe zdaniem Sądu I instancji stwierdzić należało, że Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w sposób prawidłowy uznał, że służba odwołującego w tym okresie stanowiła służbę na rzecz totalitarnego państwa w rozumieniu art. 13b ustawy zaopatrzeniowej, bowiem była służbą w terenowej jednostce organizacyjnej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych wypełniającej zadania Służby Bezpieczeństwa (art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. c) ustawy zaopatrzeniowej).

Sąd I instancji podał, że pomimo stanowiska Sądu, że sam fakt pełnienia służby w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r. w instytucjach i formacjach wymienionych w art. 13b ustawy zaopatrzeniowej jest wystarczający do stwierdzenia, że pełnił on służbę na rzecz totalitarnego państwa, Sąd zbadał również przebieg służby odwołującego w spornym okresie, charakter wykonywanych przez niego zadań i obowiązków.

Z zebranego materiału dowodowego w ocenie Sądu Okręgowego wynika, że w spornym okresie odwołujący służył w formacji przemocy, tj. Służbie Bezpieczeństwa i realizował zadania przewidziane dla tej formacji. Zdaniem Sądu Okręgowego działalność odwołującego nie ograniczała się do zwykłych, standardowych działań podejmowanych w służbie publicznej. Z akt osobowych odwołującego wynika, że był on bardzo zaangażowany w służbę na rzecz SB, wykazywał się niezwykłą gorliwością i dyspozycyjnością. W opiniach służbowych znajdujących się w aktach osobowych odwołującego wskazywano, że samodzielnie prowadził sprawy operacyjne i posiadał na kontakcie tajnych współpracowników, był lojalny wobec przełożonych, polecenia wykonywał właściwie i wykazywał wiele własnej inicjatywy i inwencji, nie ograniczał czasu pracy do godzin ustawowych. W opiniach tych znajdują się również zapisy, że strona moralna odwołującego jest bez zastrzeżeń i odpowiada wymogom funkcjonariusza SB na zajmowanym stanowisku. Z zeznań samego odwołującego wynika, że pracował w terenie, prowadził liczne sprawy operacyjne, a wyniki jego operacji były przekazywane np. władzom wojewódzkim. O działalności odwołującego jako naruszającej podstawowe prawa i wolności człowieka świadczy też fakt uzyskiwania przez niego informacji o rzekomych przestępstwach i patologiach z środków technicznych, m.in. podsłuchów telefonicznych. Ponadto z materiału dowodowego zebranego w niniejszej sprawie wynika, że odwołujący pracował m.in. w wydziale zajmującym się kościołem, a twierdzenia odwołującego, że zajmował się wówczas wyłącznie obszarem rolno-spożywczym są nielogiczne i nie są poparte żadnymi dowodami. W aktach osobowych odwołującego są liczne informacje o obsługiwaniu przez niego sieci tajnych współpracowników. Z powyższego wynika zatem zdaniem Sądu Okręgowego, że nie można uznać czynności wykonywanych w spornym okresie przez odwołującego za akceptowalne i wykonywane w każdym państwie.

Zdaniem Sądu I instancji pozbawienie odwołującego wyższych świadczeń, przy zachowaniu świadczenia do zabezpieczenia społecznego w wysokości nie niższej niż świadczenia z powszechnego systemu ubezpieczeniowego (Funduszu Ubezpieczeń Społecznych) nie stanowi naruszenia zarówno Konstytucji RP jak też standardów prawa międzynarodowego.

Sąd Okręgowy przy tym przytoczył treść rozstrzygnięcia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, który w dniu 14 maja 2013 r., w sprawie C. i inni przeciwko Polsce nr (...), wydał decyzję, w której uznał za niedopuszczalne skargi byłych pracowników służb bezpieczeństwa w sprawie obniżek ich emerytur. O ile w odniesieniu do emerytur skarżących Trybunał stwierdził, że przepisy ustawy zmieniającej z 2009r. spowodowały odebranie skarżącym części emerytur i stanowiły ingerencję w prawo własności, to miało to podstawy prawne oraz nie naruszało istoty praw emerytalnych skarżących. Trybunał nie podzielił stanowiska skarżących, którzy podnosili, że raz otrzymane prawa są nietykalne i nie mogą być im odebrane.

Zdaniem Sądu I instancji wskazane przez F. B. w odwołaniu od decyzji przepisy Konstytucji RP nie mogą być interpretowane jako dające tytuł do emerytury określonej wysokości. Podkreślił, że odwołujący nie został pozbawiony prawa do zabezpieczenia społecznego, nie odebrano mu całości świadczeń i nie został on pozbawiony środków do życia. Emerytura ustalona została w wysokości przeciętnej wysokości tego świadczenia otrzymywanego przez obywateli z powszechnego systemu emerytalnego.

Nadto Sąd Okręgowy podkreślił, że zmniejszenie świadczenia odwołującego stanowi urzeczywistnienie zasady sprawiedliwości społecznej. Jak wskazał Sąd Apelacyjny w Szczecinie w wyroku z dnia 19 listopada 2013r. sygn. akt III AUa 397/13 (LEX nr 1444842) ograniczanie przywilejów byłych funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa PRL jest urzeczywistnieniem zasady sprawiedliwości społecznej, którą definiują w oparciu o kryteria i wartości konwencyjne. Zasada ta nie może być przywoływana w obronie przywilejów sprzecznych ze swoim fundamentem aksjologicznym. Tak pojmowanej sprawiedliwości społecznej nie da się pogodzić z utrzymywaniem przywilejów związanych ze służbą w organach bezpieczeństwa reżimu totalitarnego. Na tych organach oparte było bowiem funkcjonowanie aparatury naruszającej podstawowe prawa człowieka. Funkcjonariusze podejmowali dobrowolnie służbę w organach bezpieczeństwa państwa funkcjonujących w niedemokratycznym państwie, a poprzez tę służbę uczestniczyli w utrzymywaniu niedemokratycznego porządku i korzystali z przywilejów przysługującym funkcjonariuszom.

Mając na względzie powyższe rozważania Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołania jako nieuzasadnione (pkt 1 wyroku).

O kosztach zastępstwa procesowego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 108 § 1 i 98 § 1 k.p.c. w zw. z § 9 ust. 2 rozporządzenia z dnia 22.10.2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (t.j. Dz.U.2018.265) (pkt 2 wyroku).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł odwołujący F. B. zaskarżając go w całości i zarzucając mu:

1.  naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niewłaściwe przyjęcie, że powód w okresie od 30 grudnia 1976 r. do 31 lipca 1990 r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożar­nej i Służby Więziennej oraz ich rodzin - Dz. U. 2020.723 (zwana dalej jako ustawa zaopatrzeniowa).

2.  naruszenie prawa materialnego tj. art. 33 policyjnej ustawy emerytalnej, określają­cego przesłanki uchylenia lub zmiany decyzji organu emerytalnego z urzędu ustalają­cej prawo do zaopatrzenia emerytalnego lub wysokości świadczenia z tytułu tego za­opatrzenia poprzez jego niezastosowanie.

3.  naruszenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej oraz Europejskiej Konwencji o Ochro­nie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, w tym:

1)  art. 2 Konstytucji RP, polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego powo­dowi świadczenia emerytalnego, co narusza zasadę ochrony praw nabytych i zasa­dę sprawiedliwości społecznej, a także zasadę zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz niedziałania prawa wstecz, wynikające z za­sady demokratycznego państwa prawnego;

2)  art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP polegające na arbitralnym obniżeniu przysługującego powodowi świadczenia emerytalnego, co stanowi niepro­porcjonalne i nieuzasadnione naruszenie przysługującego mu prawa do zabezpie­czenia społecznego po osiągnięciu wieku emerytalnego;

3)  art. 30 oraz art. 47 Konstytucji RP w zw. z art. 8 Konwencji o Ochronie Praw Czło­wieka i Podstawowych Wolności polegające na naruszeniu godności powoda, pra­wa do ochrony czci, dobrego imienia, prawa do prywatności i prawa do poszano­wania życia rodzinnego, poprzez przyjęcie, że służba w okresie przed 31 lipca 1990 r. stanowiła „służbę na rzecz totalitarnego państwa”, a tym samym arbitral­ne przypisanie powodowi - w akcie prawnym rangi ustawy - winy za działania związane z naruszeniami praw człowieka, których dopuszczali się niektórzy przed­stawiciele władzy publicznej PRL oraz niektórzy funkcjonariusze organów bezpie­czeństwa PRL;

4)  art. 32 ust. 1 w zw. z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 67 ust. 1 Konstytucji RP w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na nieuzasadnionym, dyskryminującym zróżnicowaniu uprawnień powoda o charakterze majątkowym wynikających ze służby po roku 1990 i obniżeniu świadczenia emerytalnego należnego powodowi z tytułu tej służ­by, w stosunku do osób, które nie pełniły służby w okresie PRL, w sposób narusza­jący zasadę równości wobec prawa:

5)  art. 45 ust. 1 w zw. z art. 10 ust. 1 i 2 Konstytucji RP oraz art. 42 ust. 1 Konstytu­cji RP w zw. z art. 6 ust. 2 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na zastosowaniu wobec powoda represji bez wykazania od­powiedzialności indywidualnej;

6)  art. 64 ust. 1 i 2 w zw. z art. 67 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 Konstytucji RP w zw. z art. 1 Protokołu nr 1 do Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności w zw. z art. 14 Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, polegające na arbitralnym naruszeniu osobistych praw majątkowych powoda i prawa do poszanowania mienia, które podlegają równej dla wszystkich ochronie, na skutek nieproporcjonalnego naruszenia prawa do zabezpieczenia spo­łecznego, co stanowi przejaw nieuzasadnionej represji ekonomicznej.

Z uwagi na powyższe zarzuty apelujący wniósł o:

1)  zmianę zaskarżonego wyroku w całości i przyznanie powodowi prawa do emerytury policyjnej i renty inwalidzkiej w wysokości obowiązującej przed dniem 1 października 2017 r. w kwocie ustalonej z pominięciem art. 15c, art. 22a policyjnej ustawy emerytalnej;

2)  uzupełniające przesłuchanie powoda na okoliczność faktycznie wykonywanych przez niego czynności;

3)  o dopuszczenie dowodu z przesłuchania świadka J. G., zam. (...)-(...) K., ul. (...) na okoliczność przebiegu służby powoda w okresie od 30 grudnia 1976 r. do dnia zakończenia służby, a także na okoliczność pozytywnej weryfikacji po­woda;

4)  zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów zastępstwa procesowego za II instancję.

Organ rentowy nie złożył odpowiedzi na apelację odwołującego F. B..

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja odwołującego F. B. okazała się zasadna.

Oceniając ponownie materiał dowodowy zgromadzony w sprawie i dokonując jego subsumcji do przepisów prawa, Sąd Apelacyjny uznał za zasadne wydanie wyroku reformatoryjnego.

W ocenie Sądu Odwoławczego apelacja odwołującego jest zasadna, a odwołania zasługiwały na uwzględnienie, choć takie przekonanie Sądu nie jest wyrazem zanegowania niezbywalnej kompetencji każdego państwa do dokonania rozliczeń ze swoją przeszłością, zwłaszcza w odniesieniu do skorygowania szczególnych uprawnień, także emerytalnych, funkcjonariuszy tego państwa, których wkład uznać można za szczególny, gdy chodzi o utrwalenie systemu, jaki został następnie uznany za autorytarny czy totalitarny.

W pierwszej kolejności przypomnieć należy, że apelujący kwestionował przede wszystkim zgodność przepisów ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin, w brzmieniu nadanym ustawą z 16 grudnia 2016 r. zmieniającą ww. ustawę, z odpowiednimi przepisami Konstytucji.

W tym miejscu wskazać należy, że w dniu 16 czerwca 2021 r. Trybunał Konstytucyjny wydał wyrok w sprawie o sygn. akt P 10/20, uznając, że art. 22a ust. 2 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Straży Marszałkowskiej, Służby Ochrony Państwa, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz. U. z 2020 r. poz. 723) jest zgodny z art. 2 oraz z art. 67 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Powyższe nie zwalnia jednak sądu od badania, w każdym indywidualnym przypadku, analizując konkretne czyny danego odwołującego, czy ten swoim zachowaniem naruszał podstawowe prawa i wolności człowieka. Sąd nie może bowiem poprzestać jedynie na kwalifikacji służby pod określony punkt artykułu 13b ustawy zaopatrzeniowej z dnia 18 lutego 1994 r., lecz ma obowiązek zbadać, na podstawie materiału dowodowego dostarczonego przez strony, czy odwołujący podczas pełnienia służby dopuścił się czynów, które nosiłyby znamiona służby na rzecz totalitarnego państwa, w rozumieniu zindywidualizowanych czynów ukierunkowanych na realizację zadań charakterystycznych dla tego państwa.

Ostatecznie zatem, w niniejszej sprawie, mimo szeregu zarzutów konstytucyjnych podniesionych w apelacji, ujawnione w toku postępowania okoliczności faktyczne doprowadziły tut. Sąd do wniosku, iż przepisy, na których oparto zaskarżoną decyzję, nie znajdują w przypadku odwołującego zastosowania.

Istota sporu w sprawie sprowadzała się do rozstrzygnięcia, czy organ emerytalny miał podstawy do ponownego ustalenia wysokości świadczenia odwołującego. Organ ustalił wysokość świadczenia emerytalnego odwołującego na podstawie uzyskanej z Instytutu Pamięci Narodowej informacji z dnia 13 marca 2017r. o przebiegu służby na rzecz totalitarnego państwa, w której wskazano, że odwołujący w okresie od 30 grudnia 1976r. do 31 lipca 1990r. pełnił służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b ustawy z 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin.

Ustawa z 16 grudnia 2016r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin przewiduje obniżenie emerytur i rent inwalidzkich wszystkim funkcjonariuszom, którzy pozostawali w służbie przed dniem 2 stycznia 1999r. i którzy w okresie od 22 lipca 1944r. do 31 lipca 1990r. pełnili służbę w wymienionych w ustawie instytucjach i formacjach (tzw. służba na rzecz państwa totalitarnego).

Jest to już druga ustawa obniżająca byłym funkcjonariuszom Służby Bezpieczeństwa nie tylko świadczenie emerytalne, lecz również świadczenia rentowe. Zgodnie z art. 13b ust. 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. (w brzmieniu nadanym ustawą zmieniającą z 16 grudnia 2016r.) za służbę na rzecz totalitarnego państwa uznaje się służbę od 22 lipca 1944 r. do 31 lipca 1990 r. w niżej wymienionych cywilnych i wojskowych instytucjach i formacjach.

Zgodnie z art. 15c ust. 1, w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i która pozostawała w służbie przed dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi:

1) 0 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b;

2) 2,6 % podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz 2-4.

Wysokość emerytury ustalonej zgodnie z ust. 1 i 2 nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej emerytury wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ust. 3).

Także w odniesieniu do renty inwalidzkiej ustawodawca przewidział analogiczne uregulowania. Zgodnie bowiem z art. 22a ust. 1 ustawy w przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, rentę inwalidzką ustaloną zgodnie z art. 22 zmniejsza się o 10% podstawy wymiaru za każdy rok służby na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b. Przy zmniejszaniu renty inwalidzkiej okresy służby, o której mowa w art. 13b, ustala się z uwzględnieniem pełnych miesięcy. W przypadku osoby, która pełniła służbę na rzecz totalitarnego państwa, o której mowa w art. 13b, i została zwolniona ze służby przed dniem 1 sierpnia 1990 r. rentę inwalidzką wypłaca się w kwocie minimalnej według orzeczonej grupy inwalidzkiej (ust. 2). Wysokość renty inwalidzkiej, ustalonej zgodnie z ust. 1, nie może być wyższa niż miesięczna kwota przeciętnej renty z tytułu niezdolności do pracy wypłaconej przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, ogłoszonej przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (ust. 3). W celu ustalenia wysokości renty inwalidzkiej, zgodnie z ust. 1 i 3, organ emerytalny występuje do Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu z wnioskiem o sporządzenie informacji, o której mowa w art. 13a ust. 1. Przepisy art. 13a stosuje się odpowiednio (ust. 4). Przepisów ust. 1 i 3 nie stosuje się, jeżeli osoba, o której mowa w tych przepisach, udowodni, że przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, podjęła współpracę i czynnie wspierała osoby lub organizacje działające na rzecz niepodległości Państwa Polskiego (ust. 5).

W okolicznościach sprawy organ emerytalno-rentowy, powołując się na przepis art. 13a ust. 5 ustawy, zgodnie z którym informacja o przebiegu służby jest równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby sporządzanym na podstawie akt osobowych przez właściwe organy służb, o których mowa w art. 12, stwierdził, że zmiany informacji o przebiegu służby może dokonać jedynie Instytut Pamięci Narodowej.

Odnosząc się do stanowiska organu emerytalno-rentowego, dotyczącego związania informacją o przebiegu służby odwołującej uzyskaną z Instytutu Pamięci Narodowej, należy wskazać, że sąd ubezpieczeń społecznych, jak stwierdził Sąd Najwyższy w uzasadnieniu postanowienia z 12 grudnia 2011 roku, II UZP 10/11, rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia faktyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wiązać sądu, do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysokości oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów.

Powyższe stanowisko koresponduje z ugruntowanym poglądem, zgodnie z którym ograniczenia dowodowe, odnoszące się do dopuszczalnych na etapie postępowania administracyjnego środków dowodowych, nie wiążą sądu ubezpieczeń społecznych, który rozpoznaje sprawy wszczęte na skutek odwołań od decyzji organów rentowych według procedury cywilnej w postępowaniu odrębnym, jako sprawy cywilne w znaczeniu formalnym. Każdy istotny fakt może być dowodzony wszelkimi środkami dowodowymi, które sąd uzna za pożądane, a ich dopuszczenie za celowe (postanowienie SN z dnia 28 marca 2019r., I UK 133/18).

Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 11 stycznia 2012r. w sprawie K 36/09, orzekając, że art. 13a ust. 6 ustawy zaopatrzeniowej jest zgodny z art. 77 ust. 2 i art. 78 Konstytucji RP wskazał, że jeśli decyzja organu emerytalnego zostanie zaskarżona, to o ostatecznym ukształtowaniu praw emerytalnych byłego funkcjonariusza organów bezpieczeństwa PRL można dopiero mówić po przeprowadzeniu stosownego postępowania przed sądem powszechnym. Sąd powszechny nie ogranicza się w takim wypadku do kontroli decyzji organu emerytalnego z punktu widzenia jej legalności, jak ma to miejsce w przypadku kontroli dokonywanej przez sąd administracyjny. Wręcz przeciwnie, sąd powszechny rozstrzyga merytorycznie co do istoty sprawy. Nie ulega więc wątpliwości, że w toku postępowania sądowego, z zastosowaniem wszelkich środków dowodowych, może nastąpić także weryfikacja informacji, o której mowa w art. 13a. Dla oceny przez sąd zasadności obniżenia świadczenia emerytalnego byłego funkcjonariusza organów bezpieczeństwa PRL nieodzowne jest ustalenie stanu faktycznego mającego bezpośredni wpływ na ponowne ustalenie przez organ emerytalny świadczeń w tym zakresie. Sąd powszechny ma zatem obowiązek oceny całego materiału dowodowego, łącznie z treścią informacji Instytutu Pamięci Narodowej.

W niniejszej sprawie poza sporem pozostawało, że odwołujący przed rokiem 1990, bez wiedzy przełożonych, nie podjął współpracy i nie wspierał czynnie osoby lub organizacji działających na rzecz niepodległości Państwa Polskiego.

W przypadku odwołującego zakwalifikowano jego służbę w spornym okresie jako służbę na rzecz totalitarnego państwa tylko dlatego, że jego stanowisko było usytuowane we wskazanej w ww. ustawie jednostce organizacyjnej. Rację natomiast w ocenie Sądu Apelacyjnego ma ubezpieczony, że nigdy nie działał w strukturach odpowiedzialnych za walkę z kościołem mimo formalnego przydziału do tzw. pionu IV. Z literatury przedmiotu wynika bowiem, że do 1979 r. wszystkie sprawy związane z ochroną gospodarki oraz przeciwstawianiem się działalności opozycyjnej spoczywały na Departamencie III MSW. Jego organizację określało zarządzenie ministra spraw wewnętrznych nr (...) z 31 lipca 1974 r. W 1975 r. Departament dzielił się na dziewięć wydziałów. Wydział I opracowywał instrukcje i analizy polityczno-operacyjne, Wydział II kontrolował tak zwane środowiska tradycyjne (żołnierzy Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych, działaczy Zrzeszenia (...) i (...)), osoby podejrzewane o działalność rewizjonistyczną, dogmatyczną, a także środowiska mniejszości narodowych. Wydział III ochraniał operacyjnie wydawnictwa i redakcje prasowe, Wydział IV kontrolował zakłady opieki zdrowotnej, instytucje kulturalne, szkolnictwo i wyższe uczelnie. Wydział V zajmował się kompleksem rolno-spożywczym i gospodarką rolną, Wydział VI przemysłem. Wydział VII transportem i łącznością. Zadaniem Wydziału VIII było zabezpieczenie organizacyjne i logistyczne działań podejmowanych przez pion III. Wydziały Departamentu III koordynowały i nadzorowały działania podejmowane przez odpowiednie sekcje w wydziałach wojewódzkich. W związku z rozwojem środowisk opozycyjnych, w listopadzie 1977 r. powołano nowy Wydział IX, który miał nadzorować działania przeciwko tak zwanej nowej opozycji.

Na szczeblu województw działania pionu III koordynowały wydziały III komend wojewódzkich MO. Dużą zmianą było utworzenie 1 czerwca 1975 r. w większych województwach ( (...), (...), (...), (...), stołecznym (...) i (...)) wydziałów IMA. Podział kompetencji pomiędzy wydziałami pionu III przebiegał według definicji bazy i nadbudowy. Wydziały IMA w komendach wojewódzkich MO zajmowały się przypadkami sabotażu, naruszania tajemnicy państwowej oraz konfliktami społecznymi w zakładach pracy. Ich zainteresowaniem były objęte załogi kluczowych zakładów pracy, kontakty osób z krajów kapitalistycznych z załogami ochranianych obiektów, wybitni specjaliści, osoby wykonujące prace tajne i obronne, załogi zatrudnione w krajach socjalistycznych. Kontroli operacyjnej wydziałów IMA podlegały ministerstwa i urzędy centralne, zjednoczenia i zarządy centralne, stowarzyszenia (na przykład Naczelna Organizacja Techniczna i (...) Towarzystwo (...)), centrale handlu zagranicznego, zakłady przemysłowe, elektrownie, elektrociepłownie, okręgowe dyspozycje mocy, obiekty o znaczeniu strategicznym (bazy Centrali (...), magazyny rezerw państwowych, zapory wodne), rozpoczęte inwestycje, łączność, stacje radiowe i telewizyjne, instytuty i biura konstrukcyjne, informatyka elektroniczna, wojewódzkie kompleksy gospodarki żywnościowej, transportu, budownictwa, handlu wewnętrznego, gospodarki komunalnej. W komendach w mniejszych województwach do 1979 r. funkcjonowały tylko wydziały III, które łączyły zadania realizowane w większych przez osobne wydziały III i IIIA. W 1979 r. Wydział IMA KW MO we W. składał się z pięciu sekcji: I (analityczno-informacyjna), V (kompleks rolno-spożywczy i gospodarka rolna), VI i Vla (przemysł), VII (transport, łączność, sektor bankowy). Przybywanie zadań związanych między innymi ze zwiększaniem się skali działalności opozycyjnej spowodowało znaczną rozbudowę pionu III; w końcu lat siedemdziesiątych funkcjonujące w jego ramach wydziały zaczęły wyraźnie dominować liczebnie nad innymi strukturami komend wojewódzkich MO. 1 stycznia 1978 r. Wydział IIIA utworzono w KW MO w G. i K., od 1 stycznia 1979 r. wydziały IIIA powstały we wszystkich pozostałych województwach, również w 1979 r. W ślad za tymi zmianami na mocy zarządzenia ministra spraw wewnętrznych nr (...) z 16 maja 1979 r. z Departamentu III wyłączono wydziały V VI oraz VII i utworzono z nich nowy Departament IIIA MSW. Miał on ochraniać gospodarkę przed sabotażem, szkodnictwem gospodarczym i dywersją, zakłóceniami prowadzącymi do konfliktów społecznych, usterkami w funkcjonowaniu gospodarki wynikłymi z przyczyn obiektywnych, nieprawidłowościami w międzynarodowej wymianie techniczno-ekonomicznej. W maju 1980 r. jednostki pionu IIIA ochraniały około 1200 obiektów w kraju. Departament IIIA posiadał również trzy grupy operacyjne - w B., P. i M., zajmujące się ochroną pracowników polskich przedsiębiorstw wykonujących tam inwestycje. 33 AIPN, MSW II, 3696b, Zarządzenie nr (...) dyrektora Departamentu VM SW z (...). w sprawie zakresu działania komórek organizacyjnych Departamentu V MSW, b.p. 34 (...), (...). 2, W spółdziałanie pionu IIIA MSW z innymi pionami organizacyjnymi MO w przypadku poważnego zagrożenia, k. 81. Wkrótce w Departamencie IIIA utworzono Wydział III zajmujący się „problematyką zwalczania zorganizowanej działalności antysocjalistycznej w gospodarce narodowej, wyjaśnianiem poważnych w skutkach wypadków nadzwyczajnych (wybuchów, pożarów, kradzieży i nielegalnego gromadzenia materiałów wybuchowych, katastrof itp.) oraz zakłóceń na tle konfliktów społecznych w gospodarce”. W ramach reformy MSW z 1981 r. dostosowującej struktury ministerstwa do wymogów nowej sytuacji operacyjnej w kraju z zakresu zainteresowań pionu III i IIIA wyłączono kilka grup, podporządkowując je innym pionom. Do pionu II na mocy zarządzenia ministra spraw wewnętrznych nr (...) z 16 lutego 1981 r. przeszły sprawy pozostające dotychczas w gestii Wydziału III Departamentu III (publikacje, wydawnictwa, prasa, radio i telewizja, Agencja (...) i poligrafia), na mocy zarządzenia nr (...) z tegoż 16 lutego 1981 r. natomiast zagadnienia, którymi zajmował się Wydział VII Departamentu IIIA (transport, obiekty komunikacji i łączność).

Zarządzenie nr (...) - również z 16 lutego 1981 r. - przeniosło do pionu IV zadania operacyjnej ochrony kompleksu gospodarki żywnościowej, którymi dotychczas zajmował się Wydział V Departamentu IIIA oraz sekcje V wydziałów IIIA komend wojewódzkich. W wyniku tych przekształceń w 1982 r. do zadań poszczególnych wydziałów Departamentu III należało: Wydział I - analiza i opracowywanie okresowych informacji; Wydział II - zwalczanie nielegalnych organizacji politycznych, nielegalnych wydawnictw i „wrogiej propagandy”, przeciwdziałanie terroryzmowi politycznemu oraz dywersji ideologiczno-politycznej; Wydział III - ochrona operacyjna Polskiej Akademii Nauk, Ministerstwa Nauki, Szkolnictwa Wyższego i Techniki, Ministerstwa Oświaty i Wychowania, placówek naukowo-badawczych podległych tym ministerstwom, organizacji i stowarzyszeń naukowych, działających legalnie związków zawodowych i organizacji społeczno- politycznych w ochranianych obiektach, duszpasterstw akademickich, Państwowego Wydawnictwa (...); Wydział IV - ochrona operacyjna Ministerstwa Kultury i Sztuki, szkolnictwo artystyczne, stowarzyszenia i związki twórcze, Naczelny Zarząd Kinematografii, biblioteki i archiwa państwowe, domy kultury; Wydział V - ochrona operacyjna organizacji społeczno-politycznych; Wydział VIII - zabezpieczenie organizacyjno-operacyjne i logistyczne działań Departamentu III; Wydział IX - ochrona operacyjna Ministerstwa Zdrowia i Opieki Społecznej, szkolnictwo medyczne, organizacje i stowarzyszenia medyczne, wymiar sprawiedliwości, Centralny Zarząd Zakładów Karnych, adwokatura. Główny Komitet Kultury Fizycznej i Sportu, Główny Komitet Turystyki. Kolejną zmianą w funkcjonowaniu pionu III, dostosowującą jego strukturę do zadań stanu wojennego, było przekształcenie dotychczasowego Departamentu IMA MSW w Departament V MSW (na mocy zarządzenia nr 00118/81 ministra spraw wewnętrznych z 7 listopada 1981 r.). W 1982 r. składał się on z siedmiu 37 I., (...), t. 2, Zakres działania Wydziału III Departamentu IMA MSW, k. 66. 38 I., (...), Zarządzenie nr (...) ministra spraw wewnętrznych z 16 lutego 1981 r., k. 8. 39 I., Zarządzenie nr (...) ministra spraw wewnętrznych z 16 lutego 1981 r., k. 9. 40 (...) W., KW MO W., (...), Uzupełnienie charakterystyki kontrwywiadowczej województwa (...) za okres od 15 II -15 III 1981 roku, 19 III 1981, k. 70-71. 41 I., KW również w komendach wojewódzkich MO na bazie dotychczasowych wydziałów IMA powstały wydziały V Na podstawie decyzji ministra spraw wewnętrznych nr (...) z 4 listopada 1983 r. oraz zarządzenia nr (...) z tego samego dnia ponownie przyporządkowano Departamentowi III sprawy związane ze środowiskiem dziennikarskim i środkami masowego przekazu (z wyjątkiem Agencji (...)). Utworzono wówczas Wydział VI (Komitet ds. Radia i Telewizji), VII (środowiska dziennikarskie) oraz X (poligrafia). Na podstawie zarządzenia nr (...) z tegoż 4 listopada 1983 r. do obowiązków Departamentu V włączono ochronę operacyjną obiektów komunikacji i łączności, powierzając je utworzonemu wówczas Wydziałowi VIII. Do pionu V należał utworzony w połowie lat osiemdziesiątych Inspektorat Operacyjny Ochrony Elektrowni (...) przy WUSW w G., który miał zabezpieczać operacyjnie budowaną W lutym 1981 r. na mocy zarządzenia ministra spraw wewnętrznych nr (...) pionowi IV podporządkowano zagadnienia związane z ochroną operacyjną kompleksu gospodarki żywnościowej. Głównym motywem tych działań było silne oparcie, jakie miały w K. tworzące się koła (...) Indywidualnych (...), równocześnie we wszystkich wydziałach IV w komendach wojewódzkich MO powstały dwie nowe sekcje będące odpowiednikami wydziałów VII i VIII Departamentu IV Prawdopodobnie w 1983 r. powstał Wydział IX kontrolujący działalność opozycyjną na wsi. Reorganizacja z 1981 r. spowodowała wzrost etatów pionu IV o 1560, z czego 1400 w terenie. Dzięki temu zwiększono kilkakrotnie obsadę kadrową w wydziałach IV komend wojewódzkich MO. W końcu 1984 r. na mocy zarządzenia ministra spraw wewnętrznych nr (...) z 30 listopada 1984 r. z Departamentu IV wydzielono wydziały VII-IX zajmujące się zagadnieniami związanymi z rolnictwem. Weszły one w skład nowego Departamentu VI MSW. Równocześnie na podstawie decyzji ministra nr (...) z 30 listopada 1984 r. w sprawie organizacji i zakresu działania Departamentu IV MSW nastąpiła zmiana numeracji wydziałów, między innymi dotychczasowy Wydział VI przekształcono w Wydział IV co było zapewne związane z uczestnictwem funkcjonariuszy tego wydziału w zabójstwie ks. J. P.. Na szczeblu województw funkcjonowały sekcje dostosowane do specyfiki regionalnej, na przykład w 1985 r. Wydział IV WUSW we W. składał się z czterech sekcji: analitycznej, II (kuria, kler świecki), III (zakony), V (środowiska katolików świeckich, w tym Klub (...)).

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, że odwołujący jak wynika ze zgromadzonego materiału dowodowego pełnił służbę w komórce gospodarki żywnościowej, a ta z kolei na skutek zmian w strukturach organizacyjnych włączana była do różnych wydziałów SB. Tak od 18 listopada 1977 r. włączona do Wydziału III, od 17 lipca 1979 r. do Wydziału IIIa, od 2 września 1981 r. do Wydziału IV, od 27 lutego 1985 r. kompleks gospodarki żywnościowej stanowił samodzielny Wydział VI, a od 23 listopada 1989 r. została włączona do Wydziału Studiów i (...). Odwołujący jak wydaje się oczywiste nie miał na te decyzje organizacyjne najmniejszego wpływu, jego praca w spornym okresie nie zmieniła się – przez cały okres zajmował się ochroną gospodarki żywnościowej.

Trudno uznać, ażeby celem ustawodawcy, co wynika choćby z uzasadnienia projektu ustawy, było przyjęcie, iż każda służba w jednostkach wymienionych w powołanym wyżej przepisie, bez względu na jej charakter, kwalifikowana była jako służba na rzecz totalitarnego państwa.

Zasada jednakowej odpowiedzialności wszystkich funkcjonariuszy służby bezpieczeństwa państwa pozostaje, w ocenie Sądu Odwoławczego, w sprzeczności z poczuciem sprawiedliwości społecznej, do której odwoływali się sami projektodawcy. Negatywna i w pełni uzasadniona ocena skutków działalności służby bezpieczeństwa nie powinna bowiem samodzielnie wpływać na stwierdzenie słuszności lub niesłuszności praw nabytych przez poszczególnych funkcjonariuszy indywidualnie.

W uchwale z dnia 16 września 2020 r., sygn. III UZP 1/20 Sąd Najwyższy wskazał, że kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”, określone w art. 13b ust. 1 ustawy z 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin powinno być oceniane na podstawie wszystkich okoliczności sprawy, w tym także na podstawie indywidulanych czynów i ich weryfikacji pod kątem naruszenia podstawowych praw i wolności człowieka.

Sąd Najwyższy wskazał, że o „służbie na rzecz totalitarnego państwa” można mówić w ujęciu szerokim, to znaczy - byłeś zatrudniony w określonym czasie i miejscu, dlatego stracisz uprawnienia emerytalne. Można też powiedzieć, że istnieje definicja państwa totalitarnego w ujęciu wąskim, to znaczy - tracisz świadczenie, jeżeli w swojej służbie naruszałeś podstawowe prawa i wolności innych osób, zwłaszcza osób walczących o niepodległość, suwerenność i o wolną Polskę. W ocenie Sądu Najwyższego w składzie rozpoznającym przedstawione zagadnienie prawne, tylko to ostatnie rozumienie ustawy jest akceptowalne.

Sąd Najwyższy zaznaczył także, że zwrot „na rzecz” jest terminem kierunkowym, pozwalającym oceniać zjawisko z perspektywy interesu (korzyści) adresata działania (tu - państwa totalitarnego). Stąd zrównanie statusu osób - przez jednolite obniżenie świadczenia z zabezpieczenia społecznego - które kierowały organami państwa totalitarnego, angażowały się w realizację zadań i funkcji państwa totalitarnego, nękały swych obywateli także na innym polu niż styk szeroko rozumianego prawa karnego, a więc tych podmiotów, których ocena jest zdecydowanie aksjologicznie negatywna, z osobami, których postawa nie pozostawała w bezpośredniej opozycji do zadań i funkcji tego państwa, lecz sprowadzała się do czynności akceptowalnych i wykonywanych w każdym państwie, także demokratycznym, bez skojarzeń prowadzących do ujemnych ocen, nie może być dokonane za pomocą tych samych parametrów. Inaczej każdy podmiot funkcjonujący w systemie państwa w tych latach mógłby się spotkać z zarzutem, że jego działanie, w ogólnym rozrachunku, było korzystne dla państwa totalitarnego.

Nie każda zatem służba (praca) wykonywana przez funkcjonariuszy w jednostkach wymienionych w powołanym przepisie, bez względu na jej charakter, prowadzi do obniżenia świadczeń emerytalno-rentowych. Przyjęcie odmiennego stanowiska organu rentowego prowadziłoby do nielogicznych wniosków, że nawet wykonywanie prostych czynności administracyjnych, gospodarczych czy porządkowych skutkować musiałoby obniżeniem wysokości świadczenia. Wykonanie takich czynności nie mieści się również w pojęciu służby na rzecz totalitarnego państwa. Dla prawidłowego odkodowania ww. regulacji konieczne jest zatem ujęcie całościowe. Sankcją określoną w znowelizowanych przepisanych objęte jest więc, zdaniem sądu, w odniesieniu do spornej jednostki, pełnienie służby w takiej jednostce, o ile służba ta polegała na wykonywaniu zadań ukierunkowanych na utrwalanie totalitarnego charakteru ustroju. Skoro ustawodawca w odniesieniu do służby w określonych jednostkach podjął się ich charakterystyki, nawet jeśli ograniczonej do kryterium „służby na rzecz totalitarnego państwa”, nie poprzestając jedynie na oznaczeniu struktury organizacyjnej (nazwy danej jednostki), to uczynił to celowo, nadając tym zapisom charakter wymogu służby, po spełnieniu którego możliwe jest obniżenie wysokości świadczeń w tym trybie. Gdyby bowiem celem ustawodawcy było tylko sankcjonowanie pełnienia służby w określonej jednostce, bez związku z wypełnianiem określonych zadań, jakie mogły być tym jednostkom przypisane, a które musiały być związane z działalnością Służby Bezpieczeństwa, pominąłby wskazaną wyżej charakterystykę służby w odniesieniu do tych jednostek. Nie można zatem zgodzić się ze stanowiskiem, że zapisy ustawowe odwołujące się do charakteru służby poprzez odwołanie się do realizowania zadań państwa totalitarnego pozbawione są znaczenia prawnego w procesie wykładni. Nie wszystkie działania państwa totalitarnego ukierunkowane są bowiem na naruszenie praw i wolności obywatelskich.

Jednym z podstawowych zadań każdego państwa, jest prawidłowe zarządzanie gospodarką żywnościową. Nie była służbą na rzecz państwa totalitarnego, albowiem służyła realizacji zadań uniwersalnych dla każdego państwa (w każdym jego modelu).

Podkreślenia również wymagało, że w ocenie Sądu Odwoławczego, ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r., zmieniająca ww. ustawę o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy z 1994 r., jak i wydawane na jej podstawie decyzje, uzasadniają wątpliwości, co do ich zgodności z zasadą godności jednostki, zasadą rządów prawa (wina zbiorowa), zasadą równości (wadliwa cecha relewantna zróżnicowania), zasadą proporcjonalności (ustawę wydano po niemal 30 latach od transformacji ustrojowej) oraz zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości (ustawodawca zdefiniował winę zbiorową obywateli, a nie ustaliły jej sądy).

Na tle powyżej powołanej ustawy z 2016 r. powstała wątpliwość, czy ustawodawca chce oceniać czyny jednostki, czy zmierza do ustanowienia odpowiedzialności zbiorowej. Zdaniem Sądu Apelacyjnego pozbawienie uprawnień emerytalnych, często nabytych już w wolnej Polsce na podstawie prawa ustanowionego w demokratycznym państwie, może dotyczyć tych osób, które w trakcie służby na rzecz totalitarnego państwa dopuściły się naruszeń podstawowych praw i wolności człowieka. Takie rozwiązanie jest sprawiedliwe.

W przypadku odwołującego zakwalifikowano jego służbę, jako służbę na rzecz totalitarnego państwa, tylko dlatego, że jego stanowisko było usytuowane we wskazanych w ustawie instytucjach i formacjach.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, wątpliwe jest zastosowanie nie jakichkolwiek, ale surowych represji w stosunku do osób tylko za to, że pracowały lub służyły w okresie poprzedzającym zmianę ustroju państwa polskiego, tj. przed rokiem 1990. Co więcej, nawet uznanie, że niektóre instytucje funkcjonujące przed tą zmianą działały w sposób budzący dziś poważne wątpliwości prawne i moralne, nie uprawnia prawodawcy do stwierdzenia, że wszystkie osoby tam zatrudnione działały w celu pokrzywdzenia współobywateli. Istotą państwa prawa związanego zasadą rządów prawa i związanej z nim klauzuli sprawiedliwości społecznej jest to, że każdy zostaje potraktowany przez państwo i prawo sprawiedliwie, czyli w sposób, który jest adekwatny do popełnionych przez niego czynów i jego postawy, którą przyjął w czasach PRL.

Wydanie decyzji obniżającej odwołującemu świadczenie emerytalne bez uwzględnienia indywidualnego charakteru jego służby oraz po niemal 30 latach (biorąc pod uwagę datę wydania zaskarżonej decyzji) od czasu przemian ustrojowych w Polsce, nie stanowiło realizacji zasad sprawiedliwości społecznej, ale może być w istocie sankcją indywidualnie adresowaną bez uprzedniego ustalenia zdarzeń z udziałem odwołującego, które taką sankcję by uzasadniało.

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę na to, co legło u podstaw rozstrzygnięcia w przedmiotowej sprawie, że na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie wykazano, aby odwołujący w wykonywanych czynnościach w spornym okresie służby stosował przemoc psychiczną, bądź fizyczną, czy jakiekolwiek niegodziwe, niedozwolone i niemoralne praktyki w pełnionej służbie, a tym samym, aby jego działania i czyny naruszały podstawowe prawa i wolności człowieka oraz wypełniały znamiona czynów niedozwolonych.

W ocenie Sądu Odwoławczego postępowanie dowodowe wykazało – wbrew stanowisku Sądu I instancji, że odwołujący F. B. w spornym okresie od 30 grudnia 1976 r. do 31 lipca 1990r. nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa w wyżej wskazanym właściwym jej rozumieniu i dokonując subsumcji ustalonego stanu faktycznego pod wskazane normy prawne, Sąd Apelacyjny stwierdził, że odwołujący nie spełnia przesłanek wymaganych do obniżenia policyjnej emerytury na zasadach wskazanych w ww. Ustawie, a tym samym apelację odwołującego uznać należy za zasadną.

W uzasadnieniu projektu ustawy z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy służb mundurowych wskazano, iż ustawa ma na celu wprowadzenie rozwiązań zapewniających w pełniejszym zakresie zniesienie przywilejów emerytalnych związanych z pracą w aparacie bezpieczeństwa PRL przez ustalenie na nowo świadczeń emerytalnych i rentowych osobom pełniącym służbę na rzecz totalitarnego państwa w okresie od dnia 22 lipca 1944 r. do dnia 31 lipca 1990 r. Zatem ustawa ta i wprowadzone nią przepisy stanowiły swoistą „poprawkę” stanu prawnego, jaki stworzył ustawodawca wprowadzając uprzednie zmiany ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. 2009/145) przy zauważeniu, iż rozwiązania tej ustawy nie okazały się w pełni skuteczne. Przypomnieć wypada, że tzw. „ustawa dezubekizacyjna” została uchwalona przy przyjęciu, iż „niedopuszczalne jest dalsze trwanie systemu prawnego, który przewiduje dla m.in. byłych funkcjonariuszy organów bezpieczeństwa państwa wysokie przywileje emerytalne, szczególnie w kontekście trudnej obecnie sytuacji materialnej wielu ludzi walczących w tych latach o wolność, niepodległość i prawa człowieka”. Na mocy tej ustawy okresy służby w organach bezpieczeństwa państwa podlegały zaliczeniu do emerytury w wymiarze po 0,7 % podstawy wymiaru, zamiast dotychczasowego 2,6 %.

Sąd Apelacyjny nadto podkreśla, że już raz obniżono odwołującemu emeryturę, bowiem w decyzją z 27 października 2009r. pozwany organ rentowy na podstawie art. 15b w związku z art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin ponownie ustalił wysokość emerytury wnioskodawcy wraz z podwyższeniem w związku z inwalidztwem w kwocie 4.604,69 zł w wysokości 69,75% podstawy wymiaru. Do ustalenia wysokości emerytury przyjęto wysługę emerytalną według wykazu i informacji IPN. Za okres objęty informacją IPN przyjęto 0,7% za każdy rok służby i 2,6% za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą w pozostałym okresie, o których mowa w latach 1944-90. Odwołujący nie zaskarżył tej decyzji. Bezzasadne zatem było kolejne obniżenie emerytury i renty, w szczególności, że organ rentowy nie wskazywał nowych okoliczności np. aby pojawiły się jakieś nowe fakty związane z pracą odwołującego na rzecz państwa totalitarnego. Zatem, trudno uznać za sprawiedliwy przejaw obniżenie już po raz kolejny emerytury, która już raz została przez organ rentowy obniżona, tylko dlatego że weszła w życie kolejna ustawa tj. z dnia 16 grudnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny podkreśla, że co istotne, w ustawie dezubekizacyjnej z 2016 r. wprowadzono art. 13b, który enumeratywnie określa to, jaka służba zostaje uznana za służbę na rzecz totalitarnego państwa. Projektodawca uznał bowiem, że zachodzi ewidentna potrzeba doprecyzowania katalogu jednostek, w których służba była pełniona na rzecz totalitarnego państwa oraz uwzględnił uwagę Instytutu Pamięci Narodowej, by nie wprowadzać zmian w ustawie lustracyjnej, gdyż mogłoby to wpłynąć w sposób istotny na prowadzone postępowania lustracyjne oraz na sam proces składania i badania oświadczeń lustracyjnych. Pojęcie „służby w organach bezpieczeństwa państwa” zastąpiono pojęciem „służby na rzecz totalitarnego państwa”, by nie wprowadzać nowej definicji organów bezpieczeństwa państwa wyłącznie na potrzeby przedmiotowej ustawy. Katalog wprowadzony w art. 13b i jego uzasadnienie został opracowany przez Instytut Pamięci Narodowej. Uznano, że „obecny stan badań pozwala na stworzenie enumeratywnego wyliczenia tych jednostek, których funkcjonariusze służyli na rzecz totalitarnego państwa”.

W myśl stanowiska prezentowanego przez Sąd Najwyższy w analizowanej uchwale SN z dnia 16 września 2020 r. (III UZP 1/20) nie można jednak ograniczyć się do bezrefleksyjnej wykładni językowej art. 13b ustawy z 1994 r., bowiem zakodowane w nim pojęcie stanowi kryterium wyjściowe, a więc przybiera postać domniemania możliwego do obalenia w procesie cywilnym. Pokreślenia wymaga, że taka wykładnia jest zgodna z jednolitym i utrwalonym orzecznictwem sądów administracyjnych, w szczególności Naczelnego Sądu Administracyjnego (zob. na przykład wyroki: z dnia 11 grudnia 2019 r., I OSK 2015/19, LEX nr 2865792; I OSK 2247/19, LEX nr 2799469 a także z dnia 4 czerwca 2019 r., II FSK 2018/17, LEX nr 2715899).

Reasumując tę część rozważań, podkreślenia wymagało więc, że odwołujący wprawdzie wykonywał pewne czynności, których rezultaty były wykorzystywane w działalności Służby Bezpieczeństwa, ale nie do zwalczania i nękania własnych obywateli, czy nawet obywateli państw obcych, ale przede wszystkim do ochrony państwa. Nie można z góry zakładać, jak podkreślał Sąd Najwyższy, że każda osoba pełniąca służbę działała na rzecz totalitarnego państwa, gdyż funkcje rozkładały się także na obszary bezpieczeństwa państwa, które są istotne w każdym jego modelu. W tym ostatnim wypadku chodzi o służbę w policji kryminalnej, niezależnie od tego komu była ona podporządkowana, ochronę granic, tak by uproszczone interpretacje nie godziły w sposób automatyczny w osoby, które prawidłowo i legalnie wykonywały swoje obowiązki służbowe po 1990r. (uchwała z dnia 16 września 2020r.). Z cytowanych już opracowań, jak dalej zaznaczył Sąd Najwyższy, wynika, że nie wszyscy pozostający w służbie zwalczali opozycję polityczną i kościół katolicki i nie wszyscy łamali prawa człowieka, skoro część funkcjonariuszy zajmowała się ochroną gospodarczą Polski, zwalczaniem przemytu narkotyków, ochroną granicy. Przy takim założeniu Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska Sądu I instancji zawartego w zaskarżonym wyroku i uznał, że służba odwołującego nie była służbą na rzecz państwa totalitarnego, albowiem służyła realizacji zadań uniwersalnych dla każdego państwa (w każdym jego modelu), albowiem jak ustalono w toku postępowania pełnił służbę w komórce gospodarki żywnościowej, a ta z kolei na skutek zmian w strukturach organizacyjnych włączana była do różnych wydziałów SB. Tak od 18 listopada 1977 r. włączona do Wydziału III, od 17 lipca 1979 r. do Wydziału IIIa, od 2 września 1981 r. do Wydziału IV, od 27 lutego 1985 r. kompleks gospodarki żywnościowej stanowił samodzielny Wydział VI, a od 23 listopada 1989 r. została włączona do Wydziału Studiów i (...). Odwołujący jak wydaje się oczywiste nie miał na te decyzje organizacyjne najmniejszego wpływu, jego praca w spornym okresie nie zmieniła się – przez cały okres zajmował się ochroną gospodarki żywnościowej. Odwołujący zajmował się wojewódzkim kompleksem rolno-spożywczym, praca polegała na ochronie operacyjnej tego odcinka. Odwołujący zajmował się marnotrawstwem i niegospodarnością, które miały charakter patologiczny, zajmował się tylko tym odcinkiem, nigdy zaś nie zajmował się kościołem. Jednocześnie podkreślić należy, że nie można domniemywać, że odwołujący pracował przy tzw. zwalczaniu kościoła, w szczególności kiedy z jak już wyżej wspomniano, tylko formalnie przez krótki czas pełnił służbę w Wydziale IV, lecz cały czas zajmował się pionem gospodarczym.

Pomimo zatem formalnej przynależności do służb wymienionych w przepisie art. 13b ust. 1 pkt 5 lit. b) tiret drugi ustawy należało stwierdzić, że odwołujący nie pełnił służby na rzecz państwa totalitarnego.

Podkreślić należy również, że istotnym aspektem zastosowania regulacji obniżających wysokość świadczeń było zachowanie proporcji, także w odniesieniu do stopnia obniżenia świadczenia, długości służby, czy wysokości świadczeń z powszechnego systemu ubezpieczeń społecznych oraz ochrona świadczeń uzależnionych do utraty zdrowia czy jedynego żywiciela (renty inwalidzkiej i rodzinnej).

Sąd Apelacyjny zwraca uwagę, odwołujący w okresie swojej służby został dwukrotnie odznaczony – najpierw srebrnym, a następnie złotym krzyżem zasługi oraz innymi odznaczeniami – co wynika z zapisów w przebiegu służby. Oznaczenie złotego krzyża zasługi dotyczy zwalczania po 90 roku w Wydziale do walki z przestępczością gospodarczą, gdzie odwołujący pełnił wówczas funkcję Naczelnika Wydziału. Ponadto po 1990 r. apelujący z szeregowego funkcjonariusza policji awansowany został na Naczelnika Wydziału i przyznano mu stopień Podinspektora Policji. Jeszcze raz należy podkreślić, iż sąd nie neguje konieczności rozliczenia funkcjonariuszy, którzy w sposób nieprzymuszony, często dla specjalnych gratyfikacji, podejmowali służbę w organach policji politycznej państwa komunistycznego, która ze swej istoty naruszała podstawowe prawa i wolności swoich współobywateli, ale winno się to odbyć z pełnym poszanowaniem demokratycznego porządku prawnego.

W niniejszej sprawie organ emerytalny nie podjął próby wykazania, że odwołujący w spornym okresie służby stosował przemoc psychiczną, bądź fizyczną, czy jakiekolwiek niegodziwe, niedozwolone i niemoralne praktyki w pełnionej służbie, a tym samym, aby jego działania i czyny naruszały podstawowe prawa i wolności człowieka oraz wypełniały znamiona czynów niedozwolonych. Zaś jakiekolwiek wątpliwości co do faktycznego zakresu działań F. B. nie mogą być intepretowane na jego niekorzyść.

W ocenie Sądu Odwoławczego postępowanie dowodowe dało natomiast podstawy do stwierdzenia, że odwołujący w spornym okresie nie pełnił służby na rzecz totalitarnego państwa w wyżej wskazanym właściwym jej rozumieniu i dokonując subsumcji ustalonego stanu faktycznego pod wskazane normy prawne, Sąd stwierdził, że odwołujący nie spełnia przesłanek wymaganych do obniżenia policyjnej emerytury na zasadach wskazanych w ww. ustawie.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 1 oraz poprzedzające go decyzje i stwierdził, że F. B. przysługuje prawo do przeliczenia emerytury policyjnej oraz renty inwalidzkiej poczynając od 1 października 2017 r., z pominięciem art. 15c ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (Dz.U. z 2016r. poz. 708 ze zm.). Wskutek tego orzeczono więc jak w pkt 1 sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.

W rezultacie konieczną stała się również zmiana orzeczenia o kosztach postępowania pierwszoinstancyjnego, o którym Sąd Okręgowy orzekł w punkcie 2 zaskarżonego wyroku, zasądzając od odwołującego na rzecz organu emerytalno-rentowego kwotę 180 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego. Skoro ostatecznie to odwołujący okazał się stroną wygrywającą proces, należał się jemu zwrot poniesionych przez niego kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu przez Sądem I instancji. Na podstawie art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. oraz § 9 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych zasądzono zatem od organu emerytalno-rentowego na rzecz odwołującego F. B. kwotę 180 zł tytułem zwrotu ww. kosztów.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Odwoławczy orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. oraz § 10 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych. Mając powyższe na względzie, tytułem zwrotu kosztów procesu (kosztów zastępstwa procesowego) zasądzono od organu emerytalno-rentowego na rzecz odwołującego kwotę 240 zł – punkt 3 wyroku.

sędzia Marta Sawińska