Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 sierpnia 2022 roku

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

Protokolant: Marta Jachacy

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 18 sierpnia 2022 roku w Warszawie

sprawy P. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z udziałem (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.

o obowiązek podlegania ubezpieczeniom

na skutek odwołania P. M.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 17 marca 2021 roku, numer (...)

zmienia zaskarżoną decyzję w ten sposób, że stwierdza, że P. M. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od dnia 3 listopada 2020 roku oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od dnia 3 listopada 2020 roku.

sędzia Agnieszka Stachurska

UZASADNIENIE

W dniu 17 marca 2021r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał decyzję nr (...), w której stwierdził, że P. M. jako osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) sp. z o.o. nie podlega: 1) obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowym i wypadkowemu od 3 listopada 2020r., 2) dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu od 3 listopada 2020r.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że dokumenty zgłoszeniowe dotyczące P. M. wpłynęły do ZUS w dniu 10 listopada 2020r., z datą objęcia ubezpieczeniem od 3 listopada 2020r., zaś w dniu 7 listopada 2020r. ubezpieczony uległ wypadkowi przy pracy i stał się niezdolny do pracy z powodu urazu doznanego w wypadku. W toku postępowania wyjaśniającego strony złożyły wyjaśnienia, z których wynika, że od 3 listopada 2020r. P. M. miał wykonywać na rzecz płatnika składek prace polegające na usuwaniu pozostałości po uprawach rolniczych przy wykorzystaniu maszyn udostępnionych przez zleceniodawcę, na rzecz osób lub podmiotów trzecich, które zawrą stosowną umowę ze zleceniobiorcą. Do ubezpieczonego należało także zapewnienie prawidłowej obsługi technicznej maszyn wykorzystywanych w ramach zlecenia, jak również dokonywanie bieżących, drobnych napraw i serwisu (konserwacji) wykorzystywanych maszyn, zgodnie z zaleceniami producenta oraz współpraca z innymi podmiotami (zleceniobiorcami) w przypadku, gdy do danej lokalizacji zostaną skierowani przez zleceniodawcę. P. M. miał wykonywać ww. prace w godzinach porannych od 7:00 do 15:00 z ewentualnymi nadgodzinami w szklarni w P. (...). Nadzór nad wykonywaną pracą oraz ewidencję czasu pracy, według wyjaśnień stron, miał sprawować J. S. – członek zarządu spółki. Strony dołączyły do wyjaśnień kopie dokumentów: umowy zlecenia, pokwitowanie odbioru wynagrodzenia i zdjęcia. Zdaniem organu rentowego, przedłożone ww. dowody nie potwierdzają faktycznego wykonywania pracy od 3 listopada 2020r. na rzecz wskazanego płatnika składek. Wprawdzie świadek, który złożył zeznania, wskazał że pracował z P. M. w (...) od 3 listopada 2020r., jednak nie potwierdzają tego dokumenty zgłoszeniowe i rozliczeniowe płatnika składek. Poza tym z przedłożonej umowy wynika, że została zawarta w dniu 8 listopada 2020r., ubezpieczony podpisał ją 9 listopada 2020r., a obowiązywać miała od 3 listopada 2020r. Zakład zwrócił uwagę na to, że P. M. nie był zgłoszony do ubezpieczeń z jakiegokolwiek tytułu od czerwca 2018r., a dokumenty zgłoszeniowe dotyczące umowy zlecenia u płatnika składek wpłynęły do ZUS w dniu 10 listopada 2020r., czyli po wypadku, jakiemu ubezpieczony uległ w dniu 7 listopada 2020r. Zgodnie z obowiązującymi przepisami umowa nie mogła być zawarta z datą wsteczną – może obowiązywać od dnia jej zawarcia lub od późniejszej daty w niej oznaczonej i to niezależnie, czy jest zawierana w formie pisemnej czy ustnej. Nie można uznać zatem przedłożonej umowy za skutecznie zawartą od 3 listopada 2020r., lecz najwcześniej od 8 listopada 2020r. Powyższe okoliczności, tj. brak dowodów potwierdzających faktyczne wykonywanie zlecenia przez P. M. na rzecz płatnika składek, zgłoszenie do ubezpieczeń po zdarzeniu wypadkowym, rozbieżne daty zawarcia, podpisania i podjęcia zlecenia oraz brak ochrony ubezpieczeniowej przed zgłoszeniem do ubezpieczeń przez (...) sp. z o.o. wskazują, że P. M. został zgłoszony do ubezpieczeń wyłącznie w celu uzyskania ochrony ubezpieczeniowej oraz świadczeń pieniężnych płynących z ubezpieczenia wypadkowego, co przemawiało za uznaniem umowy za nieważną ( decyzja z 17 marca 2021r. – nienumerowane karty akt ZUS).

P. M. w dniu 20 kwietnia 2021r. złożył odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z 17 marca 2021r., nr (...), wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do obowiązkowego ubezpieczenia emerytalnego, rentowego i wypadkowego od 3 listopada 2020r., do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego od 3 listopada 2020r. oraz do ustalenia uszczerbku na zdrowiu w wyniku wypadku przy wykonywaniu czynności z umowy zlecenia i wypłaty stosownego odszkodowania. W uzasadnieniu odwołania ubezpieczony wskazał, że od dnia 3 listopada 2020r. wykonywał umowę zlecenia zawartą ustnie z płatnikiem składek, a przed przystąpieniem do jej wykonywania podpisał oświadczenie o zapoznaniu się z instrukcjami BHP i ryzykiem zawodowym. Umowa zlecenia finalnie została zawarta na piśmie, a w treści umowy zostały uwzględnione wcześniejsze, ustne ustalenia dotyczące przedmiotu i zasad wykonywanej pracy, a także wynagrodzenia. Umowa została podpisana przez ubezpieczonego lewą ręką podczas pobytu w szpitalu. Dalej P. M. podniósł, że przepisy Kodeksu cywilnego nie wymagają, aby umowa zlecenia została zawarta na piśmie, niemniej zleceniodawca dopilnował tego, mając na uwadze konieczność dochowania tygodniowego terminu do dokonania zgłoszenia zleceniobiorcy do ubezpieczeń społecznych. Ubezpieczony zarzucił organowi rentowemu uznanie umowy za zawartą dla pozoru w sytuacji, gdy otrzymał od płatnika składek należne mu wynagrodzenie, tj. 1.000 zł, za wykonanie pracy polegającej na usunięciu płodów rolnych na powierzchni 5ha, zgodnie z zawartą umową. Ubezpieczony podkreślił przy tym, że nie jest możliwe, by wynagrodzenie to dotyczyło wyłącznie pracy wykonanej w dniu wypadku – 7 listopada 2020r., ponieważ podczas jednego dnia pracy możliwe jest uprzątnięcie od 1,5 do 2ha płodów rolnych, a w dniu wypadku ubezpieczony pracował od godziny 7:00 do 10:00 ( odwołanie z dnia 16 kwietnia 2021r., k. 3-4 a.s.).

W odpowiedzi na odwołanie z 24 maja 2021r. pełnomocnik Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołania oraz o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu wskazał, że twierdzenie ubezpieczonego o przystąpieniu w dniu 3 listopada 2020r. do realizacji wstępnej ustnej umowy zlecenia zostało podniesione dopiero w odwołaniu od decyzji i to po wskazaniu przez organ rentowy w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji, że umowa zlecenia może być zawarta w formie pisemnej lub ustnej. Zakład zauważył przy tym, że we wskazanej umowie nie odniesiono się do jakiejkolwiek wcześniejszej umowy ustnej, jaka miała być zawarta między stronami. Dopiero wraz z odwołaniem zostały złożone dokumenty w postaci oświadczenia o zapoznaniu się z instrukcjami BHP oraz zagrożeniami i ryzykiem, a strony nie powoływały się na te dokumenty podczas postępowania wyjaśniającego, nadto dokumenty te nie zawierają podpisu. Odnosząc się do pokwitowania odbioru wynagrodzenia organ podniósł, że nie zawiera ono podpisu P. M. ani daty przyjęcia wynagrodzenia, co jest istotne z punktu widzenia rozliczeń podatkowych. Z umowy zlecenia wynika, że na koniec miesiąca rozliczeniowego zleceniobiorca wystawi zleceniodawcy rachunek obejmujący wynagrodzenie w wysokości wskazanej w ust. 1 § 4. Strony nie przedstawiły takiego rachunku, zatem budzi wątpliwości, jaki zakres prac obejmowało wypłacone wynagrodzenie ( odpowiedź na odwołanie z dnia 24 maja 2021r., k. 28 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

(...) sp. z o.o. z siedzibą w W. została wpisana w KRS w dniu 22 września 2020r. Przedmiotem działalności spółki jest m.in. sprzątanie, w tym budynków i obiektów przemysłowych. Członkami zarządu spółki są G. M. i J. S., z tym że każdy z nich jest uprawniony do samodzielnego reprezentowania spółki ( wydruk z KRS, k. 41-43 a.s.).

W dniu 3 listopada 2020r. P. M., D. O., H. L. i W. B. uzgodnili z J. S. – członkiem zarządu (...) sp. z o.o., warunki zlecenia dotyczącego oczyszczania powierzchni z płodów rolnych, w tym godziny pracy, stawkę wynagrodzenia za oczyszczenie każdego 1ha oraz to, że P. M. z racji doświadczenia w wykonywaniu podobnej pracy będzie zajmował się koordynacją pracy zespołu, obsługą maszyny do mielenia płodów rolnych i jej konserwacją. Ubezpieczony bowiem w latach 2018-2019 wykonywał (bez umowy) podobną pracę na rzecz spółki (...), w której członkiem zarządu był J. S.. Tego samego dnia, w którym doszło do wskazanych ustaleń, P. M., D. O., H. L. i W. B. rozpoczęli pracę na terenie szklarni w miejscowości P. (...) i każdego dnia oczyszczali powierzchnię ok. 1,5-2ha, pracując po ok. 8-10 godzin dziennie od 6:00 lub 7:00 ( zeznania świadków: D. O., k. 91-92 a.s., H. L., k. 92-93 a.s., M. K., k. 93 a.s., zeznania ubezpieczonego, k. 206 a.s., protokoły pisemnych zeznań z akt sprawy (...) K 908/21: W. B., k. 156-159 a.s., D. O., k. 160-163 a.s., H. L., k. 164-167 a.s., P. M., k. 168-170 i k. 174-175 a.s., J. S., k. 171-173 a.s.).

W dniu 7 listopada 2020r. P. M., D. O., H. L. i W. B. rozpoczęli pracę ok. 10:00. Podczas usuwania łętów, tj. resztek po krzakach pomidorów, kilkukrotnie dochodziło do zacięcia się maszyny poprzez zapchanie komina. P. M. zajmował się wówczas oczyszczaniem maszyny, co wykonywał poprzez włożenie dłoni między noże – po uprzednim wyłączeniu urządzenia. Około godziny 12:00 maszyna ponownie się zacięła, została wyłączona, a ubezpieczony ponownie zaczął ją oczyszczać, jednak pomimo wyłączenia zasilania, bęben jeszcze się nie zatrzymał, w wyniku czego zostały ucięte cztery palce prawej dłoni P. M. ( zeznania świadków: D. O., k. 91-92 a.s., H. L., k. 92-93 a.s., M. K., k. 93 a.s., protokoły pisemnych zeznań z akt sprawy (...) K 908/21: W. B., k. 156-159 a.s., D. O., k. 160-163 a.s., H. L., k. 164-167 a.s., P. M., k. 168-170 i k. 174-175 a.s., J. S., k. 171-173 a.s.).

P. M. został odwieziony do szpitala w O., gdzie przyszyto mu jeden z odciętych palców. Był hospitalizowany przez okres trzech miesięcy ( zeznania ubezpieczonego, k. 206-207 a.s.).

W dniu 8 listopada 2020r. J. S. odwiedził ubezpieczonego w szpitalu, wręczając mu do podpisu umowę zlecenia. P. M. podpisał umowę w dniu 9 listopada 2020r. W umowie tej ubezpieczony zobowiązał się do: świadczenia na rzecz zleceniodawcy (...) sp. z o.o. usług w postaci usuwaniu pozostałości po uprawach rolniczych przy wykorzystaniu maszyn udostępnionych przez zleceniodawcę, na rzecz osób lub podmiotów trzecich, które zawrą stosowną umowę ze zleceniobiorcą; zapewnienia prawidłowej obsługi technicznej wykorzystywanych w ramach zlecenia maszyn; dokonywania bieżących, drobnych napraw i serwisu (konserwacji) wykorzystywanych maszyn, zgodnie z zaleceniami producenta; współpracy z innymi podmiotami (zleceniobiorcami) w przypadku, gdy do danej lokalizacji zostaną skierowani przez zleceniodawcę. Spółka zobowiązała się zaś do wypłaty ubezpieczonemu wynagrodzenia, zapewnienia maszyn do świadczenia usług objętych przedmiotem umowy oraz współpracy ze zleceniobiorcą celem jak najbardziej efektywnego wykonania umowy. Ponadto P. M. oświadczył, że posiada odpowiednią wiedzę i doświadczenie, aby wykonywać zlecenie w sposób kompetentny i odpowiadający wymaganiom zleceniodawcy, że został zaznajomiony przez zleceniodawcę z maszynami, które będą wykorzystywane do wykonania umowy, że posiada doświadczenie w pracy na tych maszynach, ich obsługa jest mu znana, a ponadto, że zapoznał się z ich stanem technicznym i nie wnosi do niego uwag. Ubezpieczony zobowiązał się również m.in. do niezwłocznego poinformowania zleceniodawcy o okolicznościach mogących wpływać na realizację przez niego umowy. Strony uzgodniły, że P. M. otrzyma wynagrodzenie w wysokości po 200 zł netto za każdy hektar usuniętych pozostałości po uprawach rolniczych, a wynagrodzenie będzie stanowiło iloczyn stawki i ilości hektarów, na których w danym miesiącu zleceniobiorca usunie pozostałości po uprawach. Na koniec miesiąca kalendarzowego zleceniobiorca wystawi zleceniodawcy rachunek obejmujący wynagrodzenie, które będzie wypłacone gotówką do rąk zleceniobiorcy w terminie 7 dni od doręczenia rachunku ( umowa zlecenia z 8 listopada 2020r. – nienumerowane karty akt ZUS, zeznania ubezpieczonego, k. 206-207 a.s., protokoły pisemnych zeznań z akt sprawy II K 908/21: P. M., k. 168-170 i k. 174-175 a.s., J. S., k. 171-173 a.s.).

W dniu 8 listopada 2020r. podobne umowy zlecenia jak P. M., zawarli z (...) sp. z o.o. D. O. i H. L. ( zeznania świadków: D. O., k. 91-92 a.s., H. L., k. 92-93 a.s.).

(...) sp. z o.o. dokonała w dniu 10 listopada 2020r. zgłoszenia P. M. do obowiązkowych ubezpieczeń emerytalnego, rentowych i wypadkowego oraz do dobrowolnego ubezpieczenia chorobowego, wskazując datę początkową podlegania ubezpieczeniom jako 3 listopada 2020r. ( bezsporne).

W Sądzie Rejonowym w Otwocku prowadzone jest postępowanie o sygn. akt II K 908/21 dotyczące pokrzywdzonego P. M.. W toku postępowania przygotowawczego w dniach 7-9 listopada 2020r. przesłuchano w charakterze świadków W. B., D. O., H. L., P. M. i J. S. (protokoły pisemnych zeznań z akt sprawy (...) K 908/21: W. B., k. 156-159 a.s., D. O., k. 160-163 a.s., H. L., k. 164-167 a.s., P. M., k. 168-170 i k. 174-175 a.s., J. S., k. 171-173 a.s.).

P. M. za prace, jakie wykonał dla (...) sp. z o.o. do daty wypadku otrzymał wynagrodzenie w kwocie 1.000 zł (zeznania ubezpieczonego, k. 206-207 a.s.).

Pismami z 19 stycznia 2021r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. zawiadomił płatnika składek i ubezpieczonego o wszczęciu postępowania w sprawie ustalenia prawidłowości zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń P. M. z tytułu wykonywania umowy zlecenia na rzecz płatnika składek (...) sp. z o.o. od 3 listopada 2020r. ( pisma z 19 stycznia 2021r. – nienumerowane karty akt ZUS). W toku postępowania administracyjnego zeznania na piśmie złożyli prezes zarządu spółki J. S., ubezpieczony oraz świadek D. O., ponadto przedłożono dokumentację w postaci umowy zlecenia, pokwitowania odbioru wynagrodzenia oraz fotografie przedstawiające m.in. P. M. przy pracy. Po przeanalizowaniu złożonego materiału dowodowego, w dniu 17 marca 2021r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wydał decyzję nr (...).

Sąd ustalił powyższy stan faktyczny w oparciu o wymienione dokumenty i fotografie, zgromadzone w aktach ZUS i w aktach sprawy oraz na podstawie zeznań świadków D. O., H. L. i M. K. oraz ubezpieczonego P. M.. Podstawę ustaleń stanowiły także protokoły pisemnych zeznań z akt sprawy II K 908/21, prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Otwocku, złożonych przez W. B., D. O., H. L., P. M. i J. S..

Dokumenty złożone do akt postępowania sądowego oraz w postępowaniu wyjaśniającym prowadzonym przez organ rentowy zostały w przeważającym zakresie ocenione jako wiarygodne, tym bardziej że ich treść koresponduje z tym na co wskazują osobowe środki dowodowe. Sąd nie znalazł podstaw do zakwestionowania wiarygodności dokumentów, w szczególności należy wskazać, że w toku postępowania żadna ze stron nie kwestionowała faktu, że umowa zlecenia między P. M. a (...) sp. z o.o. została podpisana w dniu 9 listopada 2020r., podczas hospitalizacji ubezpieczonego. Jedynym dokumentem, któremu Sąd nie dał wiary, jest dołączone do odwołania oświadczenie o zapoznaniu P. M. z instrukcjami bhp oraz zagrożeniami i ryzykiem zawodowym (k. 13 a.s.). Wprawdzie pod dokumentem tym widnieje podpis P. M. i data 3 listopada 2020r., jednakże Sąd – bazując na tym, co wynika z protokołów pisemnych zeznań z akt sprawy II K 908/21, prowadzonej przez Sąd Rejonowy w Otwocku, złożonych przez W. B., D. O., H. L., P. M. i J. S. – ustalił, że P. M. przed przystąpieniem do pracy w dniu 3 listopada 2020r. nie został przeszkolony w zakresie, na jaki wskazuje ww. oświadczenie. Jeśli chodzi natomiast o pokwitowanie odbioru wynagrodzenia (k. 12 a.s.), to na jego podstawie Sąd nie czynił w sprawie żadnych ustaleń, biorąc pod uwagę, że na pokwitowaniu nie ma podpisów, zatem nie jest to dokument w rozumieniu art. 244 czy art. 245 k.p.c. Okoliczność wypłaty ubezpieczonemu wynagrodzenia została jednak ustalona w oparciu o inne dowody, które Sąd zgromadził.

Jako wiarygodne zostały ocenione zeznania ubezpieczonego P. M. oraz świadków D. O. i H. L., którzy w sposób przekonujący i zbieżny przedstawili okoliczności dotyczące rozpoczęcia i wykonywania prac polegających na oczyszczaniu terenu z pozostałości po uprawach rolnych w dniach od 3 do 7 listopada 2020r. W zeznaniach świadków nie było wprawdzie całkowitej spójności w zakresie okoliczności związanych z ustaleniami poprzedzającymi przystąpienie do wykonywania pracy na rzecz płatnika składek oraz okoliczności zawarcia na piśmie umów zlecenia, mimo to jednak świadkowie byli zgodni co do tego, że rozpoczęli pracę polegającą na oczyszczeniu terenu w dniu 3 listopada 2020r., co nie było poprzedzone podpisaniem umowy ze spółką, a zakończyli wykonywanie ww. zlecenia w momencie wypadku, jakiemu uległ P. M., jednolicie opisując przebieg tego zdarzenia. Zeznania świadków dodatkowo potwierdził M. K., będący właścicielem szklarni w P., w której pracowali ubezpieczony oraz D. O. i H. L.. Świadek ten potwierdził fakt, że wiązała go umowa z (...) sp. z o.o., na podstawie której spółka miała za zadanie oczyszczenie terenu z pozostałości po płodach rolnych. Wskazał ponadto, że P. M. był jedną z osób wykonujących prace na terenie ww. szklarni. Dodatkowo, jako okoliczność przemawiającą za wiarygodnością wskazanych osobowych środków dowodowych, należy wskazać na zbieżność zeznań złożonych w postępowaniu sądowym z zeznaniami, jakie zostały odebrane przez funkcjonariuszy Policji bezpośrednio po wypadku, któremu uległ P. M. w dniu 7 listopada 2020r. Z tych ostatnich, które złożyli ubezpieczony, D. O., H. L., a także W. B. i J. S., których nie udało się przesłuchać w prowadzonym postępowaniu, wynika taki sam obraz okoliczności faktycznych związanych z zawarciem przez (...) sp. z o.o. w dniu 3 listopada 2020r. umów w formie ustnej, z datą rozpoczęcia pracy przez P. M. i pozostałe osoby z nim pracujące, z zakresem realizowanych prac, warunkami wedle których się to odbywało oraz okolicznościami wypadku, jakiemu uległ ubezpieczony.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął wniosek ubezpieczonego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego lekarza orzecznika ZUS – specjalisty z zakresu chirurgii i ortopedii (k. 94 verte a.s.). Wskazany wniosek został zgłoszony na okoliczność określenia stopnia uszczerbku na zdrowiu P. M., zwraca natomiast uwagę, że przedmiotowa sprawa, w której P. M. złożył odwołanie od decyzji ZUS stwierdzającej, że nie podlega ubezpieczeniom, nie dotyczy ustalenia stopnia uszczerbku na zdrowiu doznanego w wyniku wypadku przy pracy i związanego z tym odszkodowania. W związku z tym przeprowadzenie dowodu, o którym mowa, było w tej sprawie bezprzedmiotowe.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie P. M. podlegało uwzględnieniu.

Sporne w rozpatrywanej sprawie było to, czy P. M. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym oraz dobrowolnie ubezpieczeniu chorobowemu w związku z zatrudnieniem na podstawie umowy zlecenia u płatnika składek (...) sp. z o.o. Tytułem wstępu wskazać należy, że praca realizowana na podstawie umowy zlecenia stanowi jeden z tytułów do objęcia obowiązkowo ubezpieczeniem emerytalnym, rentowymi i wypadkowym, jak stanowi bowiem art. 6 ust. 1 pkt 4 oraz art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022r., poz. 1009 – dalej jako ustawa systemowa lub u.s.u.s.) ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym obowiązkowo podlegają osoby fizyczne wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia. Osoby wykonujące pracę na podstawie umowy zlecenia, jako podlegające obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnym i rentowym, podlegają ubezpieczeniu chorobowemu dobrowolnie. Z przepisu art. 11 ust. 2 powołanej ustawy wynika, że przystąpienie do ubezpieczenia chorobowego jest zależne od złożenia przez te osoby stosownego wniosku.

Jeśli chodzi zaś o samą umowę zlecenia, to art. 734 § 1 k.c. wskazuje, że poprzez umowę zlecenia przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego zlecenie. Choć treść przepisu wyraźnie wskazuje czynności prawne, to doktryna i orzecznictwo zgodnie wskazują, iż umowa zlecenia może obejmować również zlecenie na wykonywanie czynności faktycznych. Zlecenie jest umową konsensualną, a jej essentialia negotii obejmują jedynie określenie czynności, którą przyjmujący zlecenie ma wykonać. Umowa zlecenia należy do kategorii umów o świadczenie usług, a więc do wykonywania czynności mieszczących się w zakresie określonym wolą stron. Strony zawierające umowę zlecenia, stosownie do treści art. 353 ¹ k.c., mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego. Wedle woli stron umowa zlecenia może dotyczyć tak pojedynczego wykonania konkretnej czynności, jak i wykonywania wielokrotnego, powtarzalnego, rozciągniętego w czasie. Odpowiedzialność osoby przyjmującej zlecenie jest rozpatrywana w zakresie jej starannego działania przy wykonywaniu przedmiotu zlecenia, co oznacza, że czynnikiem decydującym przy ocenie pracy tej osoby jest kryterium wykonywania przez nią czynności na określonym, ustalonym przez strony stosunku prawnego, poziomie. Oświadczenia woli zawarte w umowie zlecenia należy, zgodnie z treścią art. 65 § 1 k.c., tłumaczyć tak, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których zostały złożone, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje. Należy mieć również na uwadze przepis art. 65 § 2 k.c., z którego wynika, że przy umowach, a więc i w przypadku zlecenia, należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu. Istotne jest wreszcie i to, że dla umowy zlecenia nie została przewidziana forma szczególna. Zlecenie może zostać udzielone w dowolnej formie (art. 60 k.c.), w tym także w sposób dorozumiany.

Zgodnie z art. 83 § 1 k.c., na który powołał się organ rentowy, nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność umowy wyraża się w braku zamiaru wywołania skutków prawnych przy jednoczesnym zamiarze stworzenia okoliczności mających na celu zmylenie osób trzecich. Nieważność spowodowaną pozornością czynności prawnej należy odróżnić od nieważności czynności prawnej mającej na celu obejście ustawy czy sprzecznej z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1 i 2 k.c.), o której organ rentowy również wspomina w swojej argumentacji. Czynność prawna mająca na celu obejście ustawy polega na takim ukształtowaniu jej treści, które z formalnego punktu widzenia nie sprzeciwia się ustawie, ale w rzeczywistości zmierza do zrealizowania celu, którego osiągnięcie jest przez ustawę zakazane. Pojęcia obejścia prawa i pozorności są sobie znaczeniowo bliskie i niejednokrotnie pokrywają się. Czynność prawna może być sprzeczna z zasadami współżycia społecznego, przez które rozumie się na ogół obowiązujące w stosunkach między ludźmi reguły postępowania, które za podstawę mają uzasadnienie ocenne, a nie prawne. Odwołują się one do powszechnie uznawanych w całym społeczeństwie lub w danej grupie społecznej wartości i ocen właściwego, przyzwoitego, rzetelnego, lojalnego czy uczciwego zachowania. Zasady te obejmują nie tylko reguły moralne, lecz także obyczajowe (por. np. Z. Radwański (w:) System prawa prywatnego, t. 2, 2002, s. 240 i n.; M. Safjan (w:) K. Pietrzykowski, Komentarz, t. I, 2008, s. 327).

W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że przy ocenie istnienia tytułu
do ubezpieczenia społecznego nacisk kładzie się na ustalenie faktycznego wykonywania umowy czy działalności (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z 26 lutego 2013r., I UK 472/12, z 24 sierpnia 2010r. I UK 74/10, z 13 listopada 2008r., II UK 94/08, postanowienie Sądu Najwyższego z 18 października 2011r., III UK 43/11). Nie wystarczy zatem zawarcie samej umowy, lecz konieczne jest rozpoczęcie jej wykonywania. Umowa taka powinna mieć, przynajmniej w zamiarze, realne znaczenie gospodarcze, w innym bowiem przypadku można byłoby mówić jedynie o relacji grzecznościowej, a nie stosunku prawnym. Sąd Okręgowy podziela dotyczące powyższego stanowisko Sądu Apelacyjnego w Białymstoku, który w uzasadnieniu wyroku z 30 kwietnia 2015r. podkreślił, że „jakkolwiek orzecznictwo Sądu Najwyższego z reguły dotyczy umowy o pracę lub działalności gospodarczej, to powyższe stwierdzenie ma walor ogólniejszy, gdyż obowiązek ubezpieczenia jest co do zasady powiązany z działalnością zapewniającą środki utrzymania. Celem ubezpieczenia jest ochrona przed skutkami zdarzeń losowych powodujących z reguły niezdolność do pracy, czyli ochrona dochodu uzyskiwanego z danego rodzaju działalności” (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z 30 kwietnia 2014r., III AUa 1630/14). Przywołany pogląd, w ocenie Sądu, nabiera znaczenia z uwagi na fakt, że przedmiotem umowy zlecenia z 3 listopada 2020r., zawartej między P. M. a (...) sp. z o.o., było wykonywanie przez ubezpieczonego prac związanych z oczyszczaniem terenu z pozostałości po płodach rolnych. Uwzględniając do tego jeszcze okoliczność, że stosunek prawny wynikający z umowy zlecenia stanowi zobowiązanie starannego działania, do oceny umowy zlecenia łączącej strony, w kontekście jej potencjalnej pozorności, możliwe jest stosowanie kryteriów zbliżonych do kryteriów stosowanych przy ocenie pozorności umowy o pracę.

Dokonując więc w analizowanej sprawie rozważań dotyczących tego, czy P. M. faktycznie wykonywał odpłatnie czynności na rzecz zleceniodawcy (...) sp. z o.o., jak również jaki był realny cel przyświecający stronom przy zawiązywaniu tego stosunku cywilnoprawnego, Sąd ocenił, że pozorność stosunku prawnego łączącego strony, na którą organ rentowy powoływał się w treści uzasadnienia zaskarżonej decyzji i w odpowiedzi na odwołanie, nie została dowiedziona. Zdaniem Sądu, materiał dowodowy zgromadzony przez organ rentowy w toku postępowania wyjaśniającego, uzupełniony w postępowaniu prowadzonym przez Sąd, dowodzi wprost przeciwnie niż twierdził ZUS.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji wskazywał, że strony nie przedstawiły dowodów potwierdzających świadczenie pracy. W ocenie Sądu rodzaj wykonywanej przez P. M. pracy uniemożliwia przedłożenie fizycznych dowodów – praca ta polegała bowiem na oczyszczaniu terenu z pozostałości płodów rolnych przy użyciu maszyn rolniczych, zatem w toku jej wykonywania nie zostały wytworzone dokumenty, które mogłyby stanowić dowody w postępowaniu. Wykonywanie pracy przez ubezpieczonego zostało jednak potwierdzone poprzez dowody osobowe, tj. zeznania świadków – D. O. i H. L., którzy tak jak ubezpieczony byli w okresie od 3 do 7 listopada 2020r. zleceniobiorcami spółki (...), a także M. K., na którego rzecz w ww. okresie usługi świadczył płatnik składek. Pomimo braku spójności zeznań D. O. i H. L. co do daty i okoliczności zawarcia na piśmie umowy zlecenia i sposobu odebrania od nich przez J. S. danych niezbędnych do sporządzenia umowy, świadkowie jednolicie opisali to, że w dniu 3 listopada 2020r. przystąpili wraz z P. M. do realizacji umowy zlecenia, po uprzednim ustaleniu z członkiem zarządu spółki (...) zakresu zleconych czynności, zasad obsługi maszyny, godzin i miejsca wykonywania pracy oraz wysokości wynagrodzenia. Zeznania świadków w tym zakresie potwierdzili również W. B. i J. S.. Co prawda osoby te nie złożyły zeznań w toczącym się postępowaniu sądowym, Sąd jednak dopuścił dowód z protokołów ich zeznań złożonych w postępowaniu prowadzonym obecnie przez Sąd Rejonowy w Otwocku o sygn. II K 908/21. W sprawie tej nie tylko dwie ww. osoby, ale także ubezpieczony oraz H. L. i D. O. złożyli zeznania. Uczynili to bezpośrednio po wypadku i z zeznań tych wynika jednolicie, że rozpoczęcie prac nastąpiło w dniu 3 listopada 2020r. na podstawie umowy zawartej ze zleceniobiorcami w formie ustnej z obietnicą jej potwierdzenia na piśmie. Ponadto prace były wykonywane każdego dnia aż do daty, w której nastąpił wypadek.

Uwzględniając powyższe nie mogło być żadnych wątpliwości co do tego, że praca na rzecz (...) sp. z o.o. była wykonywana przez P. M. od dnia 3 listopada 2020r. Co prawda umowa w dniu rozpoczęcia realizacji prac została zawarta w formie ustnej, a jej sporządzenie na piśmie nastąpiło już po wypadku, nie zmienia to jednak tego, że umowę zlecenia z (...) sp. z o.o. P. M. realizował od 3 listopada 2020r. Przepisy kodeksu cywilnego nie nakładają obowiązku, aby umowa zlecenia została dla swojej ważności zawarta na piśmie lub w jakiejkolwiek szczególnej formie (art. 60 k.c.), w związku z czym ustalenia obejmujące elementy istotne dla przystąpienia do wykonywania umowy zlecenia, należało uznać za zawarcie tejże umowy w formie ustnej.

W ocenie Sądu nie świadczy o nieważności umowy zlecenia fakt, że rozpoczęto jej realizację w dniu 3 listopada 2020r., a P. M. podpisał umowę w formie pisemnej w dniu 9 listopada 2020r., tj. już po wypadku, któremu uległ 7 listopada 2020r. Jak już bowiem wskazano, umowa zlecenia między ubezpieczonym a (...) sp. z o.o. została zawarta w sposób ważny w formie ustnej w dniu 3 listopada 2020r. i tego samego dnia P. M. przystąpił do jej wykonywania, a następnie otrzymał należne mu wynagrodzenie. Tym samym ww. okoliczność, która np. w przypadku umowy o pracę, mogłaby stanowić argument przemawiający za pozornością oświadczeń stron umowy, nie może świadczyć o pozorności zlecenia. Z racji tego, że taka umowa nie musi być zawarta na piśmie, to jej podpisanie w dacie późniejszej niż rozpoczęcie jej wykonywania, choć świadczy o zaniedbaniu po stronie odwołującej się spółki – to nie przesądza o nieważności umowy ani nie przeczy istnieniu takiego stosunku prawnego. Istotne jest, czy ten stosunek prawny był realizowany w warunkach, jakie są charakterystyczne dla zlecenia, a tak właśnie było w analizowanym przypadku. Skoro umowę zlecenia można zawrzeć nawet ustnie czy w sposób dorozumiany i taki stosunek prawny będzie ważny, to tym bardziej można ją podpisać z datą późniejszą, mimo że prace już wcześniej były realizowane.

Zdaniem Sądu, nie świadczy o nieważności umowy fakt, że płatnik składek dokonał zgłoszenia zleceniobiorcy do ubezpieczeń społecznych po zaistnieniu wypadku przy pracy. (...) sp. z o.o. dokonała bowiem zgłoszenia 10 listopada 2020r., tj. w siódmym dniu od zawarcia umowy z 3 listopada 2020r., mieszcząc się w ustawowym 7-dniowym terminie wynikającym z art. 36 ust. 4 u.s.u.s. W ocenie Sądu skorzystanie z pełnego okresu wyczekiwania było prawem płatnika składek i nie świadczy o pozorności dokonanego zgłoszenia, nawet jeśli w trakcie tego okresu doszło do wypadku przy pracy (czego nie można było przewidzieć).

Kolejnym argumentem, powołanym przez organ rentowy, dla uzasadnienia zaskarżonej decyzji, był fakt, że przed 3 listopada 2020r. P. M. nie posiadał ochrony ubezpieczeniowej. Argument ten jest o tyle wadliwy, że jego uwzględnienie umożliwiałoby odmowę ochrony ubezpieczeniowej każdej osobie, która rozpoczyna pracę po raz pierwszy czy też po dłuższej przerwie. Jest to sprzeczne z realizowaną od wielu lat polityką przeciwdziałania zawieraniu umów tzw. „śmieciowych” jako niegenerujących tytułu do ubezpieczeń społecznych, co jest o tyle istotne w przedmiotowym postępowaniu, że z materiału dowodowego w niniejszej sprawie wynika, że właśnie na podstawie tego rodzaju umów dotychczas przebiegała współpraca P. M. z J. S., który występował wówczas w imieniu innego podmiotu niż (...) sp. z o.o. Nie może zatem eliminować P. M. z ubezpieczeń społecznych, w tym z uprawnień do świadczeń z ubezpieczenia chorobowego czy wypadkowego fakt, że podjął pracę na podstawie umowy zlecenia, wykonywał ją i otrzymał za to należne mu wynagrodzenie.

W tych okolicznościach Sąd Okręgowy zważył, że spornej umowie zlecenia
między ubezpieczonym a płatnikiem składek nie można przypisać cech pozorności. Materiał dowodowy potwierdza faktyczne, odpłatne wykonywanie prac zleconych przez płatnika. Skoro zatem umowa zlecenia była przez strony rzeczywiście wykonywana, to nie zachodzą przesłanki do uznania jej za pozorną, a przez to nieważną na podstawie art. 83 § 1 k.c. i w konsekwencji wyłączenia P. M. z ubezpieczeń emerytalnego, rentowych, wypadkowego i chorobowego, związanych z umową zlecenia zawartą 3 listopada 2020r., a realizowaną do 7 listopada 2020r. Również sprzeczność z zasadami współżycia społecznego czy też obejście prawa nie zostało w przedmiotowej sprawie ustalone, gdyż żadna z okoliczności, na jakie powołał się organ rentowy, na to nie wskazywała.

Z opisanych przyczyn Sąd Okręgowy, stosując art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję zgodnie z żądaniem P. M..