Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 kwietnia 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie V Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia SA Ewa Kaniok

Protokolant: Małgorzata Szmit

po rozpoznaniu w dniu 27 kwietnia 2022 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa K. P.

przeciwko Bank (...) spółce akcyjnej z siedzibą w W.

o ustalenie i zapłatę ewentualnie zapłatę i ustalenie

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 12 lipca 2021 r., sygn. akt XXVIII C 2176/21

uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Ewa Kaniok

Sygn. akt V ACa 805/21

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 12 lipca 2021 r. Sąd Okręgowy w Warszawie w punkcie pierwszym ustalił, że umowa o kredyt hipoteczny numer (...) sporządzona w dniu 6 października 2006 roku i zawarta pomiędzy A. P. (1) i K. P. a Bankiem (...) Spółką Akcyjną w W. jest nieważna; w punkcie drugim zasądził od Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz K. P. kwotę 249.860,15 zł oraz 71.038,04 CHF wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 30 listopada 2019 roku do dnia zapłaty; w punkcie trzecim zasądził od Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. na rzecz K. P. kwotę 11.817 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi od dnia prawomocności wyroku do dnia zapłaty.

Z ustaleń faktycznych jakie legły u podstaw tego rozstrzygnięcia wynika, że w dniu 10 października 2006 r. A. P. (1) i K. P. oraz Bank (...) S.A. w W. zawarli umowę o kredyt hipoteczny nr (...).

Na mocy zawartej umowy pozwany bank udzielił kredytu w kwocie 771.000,00 zł z przeznaczeniem na zakup nieruchomości na rynku wtórnym w wysokości 630.000 zł, innych potrzeb konsumpcyjnych w kwocie 16.000 zł, refinansowania kosztów w kwocie 30.000 zł, spłaty kredytu samochodowego w wysokości 52.000 zł oraz spłaty innego kredytu mieszkaniowego w kwocie 43.000 złotych.

Wypłata kredytu miała być zrealizowana w dwóch transzach na rachunek bankowy kredytobiorcy oraz rachunek bankowy zbywcy kredytowanej nieruchomości. Spłata miała nastąpić w ciągu 420 miesięcy. W par. 12 wskazano, że częścią umowy jest regulamin.

Kredyt został w umowie określony jako indeksowany do CHF: taka wzmianka znalazła się w § 2 ust. 2 umowy. Wypłacona kwota kredytu miała być przeliczona zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w banku w dniu uruchomienia kredytu, transzy (§ 1 ust. 2 umowy).

Spłata każdej raty miała następować w złotych z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (...) poprzez bezpośrednie potrącanie przez bank należnych kwot z rachunku kredytobiorcy (§ 7 ust. 1 i 3 umowy).

W § 2 pkt 8) lit. f) Regulaminu kredytowania osób fizycznych w ramach usług bankowości hipotecznej w Banku (...) S.A. wskazano, że przez stopę referencyjną stawkę LIBOR (3 M) rozumieć należy stopę procentową podawaną przez Reuters, ustalaną o godzinie 11:00 GMT w Londynie, na podstawie średniej arytmetycznej kwotowań 3 – miesięcznych, po której banki gotowe są sprzedawać swoje nadwyżki finansowe na londyńskim rynku międzybankowym, w przypadku kredytu w CHF.

§ 3 ust. 1 i 2 Regulaminu stanowiły, że kredyt udzielany jest w PLN oraz że kredyt może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych.

Stosownie do § 5 ust. 16 pkt 2 Regulaminu w przypadku kredytu w walucie obcej, kredyt jest kredytem indeksowanym do walut wymienialnych i jest udzielany w złotych polskich, w umowie kredytowej kwota kredytu jest określona w PLN.

Zgodnie z § 8 ust. 3 Regulaminu w przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty obliczana miała być według kursu sprzedaży dewiz dla danej waluty, obowiązującego w Banku na podstawie obowiązującej w Banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty.

W dniu 7 czerwca 2013 roku strony zawarły Aneks nr (...) do umowy kredytowej na mocy którego zwolniono z długu A. P. (1), zmieniono marżę kredytu z 0.90 punktów procentowych na 1.9000, zmieniono przedmiot zabezpieczenia, kwoty hipotek, sumy ubezpieczenia nieruchomości, wprowadzono zabezpieczenie poręczenia cywilnego oraz wprowadzono zapis dotyczący prowizji za podwyższone ryzyko.

W okresie od dnia zawarcia umowy kredytu, tj. od dnia 10 października 2006 roku do dnia 16 września 2019 roku powód wpłacił na rzecz banku tytułem spłaty kredytu kwotę 247.521,15 złotych oraz 71.038,04 CHF, a ponadto kwotę 2.339 złotych tytułem ubezpieczenia niskiego wkładu.

Sąd Okręgowy wskazał, że do analizowanej umowy mają zastosowanie przepisy ustawy Prawo bankowe. Zgodnie z art. 69 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku – Prawo bankowe (Dz.U z 2002 roku, Nr 72, poz. 665, t.j. z późn. zm.) – w brzmieniu obowiązującym w dniu zawarcia spornej umowy – przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Stosownie do art. 69 ust. 2 cytowanej ustawy umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

W przeciwieństwie do kredytu indeksowanego, kredyt walutowy to kredyt udzielony w innej niż PLN walucie, a zatem również w tej walucie wypłacany i spłacany. W niniejszej sprawie z uwagi na to, iż środki finansowe zostały wypłacone powodowi w walucie polskiej oraz umowa przewidywała, że w takiej walucie powód będzie spłacał raty kapitałowo – odsetkowe, należy mówić o kredycie indeksowanym, nie zaś kredycie walutowym.

Sąd podkreślił, iż zastosowany w umowie mechanizm indeksacji nie zmieniał kwoty i waluty kredytu, wyrażonej w PLN, a stanowił jedynie klauzulę przeliczeniową.

Umowa kredytu indeksowanego, przewidującego spread walutowy, mieściła się w konstrukcji ogólnej umowy kredytu bankowego i stanowiła jej możliwy wariant (art. 353 ¹ k.c. w związku z art. 69 UPrB).

Zgodnie z postanowieniami umowy, kredyt był wypłacony w złotych polskich oraz indeksowany kursem CHF, z którą z kolei powiązana była stopa referencyjna inna niż dla PLN, tj. nie WIBOR, lecz LIBOR, co z kolei powodowało, że wysokość raty kredytowej w chwili zawierania Umowy była niższa niż w przypadku kredytu złotowego. Kwota wypłacona powodowi w PLN zgodnie z Umową w dniu uruchomienia kredytu miała być przeliczona na CHF według kursu kupna CHF określonego w Tabeli Kursów. Wysokość rat kapitałowo – odsetkowych miała zaś być ustalana z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów.

Mając na uwadze treść powyższych postanowień umownych, Sąd Okręgowy stwierdził, iż zarzut powoda, że w umowie nie określono rzeczywistej kwoty i waluty kredytu, nie jest trafny. Samo wprowadzenie do Umowy postanowienia przewidującego mechanizm indeksacji nie było sprzeczne z treścią art. 69 ust. 1 i 2 prawa bankowego.

Zdaniem Sądu niezasadny okazał się także zarzut, iż przedmiotowa umowa jest nieważna, gdyż rażąco narusza zasady współżycia społecznego (art. 58 § 2 k.c.).

W ocenie Sądu Umowa ta jest nieważna z tego powodu, że jej postanowienia dotyczące indeksacji – w zakresie, w jakim odsyłają do kursów waluty ustalonych jednostronnie przez Bank w Tabelach kursowych – sprzeczne są z naturą stosunku zobowiązaniowego.

Zgodnie z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Jeżeli określenie wysokości świadczenia pozostawione zostanie wyłącznie jednej ze stron umowy, to umowa taka sprzeczna będzie z naturą zobowiązania.

Postanowienia klauzul indeksacyjnych, w związku z przyznaniem wyłącznie Bankowi uprawnienia do ustalania kursów walut w Tabeli Kursów, dawały stronie pozwanej możliwość dowolnej i nieograniczonej zmiany wysokości świadczenia. Zgodnie z § 2 ust. 2 Umowy kredyt indeksowany był do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Stosownie natomiast do § 7 ust. 1 Umowy Kredytobiorca zobowiązał się spłacać kwotę kredytu w CHF, ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (...). Przy czym w żadnym postanowieniu umowy lub Regulaminu nie określono zasad, którymi pozwany Bank miałby kierować się, ustalając kursy walut w tworzonej przez siebie Tabeli Kursów ani też nie wskazano żadnych granic w tym zakresie . Druga strona umowy (Kredytobiorca) nie miała więc możliwości zweryfikowania tego, czy kursy walut zostały ustalone przez Bank zgodnie z zasadami, skoro zasady te nie zostały sformułowane. Takie ukształtowanie postanowień umownych oznaczało zatem, iż wyłącznie jedna strona umowy poprzez określenie kursu kupna i kursu sprzedaży walut w Tabeli Kursów mogła dokonać w sposób nieograniczony i dowolny zmiany wysokości świadczenia drugiej strony (zarówno przy wypłacie transz kredytu jak i przy spłacie rat kredytu).

Sąd dodał, iż okoliczność, czy oraz w jakim zakresie pozwany Bank korzystał z możliwości dowolnej modyfikacji stosunku zobowiązaniowego poprzez określenie kwoty świadczenia, czy też stosowany przez niego kurs był kursem rynkowym, nie ma znaczenia, gdyż istotna jest sama okoliczność, iż w przedmiotowej umowie w ogóle Bankowi zapewniono taką możliwość. Postanowienia dotyczące określenia mechanizmu indeksacji poprzez przyznanie wyłącznie jednej ze stron umowy możliwości dowolnego i nieograniczonego modyfikowania wysokości świadczenia – są sprzeczne z art. 353 ¹ k.c.

W ocenie Sądu, sprzeczność z ustawą postanowień odsyłających do Tabel Kursowych Banku prowadzi do upadku całego mechanizmu indeksacji, gdyż bez tego odesłania nie byłoby możliwe ustalenie wysokości świadczeń stron Umowy.

Zgodnie z art. 58 § 1 k.c. czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. W ocenie Sądu, brak jest zaś takich przepisów ustawy, którymi można by zastąpić kwestionowane postanowienia dotyczące mechanizmu indeksacji.

Stosownie zaś do § 3 art. 58 k.c. jeżeli nieważnością jest dotknięta tylko część czynności prawnej, czynność pozostaje w mocy co do pozostałych części, chyba że z okoliczności wynika, iż bez postanowień dotkniętych nieważnością czynność nie zostałaby dokonana.

W ocenie Sądu, przedmiotowa umowa nie zostałaby zawarta bez postanowień dotkniętych nieważnością.

Przy założeniu, że przedmiotowa umowa nie byłaby nieważna sąd I instancji stwierdził, iż postanowienia tej umowy dotyczące indeksacji, stanowią klauzule abuzywne i jako takie nie wiążą powoda. Przy czym – z niżej podanych względów – abuzywność ta prowadzi w konsekwencji do nieważności całej umowy.

Przepis art. 385 ¹ § 1 k.c. stanowi, że postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, które nie zostały z nim indywidualnie uzgodnione, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Nie dotyczy to jedynie postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Zgodnie z art. 385 ¹ § 2 k.c., zamieszczona w umowie klauzula abuzywna nie wiąże konsumenta, a strony są związane umową w pozostałym zakresie.

W ocenie Sądu, w niniejszej sprawie zostały spełnione wszystkie w/w przesłanki określone w powołanym przepisie, pozwalające uznać postanowienia łączącej strony Umowy dotyczące mechanizmu indeksacji, za klauzule abuzywne.

Powód zawarł przedmiotową umowę o kredyt jako konsument (art. 22 ¹ k.c.), zaś pozwany Bank zawarł ją w ramach prowadzonej działalności gospodarczej w zakresie czynności bankowych (art. 43 ¹ k.c.). Postanowienia dotyczące indeksacji, nie były uzgadniane z powodem indywidualnie przed zawarciem Umowy. Nieuzgodnione indywidualnie są te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta (art. 385 ¹ § 3 k.c.). Ciężar dowodu, że dane postanowienie umowne zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (art. 385 ¹ § 4 k.c.). Natomiast strona pozwana w niniejszej sprawie nie wykazała, aby powód miał jakikolwiek wpływ na postanowienia umowne dotyczące indeksacji. Samo zaakceptowanie przez powoda kwestionowanych postanowień poprzez podpisanie umowy nie oznacza, że postanowienia te zostały z nimi indywidulanie uzgodnione bądź że miał realny wpływ na ich treść.

Sporne postanowienia stanowią główny przedmiot umowy (tak m.in. Sąd Najwyższy w wyroku z 11 grudnia 2019 roku w sprawie V CSK 382/18 i w wyroku z 04 kwietnia 2019 roku w sprawie III CSK 159/15 oraz Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej w wyroku z 14 marca 2019 roku w sprawie D. C-118/17 i w wyroku z 12 lutego 2014 roku w sprawie K. C.-26/13) i nie zostały sformułowane jednoznacznie. Na podstawie kwestionowanych postanowień umownych nie było bowiem możliwe precyzyjne określenie kwoty kredytu w CHF oraz kwoty spłaty w CHF bez odniesienia do Tabeli Kursów, tworzonej jednostronnie przez Bank.

Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości z dnia 20 września 2018 roku w sprawie C-51/17 warunki umowy powinny być wyrażone prostym i zrozumiałym językiem, co zobowiązuje instytucje finansowe do dostarczenia kredytobiorcom informacji wystarczających do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. Wymóg ten oznacza zatem, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta. Ponadto w wyroku w sprawie C-609/16, wydanym w dniu 10 czerwca 2021 roku, Trybunał Sprawiedliwości potwierdził wyrażane już we wcześniejszych wyrokach stanowisko, że wymogu przejrzystości warunków umownych nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym. Ponieważ ustanowiony przez dyrektywę nr 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, że konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażania warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem, a więc wymóg przejrzystości ustanowiony w tej dyrektywie, musi podlegać wykładni rozszerzającej (wyrok z dnia 03 marca 2020 roku w sprawie C‑125/18).

Z dowodów zgromadzonych w sprawie zdaniem Sądu I instancji nie wynika, aby pozwany Bank przed zawarciem przedmiotowej umowy, wykonując ciążący na nim obowiązek informacyjny, przedstawił w rzetelny sposób informację o tym, że mogą wystąpić znaczne wahania kursu waluty indeksacji, co może mieć znaczący wpływ na wysokość raty kredytowej i salda zadłużenia. Nie przedstawiono w szczególności powodowi – który nie uzyskiwał dochodów w walucie indeksacji – symulacji rat kredytowych przy założeniu znacznego wzrostu kursu CHF. Nie przedstawiono mu także – znanych przez Bank – wahań kursu CHF z ostatnich lat przed zawarciem Umowy. Pomimo, że w druku Informacji wskazano, że załącznikiem do niej jest historia zmiany kursu franka szwajcarskiego do złotego, strona pozwana nie złożyła tego załącznika, wobec czego nie było możliwe ustalenie, czy taki załącznik w ogóle istniał a jeżeli tak, to jak długi okres czasu obejmował. Samo odebranie od powoda oświadczenia o tym, że jest świadomy ryzyka kursowego, nie spełnia wymogu udzielenia rzetelnej i jasnej informacji w powyższym zakresie. Nie można uznać, że powód w oparciu o przedstawione mu informacje mógł zakładać, że istnieje realne ryzyko gwałtownego i radykalnego wzrostu kursu CHF wobec waluty PLN oraz, że uzyskał od Banku informacje pozwalające mu ocenić, jakie konsekwencje ekonomiczne ma dla jego zobowiązania radykalny wzrost kursu waluty indeksacji.

W ocenie Sądu, podpisanie przez powoda sporządzonej na formularzu Banku – a więc opracowanej przez stronę pozwaną – „Informacji dla wnioskodawców (…)”, samo przez się nie oznacza, że pozwany Bank wypełnił w sposób należyty obowiązek informacyjny. Udzielona informacja o ryzyku kursowym była bardzo ogólna, zaś podany przykład dotyczący wahań kursowych ograniczał się wyłącznie do jednej sytuacji, w której przedstawiano wysokość raty kredytowej przy założeniu, że kurs CHF wzrósłby o 0,788 p.p. (tj. o wartość stanowiącą różnicę pomiędzy maksymalnym i minimalnym kursem CHF z okresu ostatnich 12 miesięcy). Wskazano, że rata ta wynosiłaby 619,15 zł, a więc w porównaniu do aktualnej na datę sporządzenia symulacji, wynoszącej 577,24 zł, byłaby niewiele od niej wyższa.

Gdyby powodowi rzeczywiście zostało należycie wyjaśnione znaczenie zmiany kursu waluty i ponoszonego ryzyka, to założyć można, iż nie zdecydowałby się na kredyt powiązany z kursem waluty obcej w sposób wadliwy, w perspektywie jego spłacania przez kilkadziesiąt lat.

W ocenie Sądu, kwestionowane postanowienia umowne kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Niejasny i niepoddający się weryfikacji mechanizm ustalania przez bank kursów waluty, pozostawiający bankowi swobodę, jest w sposób oczywisty sprzeczny z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumenta, a klauzula, która nie zawiera jednoznacznej treści i przez to pozwala na pełną swobodę decyzyjną przedsiębiorcy w kwestii bardzo istotnej dla konsumenta, dotyczącej kosztów kredytu, jest klauzulą niedozwoloną. Ponadto niewątpliwie dobre obyczaje narusza także całkowite i nieograniczone obciążenie konsumenta ryzykiem zmiany kursu walut. W niniejszej sprawie w chwili zamknięcia rozprawy kurs CHF wynosił blisko dwukrotnie więcej niż w dacie zawarcia Umowy.

Zgodnie z art. 385 ² k.c. oceny zgodności postanowienia umowy z dobrymi obyczajami dokonuje się według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

Dla oceny danego postanowienia na podstawie art. 385 ¹ k.c. nie ma żadnego znaczenia sposób wykonywania umowy przez strony. Postanowienie jest niedozwolone, jeśli stwarza dla przedsiębiorcy samą możliwość działania w sposób rażąco naruszający interesy konsumenta. Za rażąco sprzeczne z interesem konsumenta uznać należy już samo skonstruowanie mechanizmu ustalania wartości świadczenia jednostronnie przez Bank, ponieważ mechanizm ten narusza równowagę kontraktową, umożliwiając przedsiębiorcy wpływ na kształtowanie obowiązków umownych konsumenta.

Zgodnie z wyrokiem Trybunału Sprawiedliwości z dnia 29 kwietnia 2021 roku, wydanym w sprawie C-19/20, sąd krajowy jest zobowiązany do stwierdzenia nieuczciwego charakteru warunku umowy zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, nawet jeśli warunek ten został zmieniony przez te strony w drodze umowy. Wyjątkiem od tej reguły jest sytuacja, kiedy konsument wyraził wolną i świadomą zgodę na zmianę nieuczciwego warunku i na rezygnację z ochrony przed nieuczciwymi postanowieniami umownymi. Wobec tego dla oceny abuzywności postanowień umowy nie miały znaczenia późniejsze zmiany Regulaminu i Aneksy do Umowy. Powód, zawierając Aneks z dnia 2 lipca 2013 roku, nie wyraził świadomej zgody na zmianę nieuczciwego warunku umownego.

W wyroku z dnia 03 października 2019 roku w sprawie C-260/18, Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, sąd może przyjąć zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, że ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy. Natomiast w wyroku z dnia 29 kwietnia 2021 roku w sprawie C-19/20 Trybunał Sprawiedliwości wskazał, że skutki stwierdzenia przez sąd istnienia nieuczciwego warunku w umowie, zawartej między przedsiębiorcą a konsumentem, podlegają przepisom prawa krajowego, przy czym kwestia utrzymywania się w mocy takiej umowy powinna być oceniana z urzędu przez sąd krajowy zgodnie z obiektywnym podejściem na podstawie tych przepisów.

W ocenie Sądu I instancji, w niniejszej sprawie nie ma możliwości zastąpienia abuzywnych postanowień, dotyczących mechanizmu indeksacji, odsyłającego do Tabeli Kursów Walut Obcych, przepisami o charakterze dyspozytywnym.

Usunięcie postanowienia określającego główne świadczenia stron, prowadzi do tego, że pomiędzy stronami brak jest zgody na zawarcie umowy. To prowadzi zaś do wniosku, że na skutek stwierdzenia abuzywności wskazanych postanowień umownych, umowę należy uznać za nieważną.

Wyeliminowanie z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji prowadzi nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również pośrednio do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją. Usunięcie tych postanowień z umowy powoduje zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy (por. wyrok w sprawie C-260/18).

Po wyeliminowaniu z umowy o kredyt indeksowany do waluty obcej postanowień dotyczących indeksacji – a więc postanowień wyznaczających naturę tego stosunku zobowiązaniowego – umowę należałoby uznać za nieważną także na podstawie art. 353 ¹ k.c. jako sprzeczną z naturą zobowiązania.

Mając powyższe na uwadze, Sąd uwzględnił żądanie powoda orzekając jak w pkt I sentencji wyroku.

W ocenie Sądu I instancji, powód ma interes prawny w żądaniu ustalenia w rozumieniu art. 189 k.p.c., gdyż samo powództwo o zapłatę nie rozstrzygnie w sposób definitywny istniejącego pomiędzy stronami sporu co do związania ich przedmiotową Umową.

Przedmiotowa umowa jest nieważna, to powoduje to jej upadek w całości, a więc łącznie z w/w postanowieniami umownymi.

Wobec powyższego, strony powinny zwrócić sobie kwoty świadczone na podstawie tej umowy.

Podstawę prawną żądania powoda stanowiły przepisy art. 405 k.c. i art. 410 § 1 i § 2 k.c. Zgodnie z uchwałą 7 Sędziów Sądu Najwyższego z dnia 07 maja 2021 roku w sprawie III CZP 6/21 jeżeli bez bezskutecznego postanowienia umowa kredytu nie może wiązać, konsumentowi i kredytodawcy przysługują odrębne roszczenia o zwrot świadczeń pieniężnych spełnionych w wykonaniu tej umowy (art. 410 § 1 w związku z art. 405 k.c.).

Wobec powyższego, Sąd stwierdził, iż żądanie powoda o zasądzenie od strony pozwanej zwrotu kwot, wpłaconych na podstawie kwestionowanej Umowy w PLN i CHF w okresie od października 2006 roku do września 2019 roku zasługiwało na uwzględnienie w całości. Z wystawionych przez Bank zaświadczeń wynika, iż suma kwot wpłaconych przez powoda w w/w okresie wynosiła 247.521,15 zł oraz 71.038,04 CHF jak również kwotę 2.339,00 zł tytułem ubezpieczenia niskiego wkładu własnego, a więc powództwo co do kwoty głównej sąd uwzględnił w całości.

O odsetkach ustawowych za opóźnienie Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c. oraz art. 455 k.c. W niniejszej sprawie powód przed wniesieniem pozwu, wezwał stronę pozwaną w drodze przedsądowego wezwania do zapłaty należnej kwoty w terminie 7 dni od doręczenia wezwania, co nastąpiło w dniu 22 listopada 2019 roku. Termin ten upłynął bezskutecznie w dniu 29 listopada 2019 roku, a więc pozwany pozostaje w opóźnieniu od dnia 30 listopada 2019 roku.

Sąd nie podzielił zarzutów strony pozwanej dotyczących przedawnienia roszczenia powoda. W ocenie Sądu – mając na uwadze m.in. treść wyroku Trybunału Sprawiedliwości z dnia 22 kwietnia 2021 roku w sprawie C-485/19 – uznać należało, iż termin przedawnienia roszczeń powoda o zwrot kwot wpłaconych na podstawie nieważnej umowy, a więc o zwrot świadczenia nienależnego – zaczął biec dla powoda nie od chwili dokonania poszczególnych spłat rat kredytu, lecz od chwili, kiedy powód uświadomił sobie istnienie w umowie nieuczciwych postanowień umownych i powołał się wobec strony pozwanej na nieuczciwe postanowienia umowne, skutkujące nieważnością umowy, co nastąpiło w przedsądowym wezwaniu do zapłaty doręczonym pozwanemu w dniu 22 listopada 2019 roku. Skoro pozew w niniejszej sprawie został wniesiony w dniu 27 listopada 2019 roku, to roszczenia powoda o zapłatę nie przedawniły się.

Zgodnie z art. 118 k.c. w brzmieniu obowiązującym od 9 lipca 2018 r. jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. W myśl art. 118 k.c. w brzmieniu sprzed wejścia w życie ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw z dnia 13 kwietnia 2018 r. (Dz. U. z 2018 r. poz. 1104) termin przedawnienia wynosił dziesięć lat. Zgodnie z art. 5 ust. 3 ustawy z dnia 13 kwietnia 2018 r. o zmianie ustawy kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018 r. poz. 1104) do przysługujących konsumentowi roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych, których terminy przedawnienia są określone w art. 118 i art. 125 § 1 ustawy zmienianej w art. 1, stosuje się przepisy ustawy zmienianej w art. 1, w brzmieniu dotychczasowym.

O kosztach Sad orzekł na podstawie art. 98 §1 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany zaskarżając go w całości i zarzucił naruszenie:

1.  art. 117 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 118 k.c. i art. 120 § 1 k.c. polegające na ich niezastosowaniu i przedwczesnym przyjęciu, iż podniesiony przez Bank zarzut przedawnienia nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie, w sytuacji gdy Sąd nie poczynił należytych ustaleń co do tego, kiedy konsument dowiedział się o abuzywności kwestionowanych postanowień;

2.  art. 189 k.p.c., poprzez błędne przyjęcie, że powód ma interes prawny w dochodzeniu powództwa o ustalenie, że umowa kredytu jest nieważna;

3.  art. 353 k.c. w zw. z art. 58 § 1 i § 3 k.c. poprzez ich błędną wykładnię i nieprawidłowe przyjęcie, że umowa kredytu narusza zasadę swobody umów bowiem sprzeciwia się naturze stosunku prawnego;

4.  art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 4 ust. 2 i art. 6 ust. 1 Dyrektywy Rady 93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich polegające na ich błędnej wykładni i błędnym przyjęciu, że: (i) klauzule indeksacyjne nie zostały sformułowane jednoznacznie, (ii) postanowienia dotyczące Tabeli Kursów Walut kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, bowiem Bank samodzielnie ustalał kursy walut mające zastosowanie do przeliczeń pomiędzy walutami PLN i CHF, a w konsekwencji także rażąco naruszają interesy powoda jako konsumenta (mimo braku dokonania przez Sąd odrębnej oceny tej przesłanki względem powoda), (iii) nie jest możliwe wyeliminowanie z umowy kredytu jedynie postanowień dotyczących Tabeli Kursów w pozwanym Banku z jednoczesnym pozostawieniem postanowień dotyczących indeksacji kredytu - a w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez błędne przyjęcie, że postanowienia umowy kredytu (§ 2 ust. 2, § 7 ust. 1) kształtują prawa i obowiązki powoda w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, naruszając jego interesy w sposób rażący - mimo że postanowienia te przesłanek tych nie spełniają;

5.  art. 65 § 1 i § 2 k.c. i art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. art. 69 ust. 1 i 2 Prawa bankowego (w brzmieniu sprzed nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy - Prawo bankowe) i art. 69 ust. 3 Prawa bankowego poprzez ich niezastosowanie oraz art. 58 § 1 i § 3 k.c. poprzez ich błędne zastosowanie, a także art. 353 ¹ k.c. poprzez jego błędną wykładnię - w zw. z art. 4 ust. 2 i art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG, a polegające na zaniechaniu dokonania wykładni oświadczeń woli stron i błędnym przyjęciu przez Sąd, że: (i) postanowienia dotyczące określenia Tabeli Kursów Walut stanowią element przedmiotowo istotny umowy kredytu, bez którego nie jest możliwe określenie świadczenia głównego stron i wykonywanie umowy kredytu - a w konsekwencji błędne uznanie umowy kredytu za nieważną, (ii) postanowienia dotyczące określenia Tabeli Kursów Walut - w świetle art. 353 ¹ k.c. - nie spełniają kryterium transparentności oraz godzą w równowagę kontraktową stron umowy, a w konsekwencji uznać je należy za sprzeczne z dobrymi obyczajami;

6.  art. 358 § 2 k.c. w zw. z art. 3 k.c. i art. 385 ¹ § 2 k.c. w zw. z art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG poprzez ich niezastosowanie i (i) zaniechanie dokonania oceny skutków braku związania abuzywnym postanowieniem na dzień orzekania, (ii) nieuzupełnienie luki powstałej wskutek uznania postanowień umowy kredytu (§ 2 ust. 2, § 7 ust. 1) za abuzywne za pomocą przepisów dyspozytywnych, mimo że kurs wymiany walut PLN/CHF może zostać ustalony również w oparciu o art. 358 § 2 k.c.;

7.  art. 58 § 1 i § 3 k.c. w zw. z art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c. i art. 6 ust. 1 Dyrektywy 93/13/EWG poprzez ich błędne zastosowanie i zaniechanie dokonania oceny czy przyjęcie nieważności umowy kredytu jest zgodne z zasadą proporcjonalności oraz odpowiada sankcji bezskuteczności (niezwiązania postanowieniem) z art. 385 ¹ § 2 k.c., jak również poprzez przyjęcie, że (i) skutkiem uznania za abuzywny warunku umownego może być upadek całej umowy (jej nieważność) mimo, iż przepis art. 385 ¹ § 2 k.c. wprost wskazuje, że jeśli postanowienie umowy nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie, a hipotetyczna abuzywność postanowienia nie może prowadzić do ustalenia nieważności umowy, (ii) ustalenie nieważności umowy realizuje godny ochrony interes powoda jako konsumenta, podczas gdy będzie to prowadziło do pogłębienia stopnia niepewności sytuacji prawnej powoda i spowoduje dotkliwe dla niego konsekwencje, (iii) do uznania umowy za nieważną wystarczające oraz decydujące jest wyrażenie przez konsumenta takiej woli, niezależnie od indywidualnej sytuacji konsumenta a (iv) jej wyrażenie wyłącza możliwość uzupełnienia umowy przepisem dyspozytywnym;

8.  art. 385 ¹ § 1 i § 2 k.c. oraz art. 4 ustawy o zmianie ustawy - Prawo bankowe w zw. z art. 385 ² k.c. oraz art. 316 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie i: (i) nieuwzględnienie dokonania przez strony zmiany treści Umowy Kredytu co do sposobu jej wykonania w drodze Aneksu, (ii) nieuwzględnienie okoliczności, że Strony na skutek podpisania Aneksu nr (...) uzgodniły pomiędzy sobą sposób spłaty rat kredytu bezpośrednio w walucie CHF, (iii) nieuwzględnienie stanu wprowadzonego ustawą antyspreadową przy ocenie celowości stosowania przez Sąd sankcji (nieważności) dla zachęcenia banków do umieszczania w umowach kredytu postanowień dotyczących kursów walut w sytuacji, gdy obowiązek taki wynika już z ww. ustawy, wypełniając cele Dyrektywy 93/13 - a w konsekwencji zaniechanie dokonania oceny skutków braku związania abuzywnym postanowieniem na dzień orzekania i błędne przyjęcie, że nie została uchylona ewentualna abuzywność postanowień kwestionowanych przez powoda;

9.  art. 410 § 1 i § 2 k.c. w zw. z art. 405 k.c., polegające na ich błędnym zastosowaniu oraz art. 411 pkt. 1, 2 i 4 k.c. poprzez niezastosowanie i błędne przyjęcie, iż: (i) świadczenia spełnione przez powoda na rzecz Banku stanowiły świadczenie nienależne, (ii) została spełniona przesłanka wzbogacenia (po stronie Banku) i zubożenia (po stronie powoda), (iii) zwrot kapitału kredytu stanowi świadczenie wzajemne, które podlega zwrotowi w przypadku nieważności umowy kredytu, (iv) nie jest możliwe zakwalifikowanie spełnionego przez powoda świadczenia jako czyniącego zadość zasadom współżycia społecznego lub też dokonanego na poczet niewymagalnego świadczenia Banku o zwrot własnego świadczenia; (iv) powód może domagać się zwrotu świadczenia, mimo, iż dokonywał spłat bez zastrzeżenia zwrotu;

10.  art. 233 § 1 k.p.c., poprzez dowolną ocenę dowodów i brak wszechstronnego rozważenia całości zgromadzonego materiału dowodowego polegające na: (i) bezpodstawnym zmarginalizowaniu znaczenia dowodów z zeznań świadków M. K. oraz K. B., a także z dokumentów przedłożonych przez pozwanego, jak również bezpodstawnym przyjęciu, że zeznania te nie miały dużej wartości informacyjnej; (ii) uznaniu za wiarygodne zeznań powoda w zakresie w jakim powód zeznał, że był zapewniany przez pracowników Banku o stabilności waluty CHF, a także braku jego świadomości o charakterze zawieranej umowy i ryzyku związanym z zaciągnięciem kredytu indeksowanego do waluty obcej, pomimo że ich treść jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego oraz wiedzą powszechną, przyjmowaną dla przeciętnego konsumenta, a ponadto sprzeczna jest z zeznaniami świadków oraz dokumentami przedłożonymi w toku postępowania przez pozwanego (zwłaszcza Informacją o Ryzyku Kursowym); (iii) przyjęciu, że w Banku nie było możliwe negocjowanie postanowień umowy kredytu, mimo iż możliwość taka wynika z dokumentów (Aneksów do Umowy Kredytu, Decyzji Kredytowej) - a także naruszenie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. w zw. z art. 271 k.p.c. polegające na pominięciu wniosków pozwanego o przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków A. K., K. M., J. C., J. G. i A. P. (2) - a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, polegający na przyjęciu, iż: (i) klauzula indeksacyjna stanowi wyłącznie klauzulę waloryzacyjną świadczenia o zwrot udzielonego kredytu według kursu waluty obcej (CHF), umowa kredytu ma charakter złotówkowy, (ii) postanowienia umowy kredytu dotyczące indeksacji nie zostały indywidualnie uzgodnione pomiędzy stronami, (iii) pozwany nie poinformował powoda jak kształtowałoby się jego zadłużenie oraz koszty obsługi spłaty kredytu w przypadku silnej deprecjacji waluty PLN względem CHF, (iv) kwestionowane postanowienia umowy kredytu rażąco naruszają interesy powoda oraz dobre obyczaje, a które to naruszenia miały istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, w tym dla dokonania prawidłowej oceny, czy kwestionowane przez powoda klauzule mogą zostać uznane za niedozwolone postanowienia umowne w indywidualnym układzie faktycznym, a umowa kredytu za nieważną;

11.  art. 235 ² § 1 pkt. 2 k.p.c. w zw. z art. 278 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. polegające na: (i) pominięciu dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości i rachunkowości a w konsekwencji błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, polegający na błędnym przyjęciu, iż: (i) Bank ustalał kursy w Tabeli Kursów Walut Obcych w sposób jednostronny, dowolny i nieograniczony; (ii) kwestionowane postanowienia umowy kredytu rażąco naruszają interesy powoda oraz dobre obyczaje - a które to naruszenie miało istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, w tym dla dokonania prawidłowej oceny, czy kwestionowane przez powoda klauzule mogą zostać uznane za niedozwolone postanowienia umowne w indywidualnym układzie faktycznym, a umowa kredytu za nieważną.

W konkluzji skarżący wniósł o uchylenie wyroku oraz przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania wraz z pozostawieniem temu Sądowi orzeczenia co do kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie od powoda zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Jednocześnie skarżący wniósł o rozpoznanie przez Sąd II instancji postanowień Sądu I instancji, które nie podlegały zaskarżeniu w drodze zażalenia, w postaci: postanowienia Sądu z dnia 21 maja 2021 r. o pominięciu dowodu z opinii biegłego z zakresu bankowości i rachunkowości celem wykazania faktów zgłoszonych w odpowiedzi na pozew i przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego; postanowienia Sądu z dnia z dnia 21 maja 2021 r. o pominięciu dowodu z zeznań świadków A. K., K. M., J. C., J. G. i A. P. (2) celem wykazania faktów wskazanych w odpowiedzi na pozew i przeprowadzenie dowodu z zeznań ww. świadków celem wykazania faktów wskazanych przez pozwanego w odpowiedzi na pozew.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zaskarżony wyrok podlega uchyleniu na podstawie art. 386 par. 4 k.p.c. albowiem sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy.

Sąd nie pochylił się nad kwestią legitymacji procesowej czynnej w sytuacji gdy K. P. zwarł umowę kredytu działając wspólnie z żoną A. P. (1), zaś pozew wniósł samodzielnie. Co więcej sąd I instancji orzekł o nieważności umowy o kredyt hipoteczny sporządzonej 6.10.2006r. także w stosunku do A. P. (1) pomimo, że nie brała ona udziału w sprawie ( punkt pierwszy wyroku). Prawomocny wyrok może mieć powagę rzeczy osądzonej tylko pomiędzy stronami, biorącymi udział w procesie.

Umowa o kredyt hipoteczny nr (...) z dnia 6.10.2006r. zawarta została przez A. P. (1) i K. P. ( k.82 i nast.), którzy pozostawali wówczas w związku małżeńskim, w ustroju wspólności majątkowej małżeńskiej (k.1053 wyjaśnienia powoda). Sąd I instancji nie rozważył jaki charakter nosi współuczestnictwo współkredytobiorców.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w sprawie niniejszej pomiędzy współkredytobiorcami zachodzi współuczestnictwo jednolite konieczne w rozumieniu art. 73 § 2 k.p.c. Małżonkowie zaciągnęli kredyt wspólnie i zobowiązanie to dotyczyło ich majątku wspólnego. Oznacza to, że stroną powodową w sprawie o ustalenie nieważności umowy kredytu powinni być jednocześnie wszyscy kredytobiorcy. Współuczestnictwo jednolite zachodzi wówczas, gdy wyrok ma dotyczyć niepodzielnie wszystkich współuczestników. Oznacza to, że wobec każdego ze współuczestników niezbędne jest wydanie jednorodnego rozstrzygnięcia. Ewentualna rozbieżność rozstrzygnięcia wobec współuczestników jednolitych stanowiłaby wewnętrzną sprzeczność wyroku i nie byłaby możliwa do pogodzenia z istotą stosunku prawnego.

Wobec tego Sąd I instancji powinien był z urzędu zastosować instrumenty procesowe przewidziane przez procedurę w art. 195 § 1 k.p.c

Z przepisu art. 195 § 1 k.p.c. wynika m.in., że w przypadku uznania, że po stronie powodowej występuje współuczestnictwo konieczne sąd powinien z urzędu podjąć inicjatywę zmierzającą do zawiadomienia osób niebiorących udziału w postępowaniu. Oczywiście osoby te - w myśl art. 195 § 2 k.p.c. - decydują o wstąpieniu do sprawy w charakterze powodów według własnego uznania. Konsekwencją nieprzystąpienia ich do sprawy - pomimo uprzedniego zawiadomienia - będzie oddalenie powództwa o ustalenie z uwagi na brak legitymacji procesowej łącznej.

W judykaturze przyjmuje się, że naruszenie art. 195 k.p.c., dotyczącego współuczestnictwa koniecznego, sąd odwoławczy bierze pod uwagę z urzędu w ramach badania naruszenia przez sąd pierwszej instancji przepisów prawa materialnego, bowiem nieusunięcie braku pełnej legitymacji procesowej w przypadku współuczestnictwa koniecznego jest przeszkodą do uwzględnienia powództwa (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 2010 r., I CSK 67/10, niepublikowany).

Skoro brak zbadania przez sąd merytorycznych zarzutów strony uzasadnia wniosek o nierozpoznaniu istoty sprawy, to tym bardziej zachodzi taka sytuacja, gdy sąd zaniecha dokonania analizy merytorycznego aspektu dochodzonego roszczenia pod kątem przepisów, które jest zobowiązany wziąć pod uwagę z urzędu. Nadto uchybienie dyspozycji art. 195 § 1 i 2 k.p.c., nie może być usunięte w postępowaniu odwoławczym ze względu na treść art. 391 § 1 zd. 2 k.p.c., który stanowi, że przepisy art. 194-196 i 198 nie mają zastosowania w postępowaniu przed sądem drugiej instancji.

W rezultacie, skoro Sąd ad quem jest zobowiązany wziąć pod uwagę z urzędu naruszenie art. 195 k.p.c., w ramach badania wadliwości zastosowania przez sąd pierwszej instancji przepisów prawa materialnego, a uchybienie to, nie może być sanowane w postępowaniu odwoławczym, to zachodzi przypadek nierozpoznania istoty sprawy.

Nie ma znaczenia to, czy w apelacji wytknięto albo nie wytknięto naruszenia art. 195 § 1 i 2 k.p.c. w razie, gdy sąd pierwszej instancji błędnie nie zastosował tego przepisu. Skoro sąd drugiej instancji sam musi uwzględniać brak legitymacji procesowej, w tym sytuację, w której po stronie czynnej lub po stronie biernej nie występują wszystkie podmioty, których łączny udział w sprawie jest konieczny, to musi wyciągnąć z tego konsekwencje dla swojego postępowania niezależnie od treści zarzutów apelacyjnych. Różnica między sądem drugiej instancji a sądem pierwszej instancji w rozważanym zakresie polega na tym, że sąd drugiej instancji - w przeciwieństwie do sądu pierwszej instancji - nie może zastosować przepisu art. 195 § 1 i 2 k.p.c. (por. art. 391 § 1 zdanie drugie k.p.c.).

Wyłączenie stosowania art. 195 k.p.c. w instancji apelacyjnej służy temu, aby podmioty zawiadomione o postępowaniu lub podmioty wezwane do udziału w nim nie były postawiane - przez pozbawienie ich jednej instancji - w gorszej sytuacji procesowej niż podmioty uczestniczące dotąd w postępowaniu. Wyłączenie to nie powinno więc pogarszać sytuacji procesowej tych ostatnich podmiotów.

Wobec tego należy przyjąć, że niezastosowanie przez sąd pierwszej instancji art. 195 § 1 i 2 k.p.c. uzasadnia uchylenie wyroku przez sąd drugiej instancji i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 6 lutego 2015 r. w sprawie II CZ 103/14 -LEX 1652720 oraz tenże sąd w wyroku z dnia 26 października 2017 r. w sprawie II CSK 790/16 LEX 2397588).

Sąd I instancji ustalił, że małżonkowie P. rozwiedli się oraz, że na mocy aneksu nr (...) z 7.06.2013r. pozwany bank zwolnił A. P. (1) z długu z tytułu kredytu udzielonego na podstawie umowy kredytowej z 6.10.2006r. (k.85). K. P. wyraził zgodę na zwolnienie A. P. (1) z długu i przejął całość zobowiązań z tytułu w/w kredytu. W ocenie Sądu Apelacyjnego czynność ta nie ma znaczenia dla kwestii legitymacji czynnej w niniejszym postępowaniu gdy chodzi o roszczenie o ustalenie nieważności umowy kredytu. Po pierwsze ważność czynności zwolnienia z długu uzależniona jest od ważności umowy kredytu z dnia 6.10.2006r., a po drugie ocena ważności umowy kredytu z dnia 6.10.2006r. dokonywana jest na datę zawarcia tej umowy. Ewentualna nieważność umowy wywołuje skutek ex tunc a zatem na datę, w której kredytobiorcy pozostawali małżeństwem i pociąga za sobą bezpośrednie skutki dla ich majątku wspólnego, który był wówczas objęty wspólnością majątkową małżeńską. W kwestii dotyczącej majątku wspólnego oboje kredytobiorcy muszą zajmować stanowisko jednolite. W sprawie niniejszej skutkiem abuzywności klauzul zawartych w umowie jest bezskuteczność zawieszona. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale składu 7 sędziów z dnia 7 maja 2021 r., III CZP 6/21, której nadano moc zasady prawnej, niedozwolone postanowienie umowne (art. 385 ¹ k.c.) jest od początku, z mocy prawa dotknięte bezskutecznością na korzyść konsumenta, który może udzielić następczo świadomej i wolnej zgody na to postanowienie i w ten sposób przywrócić mu skuteczność z mocą wsteczną. Niedopuszczalna jest sytuacja, w której jeden z byłych małżonków potwierdzi postanowienia abuzywne a drugi zażąda ochrony wynikającej z art. 385 ¹ par. 1 k.c. Rozstrzygnięcie sądu musi być tożsame dla wszystkich kredytobiorców, nie można bowiem orzec, że w stosunku do jednego z nich umowa jest ważna a w stosunku do drugiego nieważna. Tego typu rozbieżność nie jest możliwa do pogodzenia z istotą stosunku prawnego.

Oświadczenie A. P. (1) zawarte na k. 903 w ocenie Sądu Apelacyjnego nie ma wpływu na legitymację czynną. W w/w piśmie A. P. (1) oświadczyła: „zrzekam się wobec K. P. wszelkich przysługujących mi roszczeń związanych z wytoczonym przez w/w powództwem związanym z żądaniem zapłaty, ustalenia nieważności bądź ustalenia bezskuteczności poszczególnych zapisów Umowy kredytu hipotecznego (...), jaka została zawarta przeze mnie oraz w/w z Bank (...) S.A. w dniu 10 października 2006r.”.

Przedmiotem przelewu zgodnie z art. 509 k.c. jest wierzytelność, czyli prawo podmiotowe przysługujące wierzycielowi do żądania od dłużnika, aby spełnił świadczenie.

W sprawie niniejszej żądanie zasądzenia uzależnione jest od ustalenia, że umowa kredytu jest nieważna ex tunc, zaś ustalenie nieważności umowy uzależnione jest od tego, czy kredytobiorcy potwierdzą postanowienia abuzywne w niej zawarte. Ze złożonego oświadczenia nie wynika, że obejmuje ono przeniesienie na K. P. uprawnienia do nie potwierdzenia klauzul abuzywnych. K. P. rozumie to oświadczenie jako „przejęcie wszelkich zobowiązań i zwolnienie byłej żony z kredytu” k.1054 wyjaśnienia powoda). Wprawdzie przelew wierzytelności przez konsumenta dowodzi wyraźnie jego woli skorzystania z sankcji, którą ustanawia art. 385 ¹ § 1 k.c., a nie nieskorzystania z tej sankcji. (zob. uchwała SN z 6.04.2018r., III CZP 114/17), zatem oświadczenie zawarte na k .903 może być potraktowane jako przelew wierzytelności o zapłatę, ale roszczenie o ustalenie nieważności umowy nie stanowi wierzytelności a w sprawie niniejszej oprócz roszczenia o zapłatę dochodzone jest roszczenie o ustalenie nieważności umowy. Przekształcenia podmiotowe są zmianą umowy, natomiast skuteczna zmiana umowy może nastąpić pod warunkiem, że umowa została ważnie zawarta.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny przyjmując, że w sprawie zachodzi współuczestnictwo jednolite, a sąd I instancji nie wypełnił obowiązku wynikającego z art. 195 par. 1 i 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok na podstawie art 386 par. 4 k.p.c. i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania sądowi I instancji pozostawiając temu sądowi rozstrzygniecie o kosztach postępowania apelacyjnego zgodnie z art. 108 par. 2 k.p.c.

SSA Ewa Kaniok