Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt XXV C 271/22

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 sierpnia 2022 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XXV Wydział Cywilny, w składzie:

Przewodniczący:	sędzia Tomasz Gal
Protokolant:	stażysta Natalia Matuszewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 sierpnia 2022 r. w Warszawie

sprawy z powództwa P. P.

przeciwko (...) Towarzystwu (...) S.A. (...) (...) w W.

o zapłatę

1. Zasądza od (...) Towarzystwa (...) S.A. (...) (...) w W. na rzecz P. P. kwotę 82.316,47 zł (osiemdziesiąt dwa tysiące trzysta szesnaście złotych, czterdzieści siedem groszy) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 19 stycznia 2022 r. do dnia zapłaty;

2. Zasądza od (...) Towarzystwa (...) S.A. (...) (...) w W. na rzecz P. P. kwotę 9.533 zł (dziewięć tysięcy pięćset trzydzieści trzy złote) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 5.400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt XXV C 271/22

UZASADNIENIE

P. P. w pozwie wniesionym dnia 19 stycznia 2022 r. (k. 52) wystąpił przeciwko (...) Towarzystwu (...) S.A. w W. (...) (...) o zapłatę kwoty 82.316,47 zł wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Podstawę faktyczną dochodzonego roszczenia stanowiły dwie umowy zawarte przez strony:

1/ umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką jednorazową (...) z 21 marca 2017 r., potwierdzona polisą nr (...) w wysokości 100.000,00 zł;

2/ umowa ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ze składką jednorazową (...) z 31 lipca 2017 r., potwierdzona polisą nr (...) w wysokości 40.000,00 zł.

Powód w przypadku obu umów złożył wnioski o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu, obie umowy zostały rozwiązane. Świadczenie Wykupu netto w przypadku pierwszej umowy wyniosło 41.539,56 zł. Różnica między wpłaconą składką a środkami wypłaconymi przez pozwanego wynosi 58.460,56 zł (100.000,00 zł – 41.539,56 zł). Świadczenie Wykupu netto w przypadku drugiej umowy wyniosło 16.143,97 zł. Różnica między wpłaconą składką a środkami wypłaconymi przez pozwanego wynosi 23.856,03 zł (40.000,00 zł – 16.143,97 zł).

Według powoda obie umowy są nieważne na podstawie art. 58 k.c. w zw. z art. 353¹ k.c. gdyż:

1) brak jest istotnego elementu umowy ubezpieczenia w postaci ryzyka ubezpieczeniowego ponoszonego przez zakład ubezpieczeń;

2) świadczenie ubezpieczeniowe realizowane jest ze środków nie będących wynagrodzeniem ubezpieczyciela;

3) brak jest ścisłego określenia świadczenia pozwanego;

4) miało miejsce obejście przepisów dotyczących obowiązku uzyskania zezwolenia KNF na prowadzenie działalności finansowej;

5) brak było dostatecznego poinformowania powoda o mechanizmach działania produktu (brak doręczenia OWU, a tym samym brak poinformowania powoda o warunkach ubezpieczenia).

Wobec powyższego w ocenie powoda uzasadniony jest zwrot przez pozwanego wszystkich wpłaconych przez powoda środków w myśl art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. (pozew – k. 3-9).

(...) Towarzystwo (...) S.A. w W. (...) (...) wnosiła o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwana wskazywała, że powód zawierając obie umowy otrzymał kompletny wzorzec umowny, powód został pouczony o ryzykach jakie mogą wiązać się z inwestowaniem w fundusze inwestycyjne, powód odmówił wypełnienia ankiety potrzeb, powód wnioskował o obniżenie stawki opłaty wstępnej od Składki Początkowej do wysokości 2% kosztem wynagrodzenia banku, co też nastąpiło w ramach indywidualnych uzgodnień stron. Według pozwanej umowy są zgodne z ustawą o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej z 11 września 2015 r. Żadne przepisy nie wprowadzają ogólnej regulacji przewidującej określone wymogi w zakresie relacji miedzy częścią składki przeznaczonej na ochronę ubezpieczeniową a częścią przeznaczoną na inwestycję w ufk.

Zdaniem pozwanego dla skutecznego stworzenia stosunku zobowiązaniowego nie jest konieczne, by przyjęty sposób określenia wysokości świadczenia w przyszłości był możliwy do samodzielnego zastosowania lub zweryfikowania przez stronę, zwłaszcza jeśli konsument nie posiada dostatecznej wiedzy oraz dostępu do danych stanowiących podstawę ustalenia wysokości świadczenia. Istotne jest to, aby sposób ustalenia wysokości świadczenia poddawał się obiektywnej weryfikacji. Pozwana wyjaśniła, że wartość aktywów netto funduszu i liczba udziałów jednostkowych są wielkościami, które można obiektywnie i jednoznacznie zweryfikować na dany dzień wyceny na podstawie chociażby rejestru ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, prowadzonego na podstawie §14 rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji. Wartość świadczenia wykupu jest pochodną wartości rachunku udziałów i stanowi jego odpowiedni w zależności od roku polisowego procent. Pozwany nie ma wpływu na wartość jednostek ufk, wyceniają je i odkupują właściwe (...). Regulaminy UFK dokładnie wskazują, jakim jednostkom Funduszy Inwestycyjnych odpowiadają dane jednostki UFK. (...) działają na ściśle regulowanym rynku, a ustawy dotyczące funduszy inwestycyjnych wyczerpująco regulują sposób wyceny jednostek funduszy inwestycyjnych (odpowiedź na pozew – k. 64-71v).

Strony podtrzymały stanowiska na rozprawie w dniu 30 sierpnia 2022 roku.

Na podstawie przedstawionego materiału dowodowego Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 13 marca 2017 r. powód uzupełnił i podpisał przygotowany przez pozwaną formularz wniosku nr (...) o zawarcie umowy ubezpieczenia na życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Jednorazową (...). Powód wybrał Wariant Inwestycyjny Zamknięty (100% inwestowane w Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy (...) Strategia). Wysokość Składki Początkowej wynosiła 100.000 zł. Jako warunki dodatkowe powód wskazał na wprowadzenie zmian w Umowie w postaci „0% za wejście” (dowód: wniosek o zawarcie ubezpieczenia z 13 marca 2017 r. – k. 15-17; potwierdzenie złożenia wniosku – k. 18).

W dniu 21 lipca 2017 r. powód uzupełnił i podpisał przygotowany przez pozwaną formularz wniosku nr (...) o zawarcie umowy ubezpieczenia na życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Jednorazową (...). Powód wybrał Wariant Inwestycyjny Zamknięty (100% inwestowane w Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy (...) Strategia). Wysokość Składki Początkowej wynosiła 40.000 zł. Jako warunki dodatkowe powód wskazał „obniżenie stawki opłaty wstępnej od Składki Początkowej do wysokości 0,0%” (dowód: wniosek o zawarcie ubezpieczenia z 21 lipca 2017 r. – k. 19-21; potwierdzenie złożenia wniosku – k. 24).

Powód w obu ww. wnioskach oświadczył, że dobrowolnie i w pełni świadomie odmówił wypełnienia przedstawionej przez zakład ubezpieczeń ankiety dotyczącej potrzeb Klienta w związku z zawarciem umowy ubezpieczenia na życie z elementem inwestycyjnym i jest świadomy, iż zakład ubezpieczeń nie ma możliwości dokonania rzetelnej oceny czy zawierana umowa ubezpieczenia lub umowa, do której przystępuje jest dla niego adekwatna.

Ponadto powód oświadczył w obu ww. wnioskach, że przed zawarciem umowy ubezpieczenia otrzymał i zapoznał się z treścią i potwierdza odbiór dokumentów:

1) karty produktu (...),

2) Ogólnych Warunków Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym o indeksie (...)

3) Regulaminu Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych o indeksie (...)-UFK,

4) Wykazu Pozycji Inwestycyjnych oferowanych przez V. (...) na (...) S.A. (...) (...) o indeksie (...) -UFK,

5) Dodatkowego Regulaminu Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...) Strategia (...).

Powód oświadczył w obu ww. wnioskach, iż jest świadomy, że Ubezpieczenie na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Jednorazową (...):

1) ma charakter długoterminowy i nie służy realizacji zysków w krótkim horyzoncie czasowym,

2) umożliwia inwestowanie środków pochodzących ze składek w Ubezpieczeniowe Fundusze Kapitałowe, których historyczne wyniki nie stanowią gwarancji uzyskania podobnych wyników w przyszłości,

3) jest obarczone ryzykiem inwestycyjnym, charakterystycznym dla danego Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego, a osiągnięcie przeciętnie wyższych zysków z inwestowania środków zazwyczaj wiąże się ze zwiększeniem poziomu tego ryzyka,

4) nie zawiera gwarancji zwrotu całości lub określonej części wpłaconych składek i nie gwarantuje osiągnięcia zysku ani założonego celu inwestycyjnego,

5) zawarcie Umowy może wiązać się ze stratą całości lub części wpłaconych środków.

Powód oświadczył w obu ww. wnioskach, że jest świadomy, iż w przypadku wyboru Wariantu Inwestycyjnego Zamkniętego inwestowanie w Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy (...) Strategia, którego przedmiotem lokat są Certyfikaty Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego wiąże się z szeregiem ryzyk inwestycyjnych w szczególności:

1) ryzykiem kredytowym polegającym na możliwości wystąpienia trwałej lub czasowej niewypłacalności emitenta Certyfikatów czyli Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego,

2) ryzykiem związanym z koncentracją aktywów Funduszu (...) Strategia w jeden rodzaj instrumentu finansowego czyli Certyfikaty emitowane przez Fundusz Inwestycyjny Zamknięty,

3) ryzykiem związanym z charakterystyką aktywów Funduszu (...) Strategia, które stanowią Certyfikaty emitowane przez Fundusz Inwestycyjny Zamknięty mogący lokować swoje środki w ryzykowne instrumenty finansowe,

4) ryzykiem nieosiągnięcia celu przez Fundusz (...) Strategia związanym z nieosiągnięciem celu przez Fundusz Inwestycyjny Zamknięty, którego Certyfikaty stanowią aktywa Funduszu (...) Strategia.

(dowód: wniosek o zawarcie ubezpieczenia z 13 marca 2017 r. – k. 15-17; wniosek o zawarcie ubezpieczenia z 21 lipca 2017 r. – k. 19-21).

Powód opłacił obie Składki Początkowe, a pozwany wystawił dwie polisy odpowiednio o nr (...) oraz (...) (okoliczności bezsporne; dowód: polisa 1 – k. 13; polisa 2 – k. 14).

Według polisy 1 datą urodzenia Ubezpieczonego jest 18.05.1965 r. Początek Okresu Ubezpieczenia to 21.03.2017 r. Koniec Okresu Ubezpieczenia (Data Dożycia) to 20.03.2051 r. (powód miałby wówczas 86 lat, umowę zawarto na 34 lata). Składka Początkowa wynosi 100.000,00 zł. Uposażonym jest S. P. (dowód: polisa 1 – k. 13).

W myśl polisy 2 Początek Okresu Ubezpieczenia to 31.07.2017 r. Koniec Okresu Ubezpieczenia (Data Dożycia) to 30.07.2050 r. (powód miałby wówczas 85 lat, umowę zawarto na 33 lata). Składka Początkowa wynosi 40.000,00 zł. Uposażonym jest J. B. (dowód: polisa 2 – k. 14).

W obu przypadkach Świadczenie z tytułu Dożycia opiewa na Wartość Rachunku powiększoną o Wartość Rachunku Lokacyjnego Stałego.

W obu przypadkach Świadczenie z tytułu Śmierci opiewa: W przypadku, gdy śmierć nastąpi przed dniem ukończenia przez Ubezpieczonego 75 roku życia – kwota równa 105% Wartości Rachunku powiększona o kwotę równą Wartości Rachunku Lokacyjnego Stałego. W przypadku, gdy śmierć Ubezpieczonego nastąpi w okresie pomiędzy dniem ukończenia przez Ubezpieczonego 75 roku życia, a Datą Dożycia – kwota równa 101% Wartości Rachunku powiększona o kwotę równą Wartości Rachunku Lokacyjnego Stałego.

W obu przypadkach Świadczenie Wykupu stanowi kwota równa sumie Wartości Rachunku oraz Wartości Rachunku Lokacyjnego Stałego (dowód: polisa 1 – k. 13; polisa 2 – k. 14).

Integralną częścią obu ww. Umów stanowiły m.in. Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Jednorazową (...), o indeksie (...) (...), z uwzględnieniem zmian OWU określonym w Załączniku do polisy stanowiącym integralną część Umowy (dalej także jako OWU). Prawa i obowiązki, wynikające z Umowy określono ponadto w: Regulaminie Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych o indeksie (...)-UFK, Dodatkowym Regulaminie Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...) Strategia o indeksie(...) (dowód: polisa 1 – k. 13; polisa 2 – k. 14; OWU – k. 33-49, Załącznik nr 1 do OWU – k. 50-50v).

Ogólne Warunki Ubezpieczenia na Życie z Ubezpieczeniowym Funduszem Kapitałowym ze Składką Jednorazową (...), o indeksie (...) składają się z trzech części: I/ Karty Produktu – zawierającej ogólny opis oferowanego produktu (k. 34-37); II/ Skorowidzu – stanowiącego spis treści odnoszących się do najistotniejszych postanowień OWU (k. 37v-38); III/ Właściwych postanowień umownych (k. 38v-50v).

Definicje pojęć którymi operuje Umowa zawarto w §2 OWU (d: §2 OWU – k. 38v-39v). Wskazana jednostka redakcyjna definiuje m.in. takie pojęcia jak:

„Składka Początkowa” – kwota wskazana w Polisie, płatna jednorazowo przy zawarciu Umowy; „Składka Lokacyjna” – kwota wpłacana dobrowolnie niezależnie od Składki Początkowej, w dowolnych terminach, nie wcześniej niż po zawarciu Umowy, zapisywana na Rachunku Lokacyjnym Stałym.

„Świadczenie z tytułu Dożycia” – kwota świadczenia z Umowy wypłacona przez Ubezpieczyciela w przypadku dożycia przez Ubezpieczonego Daty Dożycia.

„Świadczenie z tytułu Śmierci” – kwota świadczenia z Umowy wypłacana przez Ubezpieczyciela w przypadku śmierci Ubezpieczonego w Okresie Ubezpieczenia.

„Świadczenie Wykupu” – kwota świadczenia z Umowy wypłacana przez Ubezpieczyciela w przypadkach określonych w OWU, z przyczyn innych niż dożycie przez Ubezpieczonego Daty Dożycia, śmierci Ubezpieczonego lub odstąpienie przez Ubezpieczającego od Umowy, o którym mowa w §8 ust. 1 OWU, a w szczególności w przypadku złożenia wniosku o wypłatę Świadczenia Wykupu, rozwiązania Umowy na skutek spadku Wartości Rachunku poniżej wartości należnych opłat lub złożenia oświadczenia o rozwiązaniu Umowy.

„Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy” (UFK) – wydzielony fundusz aktywów Ubezpieczyciela.

„Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy (...) Strategia (UFKVL) – Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy dostępny w ramach Wariantu Inwestycyjnego Zamkniętego, lokujący środku w Certyfikaty Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, którego definicja oraz charakterystyka określona jest w Dodatkowym Regulaminie UFKVL.

„Jednostki Funduszu” – części UFK stanowiące proporcjonalny udział w jego Aktywach Netto.

„Cena Jednostki Funduszu” – wartość stanowiąca wynik podzielenia wartości Aktywów Netto UFK przez liczbę jednostek tego funduszu, po której Ubezpieczyciel zapisuje lub odpisuje Jednostki Funduszu na Rachunku Jednostek Funduszy.

„ Cena Emisyjna” – cena po której Ubezpieczyciel zapisze na Rachunku Jednostek Funduszy środki pochodzące ze Składki Początkowej, równa cenie emisyjnej certyfikatu wskazanej w warunkach emisji Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego właściwej dla danej emisji Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego.

„Dzień Wyceny” – dzień, w którym ustalane są Ceny Jednostek Funduszy.

„Aktywa Netto” – aktywa UFK pomniejszone o jego zobowiązania.

„Rachunek Jednostek Funduszy” – wyodrębniony dla danej Umowy rejestr środków prowadzony przez Ubezpieczyciela, na którym zapisywana jest wartość środków stanowiących podstawę dla ustalenia wysokości świadczeń wynikających z Umowy, wyrażonych przez Jednostki Funduszy, którego aktualna wartość ustalana jest w oparciu o Ceny Jednostek Funduszy, lub w przypadkach określonych w OWU bezpośrednio w środkach pieniężnych.

„Wartość Rachunku” – wartość środków pochodzących ze Składki Początkowej, zapisanych w danym dniu na Rachunku Jednostek Funduszy, obliczona jako liczba Jednostek Funduszy pomnożona przez właściwe Ceny Jednostek Funduszy, a w przypadkach określonych w OWU, powiększona o wartość środków pieniężnych.

„Rachunek Lokacyjny Stały” – niezależny od Rachunku Jednostek Funduszy, dodatkowy rejestr środków dla danej Umowy, na którym zapisywane są w postaci Jednostek Funduszy lub środków pieniężnych, środki pochodzące ze Składek Lokacyjnych oraz środki przeniesione z Rachunku Jednostek Funduszy.

Wartość Rachunku Lokacyjnego Stałego – wartość środków zapisanych na Rachunku Lokacyjnym Stałym w danym dniu, obliczona jako liczba Jednostek Funduszu pomnożona przez właściwe Ceny Jednostek Funduszy, a w przypadkach określonych w OWU, powiększona o wartość środków pieniężnych.

W myśl §1 ust. 3 OWU Przedmiotem Umowy jest życie Ubezpieczonego oraz inwestowanie przez Ubezpieczyciela, w sposób wskazany przez Ubezpieczającego, środków pochodzących ze składek wpłaconych z tytułu Umowy w ramach Ubezpieczeniowych Funduszy Kapitałowych, w tym Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...) Strategia, w okresie, na jaki Umowa została zawarta. Celem Umowy nie jest realizacja zysków w krótkim horyzoncie czasowym (d: §1 ust. 3 – k. 38v).

Zakres ubezpieczenia obejmuje: dożycie przez Ubezpieczonego Daty Dożycia; śmierć Ubezpieczonego w Okresie Ubezpieczenia (d: §3 OWU – k. 39v).

Umowa zawierana jest na Okres Ubezpieczenia kończący się w dniu Daty Dożycia. Długość trwania Umowy uzależniona jest od wieku Ubezpieczonego aktualnego na dzień zawarcia Umowy. Minimalny oraz maksymalny wiek Ubezpieczonego umożliwiający zawarcie Umowy został określony w ust. 1 Załącznika nr 1 do OWU (d: §5 ust. 1 i 2 OWU – k. 40-40v; Załącznik nr 1 do OWU – k. 50-50v).

Odpowiedzialność Ubezpieczyciela rozpoczyna się w dniu wskazanym w Polisie jako początek Okresu Ubezpieczenia, nie wcześniej niż od dnia następującego po dniu zapłaty Składki Początkowej. Odpowiedzialność Ubezpieczyciela z tytułu Umowy ograniczona jest do wysokości świadczeń opisanych w §19-21: Świadczenia z tytułu Dożycia; Świadczenia z tytułu Śmierci; Świadczenia Wykupu (d: §9 OWU – k. 42).

Z tytułu zawarcia i wykonywania Umowy, Ubezpieczyciel pobiera opłaty:

1. opłatę za ryzyko – za udzielenie ochrony ubezpieczeniowej z tytułu ryzyka ubezpieczeniowego,

2. opłatę wstępną od Składki Początkowej – za zawarcie Umowy,

3. opłatę za ofertę inwestycyjną – za utrzymanie i udostępnianie oferty inwestycyjnej obejmującej Ubezpieczeniowe Fundusze Kapitałowe, z wyłączeniem Portfeli Modelowych oraz Ubezpieczeniowego Funduszu Kapitałowego (...) Strategia,

4. opłatę podstawową – za czynności związane z zawarciem i wykonywaniem Umowy, nie ujęte w opłatach wskazanych powyżej.

Powyższe opłaty służą pokryciu: kosztów związanych z obsługą i wykonywaniem Umowy; kosztów jej zawarcia, w tym aktywizacji obejmujących w szczególności koszty: prowizji pośredników, wynagrodzeń wraz z narzutami pracowników zajmujących się aktywizacją, badań lekarskich, wystawienia Polisy, włączenia Umowy do portfela produktów, reklamy i promocji oraz koszty ogólne związane z badaniem wniosków i wystawieniem Polis, jak również innych kosztów związanych z działalnością prowadzoną przez Ubezpieczyciela. Poza pokrywaniem kosztów pobierane są opłaty stanowiące wynagrodzenie Ubezpieczyciela zawierające również element marżowy, pozwalający na uzyskanie przez Ubezpieczyciela zysku z prowadzonej działalności (dowód: §22 ust. 1 OWU – k. 47-48).

Opłata za ryzyko ustalana jest kwotowo na podstawie Wartości Rachunku, wieku Ubezpieczonego i jego stanu zdrowia. Z uwzględnieniem §11 ust. 4, opłata ta odpisywana jest z Rachunku Jednostek Funduszy miesięcznie z góry w każdym Miesiącu Polisy, przez cały czas trwania Umowy, z zastrzeżeniem, iż pierwsza należna opłata za ryzyko odliczona zostanie ze Składki Początkowej poprzez jej pomniejszenie, przed jej zapisaniem na Rachunku Jednostek Funduszy w postaci Jednostek Funduszy. Wysokość opłaty za ryzyko stanowi iloczyn podstawy naliczenia opłaty i 1/12 stawki podanej w tabeli określonej w ust. 8 Załącznika nr 1 do OWU. Podstawą naliczenia opłaty za ryzyko jest:

1/ wartość 5% liczby Jednostek Funduszy poszczególnych Pozycji Inwestycyjnych zgromadzonych na Rachunku Jednostek Funduszy ustalona według Cen Jednostek Funduszy z dnia odpisania opłaty – w okresie pomiędzy początkiem Okresu Ubezpieczenia, a dniem poprzedzającym dzień ukończenia przez Ubezpieczonego 75 roku życia, z zastrzeżeniem, iż podstawą pierwszej należnej opłaty za ryzyko jest 5% wartości Składki Początkowej po jej pomniejszeniu o opłatę wstępną;

2/ wartość 1% liczby Jednostek Funduszy poszczególnych Pozycji Inwestycyjnych zgromadzonych na Rachunku Jednostek Funduszy ustalona według Cen Jednostek Funduszy z dnia odpisania opłaty – w okresie pomiędzy dniem ukończenia przez Ubezpieczonego 75 roku życia, a Datą Dożycia (d: §22 ust. 2-3 OWU – k. 47v; Załącznik nr 1 do OWU – k. 50-50v).

W dacie przystępowania do spornych Umów, powód miał odpowiednio 51 i 52 lata. Stawka opłaty za ryzyko wynosiła w skali roku odpowiednio 0,01229 i 0,01329 (dowód: Załącznik nr 1 do OWU – k. 50; polisa 1 – k. 13; polisa 2 – k. 14).

Pierwsza opłata za ryzyko opiewała w przypadku Umowy 1 na kwotę 5,12 zł (100.000,00 zł x 5% x 0,01229 : 12) zaś w przypadku Umowy 2 na kwotę 2,22 zł (40.000,00 zł x 5% x 0,01329 : 12) (dowód: §22 ust. 2-3 OWU – k. 47v; Załącznik nr 1 do OWU – k. 50-50v; wydruk zestawienia opłat za ryzyko dla polisy 1 i 2 – k. 97-98).

Pozwany odstąpił od pobrania od powoda: opłaty wstępnej od Składki Początkowej (co potwierdza wysokość pierwszych opłat za ryzyko), opłaty za ofertę inwestycyjną (Ze względu na wybór zamkniętego UFKVL). Pozwany był natomiast uprawniony do pobierania opłaty podstawowej.

Opłata podstawowa obliczana jest odrębnie dla każdej Pozycji Inwestycyjnej zgromadzonej na Rachunku Jednostek Funduszy albo Rachunku Lokacyjnym Stałym jako iloczyn liczby Jednostek Funduszy danej Pozycji Inwestycyjnej, ustalonej na dzień odpisania opłaty oraz 1/12 stawki opłaty wskazanej w ust. 6 pkt [a] Załącznika nr 1 do OWU, właściwej dla danego rachunku oraz Cen Jednostek Funduszy z dnia odpisania opłaty. Opłata podstawowa w ramach Rachunku Jednostek Funduszy odpisywana jest z tego rachunku przez cały okres trwania Umowy, z zastrzeżeniem, iż:

1/ pierwsza należna opłata obliczona zostanie jako iloczyn wartości Składki Początkowej po jej pomniejszeniu o opłatę wstępną oraz 1/12 stawki opłaty wskazanej w ust. 6 pkt [a] Załącznika nr 1 do OWU i odliczona będzie ze Składki Początkowej poprzez jej pomniejszenie, przed jej zapisaniem na Rachunku Jednostek Funduszy w postaci Jednostek Funduszy,

2/ od 6 Roku Polisy opłata ta odpisywana jest w kwocie nie niższej niż minimalna wysokość opłaty wskazana w ust. 6 pkt [b] Załącznika nr 1 do OWU (tj. 15,94 zł) (d: §22 ust. 5-6 OWU – k. 48; Załącznik nr 1 do OWU – k. 50-50v).

W związku z powyższymi postanowieniami, pozwany był uprawniony do pobrania pierwszej opłaty podstawowej w wysokości odpowiednio: 162,49 zł (99 994,88 zł x 1,95% : 12) oraz 64,99 zł (39.997,78 zł x 1,95% :12) (d: §22 ust. 5-6 OWU – k. 48; Załącznik nr 1 do OWU – k. 50-50v).

Składka Początkowa po potrąceniu opłaty wstępnej od Składki Początkowej oraz pobieranych po raz pierwszy opłat za ryzyko i podstawowej, zapisywana jest na Rachunku Jednostek Funduszy jako odpowiednia liczba Jednostek Funduszy. Do czasu jej zapisania w postaci Jednostek Funduszy, środki pochodzące ze Składki Początkowej są zapisywane na Rachunku Jednostek Funduszy jako środki pieniężne, które nie są oprocentowane i którymi Ubezpieczający nie może dysponować. Liczba i wartość Jednostek Funduszy zapisywanych na Rachunku Jednostek Funduszy w następstwie zapłaty Składki Początkowej, zależy od Wariantu Inwestycyjnego wybranego przez Ubezpieczającego we wniosku o zawarcie Umowy.

W przypadku Wariantu Inwestycyjnego Zamkniętego Składka Początkowa zapisywana jest przy zastosowaniu Ceny Emisyjnej właściwej dla danej emisji Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego aktualnej na dzień wystawienia Polisy, pod warunkiem zrealizowania transakcji zakupu Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego (d: §13 ust. 2 OWU – k. 42v-43).

Umowa ulega rozwiązaniu wskutek: 1/ śmierci Ubezpieczonego w Okresie Ubezpieczenia; 2/ dożycia przez Ubezpieczonego Daty Dożycia – z dniem Daty Dożycia; 3/ rozwiązania Umowy przez Ubezpieczającego – z dniem doręczenia Ubezpieczycielowi oświadczenia Ubezpieczającego o rozwiązaniu; 4/ wypłaty Świadczenia Wykupu – z dniem doręczenia wniosku o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu; 5/ spadku Wartości Rachunku poniżej wartości należnych opłat za dany Miesiąc Polisy, o których mowa w §22 ust. 1 w dniu ich odpisania – z ostatnim dniem Miesiąca Polisy poprzedzającego Miesiąc Polisy, w którym Wartość Rachunku nie wystarcza na pokrycie opłat. W przypadkach, o których mowa w pkt 3-5, Ubezpieczyciel dokona wypłaty Świadczenia Wykupu, zgodnie z zasadami wypłaty Świadczenia Wykupu określonymi w §21 (d:§11 ust. 1 i 3 OWU - k. 42v).

Ogólne zasady wypłaty świadczeń opisano w §18 OWU. W wyniku zmiany Jednostek Funduszy na środki pieniężne na Rachunku jednostek Funduszy zapisywane są środki pieniężne w wysokości ustalonej w oparciu o zasady określone w §19-21, które do dnia wypłaty świadczenia pozostają nieoprocentowane (ust. 3). Świadczenie wypłacane jest niezwłocznie, nie później niż w terminie 30 dni od dnia otrzymania zawiadomienia, o którym mowa w ust. 2, z zastrzeżeniem ust. 5. (ust. 4). W przypadku, gdy w terminie wskazanym w ust. 4 wyjaśnienie okoliczności koniecznych do ustalenia odpowiedzialności Ubezpieczyciela lub wysokości przysługującego świadczenia okazałoby się niemożliwe, świadczenie wypłacone jest w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe. Jednakże wypłata bezspornej części świadczenia następuje w terminie określonym w ust. 4 (ust. 5) (d: §18 ust. 3-5 OWU – k. 45).

Z tytułu śmierci Ubezpieczonego w Okresie Ubezpieczenia, Ubezpieczyciel wypłaca Uposażonemu lub innej osobie uprawnionej Świadczenie z tytułu Śmierci w wysokości:

1) kwoty równej 105% Wartości Rachunku powiększonej o Wartość Rachunku Lokacyjnego Stałego – w przypadku gdy śmierć Ubezpieczonego nastąpi przed dniem ukończenia przez Ubezpieczonego 75 roku życia,

2) kwoty równej 101% Wartości Rachunku powiększonej o Wartość Rachunku Lokacyjnego Stałego – w przypadku gdy śmierć Ubezpieczonego nastąpi w okresie pomiędzy ukończeniem przez Ubezpieczonego 75 roku życia, a Datą Dożycia (d: §19 ust. 1 OWU – k. 45v).

Zasady obliczania kwoty Świadczenia z tytułu Śmierci w części odnoszącej się do Wartości Rachunku – uzależnione są od Wariantu Inwestycyjnego, obowiązującego dla danej Umowy na dzień otrzymania przez Ubezpieczyciela aktu zgonu Ubezpieczonego albo odpisu aktu zgonu. W przypadku Wariantu Inwestycyjnego Zamkniętego:

a) w okresie od 1-15 dnia danego miesiąca kalendarzowego – część ta obliczona zostanie według Ceny Jednostki Funduszu z Dnia Wyceny dokonanej w miesiącu następującym po miesiącu otrzymania przez Ubezpieczyciela aktu zgonu Ubezpieczonego albo odpisu aktu zgonu, z zastrzeżeniem ust. 3 oraz § 30,

b) w okresie od 16 dnia do końca danego miesiąca kalendarzowego do końca danego miesiąca kalendarzowego – część ta obliczona zostanie według Ceny Jednostki Funduszu z Dnia Wyceny dokonanej w drugim miesiącu następującym po miesiącu otrzymania aktu zgonu Ubezpieczonego albo odpisu aktu zgonu, z zastrzeżeniem ust. 3 oraz §30 (d: §19 ust. 2 OWU – k. 45v).

Ustalenie kwoty świadczenia w części dotyczącej Funduszu (...) Strategia, zgodnie z ust. 2, nastąpi pod warunkiem zrealizowania transakcji umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego przez ten fundusz. W przypadku braku możliwości realizacji tej transakcji z przyczyn wskazanych w Statucie Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, ustalenie w tej części kwoty świadczenia nastąpi przy uwzględnieniu Ceny Jednostki Funduszu z najbliższego Dnia Wyceny, po którym transakcja umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego będzie mogła zostać zrealizowana (d: §19 ust. 3 OWU – k. 45v).

Wysokość Świadczenia Wykupu na dany dzień jest równa sumie Wartości Rachunku oraz Wartości Rachunku Lokacyjnego Stałego. Ubezpieczający ma prawo w każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie okresu uprawniającego do odstąpienia od Umowy, zgodnie z §8 ust. 1, wystąpić o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu. Złożenie wniosku o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu skutkuje rozwiązaniem Umowy z dniem złożenia wniosku (d: §21 ust. 1 i 2 OWU – k. 46v).

Częściowa lub całkowita wypłata Świadczenia Wykupu jest dokonywana pod warunkiem doręczenia Ubezpieczycielowi: 1/ wniosku o częściową lub całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu, podpisanego przez osobę uprawnioną do otrzymania Świadczenia Wykupu, 2/ kopii dokumentu poświadczającego tożsamość osoby uprawnionej do otrzymania Świadczenia Wykupu (d: §21 ust. 4 OWU – k. 46v).

Zasady obliczania kwoty Świadczenia Wykupu w części odnoszącej się do Wartości Rachunku – uzależnione są od Wariantu Inwestycyjnego, obowiązującego dla danej Umowy na dzień otrzymania przez Ubezpieczyciela wniosku o częściową lub całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu:

a) w przypadku otrzymania przez Ubezpieczyciela wniosku o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu w okresie od 1 do 15 dnia danego miesiąca kalendarzowego – część ta obliczona zostanie według Ceny Jednostki Funduszu z Dnia Wyceny dokonanej w miesiącu następującym po miesiącu otrzymania przez Ubezpieczyciela wniosku o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu, z zastrzeżeniem ust. 6 oraz §30,

b) w przypadku otrzymania przez Ubezpieczyciela wniosku o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu w okresie od 16 dnia do końca danego miesiąca kalendarzowego – część ta obliczona zostanie według Ceny Jednostki Funduszu z Dnia Wyceny dokonanej w drugim miesiącu następującym po miesiącu otrzymania wniosku o całkowitą wypłatę, z zastrzeżeniem ust. 6 oraz §30 (d: §21 ust. 5 OWU – k. 46v).

Ustalenie kwoty świadczenia w części dotyczącej Funduszu (...) Strategia, zgodnie z ust. 5, nastąpi pod warunkiem zrealizowania transakcji umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego przez ten fundusz. W przypadku braku możliwości realizacji tej transakcji z przyczyn wskazanych w Statucie Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, ustalenie tej części kwoty świadczenia nastąpi przy uwzględnieniu Ceny Jednostki Funduszu z najbliższego Dnia Wyceny, po którym transakcja umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego będzie mogła zostać zrealizowana (d: §21 ust. 6 OWU – k. 47).

W dniu 31 sierpnia 2021 r. do pozwanego wpłynął wniosek powoda o wypłatę całkowitą Świadczenia Wykupu m.in. z tytułu Umowy 1 i 2 (dowód: wniosek – k. 25).

Pismami z 03 listopada 2021 r. pozwany potwierdził, że z dniem 31 sierpnia 2021 r. Umowa 1 i 2 zostały rozwiązane, w związku ze złożeniem wniosku o całkowitą wypłatę Świadczenia Wykupu. Wypłata została zrealizowana w tej części środków zgromadzonych na rachunku, które nie były zapisane w postaci jednostek (...) Strategia, którego aktywami są certyfikaty inwestycyjne (...) Fundusz Inwestycyjny Zamknięty (...) Strategia ( (...)). Pozwany podał, że z przyczyn od niego niezależnych, w związku z brakiem realizacji zlecenia odkupienia certyfikatów inwestycyjnych przez ww. (...), nie może zrealizować dyspozycji związanej z umorzeniem jednostek ww. UFK, do czasu wznowienia obsługi zleceń. Pozwany wskazał, że pozostaje w stałym kontakcie z (...) S.A., by w możliwie jak najkrótszym czasie doprowadzić do realizacji dyspozycji złożonych przez klientów (dowód: pisma z 03 listopada 2021 r. – k. 26-27v).

Według treści przesłanego powodowi rozliczenia, stan Jednostek Funduszy na dzień rozwiązania Umowy 1 (liczba Jednostek Funduszy, która była na Rachunku Jednostek Funduszy na dzień rozwiązania Umowy) przedstawiała się w następujący sposób: (...); (...) (...). Pozwany „spieniężył” wyłącznie Jednostki Funduszu (...). Cena Jednostki Funduszu opiewała na 117,4383 zł, a liczba Jednostek Funduszy wynosiła 341,4410345. Wartość Jednostek Funduszy ustalono na 40.098,25 zł. Takie też Świadczenie Wykupu wypłacono powodowi (dowód: pismo z 03 listopada 2021 r. dotyczące Umowy 1 – k. 26-26v; potwierdzenie realizacji przelewu z 28 października 2021 r. – k. 96).

Według treści przesłanego powodowi rozliczenia, stan Jednostek Funduszy na dzień rozwiązania Umowy 2 (liczba Jednostek Funduszy, która była na Rachunku Jednostek Funduszy na dzień rozwiązania Umowy) przedstawiała się w następujący sposób: (...), (...); (...), (...). Pozwany „spieniężył” wyłącznie Jednostki Funduszu (...). Cena Jednostki Funduszu opiewała na 117,4383 zł, a liczba Jednostek Funduszy wynosiła 137,4676672. Wartość Jednostek Funduszy ustalono na 16.143,96 zł. Takie też Świadczenie Wykupu wypłacono powodowi (dowód: pismo z 03 listopada 2021 r. dotyczące Umowy 2 – k. 27-27v; potwierdzenie realizacji przelewu z 25 października 2021 r. – k. 95).

Pismami z 22 listopada 2021 r. powód wezwał pozwanego do zapłaty kwoty: 58.460,44 zł oraz kwoty 23.856,03 zł – tytułem świadczenia nienależnego z uwagi na nieważność umowy 1 i 2, w terminie 7 dni od doręczenia wezwania (dowód: wezwania do zapłaty – k. 29-30; potwierdzenie nadania z 23 listopada 2021 r. – k. 31-32).

W dniu 15 listopada 2021 r. (...) Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych Spółka Akcyjna z (...) w W., na podstawie art. 247 ust. 1 w zw. z art. 246 ust. 1 pkt 6) ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi publicznie ogłosiło o wystąpieniu przesłanki rozwiązania (...) Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego (...) Strategia, tj. wystąpienia przyczyn, które zostały określone w art. 41 ust. 1 lit. d statutu Funduszu.

Według treści ogłoszenia w dniu 15 listopada 2021 r. Walne Zgromadzenie Towarzystwa, stosownie do treści art. 41 ust. 1 lit. [d] Statutu Funduszu ( (...) tj. Wartość Aktywów Netto Funduszu spadło poniżej 30.000.000,- [trzydziestu milionów] złotych a walne zgromadzenie Towarzystwa podjęło uchwałę o rozwiązaniu Funduszu), wyznaczając dzień otwarcia likwidacji poprzez oznaczenie dnia wejścia życie podjętej uchwały na dzień 29 listopada 2021 r. W związku z wystąpieniem wyżej wymienionej przesłanki rozwiązania Funduszu, z dniem 29 listopada 2021 r. nastąpi otwarcie likwidacji Funduszu. Rozwiązanie Funduszu nastąpi po przeprowadzeniu jego likwidacji (dowód: publiczne ogłoszenie znajdujące się na stronie internetowej ww. (...), dostępne pod adresem: (...)strategia; statut ww. (...) Strategia dostępny na stronie internetowej ww. (...), pod adresem:(...)).

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie dokumentów prywatnych powołanych w treści uzasadnienia, których wiarygodność nie była kwestionowania przez żadną ze stron. Mogły one tym samym stanowić podstawę do czynienia ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia przedstawionego Sądowi sporu.

Poza dokumentami złożonymi przez strony, Sąd poczynił z urzędu własne ustalenia odnoszące się do bytu prawnego (...), w którego certyfikaty pozwany zainwestował w ramach spornych produktów ubezpieczeniowych. Przytoczone przez Sąd w uzasadnieniu dane są publicznie dostępne pod wskazanymi adresami internetowymi. Publikacja ww. danych przez ww. (...) wynika z emisji przez rzeczony podmiot papierów wartościowych w postaci certyfikatów inwestycyjnych, podleganiu przepisom ustawy o Ofercie Publicznej, ustawie o Funduszach Inwestycyjnych, ustawy o Nadzorze nad Rynkiem Kapitałowym oraz przepisach wykonawczych do tych ustaw.

Sąd uznał także za wiarygodne zeznania przesłuchanego świadka, albowiem są one logiczne i spójne. Tak samo Sąd ocenił zeznania powoda, przy czym w tym przypadku z wyjątkiem tej części relacji powoda, w której powód zeznał, iż odnośnie obu umów nie otrzymał ogólnych warunków ubezpieczenia. W tym zakresie relacja powoda jest gołosłowna, sprzeczna z treścią pisemnych w/w oświadczeń powoda potwierdzających, iż powód takie ogólne warunki ubezpieczenia otrzymał.

Jednocześnie Sąd uznał, iż zeznania świadka A. G. nie mogą stanowić podstawy do dokonania ustaleń faktycznych w niniejszej sprawie, ponieważ świadek zeznał, iż nie pamięta okoliczności dotyczących zawarcia spornych umów.

Sąd pominął wniosek pozwanego o ponowne przesłuchanie świadka A. G. w obecności powoda jako wniosek nieuzasadniony, albowiem przepisy kodeksu postępowania cywilnego nie przewidują instytucji ponownego przesłuchiwania świadka w obecności strony procesu, ponadto przeprowadzenie tego dowodu nie miało znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, co wynika z tego, iż istota oceny zgłoszonego w sprawie roszczenia powoda sprowadza się do dokonania oceny prawnej oraz z tego, iż świadek nie pamięta okoliczności związanych z zawarciem umów. W taki stanie rzeczy uwzględnienie wniosku pozwanego o ponowne przesłuchanie świadka w obecności powoda zmierzałoby jedynie do nieuzasadnionego przedłużenia czasu trwania procesu.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na uwzględnienie w całości.

W związku z zarzutami formułowanymi przez powoda, na wstępie rozważań prawnych należy ocenić charakter stosunku prawnego w postaci ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (UFK). Niezbędne jest przedstawienie ewolucji tych umów, cech odróżniających je od „klasycznych” umów ubezpieczenia. Istotnym z punktu widzenia rozstrzygnięcia pozostaje także wskazanie elementów przedmiotowo istotnych oraz obowiązków spoczywających na zakładach ubezpieczeń, oferujących tego rodzaju produkty w następstwie wprowadzonych w ostatnich latach zmian prawnych.

Co do zasady, regulacje dotyczące umowy ubezpieczenia, jako typu umowy, zawarto w Kodeksie cywilnym (Dział III Tytuł XXVII). Jednakże Kodeks cywilny, poza ogólnym określeniem zakresu ubezpieczeń osobowych, do których zalicza ubezpieczenia na życie lub dożycie (zob. art. 829-834 k.c.) nie zawiera szczegółowych przepisów, które szerzej odnosiłyby się do treści zobowiązania w ubezpieczeniach na życie i dożycie, czy też umowie ubezpieczenia na życie i dożycie z UFK. Brak szczegółowych regulacji tych konkretnych rodzajów ubezpieczenia w Kodeksie cywilnym, nie oznacza, że regulacje zawarte w innych aktach prawnych równorzędnych nie mają takiej samej mocy prawnej, a kwestia sposobu ułożenia tychże stosunków prawnych została całkowicie pozostawiona swobodzie kontraktowej stron. Nie sposób dokonywać oceny umów ubezpieczenia na życie z UFK wyłącznie przez pryzmat przepisów Kodeksu cywilnego. Przedmiotowe stosunki prawne zostały znacznie zmodyfikowane przez ustawodawcę krajowego w celu dostosowania polskiego porządku prawnego do regulacji wspólnotowych.

Zasadnicze elementy decydujące o cechach i charakterze umowy ubezpieczenia na życie z UFK zostały pierwotnie określone w ustawie z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej (tj. z dnia 9 lipca 2015 r. Dz. U. z 2015 r. poz. 1206), stanowiącej implementację regulacji unijnych, zawartych w dyrektywie dotyczącej ubezpieczeń na życie tj. dyrektywy nr 2002/83/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 05 listopada 2002 r. dotyczącej ubezpieczeń na życie (Dz. Urz. UE L 345 z 19 grudnia 2002 r.) – zob. też Załącznik nr I do tejże dyrektywy.

Ustawa z dnia 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej została z dniem 01 stycznia 2016 r. zastąpiona (poza enumeratywnie wymienionymi wyjątkami) przez ustawę z dnia 15 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1844), stanowiącą implementację m.in. Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/138/WE w sprawie podejmowania i prowadzenia działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. Urz. UE L 12 z 17.01.2015).

Powyższa ustawa podobnie jak akt prawny który zastąpiła, w ramach podziału ryzyka według działów, grup i rodzajów ubezpieczeń, w zakresie Działu I „Ubezpieczenia na życie”, analogicznie jak ww. dyrektywy wymienia:

1. Ubezpieczenia na życie.

2. Ubezpieczenia posagowe, zaopatrzenia dzieci.

3. Ubezpieczenia na życie, jeżeli są związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, a także ubezpieczenia na życie, w których świadczenie zakładu ubezpieczeń jest ustalane w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe.

4. Ubezpieczenia rentowe.

5. Ubezpieczenia wypadkowe i chorobowe, jeśli są uzupełnieniem ubezpieczeń wymienionych w grupach 1-4.

Polska ustawa, dostosowywana do uregulowań wspólnotowych, od kilkudziesięciu lat, dopuszcza możliwość zawarcia w umowach ubezpieczenia na życie, umieszczenie elementów o charakterze inwestycyjnym, który to element z czasem zaczął z czasem przeważać nad „klasycznym” elementem ubezpieczeniowym. Należy w tym miejscu przytoczyć definicję „produktu inwestycyjnego opartego na ubezpieczeniu” użytą w tzw. dyrektywie MiFID II (dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/65/UE z 15 maja 2014 r. w sprawie rynków instrumentów finansowych oraz zmieniająca dyrektywę 2002/92/WE i dyrektywę (...) – Dz. Urz. UE L 173) wedle której: „produkt inwestycyjny oparty na ubezpieczeniu oznacza produkt ubezpieczeniowy zapewniający wartość w dniu zapadalności lub wartość wykupu, w przypadku gdy ta wartość w dniu zapadalności lub wartość wykupu jest całkowicie lub częściowo narażona, bezpośrednio lub pośrednio, na wahania rynków, a ponadto nie obejmuje: produktów ubezpieczeniowych innych niż ubezpieczenia na życie, wymienionych w załączniku nr I do Dyrektywy 2009/138/WE (grupy ubezpieczeń innych niż na życie), umów ubezpieczenia na życie, w przypadku gdy świadczenia z umowy są wypłacane wyłącznie w przypadku śmierci lub w związku z niezdolnością z powodu uszczerbku na zdrowiu, choroby lub niepełnosprawności”.

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej w art. 3 ust. 1 pkt 50 w nawiązaniu do wytycznych wspólnotowych, definiuje ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy w ubezpieczeniu, o którym mowa w dziale I grupa 3 załącznika do ustawy jako: „ wydzielony fundusz aktywów stanowiący rezerwę tworzoną ze składek ubezpieczeniowych, inwestowany w sposób określony w umowie ubezpieczenia”.

W myśl art. 20 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej: „W zakresie ubezpieczeń, o których mowa w dziale I załącznika do ustawy, zakład ubezpieczeń zawiera w umowie ubezpieczenia:

1) definicje poszczególnych świadczeń;

2) określenie wysokości składek odpowiadających poszczególnym świadczeniom podstawowym i dodatkowym, o ile w umowie występuje podział świadczeń na świadczenie podstawowe i dodatkowe;

3) zasady ustalania świadczeń należnych z tytułu umowy, w szczególności sposób kalkulacji i przyznawania premii, rabatów i udziału w zyskach ubezpieczonego, określenie stopy technicznej, wskazanie wartości wykupu oraz wysokości sumy ubezpieczenia w przypadku zmiany umowy ubezpieczenia na bezskładkową, o ile są one gwarantowane, określenie kosztów oraz innych obciążeń pobieranych przez zakład ubezpieczeń przy wypłacie świadczeń;

4) opis tych czynników w metodach kalkulacji rezerw techniczno-ubezpieczeniowych dla celów rachunkowości, które mogą mieć wpływ na zmianę wysokości świadczenia zakładu ubezpieczeń lub wartości wykupu ubezpieczenia;

5) wskazanie przepisów regulujących opodatkowanie świadczeń zakładu ubezpieczeń;

6) wskazanie miejsca ujawnienia sprawozdania o wypłacalności i kondycji finansowej zakładu ubezpieczeń”.

Wymagane przez ustawodawcę, elementy przedmiotowo istotne stosunku prawnego w postaci umowy ubezpieczenia na życie z UFK, zawierają ponadto art. 23 i 24 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej.

W myśl art. 23 ust. 1 przytoczonej ustawy: „W umowie ubezpieczenia na życie, jeżeli jest związana z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, o której mowa w dziale I w grupie 3 załącznika do ustawy, zakład ubezpieczeń określa: 1) wykaz oferowanych w ramach umowy ubezpieczenia ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych; 2) zasady ustalania wartości świadczeń z umowy ubezpieczenia z tytułu śmierci ubezpieczonego i dożycia ubezpieczonego do końca okresu ochrony ubezpieczeniowej, a także zasady ustalania wartości całkowitego i częściowego wykupu ubezpieczenia; 3) regulamin lokowania środków ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego; 4) zasady i terminy wyceny jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego; 5) tytuły i wysokość opłat pobieranych ze składek ubezpieczeniowych, z aktywów ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych lub przez umorzenie jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych; 6) zasady alokacji środków pochodzących ze składek ubezpieczeniowych w jednostki uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, terminy zamiany składek ubezpieczeniowych na jednostki uczestnictwa oraz zasady umorzenia jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego i ich zamiany na środki pieniężne.

Ponadto według art. 23 ust. 3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej: „Zakład ubezpieczeń w umowie ubezpieczenia na życie, jeżeli jest związana z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, określa terminy, w jakich najpóźniej nastąpi: 1) alokacja w jednostki uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego po dokonaniu wpłaty składek ubezpieczeniowych; 2) umorzenie jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego po złożeniu wniosku o wypłatę świadczenia z umowy ubezpieczenia i wypłata świadczenia, a także wniosku o wypłatę wartości całkowitego lub częściowego wykupu ubezpieczenia i wypłata wartości całkowitego lub częściowego wykupu ubezpieczenia”.

Stosownie do art. 23 ust. 4 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej: „W zakresie umowy ubezpieczenia na życie, jeżeli jest związana z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, zakład ubezpieczeń: 1) dokonuje wyceny jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego nie rzadziej niż raz w miesiącu; 2) ogłasza, nie rzadziej niż raz w roku, na stronie internetowej zakładu ubezpieczeń, wartość jednostki uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego ustaloną w miesiącu poprzedzającym miesiąc, w którym jest ogłaszana; 3) sporządza i publikuje roczne i półroczne sprawozdania ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego.

Zgodnie z art. 24 ust. 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej: „W umowie ubezpieczenia na życie, w której wysokość świadczenia jest ustalana w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe, o której mowa w dziale I w grupie 3 załącznika do ustawy, zakład ubezpieczeń informuje o: 1) aktywach, w które jest lub będzie inwestowana składka ubezpieczeniowa, oraz proporcji, w jakiej części składki inwestowane są lub będą w poszczególne aktywa; 2) indeksach lub innych wartościach bazowych, w oparciu o które jest ustalana wysokość świadczeń, w sposób pozwalający na ich identyfikację; 3) zasadach ustalania wartości świadczeń z umowy ubezpieczenia z tytułu śmierci ubezpieczonego i dożycia ubezpieczonego do końca okresu ochrony ubezpieczeniowej, a także zasadach ustalania wartości całkowitego i częściowego wykupu ubezpieczenia; 4) gwarantowanej wysokości świadczeń z umowy ubezpieczenia, jeżeli warunki umowy ubezpieczenia przewidują gwarantowaną wysokość świadczeń; 5) terminach, w których są ustalane wartości indeksów lub inne wartości bazowe stosowane do ustalania wartości świadczeń z umowy ubezpieczenia; 6) źródłach informacji o wartościach indeksów lub innych wartościach bazowych stosowanych do ustalania wartości świadczeń z umowy ubezpieczenia; 7) tytułach oraz wysokości opłat pobieranych przez zakład ubezpieczeń; 8) sposobie rozliczania się stron umowy ubezpieczenia, w przypadku gdy: a) ustalenie wartości świadczenia nie jest możliwe z powodu niemożliwości ustalenia w czasie trwania umowy ubezpieczenia wartości indeksu lub innej wartości bazowej, albo b) w ocenie zakładu ubezpieczeń w czasie trwania umowy ubezpieczenia istotnie została zmieniona metoda ustalania wartości indeksu lub innej wartości bazowej; 9) terminach i sposobie udostępniania informacji o wartościach indeksów lub innych wartościach bazowych, w oparciu o które jest ustalana wysokość świadczeń”.

Na podstawie powołanych przepisów nie może ulegać wątpliwości, iż sporny stosunek prawny nie jest klasyczną umową ubezpieczenia osobowego na życie, zapewniającą w zamian zapłaty umówionej składki, ściśle określone świadczenie ubezpieczeniowe na wypadek zajścia zdarzenia ubezpieczeniowego, rozumianego jak zdarzenie przyszłe i niepewne. Kalkulacja składki ubezpieczeniowej, nie następuje w oparciu o kryteria wynikające z art. 33 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Jest to zupełnie odmienny typ umowy ubezpieczenia, o czym świadczą nie tylko przytoczone uregulowania prawne, ale także zacytowana definicja dyrektywy MIFID II. Umowy tego rodzaju nie charakteryzują się wystąpienia ryzyka ubezpieczeniowego po stronie ubezpieczyciela na nieograniczonym poziomie jak w przypadku klasycznych umów ubezpieczenia osobowego, w których górna granica odpowiedzialności ograniczona jest sumą ubezpieczenia. Ubezpieczenia na życie z UFK, w ramach jednej umowy łączą funkcje ochronne, zabezpieczające pokrycie ryzyka ubezpieczeniowego oraz funkcje oszczędnościowo – inwestycyjne. Zastrzec jednak należy, że proporcje pomiędzy sposobem realizacji obu celów, dla jakich dana umowa jest zawierana, zostały pozostawione przez ustawodawcę stronom umowy, a wartość wypłacanego świadczenia w przypadku śmierci ubezpieczonego, uzależniona jest przede wszystkim od wartości środków zgromadzonych na rachunku inwestycyjnym ubezpieczonego.

Nie sposób w związku z powyższym podzielić stanowiska powoda, co do nieważności obu umów ze względu na ich sprzeczność z istotą umowy ubezpieczenia, ze względu na nierównomierny rozkład ryzyka ubezpieczeniowego. Pozwany mógł według przytoczonych postanowień ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej ułożyć stosunek prawny ubezpieczenia na życie z UFK, w którym wartość wypłacanego świadczenia w przypadku wystąpienia zdarzeń opisanych w umowie (tj. śmierć ubezpieczonego, dożycie do końca umowy, wcześniejszej wypłaty) uzależniona jest przede wszystkim od wartości zgromadzonych przez ubezpieczonego aktywów, a więc elementu inwestycyjnego, a nie od elementu ubezpieczeniowego. Wysokość opłat z tytułu ryzyka ubezpieczeniowego polegającego na śmierci ubezpieczonego oraz wynikającego z tego zdarzenia świadczenia pieniężnego (ponad wartość zebranych aktywów ubezpieczonego) mogła być w ocenie Sądu marginalna. Takie ukształtowanie stosunku prawnego, nie narusza istoty umowy ubezpieczenia na życie z UFK. To który z elementów będzie dominować w danej umowie, zależało od decyzji ubezpieczonego, przystępującego do określonej oferty zakładu ubezpieczeń.

Powyższe rozważania potwierdza art. 21 i 22 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Uregulowania te nie były dotychczas znane polskiemu systemowi prawnemu (tj. ustawie o działalności ubezpieczeniowej z 2003 r.) Potwierdzają one ewolucję umów ubezpieczenia na życie z UFK w kierunku elementu inwestycyjnego, z jednoczesnym nałożeniem na zakłady ubezpieczeń obowiązków informacyjnych charakterystycznych dla produktów stricte inwestycyjnych, właściwych dla inwestycji w instrumenty finansowe. Według pierwszego z rzeczonych przepisów: „Przed zawarciem umowy ubezpieczenia w zakresie ubezpieczeń, o których mowa w dziale I w grupie 3 załącznika do ustawy, zakład ubezpieczeń uzyskuje od ubezpieczającego, w formie ankiety, informacje dotyczące jego potrzeb, wiedzy i doświadczenia w dziedzinie ubezpieczeń na życie oraz jego sytuacji finansowej, tak aby zakład ubezpieczeń mógł dokonać oceny, jaka umowa ubezpieczenia jest odpowiednia do potrzeb ubezpieczającego (ust. 1)”. „Na podstawie analizy informacji, o których mowa w ust. 1, zakład ubezpieczeń przedstawia ubezpieczającemu propozycje ubezpieczenia odpowiednie do potrzeb ubezpieczającego wraz z uzasadnieniem, które obejmuje w szczególności zidentyfikowanie potrzeb ubezpieczającego oraz wyjaśnienie, w jaki sposób przedstawione propozycje zaspokajają te potrzeby (ust. 3)”. „W przypadku gdy z analizy informacji, o których mowa w ust. 1, wynika, że potrzeby ubezpieczającego są nieadekwatne do jego doświadczenia, wiedzy w dziedzinie ubezpieczeń na życie lub sytuacji finansowej lub brak jest ubezpieczenia odpowiedniego do potrzeb ubezpieczającego, zakład ubezpieczeń przekazuje ubezpieczającemu tę informację z jednoczesnym ostrzeżeniem, że wynik analizy lub oferta zakładu ubezpieczeń uniemożliwia zaoferowanie odpowiedniego ubezpieczenia. Ubezpieczający pisemnie potwierdza otrzymanie tej informacji oraz składa pisemne oświadczenie o zapoznaniu się z ostrzeżeniem. W takim przypadku umowa ubezpieczenia może zostać zawarta tylko na podstawie pisemnego żądania ubezpieczającego (ust. 4)”.

Stosownie natomiast do art. 22 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej: „Przed zawarciem umowy ubezpieczenia na życie, jeżeli jest związana z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, o której mowa w dziale I w grupie 3 załącznika do ustawy, zakład ubezpieczeń przekazuje osobie zainteresowanej zawarciem takiej umowy, na piśmie lub, jeżeli ubezpieczający wyrazi na to zgodę, na innym trwałym nośniku, podstawowe informacje dotyczące tej umowy” (ust. 1). Informacje, o których mowa w ust. 1, obejmują w szczególności: 1) cel i charakter umowy; 2) wykaz przysługujących świadczeń z umowy oraz wykaz oferowanych ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych w ramach umowy; 3) tytuły oraz wysokość opłat pobieranych przez zakład ubezpieczeń; 4) określenie profilu ryzyka ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych; 5) rekomendowany minimalny okres trwania umowy wraz z uzasadnieniem rekomendacji uwzględniającym horyzont inwestycyjny ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego; 6) informację o ryzyku inwestycyjnym ubezpieczającego lub ubezpieczonego, o ile takie ryzyko występuje” (ust. 2).

Jak wynika z poczynionych ustaleń faktycznych, OWU kwestionowanych Umów zawierało kartę produktu (k. 34-37), w której w sposób ogólny, prostym i zrozumiałym językiem przedstawiono powodowi informacje o których mowa w treści art. 22 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Pozwany dopełnił także obowiązków wynikających z art. 21 powołanej ustawy. Powód dwukrotnie odmówił wypełnienia ankiet o których stanowi wspomniany przepis (k. 15, k. 19 – wnioski o zawarcie Umowy 1 i 2). Tym samym ust. 3 i 5 art. 21 ww. ustawy nie miały zastosowania w rozpoznawanej sprawie.

Podsumowując powyższą część rozważań, według Sądu z przytoczonych uregulowań prawnych należy wywieść ogólny wniosek, iż w założeniu ustawodawcy (ewoluującym wraz z dostosowywaniem polskiego porządku prawnego do wymagań wspólnotowych), umowa ubezpieczenia z UFK to umowa „ubezpieczenia”, w której strony uzgadniają, iż przynajmniej część „składek ubezpieczeniowych” jest „alokowana” w jednostki ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, czyli tworzonego z tych składek wydzielonego funduszu aktywów, inwestowanego zgodnie z umową i zarządzanego przez ubezpieczyciela (ewentualnie) na koszt i ryzyko „ubezpieczającego”, i której koniecznym elementem - obok świadczeń „ubezpieczeniowych” zakładu ubezpieczeń - jest możliwość wykupu „ubezpieczenia”. Ustawodawca zdaje się przy tym zakładać, że lokowanie składek w UFK, a tym samym umowa ubezpieczenia z UFK, ma (a w każdym razie może mieć) cel inwestycyjny (oszczędnościowy), także zdecydowanie dominujący, analogicznie do celów innych instrumentów inwestycyjnych (np. uczestnictwa w funduszu inwestycyjnym, prowadzenia rachunku papierów wartościowych) i wyraźnie odróżniany od celu w postaci udzielenia ochrony ubezpieczeniowej. Wiążą się z tym szczególne obowiązki informacyjne i sprawozdawcze zakładu ubezpieczeń. Ubezpieczony należycie pouczony przez zakład ubezpieczeń może wybrać produkt o różnym rozkładzie elementu ubezpieczeniowego i kapitałowego, a także różnym stopniu ryzyka utraty zainwestowanych środków.

Sąd podziela tym samym ocenę korelacji między elementem inwestycyjnym i ubezpieczeniowym w umowie ubezpieczenia z UFK, zaprezentowaną m.in. w uzasadnieniu uchwały SN z 10 sierpnia 2018 r., III CZP 22/18 (Legalis nr 1812334), w kontekście w jakim Sąd Najwyższy wypowiedział się o cechach charakteryzujących tego rodzaju stosunki prawne, stanowiących o „istocie” umowy ubezpieczenia na życie z UFK, cech odróżniających takie umowy od „klasycznych” umów ubezpieczenia osobowego, uregulowanych w Kodeksie cywilnym.

Zważywszy na przedstawiony charakter prawny umowy ubezpieczenia na życie z UFK oraz okoliczności faktyczne niniejszej sprawy, powód nie może, zdaniem Sądu, skutecznie podnosić, że w obu umowach element ubezpieczeniowy ma charakter marginalny i z tego względu wywodzić nieważności spornych stosunków prawnych w oparciu o art. 58 k.c. w zw. z art. 353¹ k.c. Powód świadomie wybrał model umowy ubezpieczenia na życie z UFK, w którym dominuje element inwestycyjny, a nie ubezpieczeniowy. Taki model umowy ubezpieczenia na życie z UFK nie jest zakazany ani sprzeczny z istotą tego rodzaju nazwanego w ustawie o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej stosunku prawnego. Zarzuty powoda oznaczone w uzasadnieniu prawnym pozwu numerami 1 i 2, uznać należało tym samym, co do zasady za chybione.

W świetle poczynionych wyżej rozważań, a także ustalonych okoliczności faktycznych, nie sposób podzielić zarzutu powoda (numer 5) wskazującego na „brak dostatecznego poinformowania powoda o mechanizmach działania produktu”. Powód ograniczył ten zarzut wyłącznie do braku rzekomego doręczenia mu przez pozwanego OWU umowy ubezpieczenia na życie z UFK. Tym niemniej Sąd wskazuje, że spełnione zostały także wymogi wynikające z art. 21-22 ww. ustawy. W kontekście natomiast zarzutu rzekomego braku doręczenia powodowi OWU, Sąd zwraca uwagę, że powód w przypadku obu Umów złożył pisemne oświadczenia o otrzymaniu OWU (vide: ust. 1 wniosków o zawarcie umowy – k. 15, 19). Argumenty przytaczane przez powoda w uzasadnieniu prawnym pozwu, nie mają przełożenia w realiach niniejszej sprawy, w sytuacji w której dowody wskazują na doręczenie powodowi OWU w których zawarto szczegóły umów do których przystąpił powód.

Nie zasługiwał na uwzględnienie formułowany przez powoda zarzut numer 4, wskazujący na obejście przepisów dotyczących obowiązku uzyskania przez pozwanego zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego na prowadzenie działalności inwestycyjnej. Abstrahując od tego, że powód nie wyjaśnił o jakie konkretnie przepisy chodzi, zwrócić należy uwagę, że zakres i sposób prowadzenia działalności inwestycyjnej w ramach umowy ubezpieczenia na życie z UFK, sposób nadzoru nad tą działalnością wynika wprost z przepisów ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Rozdział 2 i 8). Zakłady ubezpieczeń podlegają nadzorowi finansowemu ze strony KNF (zob. art. 1 ust. 2 pkt 3 ustawy z 21 lipca 2006 r. o nadzorze nad rynkiem finansowym, Dz.U. z 2017 r. poz. 196).

Pozwany tworząc objęty sporem ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy, nie emitował żadnych instrumentów finansowych w rozumieniu art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. z 2016 r. poz. 1636), nie prowadził także działalności maklerskiej której cechy określa art. 69 tej ustawy. Zarządzenie przez pozwanego ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym, nie podlega również przepisom ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (tj. z dnia 19 października 2016 r. Dz.U. z 2016 r. poz. 1896), co wynika wprost z jej art. 1a ust. 2.

Według definicji zawartej w art. 3 ust. 3 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi „tytuły uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania” – stanowią wyemitowane na podstawie właściwych przepisów prawa polskiego lub obcego papiery wartościowe lub niebędące papierami wartościowymi instrumenty finansowe reprezentujące prawa majątkowe przysługujące uczestnikom instytucji wspólnego inwestowania, w tym w szczególności jednostki uczestnictwa funduszy inwestycyjnych. Zgodnie natomiast z art. 14 ust. 1 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi: „Rynkiem regulowanym w rozumieniu ustawy jest działający w sposób stały wielostronny system zawierania transakcji, których przedmiotem są instrumenty finansowe dopuszczone do obrotu w tym systemie, zapewniający inwestorom powszechny i równy dostęp do informacji rynkowej w tym samym czasie przy kojarzeniu ofert nabycia i zbycia instrumentów finansowych oraz jednakowe warunki nabywania i zbywania tych instrumentów, zorganizowany i podlegający nadzorowi właściwego organu na zasadach określonych w przepisach ustawy, jak również uznany przez państwo członkowskie za spełniający te warunki i wskazany Komisji Europejskiej jako rynek regulowany”.

Sąd ustalił, że pozwany w ramach utworzonego ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, nabywał za środki wpłacane przez ubezpieczonych, w tym powoda, instrumenty finansowe w postaci certyfikatów inwestycyjnych (według nomenklatury ustawowej - tytuły uczestnictwa w instytucjach wspólnego inwestowania) emitowane przez (...) Fundusz Inwestycyjny Zamknięty (...) Strategia ( (...) Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A. w W.). Powód w ramach obu Umów wybrał inwestycję w Ubezpieczeniowy Fundusz Kapitałowy (...) Strategia (UFKVL). Pozwany lokował środki wpłacane przez ubezpieczonych w tym przez powoda, w certyfikaty ww. funduszu inwestycyjnego zamkniętego. Zasady funkcjonowania tego typu podmiotów, jak również zasady emisji i wyceny emitowanych przez nie instrumentów finansowych, określa przede wszystkim ww. ustawa o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi; ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych (tj. z dnia 15 września 2016 r. Dz.U. z 2016 r. poz. 1639) a także ww. ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym.

Ze statutu emitenta ww. certyfikatów inwestycyjnych (zob. (...)statuty - statut (...) Strategia dawniej (...) Dochodowych (...)) wynika, że certyfikaty nabywane przez pozwanego były oferowane w ramach oferty publicznej na rynku regulowanym (vide: Rozdział IV statutu).

Z powyższych rozważań i ustaleń należy wywieść dwa wnioski. Po pierwsze, działalność pozwanego w ramach spornych umów nie stanowi obejścia przepisów dotyczących obowiązku uzyskania zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Pozwany nie prowadził działalności inwestycyjnej wymagającej odrębnego zezwolenia KNF, lecz działał w granicach ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, zezwalającej UFK na inwestowanie środków funduszu w instrumenty finansowe. Zarzut numer 4 powoda nie zasługuje zatem na uwzględnienie.

Drugim wnioskiem płynącym z przytoczonych rozważań jest to, że pozwany nie miał wpływu na wycenę instrumentów finansowych (certyfikatów inwestycyjnych) z pomocą których określał: 1/ ilość nabywanych ze Składki Początkowej - Jednostek Funduszu zapisywanych na Rachunku Jednostek Funduszy; 2/ Cenę Jednostki Funduszu; 3/ Wartość Rachunku.

Brak wpływu na wycenę instrumentów finansowych w postaci Certyfikatów ww. Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, nie oznacza jednak, że stosowany przez pozwanego sposób wyceny UFKVL, sposób ustalania wysokości wynikających z obu umów świadczeń pieniężnych oraz warunki wypłaty świadczeń umownych, spełniają kryteria zgodności z prawem.

Rozważania w powyższym zakresie należy podzielić na dwie części.

W pierwszej Sąd pochyli się nad warunkami i sposobem wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego w dwóch zasadniczych przypadkach wskazanych w §11 ust 1 i 3 OWU tj. śmierci ubezpieczonego w okresie ubezpieczenia oraz wypłaty Świadczenia Wykupu.

W drugiej części rozważań Sąd przedstawi odpowiedź na pytanie czy podany w treści spornych umów sposób określania Wartości Rachunku odpowiada ogólnym regułom określoności świadczenia (zarzut numer 3 powoda).

Oceniając postanowienia umowne odnoszące się do sposobu wypłaty świadczenia w przypadku śmierci ubezpieczonego oraz wypowiedzenia umowy przez ubezpieczonego, należy zwrócić uwagę, że OWU w §19 ust. 3 (k. 45v) oraz §21 ust. 6 (k. 46v) uzależnia możliwość i termin wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego od zrealizowania transakcji umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego przez Fundusz (...) Strategia. Przytoczone postanowienia OWU stanowią, że w przypadku braku możliwości realizacji tej transakcji z przyczyn wskazanych w Statucie Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, ustalenie w tej części kwoty świadczenia nastąpi przy uwzględnieniu Ceny Jednostki Funduszu z najbliższego Dnia Wyceny po którym transakcja umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego będzie mogła zostać zrealizowana.

Według Sądu powyższe warunki umowne uznać należy za sprzeczne z art. 805 k.c., art. art. 830 k.c., art. 89 k.c., oraz art. 23 ust. 3 pkt 2 i art. 24 ust. 1 pkt 8 lit. [a] ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, a także istotą umowy ubezpieczenia na życie z UFK (art. 353 ¹ k.c.).

Mimo, że jak już wyjaśniono, umowa ubezpieczenia na życie z UFK, nie jest typową umową ubezpieczenia osobowego, może w niej przeważać aspekt inwestycyjny, to „rdzeń” tego rodzaju stosunku prawnego, w tym zasady wypłaty świadczeń, opiera się na uregulowaniach właściwych dla „klasycznej” umowy ubezpieczenia. Aspekt inwestycyjny umowy, nie może w tym zakresie unicestwić aspektu ubezpieczeniowego. Zwrócić należy bowiem uwagę, że zakłady ubezpieczeń nie podlegają ustawom regulującym obrót instrumentami finansowymi. Dlatego też wystąpienie zdarzenia ubezpieczeniowego w postaci śmierci ubezpieczeniowego lub też wypowiedzenie umowy ubezpieczenia, powinno skutkować natychmiastowym (bądź w terminie oznaczonym w umowie) wykupem całkowitym i wypłatą świadczenia wykupu. W umowie ubezpieczenia na życie z UFK nabyte przez ubezpieczyciela aktywa nie są zwrotnie przenoszone na ubezpieczonego, lecz na podstawie ich wyceny ustalana jest wartość jednostki uczestnictwa, a co za tym idzie kwota świadczenia ubezpieczeniowego i kwota wartości wykupu.

Zakład ubezpieczeń w przypadku śmierci ubezpieczonego lub złożenia dyspozycji wykupu całkowitego, ma bezwzględny obowiązek wypłaty świadczenia wykupu w oznaczonym terminie, nie może uzależniać wypłaty od możliwości umorzenia certyfikatów funduszu inwestycyjnego. Termin wypłaty świadczenia ze względu na charakter umowy ubezpieczenia, musi zostać oznaczony datą pewną (np. 30 dni), nie może przybrać warunku przyszłego niepewnego (art. 89 k.c.). Świadczy o tym w ocenie Sądu treść art. 23 ust. 3 pkt 2 ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Ustawodawca nałożył na zakład ubezpieczeń obowiązek określenia terminu w jakim najpóźniej nastąpi umorzenie jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego po złożeniu wniosku o wypłatę świadczenia z umowy ubezpieczenia i wypłata świadczenia, a także wniosku o wypłatę wartości całkowitego lub częściowego wykupu ubezpieczenia i wypłata wartości całkowitego lub częściowego wykupu ubezpieczenia. Ustawodawca w przypadku wystąpienia zdarzenia ubezpieczeniowego w postaci śmierci ubezpieczonego, żądania wykupu częściowego lub całkowitego, nie posłużył się zwrotem „warunki w jakich najpóźniej nastąpi umorzenie jednostek uczestnictwa”. Byłoby to zresztą sprzeczne z istotą umowy ubezpieczenia, a nie ulega wątpliwości, że umowa ubezpieczenia na życie z UFK, musi zawsze zawierać element ubezpieczeniowy. Dlatego też użyty w art. 23 ust. 3 zwrot „określa terminy” należy wykładać jak „termin” w rozumieniu Tytułu V Księgi I Kodeksu cywilnego. Tymczasem postanowienia zawarte w §19 ust. 3 i § 21 ust. 6 OWU, uzależniają de facto wypłatę świadczenia od zdarzenia przyszłego i niepewnego.

Powyższej oceny nie zmienia treść § 18 ust. 5 OWU (k. 45) oraz §19 ust. 2 i §21 ust. 5 OWU. Bez umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, nie jest bowiem możliwa według OWU, jakakolwiek wypłata świadczeń wynikających z Umowy 1 i 2. Terminy określone w §18 ust. 5 OWU oraz §19 ust. 2 i §21 ust. 5 OWU stanowią w zestawieniu z treścią §19 ust. 3 oraz §21 ust. 6 OWU nieegzekwowalne przepisy umowne, nie spełniające wymagań ustawowych.

W kontekście brzmienia §18 ust. 5 OWU należy zauważyć, że wyjaśnienie okoliczności potrzebnych do ustalenia odpowiedzialności ubezpieczyciela, wobec zasad ustalania wysokości i wypłaty świadczeń ubezpieczeniowych, realizowanych pod warunkiem dokonania transakcji umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, może nigdy nie nastąpić lub zostać oddalone w czasie niemożliwym do obiektywnego określenia. Tego rodzaju zastrzeżenia umowne nie gwarantują ubezpieczeniowego aspektu umowy ubezpieczenia na życie z UFK.

Należy zwrócić uwagę, że prawodawca nakładając na zakład ubezpieczeń w ustawie o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej obowiązek określenia terminu umorzenia jednostek uczestnictwa ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, w odniesieniu do terminu wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego, nie zastosował konstrukcji prawnej analogicznej jak w art. 817 § 2 k.c. Zakład ubezpieczeń w §18 ust. 5 OWU przeniósł tą konstrukcję na grunt obu spornych umów. Zauważyć jednak trzeba, że konstrukcja prawna użyta w art. 817 § 2 k.c., pozwala na odłożenie w czasie wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego w związku z charakterem niektórych umów ubezpieczenia. Gdy przedmiotem ochrony ubezpieczeniowej jest zdrowie lub życie człowieka, ustalenie zakresu odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń może wymagać więcej czasu aniżeli 30 dni. Może wiązać się z koniecznością ustalenia okoliczności zdarzenia ubezpieczeniowego, zakresu obrażeń ciała, zasięgnięcia opinii specjalistów itp. Dodatkowo czas oczekiwania ubezpieczonego na decyzję zakładu ubezpieczeń, rekompensowany jest odsetkami ustawowymi za opóźnienie. Ustawowe terminy wypłaty świadczeń w umowach ubezpieczenia zastrzeżono w taki sposób, aby nastąpiła jak najszybsza wypłata świadczenia ubezpieczeniowego, a zakład ubezpieczeń zwlekający bezpodstawnie z wypłatą świadczenia, poniósł dodatkowe koszty odsetkowe.

W ramach ubezpieczenia na życie z UFK, działania zakładu ubezpieczeń ograniczają się do czynności rachunkowych, zakład ubezpieczeń nie musi zbierać szczegółowych danych potrzebnych do ustalenia swojej odpowiedzialności oraz jej zakresu i wysokości szkody. Zwrócić należy także uwagę, że w przypadku umowy ubezpieczenia z UFK, w przypadku braku określenia przez zakład ubezpieczeń Wartości Rachunku w związku ze zdarzeniem ubezpieczeniowym (śmierć ubezpieczonego, żądanie całkowitej wypłaty), ubezpieczonemu lub uposażonemu nie przysługują żadne roszczenia odsetkowe. Do momentu umorzenia Certyfikatów, ubezpieczony lub uposażony nie zna bowiem wartości należnego mu świadczenia. Konstrukcja umowy wyłącza tym samym możliwość rekompensaty dla ubezpieczonego w postaci odsetek ustawowych za opóźnienie za brak realizacji wypłaty świadczenia w terminach wskazanych w OWU, w następstwie bierności zakładu ubezpieczeń w realizacji obowiązków umownych w postaci określenia Wartości Rachunku.

W świetle powyższych rozważań, należy zwróci uwagę, że żadna z obu przedmiotowych umów nie realizuje wymagań wynikających z art. 24 ust. 1 pkt 8 lit. [a] ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej. Wedle treści tego przepisu: „W umowie ubezpieczenia na życie, w której wysokość świadczenia jest ustalana w oparciu o określone indeksy lub inne wartości bazowe, o której mowa w dziale I w grupie 3 załącznika do ustawy, zakład ubezpieczeń informuje o sposobie rozliczania się stron umowy ubezpieczenia, w przypadku gdy ustalenie wartości świadczenia nie jest możliwe z powodu niemożliwości ustalenia w czasie trwania umowy ubezpieczenia wartości indeksu lub innej wartości bazowej”.

Nie ulega wątpliwości, że w badanych umowach, występuje „inna wartość bazowa” w postaci Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego. Ustalenie ilości Jednostek Funduszu przypisanych ubezpieczonemu, następuje wszakże z zastosowaniem Ceny Emisyjnej tj. ceny po której Ubezpieczyciel zapisze na Rachunku Jednostek Funduszy środki pochodzące ze Składki Początkowej, równej cenie emisyjnej certyfikatu wskazanej w warunkach emisji. Wypłata świadczenia ubezpieczeniowego uzależniona jest natomiast od umorzenia Certyfikatów. Co prawda OWU wskazuje (w §19 ust. 3 i §21 ust. 6), że „W przypadku braku możliwości realizacji tej transakcji z przyczyn wskazanych w Statucie Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, ustalenie w tej części kwoty świadczenia nastąpi przy uwzględnieniu Ceny Jednostki Funduszu z najbliższego Dania Wyceny, po którym transakcja umorzenia Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego będzie mogła zostać zrealizowana”. Jednak, zdaniem Sądu, przytoczone postanowienia umowne nie realizują podstawowych celów ustawowych w ramach umowy ubezpieczenia na życie z UFK. Wypłata świadczenia ubezpieczeniowego nie może być obarczona warunkiem przyszłym i niepewnym, należy ją dokonać w terminie umownym, a na wypadek gdy w terminie umownym ustalenie indeksu lub innej wartości bazowej nie jest możliwie, zakład ubezpieczeń ma obowiązek wskazać w umowie alternatywny sposób rozliczenia się stron.

W ocenie Sądu przytoczone postanowienia OWU tych wymagań nie spełniają. Nie wprowadzają alternatywnej wyceny Wartości Rachunku, lecz uzależniają wypłatę świadczenia od zdarzenia przyszłego i niepewnego. Przytoczone postanowienia umowne są tym samym nie tylko sprzeczne z ww. przepisami rangi ustawowej, ale także istotą umowy ubezpieczenia na życie z UFK. Nieważność tych postanowień OWU mimo ogólnej dopuszczalności zawarcia w obrocie prawnym umowy ubezpieczenia na życie z UFK z dominującym elementem inwestycyjnym, musi prowadzić do nieważności w całości obu spornych umów. Badane stosunki prawne, od początku ze względu na zachodzącą pierwotnie nieważność ww. postanowień, nie spełniały wymogów ustawowych odnoszących się do essentialia negotii umowy ubezpieczenia na życie z UFK.

Ustawa o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej z 2015 r. wraz z dopuszczeniem możliwości zwiększenia elementu kapitałowego w umowie ubezpieczenia na życie z UFK, wprowadziła, nieznane swojej poprzedniczce z 2003 r., dodatkowe mechanizmy chroniące ubezpieczonych. Jednym z nich są omówione wyżej obowiązki informacyjne oraz obowiązki odnoszące się do minimalnej treści umowy nazwanej w postaci umowy ubezpieczenia na życie z UFK nałożone na zakłady ubezpieczeń. Obowiązki informacyjne mają chronić ubezpieczonych przed korzystaniem z nieodpowiednich form inwestowania kapitału, niedostosowanych do ich potrzeb i preferowanego modelu inwestycyjnego. Mechanizmy odnoszące się natomiast do samej treści umowy zmierzają m.in. do rozłożenia ryzyka w przypadku zaprzestania notowania wskaźników w oparciu o które wyceniany jest UFK, jednostki uczestnictwa w UFK oraz wartość świadczenia ubezpieczeniowego. Zakłady ubezpieczeń mają obowiązek precyzyjnego oznaczenia w umowach daty umorzenia jednostek uczestnictwa w UFK, daty wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego, a także określenia alternatywnej metody wyceny jednostek uczestnictwa w UFK. Ubezpieczony już na etapie zawierania umowy musi mieć pełną świadomość, co do ryzyka inwestycyjnego związanego z danym produktem ubezpieczeniowo-inwestycyjnym, znać metody i sposób wyceny jednostek uczestnictwa w UFK, a także znać na wypadek np. braku wykupu przez emitenta papierów wartościowych, alternatywną metodę wyceny jednostek uczestnictwa w UFK jeżeli wysokość jego świadczenia uzależniona jest od wartości indeksu lub innej wartości bazowej instrumentu finansowego w który inwestuje zakład ubezpieczeń w ramach UFK.

O ile, jak już wspomniano, pozwany zakład ubezpieczeń wypełnił nałożone na niego obowiązki informacyjne, to treść obu umów, których autorem jest pozwany, nie spełnia pozostałych wyżej omówionych wymogów ustawowych, co prowadzi do nieważności obu stosunków prawnych jako czynności sprzecznych z prawem, a także zmierzających do obejścia prawa (art. 51 § 1 k.c.). Konstrukcja OWU zastosowana przez pozwanego narusza również istotę umowy ubezpieczenia na życie z UFK (art. 353¹ k.c.), która musi zawierać rozwiązania umowne pozwalające na wycenę Wartości Rachunku i wypłatę świadczeń ubezpieczeniowych, na wypadek zaprzestania publikacji indeksu lub wyceny instrumentu bazowego, w nawiązaniu do których wyceniany jest UFK oraz jego jednostki zapisane na poszczególnych Rachunkach ubezpieczonych. Mimo wzmocnienia elementu inwestycyjnego, istotną cechą umów ubezpieczenia na życie z UFK, nadal pozostaje bezwzględny obowiązek zakładu ubezpieczeń do wypłaty świadczenia ubezpieczeniowego w przypadku dyspozycji całkowitej lub częściowej wypłaty, tudzież śmierci ubezpieczonego. Zakład ubezpieczeń nie może w tym przedmiocie formułować żadnych postanowień umownych o charakterze warunkowym. Ustawodawca wraz z nową ustawą o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej, wzmocnił ten element, wprowadzając obowiązek określenia alternatywnej wyceny na wypadek sytuacji opisanych w ustawie.

Pochylając się nad drugą częścią rozważań, odnoszącą się do kwestii oznaczoności świadczenia pozwanego, Sąd podzielił stanowisko powoda.

Artykuł 353 § 1 k.c. definiuje zobowiązanie jako stosunek prawny polegający na tym, że jedna osoba (wierzyciel) jest uprawniona do żądania spełnienia świadczenia, natomiast druga (dłużnik) jest obowiązana świadczenie spełnić. Świadczeniem jest takie zachowanie dłużnika, które jest zgodne z treścią zobowiązania. Dłużnik ma wykonać zobowiązanie nie tylko zgodnie z jego treścią ale jednocześnie w sposób odpowiadający jego celowi społeczno - gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeśli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje, w sposób odpowiadający tym zwyczajom (art. 354 § 1 k.c.).

Pośród wymienionych kryteriów określających powinność dłużnika, jak i uprawnienia wierzyciela, zasadnicze znaczenie ma więc treść zobowiązania, którą określa źródło powstania zobowiązania, a więc w przypadku zobowiązań umownych - umowa, w razie potrzeby dookreślana przez przepisy Kodeksu cywilnego albo innych ustaw.

W związku z tak pojmowanym świadczeniem w stosunkach zobowiązaniowych, kluczowym elementem jest to, aby świadczenie w momencie powstania zobowiązania było oznaczone lub chociażby oznaczalne. W tym drugim wypadku muszą być wskazane obiektywnie dostrzegalne oraz weryfikowalne kryteria (parametry), niezależne od woli stron stosunku prawnego, wedle których ustalane będzie umówione świadczenie w przypadkach określonych w treści danego zobowiązania.

Przepisem, który ogranicza swobodę umów stron jest art. 353¹ k.c., który pozostawia stronom swobodę ułożenia stosunku umownego, co do kwestii regulowanych w przepisach dyspozytywnych. Naruszenie jednak któregokolwiek z wymienionych w nim kryteriów, powoduje nieważność czynności prawnej, która zgodnie z art. 58 k.c. zostanie uznana za sprzeczną z prawem, zmierzającą do obejścia prawa bądź sprzeczną z zasadami współżycia społecznego. Umowa w której to jedna ze stron ma prawo jednostronnie określić wysokość swojego świadczenia albo wierzytelności, jest sprzeczna z właściwością (naturą) stosunku zobowiązaniowego i z tego również względu nieważna. Jeśli bowiem dłużnik ma prawo jednostronnie określić wysokość swojego zobowiązania, to w istocie nie jest on zobowiązany. Natomiast sytuacja, w której wierzyciel określa jednostronnie zobowiązanie dłużnika, stanowi rażące naruszenie równowagi kontraktowej i tym samym pogwałcenie natury stosunków zobowiązaniowych (por. uchwały 7 sędziów Sądu Najwyższego z 22 maja 1991 r., III CZP 15/91, OSNC 1992 z. 1, poz. 1 i z 6 marca 1992 r., III CZP 141/91, OSNC 1992 z. 6, poz. 90).

Jak już wyjaśniono emisja Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego, w które środki lokował zakład ubezpieczeń w ramach UFK, podlegała regulacjom ustawowym odnoszącym się do obrotu instrumentami finansowymi. Pozwany nie ma wpływu na wycenę tych Certyfikatów. Dokonywana jest ona w sposób opisany w statucie ww. (...) oraz ww. ustawach szczególnych, regulujących zasady obrotu instrumentami finansowymi. Wycena Certyfikatów podlegała więc ogólnym regułom rynkowym. Sąd nie ma podstaw do formułowania wniosku wskazującego na dowolność wyceny Certyfikatów przez (...).

Zwróci należy jednak uwagę, że cena umorzenia Certyfikatów jest wyłącznie jednym z parametrów służących najpierw do określania ilości nabywanych przez ubezpieczonego jednostek uczestnictwa w UFK (Jednostek Funduszu), a następnie określenia Wartości Rachunku, na podstawie którego dochodziło do ustalenia wysokości świadczeń wypłacanych ubezpieczonemu lub uposażonemu w następstwie wystąpienia zdarzeń określonych w Umowie 1 i 2. W ramach wyceny Jednostek Funduszu zapisanych na Rachunku Jednostek Fundusz ubezpieczonego, nie zachodzi zależność jeden do jednego między wartością Certyfikatów a Ceną Jednostki Funduszu, czy też wartością całego UFK. W rachubę wchodzi także dodatkowy czynnik w postaci zobowiązań UFK.

Według §2 pkt 28 OWU (k. 39v) Aktywa Netto – to aktywa UFK pomniejszone o jego zobowiązania. Jednostki Funduszu - to część UFK stanowiąca proporcjonalny udział w jego Aktywach Netto (§2 pkt 24 OWU). Cena Jednostki Funduszu – to wartość stanowiąca wynik podzielenia wartości Aktywów Netto UFK przez liczbę jednostek tego funduszu, po której Ubezpieczyciel zapisuje lub odpisuje Jednostki Funduszu na Rachunku Jednostek Funduszy (§2 pkt 25 OWU). Wartość Rachunku – to wartość środków pochodzących ze Składki Początkowej, zapisanych w danym dniu na Rachunku Jednostek Funduszy, obliczona jako liczba Jednostek Funduszy pomnożona przez właściwe Ceny Jednostek Funduszy, a w przypadkach określonych w OWU, powiększona o wartość środków pieniężnych (§2 pkt 33 OWU).

Pozwany nie określił, zdaniem Sądu, w OWU sposobu określania zobowiązań UFK w ramach zarządzania tymże funduszem. OWU nie wskazuje również w kontekście ustalania wartości UFK i jego pochodnych, jakie zobowiązania obciążają UFK, wpływając tym samym na stan Aktywów Netto tego funduszu. Jest to, zdaniem Sądu, bardzo istotny element, gdyż od stanu Aktywów Netto, uzależniona jest liczba nabywanych Jednostek Uczestnictwa w ramach zamiany Składki Początkowej na Jednostki Uczestnictwa zapisywane na Rachunku Jednostek Funduszy, a w rezultacie także Wartość Rachunku, w oparciu o którą określane jest świadczenie ubezpieczeniowe. Cena Emisyjna o której mowa w §2 pkt 26 OWU (k. 39) jest co prawda równa cenie emisyjnej certyfikatu wskazanej w warunkach emisji Certyfikatów Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego właściwej dla danej emisji (...), ale stan i wartość aktywów ubezpieczonego wyrażana jest przez Jednostki Funduszu oraz Cenę Jednostki Funduszu. Tym samym zakład ubezpieczeń ma realny wpływ najpierw na ilość Jednostek Funduszu zapisanych na Rachunku Jednostek Funduszy (w ramach zamiany Składki Początkowej na Jednostki Funduszu), a następnie na Wartość Rachunku i w rezultacie wysokość świadczenia ubezpieczeniowego.

Taki sposób określenia przez pozwanego zobowiązania, nie spełnia w ocenie Sądu przedstawionych wyżej wymogów, co do oznaczoności zobowiązania w ramach umownego stosunku prawnego, co jest kolejnym, dodatkowym argumentem uzasadniającym „przesłankowe” stwierdzenie nieważności obu umów.

Powyższej konstatacji nie zmienia §14 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 12 kwietnia 2016 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 562) w sprawie szczególnych zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji na który powołuje się pozwany, jako przepis na podstawie którego może zostać ustalona w obiektywny sposób wartość aktywów netto funduszu i liczba udziałów jednostkowych.

Przedmiotowe rozporządzenie, odnosi się do zasad rachunkowości zakładów ubezpieczeń (zob. §1), nie zastępuje natomiast odpowiednich postanowień umowy ubezpieczenia na życie z UFK, które muszą zawierać zasady wyceny świadczeń. Nie kreuje praw i obowiązków stron stosunku prawnego (tj. nie kreuje zobowiązania), a umożliwia wyłącznie egzekwowalność i kontrolę praw i obowiązków wynikających z umowy ubezpieczenia na życie z UFK. Według wszakże §14 ust. 2 rozporządzenia „Rejestr funduszu służy ustaleniu wartości aktywów netto przypadających na jednostkę rozrachunkową funduszu, a w przypadku gdy ryzyko lokaty ponosi zakład ubezpieczeń - odpowiednio wartości zobowiązania przypadającego na jednostkę”. Przytoczone postanowienie umowne określa wyłącznie cel rejestru.

Powyższe potwierdza §14 ust. 5 rozporządzenia stanowiący: „Rejestry prowadzi się w sposób umożliwiający ustalenie wielkości wyodrębnionych aktywów funduszu oraz zmian wielkości tych aktywów w okresie sprawozdawczym, w tym co najmniej ustalenie dla każdego funduszu: 1) wartości składek otrzymanych przez zakład ubezpieczeń i przeznaczonych na fundusz przed potrąceniem wszelkich opłat z rachunku jednostek oraz wartości przychodów z lokat - w ramach przychodów funduszu; 2) wartości opłat potrącanych ze składek, wartości opłat potrącanych ze środków funduszu, wartości kosztów zarządzania lokatami funduszu - w ramach kosztów funduszu; 3) stanów oraz zmian aktywów i zobowiązań funduszu, w szczególności w zakresie lokat funduszu; 4) wartości aktywów zakładu ubezpieczeń przeznaczonych na zwiększenie ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, w przypadku gdy gwarantowana stopa zwrotu z lokat funduszu jest wyższa od faktycznie osiągniętej przez zakład ubezpieczeń w okresie sprawozdawczym”.

Aby możliwa była powyższa kontrola, umowa ubezpieczenia na życie z UFK musi najpierw wykreować zobowiązanie tj. w rozpoznawanym aspekcie sprawy, określić jakie pasywa pomniejszają ogólne aktywa UFK, wpływając na ilość nabywanych przez ubezpieczonego Jednostek Uczestnictwa zapisywanych na indywidualnym Rachunku Jednostek Funduszy, Cenę Jednostki Funduszu a finalnie Wartość Rachunku. Dopiero określenie w umowie źródeł owych pasywów pomniejszających aktywa UFK, określenie sposobu obliczania ich wartości, pozwala ubezpieczonemu na kontrolę operacji rachunkowych zakładu ubezpieczeń, pod kątem kryteriów z §14 ust. 5 ww. rozporządzenia i osiągnięcie celu opisanego w §14 ust. 2 rozporządzenia. Celem omawianego rozporządzenia jest kontrola działania zakładu ubezpieczeń oferującego umowy ubezpieczenia na życie z UFK, nie zaś uzupełnienie luk w umowie. Jego przepisy nie mają charakteru dyspozytywnego, lecz charakter wykonawczy do ustawy o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej a także ustawy o rachunkowości. Nie do zaakceptowania z punktu widzenia prawa zobowiązania, jest sytuacja w której ubezpieczony dowiaduje się o obciążeniach, wpływających na wartość świadczenia ubezpieczeniowego, dopiero w następstwie opublikowania odpowiedniej informacji w rejestrze funduszu.

W tym stanie rzeczy, formułowany przez powoda w uzasadnieniu prawnym pozwu zarzut nr 3, Sąd uznał za trafny (chociaż z nieco odmiennych względów jurydycznych aniżeli wskazywanych przez powoda). Stanowi to kolejny, dodatkowy argument przemawiający za uznaniem obu spornych umów za nieważne ex tunc.

„Przesłankowe” stwierdzenie nieważności obu umów skutkuje tym, że świadczenia uiszczone przez powoda na rzecz pozwanego były świadczeniami nienależnymi, podlegającymi zwrotowi zgodnie z art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Jak ustalono, tytułem wykonania Umowy nr 1, powód spełnił na rzecz pozwanego świadczenie pieniężne w kwocie 100.000,00 zł a tytułem wykonania Umowy nr 2 powód spełnił na rzecz pozwanego świadczenie pieniężne w kwocie 40.000,00 zł. Pozwany realizując Świadczenie Wykupu, zwrócił powodowi odpowiednio kwotę 40.098,25 zł (z tytułu Umowy nr 1) oraz kwotę 16.143,96 zł (z tytułu Umowy nr 2). Różnica między ww. świadczeniami spełnionymi przez powoda, a świadczeniami zwrotnymi powoda opiewa na kwotę 83.757,79 zł ([100.000,00 zł + 40.000,00 zł] – [40.098,25 zł + 16.143,96 zł]). Powód ograniczył roszczenie o zwrot świadczenia nienależnego do kwoty 82.316,47 zł. W takiej też części z uwagi na treść art. 321 k.p.c., powództwo o zapłatę w zakresie należności głównej podlegało uwzględnieniu. Zgodnie bowiem z tym przepisem obowiązuje zakaz orzekania przez sąd ponad żądanie strony.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie orzeczono na podstawie art. 455 k.c. w zw. z art. 481 k.c. Roszczenie o zwrot nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Zgodnie z regulacją art. 455 k.c., jeśli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Powód wezwał pozwanego do zwrotu dochodzonych w pozwie środków pieniężnych w pismach z 22 listopada 2021 r. (k. 29-30), nadanych na adres siedziby pozwanego 23 listopada 2021 r., zakreślając pozwanemu termin 7 dni od daty doręczenia wezwania, na spełnienie żądań pieniężnych. Powód nie przedstawił zwrotnego potwierdzenia odbioru przesyłki pocztowej zawierającej ww. wezwanie do zapłaty. Pozwany nie zakwestionował, iż pisma te otrzymał. Mając na względzie czas potrzebny na doręczenie przesyłki pocztowej (wynoszący maksymalnie kilka dni), czas który upłynął między datą nadania przesyłki pocztowej zawierającej wezwanie do zapłaty (23 listopada 2021 r.) a wniesieniem pozwu (19 stycznia 2022 r.), żądanie zapłaty odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, należało uznać za uzasadnione.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 k.p.c. Sąd zastosował zasadę odpowiedzialności za wynik procesu, który powód wygrał w całości. Na koszty poniesione przez powoda, podlegające zwrotowi przez pozwanego w kwocie 9.533,00 zł, składają się następujące pozycje: opłata sądowa od pozwu – 4.116,00 zł; opłata skarbowa od pełnomocnictwa – 17,00 zł; koszty zastępstwa procesowego w stawce minimalnej - 5.400,00 zł ustalone na podstawie § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych.

Z wyłożonych względów, rozstrzygnięto jak w sentencji wyroku.

XXV C 271/22

Powołane przepisy:

Korekty wprowadzone przez SAOS:

Informacje o źródle orzeczenia:

Dodatkowe informacje:

Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

UZASADNIENIE