Pełny tekst orzeczenia

Postanowienie z dnia 9 grudnia 2011 r.
II UZP 10/11
Sąd ubezpieczeń społecznych, rozpoznający sprawę w wyniku wniesie-
nia odwołania od decyzji Dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Minister-
stwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie w sprawie ponownego
ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury policyjnej byłego funkcjonariusza
Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią informacji o przebiegu służby
w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej przez Instytut Pamięci
Narodowej zarówno co do faktów (ustalonego w tym zaświadczeniu przebiegu
służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifikowania określo-
nego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa państwa).
Przewodniczący SSN Józef Iwulski, Sędziowie SN: Katarzyna Gonera (spra-
wozdawca), Romualda Spyt.
Sąd Najwyższy, po rozstrzygnięciu na rozprawie w dniu 9 grudnia 2011 r.
sprawy z powództwa Eugeniusza L. przeciwko Dyrektorowi Zakładu Emerytalno-
Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. o wysokość eme-
rytury policyjnej, na skutek zagadnienia prawnego przekazanego postanowieniem
Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 30 sierpnia 2011 r. […]
„Czy okres odbywania przez funkcjonariusza MO, będącego jednocześnie
słuchaczem Wyższej Szkoły Oficerskiej MSW im. Feliksa Dzierżyńskiego w Legio-
nowie - zakwalifikowanego w poczet etatowy tej uczelni na czas odbywania studiów
zawodowych, należy uznać za okres służby w organach bezpieczeństwa państwa w
rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujaw-
nianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990
oraz treści tych dokumentów (tekst jedn. Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 ze zm.) ?”
o d m ó w i ł podjęcia uchwały.
U z a s a d n i e n i e
2
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało w następującym stanie sprawy. Dyrektor Zakładu Emerytalno-Rentowego
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w W. (organ emerytalny) decyzją z
8 października 2010 r. ustalił z dniem 1 listopada 2010 r. nową obniżoną wysokość
emerytury policyjnej funkcjonariusza Eugeniusza L., przyjmując jej wysokość na po-
ziomie 2.925,20 zł brutto (2.408,92 zł netto).
Decyzję powyższą organ emerytalny wydał na podstawie art. 15b w związku z
art. 32 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funk-
cjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu,
Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wywiadu Wojskowego, Centralnego
Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej
Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin (jednolity tekst: Dz.U. z 2004 r.
Nr 8, poz. 67 ze zm.; powoływanej dalej jako ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy). Wydanie tej decyzji poprzedziło nadesłanie organowi emerytalnemu
przez Instytut Pamięci Narodowej informacji o przebiegu służby odwołującego się
Eugeniusza L. (urodzony 1 stycznia 1951 r.), z której wynikało, że wymieniony w
okresie od 1 lutego 1981 r. do 15 stycznia 1990 r. pełnił służbę w organach bezpie-
czeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o
ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-
1990 oraz treści tych dokumentów (jednolity tekst: Dz.U. z 2007 r. Nr 63, poz. 425 ze
zm.).
W odwołaniu od tej decyzji Eugeniusz L. domagał się jej zmiany poprzez po-
nowne ustalenie wysokości jego emerytury policyjnej - przy przyjęciu 40% podstawy
wymiaru za początkowe 15 lat służby, a ponadto podniósł, że nie powinien być mu
zaliczony jako okres służby w organach bezpieczeństwa państwa okres studiów za-
wodowych w Wyższej Szkole Oficerskiej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych im. Fe-
liksa Dzierżyńskiego w Legionowie (Wyższej Szkole Oficerskiej w Legionowie), od-
bywanych od 1 października 1983 r. do 30 czerwca 1986 r.
Wyrokiem z 10 grudnia 2010 r. Sąd Okręgowy-Sąd Ubezpieczeń Społecznych
w Warszawie zmienił skarżoną decyzję z 8 października 2010 r. (w sentencji wyroku
błędnie stwierdzono, że chodzi o decyzję z 8 września 2010 r.), przyjmując, że okres
służby Eugeniusza L. (okres od 1 października 1983 r. do 30 czerwca 1986 r.) po-
winien być liczony wskaźnikiem podstawy wymiaru emerytury po 2,6% (a nie 0,7%
3
jak przyjął organ emerytalny). W pozostałej części Sąd Okręgowy oddalił odwołanie
od tej decyzji i umorzył postępowanie w zakresie odwołań Eugeniusza L. od dwóch
wcześniejszych decyzji organu emerytalnego - z 12 października 2009 r. i z 17 grud-
nia 2009 r.
Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie zasługuje na częściowe uwzględnienie - w
zakresie wyeliminowania z okresu służby w organach bezpieczeństwa państwa
okresu odbywania przez odwołującego się studiów zawodowych w Wyższej Szkole
Oficerskiej w Legionowie, od 1 października 1983 r. do 30 czerwca 1986 r. i pozo-
stawania w tym czasie w etatowym stanie słuchaczy tej uczelni. Podstawą stanowi-
ska Sądu Okręgowego stała się analiza art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 18 października
2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z
lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów (powoływanej dalej jako ustawa lustra-
cyjna), łącznie z poglądami orzecznictwa w tym zakresie. Zgodnie z tym przepisem,
organami bezpieczeństwa państwa w rozumieniu ustawy lustracyjnej, są: 1) Resort
Bezpieczeństwa Publicznego Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego; 2) Mini-
sterstwo Bezpieczeństwa Publicznego; 3) Komitet do Spraw Bezpieczeństwa Pu-
blicznego; 4) jednostki organizacyjne podległe organom, o których mowa w pkt 1-3, a
w szczególności jednostki Milicji Obywatelskiej w okresie do dnia 14 grudnia 1954 r.;
5) instytucje centralne Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
oraz podległe im jednostki terenowe w wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych
komendach Milicji Obywatelskiej oraz w wojewódzkich, rejonowych i równorzędnych
urzędach spraw wewnętrznych; 6) Akademia Spraw Wewnętrznych; 7) Zwiad Wojsk
Ochrony Pogranicza; 8) Zarząd Główny Służby Wewnętrznej jednostek wojskowych
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz podległe mu komórki; 9) Informacja Woj-
skowa; 10) Wojskowa Służba Wewnętrzna; 11) Zarząd II Sztabu Generalnego Woj-
ska Polskiego; 12) inne służby Sił Zbrojnych prowadzące działania operacyjno-roz-
poznawcze lub dochodzeniowo-śledcze, w tym w rodzajach broni oraz w okręgach
wojskowych.
Rozważenia wymagało, czy Wyższa Szkoła Oficerska w Legionowie mieści się
w katalogu organów bezpieczeństwa państwa określonych w art. 2 ust. 1 pkt 5
ustawy lustracyjnej. Należy ponadto zwrócić uwagę, że według art. 2 ust. 3 tej ustawy
jednostkami Służby Bezpieczeństwa w jej rozumieniu są te jednostki Ministerstwa
Spraw Wewnętrznych, które z mocy prawa podlegały rozwiązaniu w chwili zorgani-
zowania Urzędu Ochrony Państwa oraz te jednostki, które były ich poprzedniczkami.
4
Powstaje w związku z tym wątpliwość czy Wyższa Szkoła Oficerska w Legionowie -
dosłownie niewymieniona w katalogu organów bezpieczeństwa państwa - może być
zaliczona do tego rodzaju organów w związku z treścią art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy.
Rozstrzygając tę kwestię, Sąd Okręgowy odwołał się do wcześniejszego
orzecznictwa sądów, dotyczącego procesów lustracyjnych. Sąd Apelacyjny w Gdań-
sku w wyroku z 18 listopada 2009 r., II AKa 322/09 (LEX nr 563028), wyraził pogląd,
zgodnie z którym Wyższej Szkoły Oficerskiej z Legionowie nie można uznać za or-
gan bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 18 października
2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa w
latach 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, bo chociaż mieści się ona w katalogu
instytucji wymienionych w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy lustracyjnej, to nie odpowiada
kryteriom sformułowanym w art. 2 ust. 3 tej ustawy. Analogiczna ocena prawna cha-
rakteru Wyższej Szkoły Oficerskiej w Legionowie zawarta została w uzasadnieniu
wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie […] Wydziału Karnego z 14 grudnia 2009 r.,
XVIII K 258/097. Oba przywołane orzeczenia sądów lustracyjnych uwzględniały
uchwałę Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2000 r., I KZP 15/00 (OSNKW 2000 nr 7-
8, poz. 61). W wyroku z 18 listopada 2009 r., II AKa 322/09, Sąd Apelacyjny w Gdań-
sku zajął się szczegółową analizą aktów prawnych powołujących Wyższą Szkołę Ofi-
cerską w Legionowie. Sąd ten stwierdził, że podziela pogląd Sądu Najwyższego wy-
rażony w uchwale z 20 czerwca 2000 r., I KZP 15/00, zgodnie z którym art. 2 ust. 3
ustawy lustracyjnej zawiera legalną definicję pojęcia „jednostki Służby Bezpieczeń-
stwa”, która odnosi się zarówno do instytucji centralnych Służby Bezpieczeństwa
Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, jak i podległych im jednostek terenowych wy-
mienionych w art. 2 ust. 1 pkt 5 tej ustawy. Uczelnia ta została powołana rozporzą-
dzeniem Rady Ministrów z dnia 1 września 1972 r. w sprawie utworzenia wyższej
szkoły oficerskiej resortu spraw wewnętrznych i z rozporządzenia tego nie wynika, że
była to jednostka Służby Bezpieczeństwa. Jednakże rozporządzenie to oraz statut
szkoły nie pozostawiają żadnych wątpliwości, że była ona instytucją centralną Służby
Bezpieczeństwa w strukturze Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Stwierdzenie, że
Wyższa Szkoła Oficerska w Legionowie była instytucją centralną Służby Bezpieczeń-
stwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy lu-
stracyjnej powoduje, że należy przeprowadzić rozważania o możliwości zastosowa-
nia do niej art. 2 ust. 3 tej ustawy. Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10
czerwca 1989 r. w sprawie zniesienia wyższych szkół oficerskich nadzorowanych
5
przez Ministra Spraw Wewnętrznych, z dniem 30 września 1989 r. zostały zniesione:
Wyższa Szkoła Oficerska im. Feliksa Dzierżyńskiego w Legionowie i Wyższa Szkoła
Oficerska im. Generała Franciszka Jóźwiaka-Witolda w Szczytnie. Zarządzeniem
Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 1989 r. w sprawie utworzenia wy-
działów zamiejscowych Akademii Spraw Wewnętrznych, z dniem 1 października
1989 r. utworzono Wydział Bezpieczeństwa Państwa w Legionowie i Wydział Po-
rządku Publicznego w Szczytnie. Rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 10 wrześ-
nia 1990 r., z dniem 1 października 1990 r. utworzono Wyższą Szkolę Policji z sie-
dzibą w Szczytnie i zniesiono Akademię Spraw Wewnętrznych w Warszawie. Zgod-
nie z § 3 rozporządzenia słuchacze Wydziału Porządku Publicznego ASW z dniem
utworzenia Wyższej Szkoły Policji stali się - za ich zgodą - słuchaczami tej Szkoły, a
słuchacze Wydziału Bezpieczeństwa Państwa ASW mogli być przyjęci do tej uczelni,
jeżeli zostali przyjęci do służby w Policji. Ustawą z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie
Ochrony Państwa (jednolity tekst: Dz.U. z 1999 r. Nr 51, poz. 526, powoływanej dalej
jako ustawa o UOP), z chwilą utworzenia UOP Służba Bezpieczeństwa została roz-
wiązana (art. 129 ust. 1 ustawy o UOP). Zgodnie z art. 130 w związku z art. 137 tej
ustawy, Urząd Ochrony Państwa utworzony został w dniu 10 sierpnia 1990 r. Wyższa
Szkoła Oficerska w Legionowie nie została zatem z mocy prawa rozwiązana z chwilą
utworzenia UOP, albowiem została zniesiona ponad 10 miesięcy wcześniej i to na
podstawie art. 3 ustawy z dnia 31 marca 1965 r. o wyższym szkolnictwie wojskowym.
W ocenie Sądu Okręgowego przedstawiona analiza przepisów ustawy lustra-
cyjnej prowadzi do wniosku, że Wyższa Szkoła Oficerska w Legionowie nie może być
uznana za organ bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 w związku
z art. 2 ust. 3 ustawy lustracyjnej, gdyż nie stanowiła instytucji centralnej Służby Bez-
pieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, która uległa likwidacji w momencie
powołania Urzędu Ochrony Państwa. W konsekwencji przyjęcia takiego stanowiska
okres odbywania przez odwołującego się studiów zawodowych w Wyższej Szkole
Oficerskiej w Legionowie w czasie od 1 października 1983 r. do 30 czerwca 1986 r.
powinien być wyłączony ze służby w organach bezpieczeństwa państwa, a tym sa-
mym za ten okres świadczenie odwołującego się nie powinno być obniżone według
zasad przewidzianych w art. 15b ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy. W tej sytuacji Sąd Okręgowy uznał, że zaskarżona
decyzja organu emerytalnego, ustalająca wysokość świadczenia odwołującego się
od 1 listopada 2010 r. w zakwestionowanym przez Sąd zakresie, naruszała art. 2 ust.
6
3 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach or-
ganów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów.
Oddalając odwołanie Eugeniusza L. w pozostałym zakresie, Sąd Okręgowy
nie podzielił podnoszonych przez niego argumentów co do niezgodności z Konstytu-
cją RP art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy i przywołał naj-
ważniejsze wątki uzasadnienia wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 24 lutego
2010 r., K 6/09 (OTK-A 2010 nr 2, poz. 15).
Apelacje od wyroku Sądu Okręgowego wniosły obie strony.
Pełnomocnik odwołującego się zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w części
oddalającej odwołanie, zarzucając: 1) naruszenie przepisów prawa materialnego,
poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie: a) art. 15 i art. 15b ust. 2
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Gra-
nicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz
ich rodzin, poprzez pominięcie art. 15 przy ustalaniu wysokości emerytury policyjnej i
zastosowanie wyłącznie art. 15b tej ustawy; b) art. 6, art. 7, art. 13, art. 14 Konwencji
o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie 4 listo-
pada 1950 r., ratyfikowanej przez Polskę 19 stycznia 1993 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61,
poz. 284) oraz art. 1 Protokołu nr 1 do tej Konwencji, poprzez ich niezastosowanie, a
wręcz całkowite pominięcie, czego skutkiem było wydanie przez Sąd pierwszej in-
stancji orzeczenia naruszającego prawa odwołującego się wynikające z powołanych
przepisów Konwencji, a ponadto naruszenie Rezolucji Zgromadzenia Parlamentar-
nego Rady Europy nr 1096, poprzez jej niezastosowanie; 2) naruszenie przepisów
prawa procesowego, poprzez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie art. 233
k.p.c., w wyniku pominięcia przez Sąd pierwszej instancji w rozważaniach na temat
zebranego materiału informacji dotyczących „poprawki” do ustawy o zmianie ustawy
o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa We-
wnętrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego. Straży Gra-
nicznej, Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz
ich rodzin, wyłączającej stosowanie wobec byłych funkcjonariuszy organów bezpie-
czeństwa państwa art. 15 ustawy, przyznającego każdemu funkcjonariuszowi eme-
ryturę w wysokości 40% podstawy jej wymiaru po 15 latach służby. Odwołujący się
wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i ustalenie podstawy wymiaru wyso-
kości emerytury policyjnej z uwzględnieniem 40% podstawy wymiaru emerytury za
7
pierwsze 15 lat służby, zgodnie z art. 15 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funk-
cjonariuszy, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi pierwszej instancji.
Pełnomocnik organu emerytalnego zaskarżył wyrok w części uwzględniającej
odwołanie, zarzucając naruszenie: 1) art. 15b ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 18 lutego
1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby Wy-
wiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej, Biura
Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich rodzin,
poprzez niezastosowanie przez Sąd pierwszej instancji tego przepisu do okresu
służby odwołującego się w Wyższej Szkole Oficerskiej w Legionowie od 1 paździer-
nika 1983 r. do 30 czerwca 1986 r.; 2) art. 15b ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 18 lutego
1994 r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, poprzez niewłaściwe zastoso-
wanie przez Sąd pierwszej instancji tego przepisu do okresu służby odwołującego się
w Wyższej Szkole Oficerskiej w Legionowie od 1 października 1983 r. do 30 czerwca
1986 r.; 3) art. 13a ust. 1 i 5 ustawy z dnia 18 lutego 1994 r. o zaopatrzeniu emery-
talnym funkcjonariuszy oraz § 14 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Spraw We-
wnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2004 r. w sprawie trybu postępo-
wania i właściwości organu w zakresie zaopatrzenia emerytalnego funkcjonariuszy
Policji, Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Straży Granicznej,
Biura Ochrony Rządu i Państwowej Straży Pożarnej oraz ich rodzin (Dz.U. Nr 239
poz. 2404), poprzez ich niezastosowanie; 4) art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 18 paździer-
nika 2006 r. o ujawnieniu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa pań-
stwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, poprzez błędną jego interpretację
polegającą na niezaliczeniu Wyższej Szkoły Oficerskiej w Legionowie do jednostek
Służby Bezpieczeństwa, które jako jednostki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ule-
gły rozwiązaniu z chwilą zorganizowania Urzędu Ochrony Państwa bądź były po-
przedniczkami tych jednostek; 5) art. 233 § 1 k.p.c., poprzez przekroczenie granic
swobodnej oceny dowodów, polegające na ustaleniu, wbrew treści pisma Instytutu
Pamięci Narodowej z dnia 1 października 2010 r., że okres służby w okresie studiów
zawodowych odwołującego się w Wyższej Szkole Oficerskiej w Legionowie od 1
października 1983 r. do 30 czerwca 1986 r. nie był służbą w organach bezpieczeń-
stwa państwa. Organ emerytalny wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie
8
odwołania od decyzji o zmianie emerytury policyjnej z 8 października 2010 r. w cało-
ści.
Przy rozpoznawaniu apelacji od wyroku Sądu Okręgowego Sąd Apelacyjny
uznał, że w sprawie występuje budzące poważne wątpliwości zagadnienie prawne,
które na podstawie art. 390 § 1 k.p.c. przedstawił Sądowi Najwyższemu do
rozstrzygnięcia. Zagadnienie to sprowadza się do wyjaśnienia, czy okres odbywania
studiów zawodowych przez funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej, będącego
jednocześnie słuchaczem Wyższej Szkoły Oficerskiej Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych im. Feliksa Dzierżyńskiego w Legionowie - zakwalifikowanego w
poczet etatowy tej uczelni na czas odbywania studiów zawodowych - należy uznać
za okres służby w organach bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5
i ust. 3 ustawy z dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach
organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów.
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że ustawą z dnia 23 stycznia 2009 r. o zmianie
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym żołnierzy zawodowych oraz ich rodzin oraz
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy Policji, Agencji Bezpieczeństwa
Wewnętrznego, Agencji Wywiadu, Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Służby
Wywiadu Wojskowego, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Straży Granicznej,
Biura Ochrony Rządu, Państwowej Straży Pożarnej i Służby Więziennej oraz ich
rodzin (Dz.U. Nr 24, poz. 145) ustawodawca (jak wynika z preambuły tej ustawy) -
uznając, że system władzy komunistycznej opierał się głównie na rozległej sieci
organów bezpieczeństwa państwa, spełniającej w istocie funkcje policji politycznej,
stosującej bezprawne metody, naruszające podstawowe prawa człowieka;
stwierdzając, że wobec organizacji i osób broniących niepodległości i demokracji
dopuszczano się zbrodni przy jednoczesnym wyjęciu sprawców spod
odpowiedzialności i rygorów prawa; dostrzegając, że funkcjonariusze organów
bezpieczeństwa pełnili swoje funkcje bez ponoszenia ryzyka utraty zdrowia lub życia,
korzystając przy tym z licznych przywilejów materialnych i prawnych w zamian za
utrwalanie nieludzkiego systemu władzy; wyróżniając postawę tych funkcjonariuszy i
obywateli, którzy ponosząc wielkie ryzyko stanęli po stronie wolności i krzywdzonych
obywateli oraz kierując się zasadą sprawiedliwości społecznej wykluczającą
tolerowanie i nagradzanie bezprawia - uchwalił zmianę ustawy z dnia 18 lutego 1994
r. o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, wprowadzając do niej dodatkowy art.
15b, który przewiduje, że w przypadku osoby, która pełniła służbę w organach
9
bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy z dnia 18 października
2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z
lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, i która pozostawała w służbie przed
dniem 2 stycznia 1999 r., emerytura wynosi: 1) 0,7% podstawy wymiaru - za każdy
rok służby w organach bezpieczeństwa państwa w latach 1944-1990; 2) 2,6%
podstawy wymiaru - za każdy rok służby lub okresów równorzędnych ze służbą, o
których mowa w art. 13 ust. 1 pkt 1, 1a oraz pkt 2-4.
W celu wykonania ustawy nowelizacyjnej z 23 stycznia 2009 r. właściwy organ
emerytalny wszczynał z urzędu postępowania w przedmiocie ponownego ustalenia
prawa do świadczeń i wysokości świadczeń, przy czym podstawowym dokumentem
w trakcie tego postępowania była informacja Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji
Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, sporządzana przez Instytut na
podstawie posiadanych akt osobowych danego funkcjonariusza. Informacja ta jest
równoważna z zaświadczeniem o przebiegu służby, sporządzanym na podstawie akt
osobowych przez właściwe organy służb, o których mowa w art. 12 ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy. Organ emerytalny został związany
treścią wystawionej przez IPN informacji o przebiegu służby danego funkcjonariusza.
W ten sposób Instytut Pamięci Narodowej uzyskał praktycznie nieograniczone prawo
do dokonywania oceny, czy okresy służby w instytucjach centralnych Służby
Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz podległych im jednostkach
terenowych w wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych komendach Milicji
Obywatelskiej oraz w wojewódzkich, rejonowych i równorzędnych urzędach spraw
wewnętrznych - w tym okresy pełnienia służby lub bycia słuchaczem w Wyższej
Szkole Oficerskiej Ministerstwa Spraw Wewnętrznych im. Feliksa Dzierżyńskiego w
Legionowie - powinny być zakwalifikowane jako okresy powodujące obowiązek
obniżenia przez organ emerytalny wysokości pobieranej przez byłego
funkcjonariusza emerytury policyjnej w następstwie przeliczenia po 0,7% podstawy
wymiaru każdego roku tej służby.
Stanowisko Instytutu Pamięci Narodowej, że Wyższa Szkoła Oficerska w
Legionowie była organem bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ustawy z
dnia 18 października 2006 r. o ujawnianiu informacji o dokumentach organów
bezpieczeństwa państwa z lat 1944-1990 oraz treści tych dokumentów, zostało
wyrażone w piśmie Oddziałowego Biura IPN w Gdańsku z 17 września 2010 r. (BU
Gd-II-5543-78(2)/10), jakie skierował on do Sądu Okręgowego w Warszawie do
10
sprawy XIII U 141/10 (kserokopia tego pisma została załączona do akt niniejszej
sprawy). W piśmie tym zaprezentowana została argumentacja, którą Sąd Apelacyjny
przytoczył w obszernych fragmentach. Stanowisko Instytutu Pamięci Narodowej stało
się podstawą dla wydawania informacji o przebiegu służby poszczególnych
funkcjonariuszy, o której mowa w art. 13a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy. Informacje te były wiążące dla dyrektora Zakładu Emerytalno-
Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w Warszawie przy
ponownym przeliczeniu z urzędu wysokości emerytur policyjnych byłych
funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa według zasad wynikających z art. 15b
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy.
Sąd Apelacyjny stwierdził, że dla sądu powszechnego, rozpoznającego
sprawy z odwołań od decyzji organu emerytalnego, interpretacja Instytutu Pamięci
Narodowej, dotycząca art. 2 ustawy lustracyjnej, nie może mieć decydującego
znaczenia. Sąd ubezpieczeń społecznych musi przeprowadzić postępowanie
dowodowe, pozwalające na poczynienie koniecznych ustaleń faktycznych w danej
sprawie, a następnie dokonanie oceny prawnej stanu faktycznego z zastosowaniem
obowiązujących przepisów prawa materialnego, przy jednoczesnym dokonaniu
prawidłowej wykładni tych przepisów. Tak też czyni Sąd Okręgowy w Warszawie,
rozpoznający - jako jedyny właściwy w skali kraju - sprawy z odwołań byłych
funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa od decyzji organu emerytalnego o obniżeniu
wysokości emerytury. Sąd Okręgowy, badając prawidłowość decyzji dyrektora
Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji w
Warszawie wydawanych z urzędu w wykonaniu nałożonego przez ustawodawcę
obowiązku ponownego przeliczenia emerytur policyjnych zgodnie z treścią art. 15b
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, podzielił w rozpoznawanej
sprawie wykładnię art. 2 ustawy lustracyjnej przeprowadzoną we wcześniejszych
orzeczeniach sądów powszechnych oraz Sądu Najwyższego odnoszących się do
procesów lustracyjnych. W ocenie Sądu Apelacyjnego, takie działanie i stanowisko
Sądu Okręgowego nie może budzić zdziwienia, albowiem interpretacja art. 2 ustawy
lustracyjnej, dokonywana na tle stanów faktycznych odnoszących się do procesów
lustracyjnych, nie może być odmienna niż ta, która ma aktualnie służyć interpretacji
tego przepisu dla celów obniżenia wysokości emerytur policyjnych byłych
funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa.
11
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę na wykładnię przepisów ustawy lustracyjnej
przedstawioną w uchwale Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2000 r., I KZP 15/00
(OSNKW 2000, nr 7-8, poz. 61). Sąd Najwyższy stwierdził w tej uchwale, że Akade-
mia Spraw Wewnętrznych nie była instytucją centralną Służby Bezpieczeństwa Mini-
sterstwa Spraw Wewnętrznych w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy z dnia 11
kwietnia 1997 r. o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa
lub współpracy z nimi w latach 1944-1990 osób pełniących funkcje publiczne (jedno-
lity tekst: Dz.U. z 1999 r. Nr 42, poz. 428 ze zm.). Uchwała ta została podjęta w cza-
sie, gdy art. 2 ustawy z dnia 11 kwietnia 1997 r. nie zawierał w ust. 1 wyraźnego po-
traktowania Akademii Spraw Wewnętrznych jako organu bezpieczeństwa państwa,
natomiast jedynie w pkt 5 przewidywał, że takimi organami są instytucje centralne
Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych oraz podległe im jed-
nostki terenowe w wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych komendach Milicji
Obywatelskiej oraz w wojewódzkich, rejonowych i równorzędnych urzędach spraw
wewnętrznych.
Ustawa z dnia 11 kwietnia 1997 r. utraciła moc (z wyjątkiem art. 30) z dniem
15 marca 2007 r., kiedy weszła w życie ustawa z dnia 18 października 2006 r. o
ujawnianiu informacji o dokumentach organów bezpieczeństwa państwa z lat 1944-
1990 oraz treści tych dokumentów (tekst pierwotny: Dz.U. Nr 218, poz. 1592), o
identycznym celu ustawodawczym. W nowej ustawie lustracyjnej art. 2 ust. 1 wymie-
nia już - wśród organów bezpieczeństwa państwa - Akademię Spraw Wewnętrznych
(pkt 6). Poza tym w niezmienionym brzmieniu - w obu tych ustawach - pozostał art. 2
ust. 3 stanowiący, że: „jednostkami Służby Bezpieczeństwa w rozumieniu ustawy są
te jednostki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, które z mocy prawa podlegały roz-
wiązaniu w chwili zorganizowania Urzędu Ochrony Państwa, oraz te jednostki, które
były ich poprzedniczkami”. Pozwala to, zdaniem Sądu Apelacyjnego, na stwierdze-
nie, że stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w uchwale z 20 czerwca 2000 r., I
KZP 15/00, nadal zachowuje odpowiednią aktualność pod rządami nowej ustawy
lustracyjnej z 2006 r. i może być zastosowane do Wyższej Szkoły Oficerskiej w Le-
gionowie. W powołanej uchwale z 20 czerwca 2000 r., I KZP 15/00, Sąd Najwyższy
przeprowadził analizę przepisów wielu aktów prawnych dotyczących Akademii Spraw
Wewnętrznych, jej prawnego charakteru, ustroju oraz trybu powołania i rozwiązania
w kontekście sformułowanego w ustawie lustracyjnej kryterium przesądzającego o
zaliczeniu tej instytucji (zakwalifikowanej jako centralna instytucja Służby Bezpie-
12
czeństwa) w poczet organów bezpieczeństwa państwa w rozumieniu tej ustawy. Jako
punkt wyjścia dla analiz Sąd Najwyższy przyjął założenie, że art. 2 ustawy lustracyj-
nej, określający zakres jej zastosowania, musi być - jako gwarancyjny - interpretowa-
ny ściśle. Nie do przyjęcia jest bowiem, aby na skutek rozszerzającej wykładni tego
przepisu doszło do ustalenia, że osoba lustrowana, składająca oświadczenie, o któ-
rym mowa w art. 6 ust. 1 ustawy lustracyjnej, dopuściła się „kłamstwa lustracyjnego”,
w sytuacji gdy osoba ta dokonała odmiennej, ale możliwej do przyjęcia i węższej in-
terpretacji art. 2 omawianej ustawy. Zdaniem Sądu Najwyższego, wyliczenie zawarte
w art. 2 ust. 1 ustawy lustracyjnej z 1997 r. miało charakter wyczerpujący. W związku
z tym, podejmując próbę ustalenia, czy praca lub służba albo współpraca osoby lu-
strowanej mieści się w przedmiotowym zakresie ustawy lustracyjnej, trzeba ustalić, w
której kategorii spośród wymienionych w art. 2 ust. 1 pkt 1-11 ustawy lustracyjnej
mieści się instytucja, w której lustrowany pracował, pełnił służbę albo z którą współ-
pracował. Wyliczenie zawarte w art. 2 ust. 1 ustawy lustracyjnej jest jednak samo w
sobie mało precyzyjne, co dotyczy w szczególności pkt 5, który nie wskazuje na kon-
kretne instytucje państwa, lecz posługuje się wymagającymi interpretacji pojęciami
zbiorczymi „instytucji centralnych Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw We-
wnętrznych” oraz „podległych im jednostek terenowych w wojewódzkich, powiato-
wych i równorzędnych komendach Milicji Obywatelskiej oraz w wojewódzkich, po-
wiatowych i równorzędnych urzędach spraw wewnętrznych”. W realiach sprawy roz-
poznawanej w 2000 r. przez Sąd Najwyższy zachodziła potrzeba interpretacji tego
właśnie pojęcia. Akademia Spraw Wewnętrznych nie mogła być bowiem uznana za
organ bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 1-4 oraz 6-11 ustawy
lustracyjnej z 1997 r. W związku z treścią art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy lustracyjnej z
1997 r. pozostawał ust. 3 tego przepisu, który zawierał legalną definicję pojęcia „jed-
nostki Służby Bezpieczeństwa”. Według tej definicji jednostkami takimi były te jed-
nostki Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, które z mocy prawa podlegały rozwiązaniu
w chwili zorganizowania Urzędu Ochrony Państwa, oraz te jednostki, które były ich
poprzedniczkami. W rezultacie dokonanej wykładni Sąd Najwyższy przyjął, że Aka-
demia Spraw Wewnętrznych nie była jednostką (instytucją centralną) Służby Bezpie-
czeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w rozumieniu art. 2 ust.1 pkt 5 ustawy
lustracyjnej. Stwierdzenie, że Akademia Spraw Wewnętrznych nie była jednostką
(instytucją centralną) Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w
rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy lustracyjnej z 1997 r., w zasadzie dezaktualizo-
13
wało - zdaniem Sądu Najwyższego - potrzebę pogłębiania rozważań w przedmiocie
zastosowania do niej art. 2 ust. 3 ustawy lustracyjnej. Sąd Najwyższy zauważył jed-
nak, że tryb, w jakim doszło do rozwiązania Akademii Spraw Wewnętrznych, po-
twierdza tezę, że nie była ona traktowana jako jednostka Służby Bezpieczeństwa w
rozumieniu art. 2 ust. 3 ustawy. W rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 10 wrze-
śnia 1990 r. w sprawie utworzenia Wyższej Szkoły Policji oraz zniesienia Akademii
Spraw Wewnętrznych (Dz.U. Nr 64, poz. 373) powołano się na art. 3 ustawy z dnia
31 marca 1965 r. o wyższym szkolnictwie wojskowym (Dz.U. Nr 27, poz. 156), nie
zaś na art. 129 ust. 1 ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa.
Akademia Spraw Wewnętrznych nie została zatem rozwiązana z mocy prawa w
chwili zorganizowania Urzędu Ochrony Państwa, w rozumieniu art. 2 ust. 3 ustawy
lustracyjnej. Zniesienie Akademii Spraw Wewnętrznych nastąpiło z dniem 1 paź-
dziernika 1990 r. (§ 1 rozporządzenia z dnia 10 września 1990 r.), nie zaś z chwilą
określoną w ustawie o UOP jako chwila utworzenia Urzędu Ochrony Państwa, co
nastąpiło po trzech miesiącach od dnia wejścia w życie ustawy o UOP (art. 130 w
związku z art. 137 ustawy o UOP), to jest z dniem 10 sierpnia 1990 r.
Przytoczona argumentacja Sądu Najwyższego stała się podstawą wyroku
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 18 listopada 2009 r., II AKa 322/09 (LEX nr
563028), który już w odniesieniu do aktualnie obowiązującego stanu prawnego uznał,
że Wyższej Szkoły Oficerskiej z Legionowa nie można uznać za organ bezpieczeń-
stwa państwa w rozumieniu art. 2 ustawy lustracyjnej z 2006 r., bo chociaż mieści się
ona w katalogu instytucji wymienionych w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy lustracyjnej, to nie
odpowiada kryteriom sformułowanym w art. 2 ust. 3 tej ustawy. Sąd Apelacyjny w
Gdańsku - kierując się argumentacją Sądu Najwyższego - dokonał pogłębionej ana-
lizy statusu Wyższej Szkoły Oficerskiej w Legionowie, dochodząc do konkluzji o nie-
zaliczeniu tej uczelni do organów bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ust. 1
pkt 5 ustawy lustracyjnej z 2006 r. Sąd Apelacyjny w Gdańsku przyjął założenie, że
Wyższa Szkoła Oficerska w Legionowie może być uznana za organ bezpieczeństwa
państwa w rozumieniu art. 2 ust. 1 in principio ustawy lustracyjnej, jeśli: po pierwsze -
była instytucją centralną Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy lustracyjnej, po drugie - podlegała rozwiązaniu
jako jednostka Służby Bezpieczeństwa na mocy art. 129 ust. 1 ustawy o UOP (art. 2
ust. 3 ustawy lustracyjnej). Dalej Sąd ten przeprowadził analizę dostępnych aktów
prawnych z okresu działania Wyższej Szkoły Oficerskiej Ministerstwa Spraw We-
14
wnętrznych im. Feliksa Dzierżyńskiego w Legionowie. Stwierdził, że była ona instytu-
cją centralną Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych w rozumie-
niu art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy lustracyjnej z 2006 r., co zrodziło konieczność przepro-
wadzenia rozważań o możliwości zastosowania do niej art. 2 ust. 3 ustawy. Dokonu-
jąc interpretacji aktów prawnych wydanych w latach 1989-1990 Sąd Apelacyjny w
Gdańsku doszedł do wniosku, że Wyższa Szkoła Oficerska w Legionowie nie została
z mocy prawa rozwiązana z chwilą utworzenia Urzędu Ochrony Państwa, albowiem
została zniesiona ponad 10 miesięcy wcześniej i to na podstawie art. 3 ustawy z dnia
31 marca 1965 r. o wyższym szkolnictwie wojskowym. Podobną ocenę charakteru i
statusu Wyższej Szkoły Oficerskiej w Legionowie przyjął Sąd Okręgowy w Warsza-
wie w wyroku z dnia 14 grudnia 2009 r. […].
Nie negując słuszności argumentów przedstawionych w przywołanych wyżej
orzeczeniach sądów dotyczących procesów lustracyjnych, Sąd Apelacyjny w War-
szawie, przedstawiający Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie
prawne, powziął jednak wątpliwość, czy rzeczywiście okresu odbywania studiów za-
wodowych przez funkcjonariusza MO, będącego jednocześnie słuchaczem Wyższej
Szkoły Oficerskiej w Legionowie (zaliczonym w poczet etatowy tej uczelni na czas
odbywania studiów zawodowych), nie można uznać za okres służby w organach
bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy lustracyjnej z
2006 r. Sąd Apelacyjny stwierdził, iż nie ma wątpliwości, że w sytuacjach, gdy dany
funkcjonariusz byłej Służby Bezpieczeństwa odbywał w Wyższej Szkole Oficerskiej w
Legionowie jedynie jakiegokolwiek rodzaju szkolenia czy kursy, nie będąc zaliczonym
w poczet etatowy tej uczelni i pełniąc jednocześnie służbę w jednym z organów bez-
pieczeństwa państwa, o którym mowa w art. 2 ustawy lustracyjnej, organ emerytalny
w sposób uprawniony stosuje do niego art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy. Podobnie ocenić należałoby sytuację, gdyby szkolenia lub kursy
obywały się w innych szkołach, tak na terenie kraju jak i zagranicą (np. przeszkolenia
w Moskwie). Odmiennie natomiast przedstawia się sytuacja, gdy słuchacze Wyższej
Szkoły Oficerskiej w Legionowie byli wliczeni do stanu etatowego tej uczelni i ich za-
daniem głównym pozostawało pobieranie nauki, która miała dopiero przynieść wy-
mierne efekty w pracy organów bezpieczeństwa państwa.
Wątpliwość Sądu Apelacyjnego zrodziła się przy dokonywaniu analizy akt per-
sonalnych emerytowanych funkcjonariuszy, nadsyłanych przez Instytut Pamięci Na-
rodowej, w oparciu o które to akta wystawiane były informacje o przebiegu służby
15
danego funkcjonariusza (art. 13a ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariu-
szy). Przede wszystkim nie daje się nie zauważyć, że praktycznie wszyscy słuchacze
- tak też odwołujący się Eugeniusz L. - przed rozpoczęciem nauki w omawianej
uczelni pozostawali funkcjonariuszami Milicji Obywatelskiej lub ZOMO, wykonując
szereg czynności operacyjnych na polecenie zatrudniających ich komend Milicji
Obywatelskiej. Prowadzili zatem pracę operacyjną w swoich macierzystych jednost-
kach, zaś studia w Wyższej Szkole Oficerskiej w Legionowie miały na celu przede
wszystkim udoskonalenie ich dotychczasowych umiejętności. Zdarzały się sytuacje,
że dany funkcjonariusz rozpoczynał studia w Legionowie, z zaliczeniem w stan eta-
towy tej uczelni, następnie występowała w jego karierze służbowej „przerwa w stu-
diowaniu”, a potem ponownie kontynuował studia. Ponadto słuchacze Wyższej
Szkoły Oficerskiej w Legionowie pobierali uposażenie w odpowiednich wysokościach,
tak jak funkcjonariusze pozostający czynnie w służbie w organach bezpieczeństwa
państwa, którzy nie kontynuowali nauki. W okresie stanu wojennego słuchacze Wyż-
szej Szkoły Oficerskiej w Legionowie brali czynny udział w likwidacji strajków i innych
zagrożeń na terenie Warszawy zyskując ze strony przełożonych uznanie i wyróżnie-
nia (w tym finansowe). Słuchacze ci - jak wskazują w niektórych przypadkach akta
personalne - obsługiwali z dużym powodzeniem tzw. tajnych współpracowników
(TW).
Sąd Apelacyjny zwrócił uwagę, że nowe regulacje ustawowe (art. 15b ustawy
o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy) nie pozwalają na analizę przebiegu
służby danego funkcjonariusza w organach bezpieczeństwa państwa pod kątem ro-
dzaju wykonywanych przez niego czynności, zadań, zaangażowania w służbie czy
też pełnionej funkcji, lecz dla wywołania skutku w postaci obniżenia wysokości eme-
rytury policyjnej wskazują wyłącznie na stwierdzenie faktu pełnienia służby w orga-
nach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy lustracyjnej z 2006 r.
Stąd też uznanie danego organu za „organ bezpieczeństwa państwa” jest kluczowe
dla sądowej oceny spełniania przesłanek z art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytal-
nym funkcjonariuszy.
Przedstawienie Sądowi Najwyższemu zagadnienia prawnego stało się
uzasadnione tym bardziej, że treść wydawanych przez dyrektora Zakładu
Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji decyzji w
omawianym zakresie jest jednolita. Organ emerytalny - związany informacją Instytutu
Pamięci Narodowej - uznaje okresy studiów w Wyższej Szkole Oficerskiej w
16
Legionowie za okresy pełnienia służby w organach bezpieczeństwa państwa. Z kolei
orzecznictwo Sądu Okręgowego - Sądu Ubezpieczeń Społecznych w Warszawie
okresy te eliminuje z przebiegu służby danej osoby, podzielając stanowisko
prezentowane w dotychczasowym orzecznictwie sądowym, dotyczącym procesów
lustracyjnych. Sytuacja ta sprawia, że Sąd Apelacyjny w Warszawie stanął w obliczu
zajęcia jednoznacznego stanowiska w omawianej kwestii, a jej przedmiot ma istotne
znaczenie dla sytuacji kilku tysięcy emerytowanych funkcjonariuszy. Duża
nieprecyzyjność ustawodawcy przy formułowaniu nowej treści art. 15b ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy - odsyłającego do treści innej ustawy - nie
ułatwia jednoznaczności w przyjęciu określonego rodzaju poglądu, a przecież
przepisy prawa stanowiące środek do realizacji założonego celu powinny podlegać
prawidłowej i jednolitej wykładni.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. W pierwszej kolejności rozważenia wymagało, czy w ogóle możliwe jest
podjęcie przez Sąd Najwyższy uchwały. Przed przystąpieniem do rozstrzygnięcia
zagadnienia prawnego, przedstawionego w trybie art. 390 § 1 k.p.c., Sąd Najwyższy
powinien bowiem zbadać, czy spełnione zostały wszystkie określone w tym przepisie
przesłanki, warunkujące podjęcie uchwały. Jest tak dlatego, że instytucja pytań
prawnych, prowadząca do związania sądu orzekającego w danej sprawie poglądem
Sądu Najwyższego, zawartym w podjętej uchwale, jest wyjątkiem od konstytucyjnej
zasady podległości sędziów tylko Konstytucji oraz ustawom (art. 178 ust. 1
Konstytucji RP). Powinna być zatem - jak podkreślił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu
uchwały składu siedmiu sędziów z 30 marca 1999 r., III CZP 62/98 (OSNC 1999 nr
10, poz. 166) - stosowana z pełnym uświadomieniem tej wyjątkowości, co z kolei
nakazuje wykładać art. 390 § 1 k.p.c. w sposób jak najbardziej ścisły, bez żadnych
koncesji na rzecz argumentów o nastawieniu celowościowym lub utylitarnym.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, zagadnienie prawne
przedstawione przez sąd drugiej instancji do rozstrzygnięcia w trybie art. 390 § 1
k.p.c. i stanowiące przedmiot pytania prawnego, musi odpowiadać określonym
wymaganiom. Po pierwsze - powinno być sformułowane w oparciu o okoliczności
mieszczące się w stanie faktycznym sprawy, wynikającym z dokonanych przez sąd
drugiej instancji ustaleń (por. wyrok Sądu Najwyższego z 17 kwietnia 1996 r., II UR
17
5/96, OSNAPiUS 1997 nr 3, poz. 39 i postanowienie Sądu Najwyższego z 7 czerwca
2001 r., III CZP 33/01, LEX nr 52571). Po drugie - powinno być przedstawione w
sposób ogólny i abstrakcyjny tak, aby umożliwić Sądowi Najwyższemu udzielenie
uniwersalnej odpowiedzi, niesprowadzającej się do samej subsumcji i rozstrzygnięcia
konkretnego sporu (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 15 października 2002
r., III CZP 66/02, LEX nr 57240; z 22 października 2002 r., III CZP 64/02 LEX nr
77033 i z 5 grudnia 2008 r., III CZP 119/08, LEX nr 478179). Po trzecie - powinno
pozostawać w związku z rozpoznawaną sprawą, aby udzielenie odpowiedzi na po-
stawione pytanie ułatwiło sądowi odwoławczemu podjęcie decyzji jurysdykcyjnej co
do istoty sprawy (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 6 listopada 1998 r., III
CZP 35/98, LEX nr 519292; z 30 maja 2003 r., III CZP 30/03, LEX nr 109444; z 25
czerwca 2008 r., III CZP 49/08, LEX nr 437197; z 17 kwietnia 2009 r., III CZP 10/09,
LEX nr 496383; z 9 lipca 2009 r., III CZP 38/09, LEX nr 518116, z 12 sierpnia 2009
r., II PZP 8/09, LEX nr 529760 i z 22 października 2009 r., III CZP 75/09, LEX nr
532090). Po czwarte - powinno dotyczyć zagadnienia budzącego rzeczywiście po-
ważne wątpliwości, gdyż użycie przez ustawodawcę przymiotnika kwalifikującego
oznacza, że w razie powstania wątpliwości pierwszego stopnia, tj. zwykłych, sąd dru-
giej instancji obowiązany jest rozwiązać je we własnym zakresie (por. postanowienie
Sądu Najwyższego z 12 października 2005 r., III CZP 68/05, LEX nr 175457).
Z jednej strony przedstawione w trybie art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienie prawne
nie może mieć charakteru teoretycznego, oderwanego od okoliczności rozpoznawa-
nej sprawy tak, aby odpowiedź na nie była zbędna dla rozstrzygnięcia sporu, gdyż
rozważanie problemów natury teoretycznej jest domeną nauki prawa (por. postano-
wienia Sądu Najwyższego: z 12 czerwca 2008 r., III CZP 42/08, LEX nr 420375 i z 22
maja 2009 r., III CZP 23/09, LEX nr 508838). Musi zatem istnieć związek przyczyno-
wy pomiędzy zadanym przez sąd drugiej instancji pytaniem prawnym a podjęciem
decyzji w sprawie, w której powstały poważne wątpliwości (por. postanowienia Sądu
Najwyższego: z 27 sierpnia 1996 r., III CZP 91/96, OSNC 1997 nr 1, poz. 9; z 13
kwietnia 2000 r., III CZP 39/99, LEX nr 51656; z 9 czerwca 2005 r., III CZP 31/05,
LEX nr 180857 i uchwała z 23 września 2004 r., III CZP 48/04, OSNC 2005 nr 9, poz.
153). Z drugiej jednak strony instytucja zagadnień prawnych służy rozstrzyganiu wąt-
pliwości o charakterze stricte jurydycznym, a nie wspieraniu sądu orzekającego w
dokonywaniu ustaleń faktycznych. Nie wszystkie też wątpliwości prawne usprawie-
dliwiają podejmowanie uchwały na podstawie art. 390 § 1 k.p.c., lecz tylko takie,
18
które kształtują podstawę prawną rozstrzygnięcia, a zagadnienie prawne przedsta-
wione Sądowi Najwyższemu nie może sprowadzać się do pytania o sam sposób
rozwiązania konkretnego sporu (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 22 lutego
2007 r., II CZP 163/06, LEX nr 260397; z 10 maja 2007 r., II UZP 1/10, OSNP 2008
nr 3-4, poz. 49; z 9 kwietnia 2008 r., II PZP 5/08, OSNP 2009 nr 15-16, poz. 203 i z 5
listopada 2009 r., II PZP 11/09, LEX nr 551886).
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że zagadnienie prawne
musi obejmować wątpliwość prawną, której wyjaśnienie jest niezbędne do rozpozna-
nia środka odwoławczego, co oznacza, że dla skorzystania z uprawnienia przewi-
dzianego w art. 390 § 1 k.p.c. konieczny jest związek między przedstawionym za-
gadnieniem prawnym a podjęciem decyzji co do istoty sprawy, na istnienie którego
musi wskazywać jurydyczna spójność sformułowanego zagadnienia i jego uzasad-
nienia, a także nawiązanie w ogólnie postawionym pytaniu do stanu faktycznego
konkretnej sprawy (por. postanowienia Sądu Najwyższego: z 19 listopada 2008 r., III
CZP 21/08, LEX nr 478176, z 5 grudnia 2008 r., III CZP 121/08, LEX nr 490497, z 9
lipca 2009 r., III CZP 38/09, LEX nr 518116 i z 12 sierpnia 2009 r., II PZP 8/09, LEX
nr 529760).
Nie ulega wątpliwości, że przedstawione przez Sąd Apelacyjny zagadnienie
prawne dotyczy kwestii prawnej postawionej ogólnie, abstrakcyjnie. Odrywa się jed-
nak od stanu faktycznego rozpoznawanej sprawy. Rozstrzygnięcie przez Sąd Naj-
wyższy przedstawionego problemu nie mogłoby zatem znaleźć zastosowania przy
rozpoznawaniu środków odwoławczych (apelacji obu stron wniesionych od wyroku
Sądu Okręgowego). W samej treści pytania znalazło się odwołanie do okresu odby-
wania studiów zawodowych „przez funkcjonariusza MO”. Podobnie w końcowym
fragmencie uzasadnienia swojego postanowienia Sąd Apelacyjny podkreśla, że wąt-
pliwości interpretacyjne dotyczące wykładni art. 15b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu
emerytalnym funkcjonariuszy w związku z art. 2 ust. 1 pkt 5 oraz ust. 3 ustawy lustra-
cyjnej pojawiają się w wielu innych podobnych sprawach, w których słuchacze Wyż-
szej Szkoły Oficerskiej w Legionowie - podobnie jak odwołujący się Eugeniusz L. -
przed rozpoczęciem nauki w tej uczelni byli funkcjonariuszami Milicji Obywatelskiej
lub ZOMO, wykonując szereg czynności operacyjnych na polecenie służbowe „za-
trudniających” ich komend Milicji Obywatelskiej. Tak sformułowany problem prawny
dotyczy zatem zastosowania art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy lustracyjnej do okresu
odbywania studiów zawodowych w Wyższej Szkole Oficerskiej w Legionowie przez
19
funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej. Dosłowna treść przedstawionego pytania praw-
nego, a także przytoczony fragment uzasadnienia postanowienia, ujawniają przyjęte
przez Sąd Apelacyjny założenie, że odwołujący się był funkcjonariuszem Milicji Oby-
watelskiej.
To założenie jest wątpliwe. Zarówno ustalenia Sądu Okręgowego, jak i treść
wyroku tego Sądu oraz stanowisko prezentowane przez odwołującego się w apelacji
nie pozwalają na przyjęcie - na obecnym etapie postępowania, przy uwzględnieniu
dotychczasowych ustaleń faktycznych - że odwołujący się przed rozpoczęciem stu-
diów zawodowych w Wyższej Szkole Oficerskiej w Legionowie był funkcjonariuszem
Milicji Obywatelskiej. Na podstawie informacji o przebiegu służby odwołującego się,
sporządzonej przez Instytut Pamięci Narodowej (według art. 13a ustawy o zaopa-
trzeniu emerytalnym funkcjonariuszy), Sąd Okręgowy przyjął, że odwołujący się pełnił
służbę w organach bezpieczeństwa państwa, o których mowa w art. 2 ustawy lustra-
cyjnej, w okresie od 1 lutego 1981 r. do 15 stycznia 1990 r., z wyłączeniem jedynie
okresu pobierania nauki w Wyższej Szkole Oficerskiej w Legionowie od 1 paździer-
nika 1983 r. do 30 czerwca 1986 r. Jest w związku z tym wątpliwe czy kiedykolwiek
był funkcjonariuszem Milicji Obywatelskiej.
W odwołaniu od decyzji organu emerytalnego z 8 października 2010 r. odwo-
łujący się Eugeniusz L. nie twierdził, że błędnie zastosowano w stosunku do niego
art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, ponieważ nie pełnił
służby w organach bezpieczeństwa państwa. Domagał się natomiast zmiany tej de-
cyzji poprzez ponowne ustalenie wysokości jego emerytury policyjnej przy przyjęciu
40% podstawy wymiaru za początkowe 15 lat służby, a ponadto podniósł, że nie po-
winien być mu zaliczony, jako okres służby w organach bezpieczeństwa państwa,
okres studiów zawodowych w Wyższej Szkole Oficerskiej w Legionowie od 1 paź-
dziernika 1983 r. do 30 czerwca 1986 r. Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie zasłu-
guje na częściowe uwzględnienie - w zakresie wyeliminowania z okresu służby w
organach bezpieczeństwa państwa okresu odbywania przez odwołującego się stu-
diów zawodowych w Wyższej Szkole Oficerskiej w Legionowie, od 1 października
1983 r. do 30 czerwca 1986 r. i pozostawania w tym czasie w etatowym stanie słu-
chaczy tej uczelni. Z uzasadnienia wyroku Sądu Okręgowego nie wynika natomiast
przypisanie odwołującemu się statusu funkcjonariusza Milicji Obywatelskiej, mimo
pełnienia w okresie od 1 lutego 1981 r. do 30 września 1983 r. służby w Komendzie
Wojewódzkiej MO w S. (w wydziale/sekcji techniki operacyjnej). Gdyby Sąd Okręgo-
20
wy przyjął, że odwołujący się był przed rozpoczęciem nauki w Wyższej Szkole Ofi-
cerskiej w Legionowie funkcjonariuszem Milicji Obywatelskiej, a nie funkcjonariuszem
Służby Bezpieczeństwa, wówczas okres sprzed podjęcia nauki w tej uczelni (od 1
lutego 1981 r. do 30 września 1983 r.) zostałby prawdopodobnie również potrakto-
wany przez Sąd tak jak okres kształcenia w Wyższej Szkole Oficerskiej w Legiono-
wie, czyli z przyjęciem podstawy wymiaru emerytury policyjnej w wysokości 2,6%, a
nie 0,7 %. Oddalając odwołanie od decyzji organu emerytalnego za okres sprzed
podjęcia nauki w Wyższej Szkole Oficerskiej w Legionowie, Sąd Okręgowy podzielił
zatem ocenę organu emerytalnego (opartą na informacji o przebiegu służby sporzą-
dzonej przez Instytut Pamięci Narodowej), że w tym czasie odwołujący się odbywał
służbę w organach bezpieczeństwa państwa, a nie w organach Milicji Obywatelskiej,
których nie obejmuje art. 2 ust. 1 ustawy lustracyjnej. Podkreślenia zatem wymaga,
że art. 15b nie dotyczy co do zasady funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej (por.
ustawę z dnia 31 stycznia 1959 r. o służbie funkcjonariuszy Milicji Obywatelskiej, jed-
nolity tekst: Dz.U. z 1973 r. Nr 23, poz. 136 ze zm. oraz ustawę z dnia 31 lipca 1985
r. o służbie funkcjonariuszy Służby Bezpieczeństwa i Milicji Obywatelskiej Polskiej
Rzeczypospolitej Ludowej, Dz.U. Nr 38, poz. 181 ze zm.), a jedynie funkcjonariuszy
Służby Bezpieczeństwa jako osób, które pełniły służbę w organach bezpieczeństwa
państwa. Samo pełnienie przez funkcjonariusza służby w wojewódzkiej, powiatowej
lub równorzędnej komendzie Milicji Obywatelskiej nie oznacza, że funkcjonariusz
pozostający w stanie etatowym tej komendy był funkcjonariuszem Milicji Obywatel-
skiej. Jak wynika z ustawowej definicji zawartej w art. 2 ust. 1 pkt 5 ustawy lustracyj-
nej, organem bezpieczeństwa państwa w rozumieniu tej ustawy były - między innymi
- instytucje centralne Służby Bezpieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych
oraz podległe im jednostki terenowe w wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych
komendach Milicji Obywatelskiej oraz w wojewódzkich, rejonowych i równorzędnych
urzędach spraw wewnętrznych. W ustalonym dotychczas stanie faktycznym brak jest
podstaw do przyjęcia, że przed podjęciem nauki w Wyższej Szkole Oficerskiej w Le-
gionowie odwołujący się pełnił służbę w organach Milicji Obywatelskiej (był funkcjo-
nariuszem Milicji Obywatelskiej). Abstrakcyjna odpowiedź na sformułowane przez
Sąd Apelacyjny pytanie nie miałaby zatem znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Być może inaczej należałoby potraktować okres odbywania studiów zawodo-
wych w Wyższej Szkole Oficerskiej w Legionowie w sytuacji, gdy skierowany został
do niej funkcjonariusz Milicji Obywatelskiej, który po odbyciu studiów wracał do od-
21
bywania służby w jednostkach Milicji Obywatelskiej, a inaczej sytuację, gdy do
uczelni tej został skierowany funkcjonariusz Służby Bezpieczeństwa, który po zakoń-
czeniu kształcenia wracał do pełnienia służby w organach bezpieczeństwa państwa,
jednak zagadnienie prawne przedstawione przez Sąd Apelacyjny nie dotyczy w ogóle
tak ujętego problemu.
W istocie Sąd Apelacyjny ograniczył się jedynie do zasygnalizowania istnienia
wątpliwości interpretacyjnych, jednak nie przedstawił ich w sposób, który pozwalałby
na udzielenie przez Sąd Najwyższy odpowiedzi na wątpliwości interpretacyjne doty-
czące stosowania art. 15b ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy
w związku z art. 2 ust. 1 ustawy lustracyjnej. Sąd Najwyższy nie może sam sformu-
łować istotnego zagadnienia prawnego ze względu na wspomnianą na wstępie istotę
instytucji pytań prawnych, ograniczającą niezawisłość sądu rozpoznającego konkret-
ną sprawę. Sąd Najwyższy nie może wyjść poza zakres przedstawionego w trybie
art. 390 § 1 k.p.c. zagadnienia prawnego, gdyż prowadziłoby to do naruszenia nie-
zawisłości sędziowskiej członków składu orzekającego sądu przedstawiającego za-
gadnienie (por. postanowienie Sądu Najwyższego z 3 lutego 1995 r., I PZP 1/95,
OSNAPiUS 1995 nr 14, poz. 172). Przesłanką skutecznego skorzystania z uprawnie-
nia wynikającego z art. 390 § 1 k.p.c. jest wykazanie wystąpienia w sprawie poważ-
nych wątpliwości prawnych, a zarazem niezbędności oczekiwanej odpowiedzi dla
rozstrzygnięcia sprawy. Przesądza to o obowiązku szczegółowego uzasadnienia, że
dotychczasowe orzecznictwo - jak również doktryna - nie dają podstaw do usunięcia
poważnych wątpliwości prawnych, które pozostają w związku przyczynowym z roz-
strzygnięciem sprawy. Celem instytucji przewidzianej w art. 390 § 1 k.p.c. nie jest
uzyskanie wsparcia Sądu Najwyższego dla jednoznacznie sformułowanego przez
sąd apelacyjny stanowiska co do właściwej wykładni przepisu stosowanego przy roz-
poznawaniu apelacji. Przesłanką uzasadniającą przedstawienie zagadnienia praw-
nego nie może być wskazywanie na dostrzeżone i przedstawione kontrowersje, po-
nieważ samego ich zaprezentowania nie można jeszcze utożsamiać z istnieniem
zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości (por. postanowienie Sądu
Najwyższego z 27 maja 2010 r., III CZP 32/10, LEX nr 590616). Zagadnienie przed-
stawione do rozstrzygnięcia Sądowi Najwyższemu w trybie art. 390 § 1 k.p.c. musi
odpowiadać określonym wymaganiom. Między innymi musi obejmować wątpliwość
prawną, której wyjaśnienie jest niezbędne do rozpoznania środka odwoławczego, co
oznacza, że dla skorzystania z uprawnienia przewidzianego w art. 390 § 1 k.p.c.
22
konieczny jest związek między przedstawionym zagadnieniem prawnym a podjęciem
decyzji co do istoty sprawy, na istnienie którego musi wskazywać jurydyczna spój-
ność sformułowanego zagadnienia i jego uzasadnienia, a także nawiązanie w ogólnie
postawionym pytaniu do stanu faktycznego sprawy (por. postanowienie Sądu Naj-
wyższego z 9 kwietnia 2010 r., III CZP 17/10, LEX nr 584036). Sąd Najwyższy nie
jest związany stanowiskiem sądu drugiej instancji odnośnie do istnienia przesłanek
do podjęcia uchwały. W ramach badania, czy zostały one spełnione, Sąd Najwyższy
ustala istnienie przedmiotowego związku przyczynowego pomiędzy ustalonym sta-
nem faktycznym a przedstawionymi wątpliwościami interpretacyjnymi, mając na
względzie zakres kognicji sądu drugiej instancji, podniesione w środku odwoławczym
zarzuty oraz stan faktyczny sprawy. Podstawowym warunkiem zwrócenia się do
Sądu Najwyższego w trybie art. 390 § 1 k.p.c. jest to, aby sąd, który przedstawia
określone zagadnienie prawne wyraźnie wskazał, że istnieją argumenty przemawia-
jące za jednym z możliwych rozwiązań. Jeżeli zaś z uzasadnienia postanowienia
wynika, że nie ma żadnych argumentów, które pozwalałyby na inne rozstrzygnięcie
przedstawionego w nim zagadnienia prawnego, to brak jest podstaw do udzielenia
odpowiedzi. Celem zwrócenia się do Sądu Najwyższego w trybie art. 390 § 1 k.p.c.
nie jest bowiem uzyskanie przez sąd przedstawiający zagadnienie wsparcia Sądu
Najwyższego dla jednoznacznie sformułowanego stanowiska. Przedstawione zagad-
nienie prawne nie może być tylko zasygnalizowane. O poważnych wątpliwościach
można mówić wówczas, gdy możliwa jest różna wykładnia budzących wątpliwości
interpretacyjne przepisów, przy czym za każdą z możliwych interpretacji przemawiają
doniosłe, w ocenie sądu odwoławczego, argumenty prawne, gdy ponadto brak jest
wypowiedzi Sądu Najwyższego, odnoszących się do dostrzeżonego zagadnienia
prawnego, albo - w tym zakresie - orzecznictwo tego Sądu jest sprzeczne czy też
brak jest jednolitego i przekonującego sąd odwoławczy stanowiska doktryny, doty-
czącego przedstawionego zagadnienia prawnego. Tego rodzaju przesłanek podjęcia
przez Sąd Najwyższy uchwały w trybie art. 390 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny nie powołał
w uzasadnieniu pytania prawnego.
Ostatecznie zatem Sąd Najwyższy odmówił podjęcia uchwały, ponieważ w
dotychczas ustalonym stanie faktycznym istnieją poważne wątpliwości co do tego,
czy przed rozpoczęciem studiów zawodowych w Wyższej Szkole Oficerskiej w
Legionowie odwołujący się był w ogóle funkcjonariuszem Milicji Obywatelskiej.
Sformułowane zagadnienie prawne nie zostało odniesione do ustalonego w sposób
23
niebudzący wątpliwości stanu faktycznego. Sąd Najwyższy nie może dokonywać
sam ustaleń faktycznych ani podważać ustaleń dotychczas dokonanych. Sąd
Apelacyjny zdaje się podzielać ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego - w żadnym
miejscu ich nie zakwestionował, a to oznacza, że w rozpoznawanej sprawie nie
występuje przedstawiony problem prawny, a w każdym razie Sąd Apelacyjny nie
przekonał Sądu Najwyższego, że problem taki wymaga rozstrzygnięcia przed
rozpoznaniem sprawy w postępowaniu apelacyjnym.
2. Pomimo braku podstaw do podjęcia uchwały, Sąd Najwyższy uważa za ce-
lowe przedstawienie kilku uwag, które jednak nie mają charakteru wiążącego dla
Sądu Apelacyjnego przy dalszym rozpoznawaniu sprawy w postępowaniu apelacyj-
nym. Wiążąca bowiem jest jedynie uchwała Sądu Najwyższego rozstrzygająca za-
gadnienie prawne (art. 390 § 2 k.p.c.), przy czym związanie to dotyczy jedynie tej
konkretnej sprawy, w której przedstawiono zagadnienie prawne, nie dotyczy innych
spraw, choćby były podobne pod względem prawnym i faktycznym.
Nie ulega wątpliwości, że sąd powszechny (sąd ubezpieczeń społecznych),
rozpoznający sprawę w wyniku wniesienia odwołania od decyzji organu emerytalne-
go (dyrektora Zakładu Emerytalno-Rentowego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i
Administracji w W.) w sprawie ponownego ustalenia (obniżenia) wysokości emerytury
policyjnej byłego funkcjonariusza Służby Bezpieczeństwa, nie jest związany treścią
informacji o przebiegu służby w organach bezpieczeństwa państwa przedstawionej
przez Instytut Pamięci Narodowej - zarówno co do faktów (ustalonego w tym za-
świadczeniu przebiegu służby), jak i co do kwalifikacji prawnej tych faktów (zakwalifi-
kowania określonego okresu służby jako służby w organach bezpieczeństwa pań-
stwa). Związanie to obejmuje jedynie organ emerytalny, który przy wydawaniu decyzji
musi kierować się danymi zawartymi w informacji o przebiegu służby. Ustalenia fak-
tyczne i interpretacje prawne Instytutu Pamięci Narodowej nie mogą natomiast wią-
zać sądu - do którego wyłącznej kompetencji (kognicji) należy ustalenie podstawy
faktycznej rozstrzygnięcia w przedmiocie prawa do emerytury policyjnej i jej wysoko-
ści oraz odpowiednia kwalifikacja prawna (subsumcja) ustalonych faktów.
Stanowisko Instytutu Pamięci Narodowej, że Wyższa Szkoła Oficerska w
Legionowie była organem bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ustawy
lustracyjnej 2006 r., nie wiąże sądu ubezpieczeń społecznych. W tej kwestii nie może
być żadnych wątpliwości. Oznacza to, że ostatecznie ocena co do zakwalifikowania
określonych okresów służby emerytowanego funkcjonariusza jako służby w organach
24
bezpieczeństwa państwa należy do sądu ubezpieczeń społecznych. Tylko do sądu
należy też interpretacja art. 15 i 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy, w szczególności jej art. 15b ust. 1 w związku z art. 2 ust. 1 i ust. 3
ustawy lustracyjnej. Przy wykładni tej należy uwzględnić wyrok Trybunału
Konstytucyjnego z 24 lutego 2010 r., K 6/09 (OTK-A 2010 nr 2, poz. 15).
Należy zgodzić się z poglądem Sądu Apelacyjnego (wyrażonym w ostatnim
akapicie uzasadnienia postanowienia przedstawiającego do rozstrzygnięcia Sądowi
Najwyższemu zagadnienie prawne), że „duża nieprecyzyjność ustawodawcy” przy
formułowaniu treści art. 15b ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy -
odsyłającego do art. 2 ustawy lustracyjnej - nie ułatwia dokonania interpretacji
przepisów dotyczących obniżenia wysokości emerytur byłych funkcjonariuszy
pełniących do 1990 r. służbę w organach bezpieczeństwa państwa. Problemy
interpretacyjne wynikają przede wszystkim z tej przyczyny, że przepis mieszczący się
w ustawie regulującej zaopatrzenie emerytalne funkcjonariuszy (art. 15b), należącej
do szeroko pojmowanego systemu zabezpieczenia społecznego, odwołuje się do
przepisu ustawy lustracyjnej (art. 2), należącej do innej dziedziny prawa, do tego
niepokrewnej w stosunku do prawa zabezpieczenia społecznego. Przyjęty sposób
budowania treści norm prawnych (częściowo opartych na przepisach z dziedziny
zabezpieczenia społecznego, częściowo z dziedziny prawa karnego) musi rodzić
problemy interpretacyjne, których nie sposób uniknąć, jeśli się zważy, że obydwie
ustawy - ustawa o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy i ustawa lustracyjna -
kierują się zupełnie innym założeniami i inną aksjologią obowiązującą przy
dokonywaniu wykładni. Dla wykładni art. 15b decydujące znaczenie powinny mieć
cele wprowadzenia tego przepisu do ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym
funkcjonariuszy. Rozważania powinny zatem pójść raczej w kierunku oceny
charakteru służby w organach bezpieczeństwa państwa przed 1990 r., a nie w
kierunku oceny charakteru określonej jednostki organizacyjnej Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych jako spełniającej albo niespełniającej kryteriów uznania jej za organ
bezpieczeństwa państwa w rozumieniu art. 2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy lustracyjnej.
Nie można jednak nie brać pod uwagę niefortunnej konstrukcji art. 15b ustawy o
zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, który jednoznacznie odsyła do art. 2
ustawy lustracyjnej.
Niezależnie od wątpliwości co do rozumienia konstrukcji przyjętej w art. 15b
ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym funkcjonariuszy, jedynie zasygnalizowanych,
25
lecz nierozważonych do końca w postanowieniu Sądu Apelacyjnego, należy
podkreślić, że nie powinno być rozbieżności w wykładni tych samych przepisów (art.
2 ust. 1 pkt 5 i ust. 3 ustawy lustracyjnej) między różnymi sądami - choćby ich
wykładni dokonywano raz na potrzeby procesów lustracyjnych (jak to czynią sądy
karne), a innym razem na potrzeby rozstrzygania odwołań od decyzji organu
emerytalnego resortu spraw wewnętrznych (jak to czynią sądy ubezpieczeń
społecznych). Wymaga tego spójność sądowej wykładni prawa, respektowanie
orzeczeń innych sądów, wreszcie zaufanie obywateli do wymiaru sprawiedliwości.
Dlatego Sąd Najwyższy w obecnym składzie nie znajduje istotnych
argumentów, które miałby przemawiać za odstąpieniem w sprawach z zakresu
ubezpieczeń społecznych od ukształtowanej co najmniej od 2000 r. (począwszy od
uchwały Sądu Najwyższego z 20 czerwca 2000 r., I KZP 15/00) i utrwalonej od
kilkunastu lat linii orzecznictwa sądów karnych rozpoznających sprawy lustracyjne (z
Izbą Karną Sądu Najwyższego na czele), dotyczącej wykładni art. 2 ustawy
lustracyjnej a przyjętej na potrzeby procesów lustracyjnych. Wykładnia ta zakłada, że
przepis ten - o charakterze gwarancyjnym - nie powinien być interpretowany
rozszerzająco, zaś wszelkie wątpliwości co do charakteru prawnego (statusu)
określonych jednostek organizacyjnych Ministerstwa Spraw Wewnętrznych jako
organów bezpieczeństwa państwa w latach poprzedzających likwidację Służby
Bezpieczeństwa i utworzenie Urzędu Ochrony Państwa (art. 129-130 ustawy o UOP)
powinny być rozstrzygane na korzyść osoby lustrowanej.
Nie można jednak nie dostrzegać, że wyliczenie zawarte w art. 2 ust. 1 ustawy
lustracyjnej jest samo w sobie mało precyzyjne, co dotyczy w szczególności pkt 5,
który nie wskazuje na konkretne instytucje (organy, jednostki), lecz posługuje się
wymagającymi interpretacji pojęciami zbiorczymi „instytucji centralnych Służby Bez-
pieczeństwa Ministerstwa Spraw Wewnętrznych” oraz „podległych im jednostek tere-
nowych w wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych komendach Milicji Obywatel-
skiej oraz w wojewódzkich, powiatowych i równorzędnych urzędach spraw we-
wnętrznych”. W realiach rozpoznawanej sprawy pojawiła się potrzeba interpretacji
tych właśnie pojęć w odniesieniu do Wyższej Szkoły Oficerskiej w Legionowie, której
ustawa lustracyjna nie wymienia. Nie było przy tym żadnych przeszkód, aby w usta-
wie lustracyjnej z 2006 r. obok Akademii Spraw Wewnętrznych umieścić w art. 2 ust.
1 pkt 6 także tę uczelnię oraz ewentualnie inne jeszcze szkoły wyższe resortu spraw
wewnętrznych zajmujące się kształceniem lub szkoleniem funkcjonariuszy Służby
26
Bezpieczeństwa. Skoro ustawodawca tego nie uczynił, choć wątpliwości, jakie ujaw-
niły się przy ocenie statusu Akademii Spraw Wewnętrznych, były mu znane, można
zakładać, że nie traktował przy uchwalaniu ustawy lustracyjnej z 2006 r. Wyższej
Szkoły Oficerskiej w Legionowe jako „jednostki Służby Bezpieczeństwa” w rozumie-
niu art. 2 ust. 3 tej ustawy.
Przedstawione powyżej uwagi nie mają jednak charakteru wiążącego dla
Sądu Apelacyjnego.
Z przyczyn przedstawionych w punkcie 1 Sąd Najwyższy odmówił podjęcia
uchwały.
========================================