Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 31 października 2022 r.

Sąd Rejonowy w Piszu I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: sędzia Magdalena Łukaszewicz

Protokolant: starszy sekretarz sądowy Anita Topa

po rozpoznaniu w dniu 25 października 2022 roku na rozprawie

sprawy z wniosku K. M.

z udziałem M. M., S. M., C. P. (1)

o stwierdzenie nabycia spadku po I. M. (1)

I.  stwierdza, że spadek po I. M. (1) c. I. i R.

zmarłej w dniu 02.07.2021r. w O.

ostatnio stale zamieszkałej w R.

na podstawie ustawy nabyli z dobrodziejstwem inwentarza:

-

córka C. P. (1) c. C. w 1/4 części,

-

syn M. M. s. C. w 1/4 części,

-

syn S. M. s. C. w 1/4 części,

-

syn K. M. s. C. w 1/4 części;

II.  zasądza od wnioskodawcy K. M. na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Piszu kwotę 707,12 zł (siedemset siedem złotych 12/100 groszy) tytułem nieuiszczonych kosztów sądowych;

III.  orzeka, iż zainteresowani ponoszą pozostałe koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie we własnym zakresie.

UZASADNIENIE

K. M. wniósł o stwierdzenie nabycia spadku po I. M. (1), zmarłej w dniu 2 lipca 2021 roku w O., przed śmiercią zamieszkałej w O., na postawie ustawy.

W uzasadnieniu wnioskodawca K. M. wskazał, że spadkodawczyni I. M. (1) w dniu śmierci była wdową. Po śmierci pozostawiła dzieci C. P. (1), M. M., S. M. oraz K. M.. W skład spadku nie wchodzi gospodarstwo rolne.

W odpowiedzi na wniosek uczestniczka C. P. (1) wniosła o otwarcie i ogłoszenie testamentu z dnia 27 czerwca 2021 roku własnoręcznego podpisanego i opatrzonego datą przez spadkodawczynię I. M. (1), zmarłą 2 lipca 2021 roku w O. i stwierdzenie, iż spadek z mocy testamentu nabyła w całości jej córka C. P. (1).

W uzasadnieniu odpowiedzi na wniosek uczestniczka postępowania wskazała, że w dniu 7 stycznia 2022 roku doręczono jej treść wniosku o stwierdzenie nabycia spadku. Uczestniczka wskazała, że spadkodawczyni pozostawiła testament własnoręczny.

Pozostali uczestnicy postępowania nie zajęli stanowiska w sprawie.

Sąd ustalił, co następuje.

Spadkodawczyni I. M. (2) z domu B. zmarła w dniu 2 lipca 2021 roku. Na stałe przed śmiercią zamieszkiwała w miejscowości O., gmina R..

W chwili śmierci była wdową. Pozostawiła po sobie czwórkę dzieci: K. M., M. M., S. M. oraz C. P. (2) z domu M..

(dowód: odpis skrócony aktu zgonu k. 6, odpis skrócony aktu urodzenia k. 6, 22, 23, 24)

Przed śmiercią, w dniu 27 czerwca 2021 roku, I. M. (1) sporządziła testament ustny, na mocy którego powołała do całości spadku swoją córkę C. P. (1). Oświadczenie spisała powołana do spadku C. P. (1). Świadkami sporządzenia testamentu ustnego były I. J., T. Z. i R. K.. Na testamencie I. M. (1) złożyła podpis własnoręcznie.

W dniu sporządzenia testamentu ustnego spadkodawczyni źle się czuła, puchły jej nogi, skarżyła się na zdrowie.

Nikt ze spadkobierców nie odrzucał spadku, nie zrzekał się dziedziczenia, ani nie został uznany za niegodnego dziedziczenia. Spadkodawczyni nie pozostawiła innych testamentów.

(dowody: zapewnienie spadkowe K. M. k. 37; testament k. 33; zeznania świadka I. J. e-protokół z 31.03.2022r. [00:10:05], [00:10:44], [00:13:31], [00:13:56], [00:14:18], [00:17:47], [00:18:55], [00:21:03], [00:24:31], [00:26:49] k. 101v-102 zeznania świadka R. K. e-protokół z 31.03.2022r. [00:32:07], [00:32:41], [00:33:56], [00:34:11], [00:35:29], [00:35:51], [00:36:24], [00:36:50], [00:37:29], [00:39:36], [00:39:51], [00:40:16], k. 102v-103; zeznania świadka T. Z. e-protokół z 31.03.2022r. [00:46:40], [00:48:06], [00:48:16], [00:49:26], [00:50:58], [00:51:20], [00:52:48], [00:59:44], [01:01:49], [01:02:23], k. 103-104; opinia biegłej wraz z opinią uzupełniającą k. 109-130, 194-213 )

Sąd zważył, co następuje.

Zgodnie z art. 926 § 1 k.c. prawo polskie zna dwa tytuły powołania do dziedziczenia: ustawę i testament. Tytuł powołania do spadku jest podstawowym i koniecznym wymogiem dziedziczenia.

Artykuł 926 § 2 k.c. wyraża generalną zasadę, iż powołanie do dziedziczenia z testamentu ma pierwszeństwo przed dziedziczeniem ustawowym. Zasada ta zabezpiecza pełną realizację swobody w dysponowaniu majątkiem na wypadek śmierci. Testamentowy tytuł powołania do spadku wyłącza – z zastrzeżeniem wyjątku określonego w art. 926 § 3 k.c. - powołanie z ustawy, także wówczas, gdy osoby powołane w testamencie należą do kręgu spadkobierców ustawowych.

Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą (art. 949 § 1 k.c.). Testament może być także sporządzony w formie aktu notarialnego (art. 950 k.c.). Przepis art. 952 § 1 k.c. stanowi natomiast, że jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków. Zgodnie z § 2 powołanego wyżej przepisu treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie. Natomiast z § 3 zdania pierwszego wynika, że w wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem.

Sąd nie miał wątpliwości co do istnienia obawy rychłej śmierci spadkodawczyni. I. M. (1) w dniu oświadczenia swojej ostatniej woli źle się czuła, planowała wizytę u lekarza. Zmarła pięć dni po sporządzeniu testamentu ustnego.

Odnosząc się do formy oświadczenia ostatniej woli, wskazać należy, że użyte w przepisie art. 952 § 2 k.c. pojęcie "osoba trzecia" powinno być rozumiane jako "osoba niezainteresowana", "postronna". Oznacza to, że spisać ustne oświadczenie spadkodawcy zawierające jego ostatnią wolę może osoba niezainteresowana treścią dokonanego przezeń rozrządzenia. Z grona osób, które czynności tej mogą dokonać, wyeliminowane więc - jako osoby zainteresowane - są zarówno osoby, które same uzyskują ze spadku jakąkolwiek korzyść (jako powołane do dziedziczenia, zapisobiercy, beneficjariusze polecenia), jak i osoby, których najbliżsi taką korzyść otrzymują. Ze względu na sytuację osoby sporządzającej pismo stwierdzające treść testamentu ustnego, porównywalną z sytuacją świadka testamentu, granice owego zainteresowania wyznacza stosowany w drodze analogii art. 957 k.c.

Oświadczenie spadkodawczyni spisała jej córka, C. P. (1), powołana do spadku w całości. Niewątpliwie zatem C. P. (1) nie jest osobą trzecią w rozumieniu ustawy. Stwierdzenie treści testamentu ustnego pismem przez nią sporządzonym, powoduje, że testament ten jest nieskuteczny i nie może stanowić podstawy stwierdzenia nabycia spadku.

Wadliwość stwierdzenia treści testamentu ustnego polegająca na spisaniu oświadczenia zawierającego ostatnią wolę spadkodawczyni przez osobę do tego nieuprawnioną nie wyklucza skuteczności testamentu, jeżeli jego treść została stwierdzona przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem stosownie do art. 952 § 3 k.c.

Ustawodawca wskazał, że treść testamentu ustnego można stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem w ciągu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku. Wskazany termin zostałby niewątpliwie zachowany, jeżeli przed jego upływem wszyscy świadkowie stawiliby się przed sądem i zeznawali. Jednak w judykaturze dokonano liberalnej wykładni niniejszej przesłanki, uznając, że termin byłby zachowany również w następujących przypadkach. Po pierwsze, do sądu wpłynęłoby pismo zawiadamiające o sporządzeniu testamentu ustnego przez spadkodawcę (art. 661 § 1 k.p.c.) z podaniem imion i nazwisk oraz adresów świadków tej czynności prawnej w terminie 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku. Po drugie do sądu wpłynąłby wniosek o stwierdzenie nabycia spadku z oznaczeniem imion i nazwisk oraz adresów świadków testamentu ustnego w terminie 6 miesięcy od dnia śmierci testatora. Po trzecie wniosek o przesłuchanie świadków testamentu ustnego z oznaczeniem ich tożsamości oraz adresów wpłynąłby do sądu w toku trwającego już postępowania w sprawie o stwierdzenie nabycia spadku, lecz przed upływem terminu przewidzianego w art. 952 § 3 k.c. Po czwarte do sądu wpłynąłby wniosek o stwierdzenie nabycia spadku na podstawie bliżej nieokreślonego testamentu przed nadejściem terminu 6 miesięcy od dnia otwarcia spadku, a sąd zaniechałby wezwania wnioskodawcy do uzupełnienia pisma procesowego przez określenie rodzaju testamentu. W powyższych przypadkach samo przesłuchanie świadków przez sąd mogłoby nastąpić po upływie terminu przewidzianego w art. 952 § 3. Wymaga jednak podkreślenia, że w judykaturze słusznie stwierdzono, że niedopuszczalne jest przesłuchanie przez sąd spadku w charakterze świadka testamentu ustnego osoby wskazanej po upływie terminu 6 miesięcy od dnia śmierci testatora, choćby postępowanie o stwierdzenie nabycia spadku wszczęto przed jego nadejściem.

Brak stwierdzenia treści testamentu ustnego w powyższy sposób z zachowaniem ustawowych terminów wyłącza prawną możliwość stwierdzenia treści ustnego rozrządzenia majątkiem na wypadek śmierci. W konsekwencji testament ustny jest bezskuteczny.

Spadkodawczyni zmarła 2 lipca 2021 roku. Termin stwierdzenia treści testamentu na podstawie art. 952 § 3 upłynął 2 stycznia 2022 roku. Uczestniczka postępowania przedłożyła sądowi informację o istnieniu testamentu ustnego w dniu 19 stycznia 2022 roku, a więc po terminie.

Sąd Najwyższy ocenił jako niedopuszczalne ustalenie treści testamentu ustnego na podstawie zeznań świadków, którzy zostali wskazani po upływie sześciu miesięcy od otwarcia spadku.

(Postanowienie SN z 13.05.2003 r., V CKN 186/01, LEX nr 1239065).

Mając na uwadze powyższe Sąd uznał, że testament spadkodawczyni sporządzony został z naruszeniem przepisu art. 952 § 2 i § 3 k.c. Dlatego jest bezskuteczny.

W konsekwencji dziedziczenie po spadkodawczyni I. M. (1) nastąpiło na podstawie przepisów ustawy kodeks cywilny.

W myśl art. 931 § 1 zdanie pierwsze k.c. w pierwszej kolejności powołane są z ustawy dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych.

Z powyższych względów Sąd stwierdził nabycie spadku po I. M. (1) w sposób podany w sentencji postanowienia.

Nadto, na podstawie art. 83 ust. 2 w zw. z art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tj. Dz.U. z 2020r., poz. 755), Sąd nakazał pobrać od wnioskodawcy na rzecz Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Piszu kwotę 707,12 zł tytułem zwrotu części wydatków na opinię biegłej, które tymczasowo wyłożone zostały przez Skarb Państwa. Dowód ten został przeprowadzony na wniosek K. M., albowiem kwestionował on autentyczność podpisu I. M. (1), zaś opinia wykazała, iż badany podpis złożyła spadkodawczyni.

Sąd orzekł, iż zainteresowani ponoszą pozostałe koszty postępowania związane ze swoim udziałem w sprawie we własnym zakresie na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.