Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 marca 2022 r.

Sąd Okręgowy w Piotrkowie Trybunalskim II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 marca 2022 r. w Piotrkowie Trybunalskim

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B.

przeciwko M. S.

o zapłatę

na skutek apelacji wniesionych przez obie strony

od wyroku Sądu Rejonowego w Tomaszowie Mazowieckim

z dnia 13 lipca 2021 r. sygn. akt I C 1138/20

1.  z obu apelacji zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie „1” w ten sposób, że zasądzoną w nim kwotę 5.474,00 zł, obniża do kwoty 4.644,00 (cztery tysiące sześćset czterdzieści cztery) złote z odsetkami umownymi za opóźnienie w wysokości dwukrotności odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 3 maja 2020 r. do dnia zapłaty od kwoty 4.188,81 (cztery tysiące sto osiemdziesiąt osiem złotych osiemdziesiąt jeden groszy) oraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 20 maja 2020 r. do dnia zapłaty od kwoty 455,19 (czterysta pięćdziesiąt pięć złotych dziewiętnaście groszy), a w pozostałej części oddala powództwo;

b)  w punkcie „3” w ten sposób, że zasądzoną w nim kwotę 870,00 (osiemset siedemdziesiąt) złotych obniża do kwoty 425,00 (czterysta dwadzieścia pięć) złotych;

2.  oddala apelację powoda i pozwanego w pozostałej części;

3.  zasądza od powoda (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w B. na rzecz pozwanego M. S. kwotę 10,00 (dziesięć) złotych tytułem zwrotu kosztów procesu za instancję odwoławczą.

Paweł Hochman

Sygn. akt II Ca 23/22

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 13 lipca 2021 roku Sąd Rejonowy w Tomaszowie Maz. zasądził od pozwanego M. S. na rzecz powoda (...) S.A. z siedzibą w B. kwotę 5.474 złotych z odsetkami umownymi za opóźnienie równymi dwukrotności wysokości odsetek ustawowych za opóźnienie od dnia 3 maja 2020 roku do dnia zapłaty (pkt 1), oddala powództwo w pozostałej części (pkt 2) oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda 870 złotych tytułem zwrotu kosztów procesu z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia, którym je zasądzono do dnia zapłaty (pkt 3).

Podstawę powyższego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne Sądu Rejonowego:

Pozwany M. S. zawarł w dniu 17 września 2019 roku z powodem (...) S.A. z siedzibą w B. umowę pożyczki gotówkowej nr (...), mocą której zaciągnął zobowiązanie opiewające na całkowitą kwotę udzielonej pożyczki – 4.000 złotych, całkowitą kwotę do zapłaty – 9.288 złotych. Pożyczkobiorca zobowiązał się zwrócić kwotę pożyczki w 36 miesięcznych ratach po 258 złotych każda.

Zgodnie z umową, w związku z udzieleniem pożyczki, pożyczkobiorca zobowiązany był ponieść następujące koszty: 129 złotych opłaty przygotowawczej, 3.071 złotych prowizji, wynagrodzenie z tytułu przyznania na wniosek pożyczkodawcy „twojego pakietu” – 800 złotych. Całkowity koszt pożyczki ustalono na kwotę 5.288 złotych.

Na zabezpieczenie zobowiązania wynikającego z umowy pożyczki pozwany wystawił i podpisał weksel własny in blanco „nie na zlecenie”, który miał być ważny do momentu całkowitej spłaty pożyczki.

Na poczet zobowiązania pozwany dokonał 3 wpłat na łączną kwotę 776 złotych, po czym zaprzestał spłacania zobowiązania.

Pismem z dnia 28 lutego 2020 roku powód wezwał pozwanego do zapłaty zaległych 2 rat pożyczki w terminie 7 dni pod rygorem wypowiedzenia umowy pożyczki. Zakreślony termin upłynął bezskutecznie.

Pismem z dnia 2 kwietnia 2020 roku zatytułowanym wypowiedzenie umowy pożyczki wraz z wezwaniem do wykupu weksla, powód dokonał wypowiedzenia umowy pożyczki oraz wezwał do wykupu weksla, wzywając jednocześnie do zapłaty kwoty 8.451,43 złotych.

Przy tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy uznał, że powództwo zasługiwało na uwzględnienie w części.

W rozpoznawanej sprawie powód dochodził zapłaty przez pozwaną sumy z weksla. Strona powodowa wykazała, że jest legitymowana czynnie do dochodzenia roszczenia z weksla, albowiem złożyła do akt oryginał weksla, z którego wynika, że jest remitentem.

W pierwszej kolejności rozważyć należało, czy weksel jest ważny, w szczególności czy spełnia wymogi określone w art. 101 prawa wekslowego.

Przepis ten stanowi, że weksel własny zawiera: nazwę „weksel” w samym tekście dokumentu, w języku, w jakim go wystawiono (pkt 1); przyrzeczenie bezwarunkowe zapłacenia oznaczonej sumy pieniężnej (pkt 2); oznaczenie terminu płatności (pkt 3); oznaczenie miejsca płatności (pkt 4); nazwisko osoby, na której rzecz lub na której zlecenie zapłata ma być dokonana (pkt 5); oznaczenie daty i miejsca wystawienia wekslu (pkt 6); podpis wystawcy wekslu (pkt 7)”.

W ocenie Sądu Rejonowego analiza weksla przedłożonego przez powoda w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że zawiera on wszystkie elementy wskazane w art. 101 Prawa wekslowego. Tym samym nie zachodzi wada formalna weksla powodująca jego nieważność.

Wystawienie weksla własnego rodzi po stronie wystawcy w stosunku do remitenta zobowiązanie zapłaty sumy wekslowej. Jednakże wystawienie weksla samo w sobie nie stanowi nigdy podstawy ekonomicznej zaciągnięcia zobowiązania wekslowego. Podstawa ta znajduje się zawsze poza stosunkiem wekslowym i ma swoje źródło w jakimś stosunku cywilnoprawnym łączącym wystawcę z remitentem weksla. Wystawienie weksla ma na celu albo nowację istniejącego zobowiązania wystawcy albo też zabezpieczenie takiego zobowiązania już istniejącego lub mogącego powstać w przyszłości na gruncie określonego stosunku cywilnoprawnego. W wypadku, gdy wystawienie weksla ma na celu zabezpieczenie wierzytelności, zobowiązanie cywilne wystawcy nie wygasa, lecz istnieje nadal. Wskutek tego wierzycielowi przysługuje, obok roszczenia pierwotnego wynikającego ze stosunku cywilnoprawnego, nowe roszczenie oparte na wekslu. Oczywiście przedmiot obu roszczeń jest ten sam i zaspokojenie wierzyciela następuje tylko raz, przy czym z chwilą zaspokojenia wygasa zobowiązanie dłużnika i wierzyciel powinien zwrócić mu weksel.

Nie budzi wątpliwości, że roszczenie z weksla ma charakter abstrakcyjny, co oznacza, niedopuszczalność badania istnienia, ważności i wadliwości stosunku podstawowego art. 17 prawa wekslowego. Jednakże przepisy prawa wekslowego przewidują wyjątki od tej zasady, tj. możliwość badania stosunku podstawowego, która jest znacznie szersza w przypadku weksla in blanco i znacznie węższa w przypadku weksla zupełnego.

W przedmiotowej sprawie mamy do czynienia właśnie z pierwszą z tych sytuacji czyli wystawiony weksel był wekslem in blanco.

Weksle własne in blanco są w praktyce często stosowanym sposobem zabezpieczenia roszczeń. Taka forma zabezpieczenia roszczeń jest również dopuszczalna umowach o kredyt konsumencki. Zgodnie z art. 41 ust. 1 ustawy z dnia 12 mała 2011 roku o kredycie konsumenckim (tekst jedn. Dz. U. z 2016 roku, poz. 1528 ze zm.) weksel lub czek konsumenta wręczony kredytodawcy w celu spełnienia lub zabezpieczenia świadczenia wynikającego z umowy o kredyt konsumencki powinien zawierać klauzulę „nie na zlecenie” lub inną równoznaczną.

W razie przeniesienia posiadania weksla zabezpieczającego umowę o kredyt konsumencki przez kredytodawcę na inną osobę, nawet wbrew jego woli, odpowiada on za wynikłą stąd dla konsumenta szkodę (art. 41 ust. 2 i 3 ww. ustawy).

Ratio legis opisanej regulacji odnośnie opatrzenia weksla in blanco stosowanego w umowach o kredyt konsumencki klauzulą „nie na zalecenie” lub klauzulą równoznaczną jest fakt, że w przypadku oparcia roszczenia pozwu przeciwko pożyczkobiorcy przez pożyczkodawcę o stosunek wekslowy w wyniku wypełnienia weksla gwarancyjnego, istnieje dla pożyczkodawcy możliwość podniesienia zarzutu nieprawidłowego wypełnienia weksla i w istocie przeniesienia sporu o roszczenie z weksla na grunt stosunku podstawowego, którego weksel in blanco był zabezpieczeniem.

Sąd I instancji przychylił się do poglądu reprezentowanego w doktrynie i orzecznictwie, a będącego konsekwencją przedstawionych rozważań, że dla przyjęcia ważności i istnienia zobowiązania wekslowego z weksla in blanco, trzeba przyjąć obowiązek istnienia ważnego zobowiązania podstawowego (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2010 roku w sprawie II CSK 296/10 oraz z dnia 26 września 2013 roku w sprawie II CSK 719/12). Z kolei w wyroku z dnia 9 września 2004 roku w sprawie II CK 499/03) Sąd Najwyższy stwierdził, że okoliczność, że roszczenie wekslowe nie uległo przedawnieniu, nie zwalnia sądu od rozważenia, czy weksel został uzupełniony zgodnie z umową, w szczególności, czy w chwili jego uzupełnienia istniało nieprzedawnione roszczenie. W uzasadnieniu tego orzeczenia Sąd Najwyższy wskazał, że niezgodne z zasadami zawartymi w deklaracji wekslowej wypełnienie weksla in blanco może uzasadniać zarzuty dłużnika prowadzące do uwolnienia się od odpowiedzialności wekslowej (np. w wypadku, gdy wypełniający w ogóle nie był do tego uprawniony lub gdy do wypełnienia weksla doszło wtedy, gdy prawo to już nie istniało) albo prowadzące do ograniczenia odpowiedzialności tylko do takich granic, w jakich istniałoby w razie wypełnienia prawidłowego.

Ponadto o prawie do badania stosunku podstawowego przez sąd z urzędu, będącego podstawą wystawienia weksla, w stosunkach z konsumentami, przesądził Trybunał Sprawiedliwości w najnowszym orzeczeniu Trybunału Sprawiedliwości UE z dnia 13 września 2018 roku w sprawie C-176/17, w którym stwierdził, że sąd orzekając w sprawie z udziałem konsumenta, gdzie wierzytelność jest zabezpieczona wekslem (a także w przypadku przeniesienia praw z umowy pierwotnej na inny podmiot), jest uprawniony do badania stosunku podstawowego, na podstawie którego wystawiono weksel, zwłaszcza w zakresie tzw. klauzul abuzywnych czyli przesłanek art. 3851 i n k.c.

Dokonując oceny kwot wskazanych w umowie zawartej przez strony, Sąd Rejonowy doszedł do wniosku, że postanowienia zawarte w umowie stanowią tzw. klauzule abuzywne w rozumieniu art. 385 ¹ k.c., stanowiącego zresztą implementację do prawa polskiego dyrektywy nr 93/13/EWG w sprawie nieuczciwych warunków w umowach konsumenckich. Kompetencja sądu do zbadania z urzędu tego, czy klauzula w umowie jest postanowieniem nieuczciwym, stanowi w tej sytuacji zarówno środek do realizacji celu określonego w art. 6 dyrektywy 93/13, to znaczy uniemożliwienia związania konsumenta nieuczciwym postanowieniem, jak i do przyczynienia się do osiągnięcia celu art. 7 tej dyrektywy, ponieważ przeprowadzenie przez sąd z urzędu takiej oceny może działać jako czynnik odstraszający oraz przyczynić się do zapobiegania nieuczciwym warunkom w umowach zawieranych pomiędzy konsumentami a sprzedawcami lub dostawcami (m.in. wyrok Trybunału Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2002 roku w sprawie C-473/00 oraz z dnia 27 czerwca 2000 roku w sprawie C-240/98), zgodnie z treścią którego postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny (§ 1). Zgodnie z § 2, jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. Za nieuzgodnione indywidualnie uważa się te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu. W szczególności odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta. Ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (§ 3 i 4).

Powód w piśmie z dnia 5 lutego 2021 roku powoływał się na okoliczność, że zawarte w umowie pożyczki jej koszty nie przekraczają limitów pozaodsetkowych kosztów kredytu określonych w ustawie z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim. Nie oznacza to jednak, że obciążenie całością tych kosztów było zgodne z prawem i uzasadnione.

W przypadku umowy stron nie budzi wątpliwości, że została ona zawarta przy użyciu wzorca umowy (formularza), o czym świadczy z jednej strony masowość zawieranych umów przez powoda oraz identyczność ich brzmienia w stosunku do różnych klientów, a także fakt, że w formularzu wszystkie dane są wpisane komputerowo.

Ponadto nie budzi również wątpliwości, że postanowienia w niej zawarte dot. przede wszystkim wynagrodzenia są dla strony pozwanej rażąco niekorzystne, rażąco naruszając jej interesy.

Jak podniósł Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z dnia 14 września 2011 roku w sprawie VI ACa 291/11 określenie „rażąco” należy stosować do znacznego odchylenia przyjętego uregulowania od zasady uczciwego wyważenia praw i obowiązków, natomiast za rażące naruszenie interesów konsumenta nieusprawiedliwioną dysproporcję praw i obowiązków na jego niekorzyść w określonym stosunku obligacyjnym (por. wyrok Sąd Apelacyjny w Warszawie z dnia 14 grudnia 2010 roku w sprawie VI ACa 487/10).

Zdaniem Sądu I instancji w przypadku umowy stron właśnie z taka rażącą dysproporcją praw i obowiązków stron, na niekorzyść konsumenta mamy do czynienia.

Powód nie wykazał, że całość kwoty pozaodsetkowych kosztów pożyczki odpowiada rzeczywistym kosztom związanym z jej udzielenie.

Koszty związane z udzieleniem przedmiotowej pożyczki zostały przez powoda przedstawione w piśmie procesowym z dnia 5 lutego 2021 roku.

Jako uzasadnione koszty Sąd Rejonowy w niniejszej sprawie uznał jedynie: zapłaconą przez pożyczkodawcę kwotę podatku dochodowego od osób prawnych od kwoty udzielonej pożyczki 19% od 4.000 złotych = 760 złotych, wynagrodzenie za pośrednictwo w udzieleniu pożyczki wypłacone na rzecz pośrednika 232,20 złotych, koszt pozyskania kapitału 8,9 %, co od kwoty kapitału 4.000 złotych daje 356 złotych.

Suma rzeczywistych wymienionych wyżej kosztów związanych z udzieleniem przedmiotowej pożyczki wyniosła zatem 1348,20 zł. Za niekwestionowaną Sąd uznał również naliczoną przez pożyczkodawcę opłatę przygotowawczą w kwocie 129 zł.

Wynagrodzeniem za korzystanie z cudzego kapitału są odsetki umowne w wysokości nie przekraczającej wysokości odsetek maksymalnych za opóźnienie.

Zdaniem Sądu Rejonowego powodowi z tytułu udzielenia niniejszej umowy pożyczki należy się kwota 4.000 złotych kapitału, 1.348,20 złotych rzeczywistych pozaodsetkowych kosztów, 129 złotych opłaty przygotowawczej, 772,80 złotych odsetek umownych, czyli łącznie 6.250 złotych. Kwotę tę należało pomniejszych o sumę dokonanych przez pozwanego wpłat na poczet zobowiązania 776 złotych, co daje zasądzoną w wyroku kwotę 5.474 złotych.

O odsetkach od powyżej kwoty orzeczono na podstawie art. 481 § 1 k.c.

W pozostałej części powództwo należało natomiast oddalić jako nieudowodnione.

Odnosząc się do kwestii skuteczności i zasadności dokonanego wypowiedzenia, to stwierdzić należy iż możliwość dokonania wypowiedzenia wynika wprost z punktu 8.1. umowy Pisma zostały nadane listem poleconym za pośrednictwem Poczty Polskiej. Powód nie może kwestionować, że były podstawy do wypowiedzenia, skoro dokonał wpłat tylko 3 rat, przy czym ostatniej w grudniu 2019 roku.

Od powyższego wyroku wniosły apelacje obie strony postępowania.

W apelacji z dnia 22 grudnia 2022 roku (data nadania w placówce pocztowej) pełnomocnik pozwanego M. S. zarzucił wyrokowi naruszenie:

1. art. 5 w zw. z art. 101, art. 102 i art. 104 Prawa wekslowego poprzez pominięcie i nierozważenie roszczenia formułowanego w oparciu o weksel i zasądzenie odsetek umownych za opóźnienie w równowartości dwukrotności odsetek ustawowych, chociaż weksel i deklaracja wekslowa takiego nie zawierały;

2. art. 10 w zw. z art. 101, art. 102 i art. 104 Prawa wekslowego, art. 720 k.c. i art. 359 k.c. w zw. z art. 3, art. 54 ust. 2 i art. 47 ustawy o kredycie konsumenckim, art. 58 § 1, 2 i 3 k.c. i art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 385 ¹ k.c. i art. 385 ² k.c., art. 353 k.c. i art. 354 k.c. w zw. z art. 720 k.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c. z uwagi na:

a) błędne pominięcie i nierozważenie roszczenia formułowanego w oparciu o weksel, mimo że powód dochodził zapłaty z uzupełnionego weksla in blanco o charakterze gwarancyjnym oraz treści deklaracji wekslowej;

b) błędne przyjęcie, że powód uzupełnił weksel zgodnie z deklaracją wekslową co do zasądzonego roszczenia, podczas gdy: odsetki umowne i in. koszty są nienależne; zasądzenie powództwa z uwagi na wypowiedzenie umowy pożyczki chociaż jest ono nieskuteczne; pominięcie treści deklaracji wekslowej, wezwania do zapłaty i wypowiedzenia oraz daty wymagalności roszczenia wekslowego (płatności weksla; pominięcie sumy wpłat pozwanego i przyjęcie, że miał zadłużenie w chwili wezwania do zapłaty (i wypowiedzenia umowy);

3. art. 3, art. 5 pkt 7 i 12, art. 25 ust. 1 pkt 1, art. 54 ust. 1 i 2, art. 30 ust. 1 pkt 6 i 7, art. 47 w zw. z art. 45 ust. 1 ustawy o kredycie konsumenckim w zw. z art. 353 ¹ k.c. i art. 353 ² k.c. w zw. z art. 720, art. 395 k.c. i art. 481 § 1 i 2 k.c., art. 385 ¹ k.c., art. 385 ² k.c., art. 210 § 2 i art. 316 § 1 k.p.c. poprzez ich niezastosowanie z urzędu, mimo że umowa pożyczki w pkt 1.1, 1.2 i 1.4 obejmuje naliczanie odsetek od kredytowanych kosztów pożyczki i przyjęcie za zasadne zadłużenia podawanego przez powoda w zakresie odsetek i ich rozliczenia;

4. art. 383 ¹ k.c. i art. 385 ² k.c. w zw. z art. 36a art. 3 ustawy o kredycie konsumenckim poprzez przyjęcie, że prowizja, opłata za Twój Pakiet i opłata przygotowawcza są należne do wysokości poniesionych kosztów i nie wynikają z klauzul abuzywnych oraz że klauzula abuzywna może być modyfikowana przez sąd.

5. na skutek obrazy ww. przepisów prawa błąd w ustaleniach faktycznych polegający na nieustaleniu:

a) umowy pożyczki (pkt 1.1, 1.2 i 1.4) w zakresie naliczenia odsetek od kredytowanych kosztów;

b) treści deklaracji wekslowej w zakresie przyczyn uzupełnienia weksla i treści umowy w zakresie przyczyn wypowiedzenia (pkt 8);

c) treści wypowiedzenia umowy pożyczki, z którego wynikało, że w jego dacie weksel był już uzupełniony;

d) wysokości spłat pozwanego na rzecz powoda na datę wezwania do zapłaty umowy pożyczki;

e) ilości i wysokości rat pożyczki wymagalnych na chwilę wezwania do zapłaty i wypowiedzenia umowy pożyczki;

f) kwoty zadłużenia wskazanej w wezwaniu do zapłaty i wskazanych w nim rat zdaniem powoda nieuregulowanych oraz ich wysokości,

g) terminu płatności weksla przedstawionego w nin. sprawie;

h) błędnego wyliczenia odsetek umownych od kosztów pożyczki.

6. art. 100 k.p.c. poprzez stosunkowego rozłożenie kosztów procesu, podczas gdy koszami należy obciążyć w całości powoda.

Wskazując na powyższe apelujący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwo w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty oraz kosztów procesu za instancję odwoławczą wedle norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie w zapłacie od uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

W odpowiedzi na apelację pozwanego pełnomocnik powoda wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie zgodnie z treścią art. 98 § 1 ¹ k.p.c.

W apelacji z dnia 23 grudnia 2021 roku (data nadania w placówce pocztowej) pełnomocnik powoda (...) S.A. z siedzibą w B. zaskarżył wyrok w części oddalającej powództwo zarzucają mu obrazę prawa materialnego tj.:

1) art. 385 ¹ § 1 k.c. w zw. z art. 36a ust. 2 ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim poprzez jego błędną wykładnię skutkującą nieuzasadnionym przyjęciem, że postanowienia umowy pożyczki w szczególności w zakresie: opłaty za tzw. Twój Pakiet oraz wynagrodzenia prowizyjnego są abuzywne, pomimo, że ustawa nie zakazuje powódce pobierać ww. opłat, strony ułożyły stosunek prawny wedle swego uznania, a postanowienia umowy są sformułowane w sposób jednoznaczny, jasny i precyzyjny, a ponadto usługa „Twój pakiet” jest całkowicie fakultatywna wybierana na etapie składania wniosku, z kolei wynagrodzenie prowizyjne jest świadczeniem wpisanym wprost i w sposób jasny, co wyklucza kontrolę abuzywności, a ponadto koszty te mieszczą się w kryterium ustawowym maksymalnych kosztów pozaodsetkowych, przez co ewentualne naruszenie interesów konsumenta nie ma charakteru „rażącego”;

2) art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 65 k.c. w zw. z pkt 1.4 b) i c) oraz 1.2 Umowy pożyczki poprzez nieuprawnioną ingerencję w treść umowy i obniżenie arbitralne wysokości prowizji, wynagrodzenia za „Twój pakiet” oraz odsetek kapitałowych, podczas gdy takie działanie sądu nie znajduje oparcia w przepisach prawa, a sąd także nie wskazał na jakiej podstawie dokonuje wskazanych modyfikacji umowy;

3) art. 10 ustawy z 28 kwietnia 1936 roku - Prawo wekslowe w zw. z art. 6 k.c. poprzez nieuprawnioną ingerencję w stosunek podstawowy w sytuacji, gdy powództwo zostało oparte na podstawie weksla in blanco, a tym samym sprawa niniejsza zyskała charakter sprawy wekslowej powodując, iż obowiązek udowodnienia wad wypełnionego weksla, niezgodności z deklaracją wekslową czy też nieistnienia zobowiązania, bądź wykazana, iż zobowiązanie to nie opiewa na kwotę wskazaną w treści weksla zgodnie z zawartym przez strony porozumieniem, a także w zakresie zarzutu niewykazania konkretnych i realnych kosztów poniesionych w związku z zawarciem umowy obarcza stronę pozwaną.

Wskazując na powyższe apelujący wniósł zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie żądania pozwu w całości, tj. zasądzenie dodatkowo kwoty 3.067,43 złotych, bądź ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji.

W odpowiedzi na apelację powoda pełnomocnik pozwanego wniósł o jej oddalenie oraz o zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów postępowania w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się orzeczenia do dnia zapłaty.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Wniesione przez obie strony apelacje zasługiwały na częściowe uwzględnienie.

Analiza wniesionych apelacji upoważnia do stwierdzenia, że stanowiące podstawę rozstrzygnięcia ustalenia Sądu pierwszej instancji nie są z punktu widzenia stron postępowania sporne. Ustalenia te Sąd Okręgowy przyjmuje więc za własne i wskazuje jako podstawę przedmiotowego rozstrzygnięcia. Przedmiotowe stanowisko należy uzupełnić przypomnieniem, że w ramach zarzutów apelacyjnych pełnomocnik pozwanego wskazał na błąd w ustaleniach faktycznych polegający na nieustaleniu, niektórych elementów treści dokumentów, w oparciu o które był kształtowany stosunek prawny między stronami; umowy pożyczki, deklaracji wekslowej, wypowiedzenia umowy pożyczki, weksla, wezwania do zapłaty oraz pominięciu stanu zadłużenia pozwanego na rzecz powoda na datę wezwania do zapłaty umowy pożyczki.

Nie dostrzegając podstaw do dokonania uzupełnienia ustaleń faktycznych o sygnalizowane przez pełnomocnika pozwanego elementy, Sąd Okręgowy przypomina, że przedmiotem ustaleń faktycznych winny być okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia (art. 227 k.p.c.). W przedmiotowej sprawie wniosek pozwanego mógłby być uzasadniony tylko w przypadku uwzględnienia zaprezentowanej w skardze apelacyjnej koncepcji prawnej zmierzającej do modyfikacji w praktyce całej zawartej między stronami umowy i co za tym idzie przyjęcia, że również wystawiony przez powoda weksel nie został prawidłowo wypełniony i może stanowić podstawy dochodzonego roszczenia. Sąd Okręgowy nie podziela zasygnalizowanej argumentacji co w praktyce skutkuje uznaniem, że ustalenia faktyczne przyjęte za podstawę rozstrzygnięcia nie wymagają uzupełnienia.

Uwzględniając charakter zawartych w skargach apelacyjnych zarzutów uznać należy, że punktem wyjścia dla uzasadnienia rozstrzygnięcia Sądu Okręgowego winna być ocena treści umowy łączącej strony pod kątem abuzywności zawartych w niej postanowień.

W ocenie Sądu Okręgowego trafny okazał się zarzut pełnomocnika strony powodowej dotyczący niezasadnego uznania za abuzywne postanowienia umowy dotyczącego wynagrodzenia prowizyjnego w kwocie 3.071 złotych.

Na uwagę zasługuje, że zakwestionowana prowizja stanowi pozaodsetkowy koszt kredytu, a jej wysokość odpowiada właściwym przepisom, tj. art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim (tekst jedn. Dz. U. z 2022 r., poz. 246), bowiem została ustalona w oparciu o wzór: (...) < (K x 25%) + (K x n/r x 30%), gdzie: (...) oznacza maksymalną wysokość pozaodsetkowych kosztów kredytu; K - całkowitą kwotę kredytu ( (...)); n - okres spłaty wyrażony w dniach, a R - liczbę dni w roku. Skoro zaś sam ustawodawca w celu ochrony konsumentów zdefiniował pojęcie nadmiernych pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, wskazując w ust. 3 powołanego unormowania, że nie należą się one w części przekraczającej maksymalne pozaodsetkowe koszty kredytu obliczone w sposób określony w ust. 1 lub całkowitą kwotę kredytu, to tym samym co do zasady należy przyjmować, że koszty mieszczące się we wskazanych ramach interesu podmiotów chronionych ustawą o kredycie konsumenckim nie naruszają.

W uzupełnieniu powyższych uwag należy przypomnieć, ze limity wyznaczone przez przywołany wyżej przepis art. 36a ustawy z dnia 12 maja 2011 roku o kredycie konsumenckim mają nie tylko funkcję ochronną względem kredytobiorców narażonych na skrajnie niekorzystne rozwiązania, ale pełnią również funkcję gwarancyjną w stosunku do kredytodawców, którzy posiłkując się przepisami ustawy określają adresowane do konsumentów oferty. W ocenie Sąd Okręgowego formą wynagrodzenia za korzystanie z cudzego kapitału są nie tylko odsetki, które, co oczywiste pełnią także funkcję waloryzacyjną, a więc kompensują spadek wartości nabywczej pieniądza. Powyższe może mieć istotne znaczenie w sytuacji, gdy spłata zobowiązania pieniężnego jest rozciągnięta w czasie. Taka okoliczność zaistniała w przedmiotowej sprawie, udzielona pożyczka nie miała „chwilowego” charakteru skoro jej spłata miała nastąpić w okresie trzech lat.

Za istotny z punktu widzenia oceny czy umowa nie zawiera klauzul abuzywnych uznać należy wskazanie w niej całkowitego kosztu kredytu. Pojęcie to co znamienne obejmuje wszelkie elementy kosztów, które konsument jest zobowiązany ponieść w związku z określoną umową o kredyt konsumencki.

Art. 5 pkt 6 lit. a - b powołanej ustawy o kredycie konsumenckim wylicza także opłaty, prowizje i marże; przy czym wyliczenie rodzajów kosztów ma charakter przykładowy. Pożyczkodawca zawarł umowę w ramach prowadzanej działalności gospodarczej nakierowanej na osiąganie zysku. Dla jego uzyskania konieczne jest przede wszystkim pokrycie kosztów działalności: wynajmu pomieszczeń, zatrudnienia pracowników, działań marketingowych, windykacyjnych, zużycia paliwa, amortyzacji samochodów służbowych, obsługi teleinformatycznej, ciężarów publicznoprawnych, zakupu koniecznego wyposażenia, materiałów biurowych, przesyłu korespondencji itp. Opłaty, marże i prowizje nie wiążą się zatem jedynie z obsługą i kosztami danego stosunku zobowiązaniowego, lecz – w stosownej części – wszelkich kosztów ponoszonych przez przedsiębiorcę i stanowią należne zryczałtowane wynagrodzenie za przeprowadzenie całego procesu, składającego się zarówno z czynności faktycznych, jak i prawnych, mających na celu udzielenie pożyczki. Dla ustalenia wysokości usprawiedliwionych kosztów kredytu, nie bez znaczenia pozostaje również problematyka związana z niespłacalnością kredytów konsumenckich. W przypadku instytucji pożyczkowych możliwość weryfikacji części informacji na temat potencjalnego pożyczkobiorcy jest ograniczona, podobnie zazwyczaj obniżone są również wymagania w zakresie tzw. „zdolności kredytowej” a zatem towarzyszy tym instytucjom wyższe niż w przypadku banków ryzyko kredytowe, rozumiane jako zagrożenie niewywiązania się dłużnika ze zobowiązań powstałych na podstawie umowy pożyczki gotówkowej. Tym samym prowizja stanowi swego rodzaju element rekompensaty ryzyka ewentualnego braku spłaty zaciągniętej przez pożyczkobiorcę pożyczki. Jednocześnie należy podkreślić, że nakładając w ustawie o kredycie konsumenckim na pożyczkodawcę szereg obowiązków, ustawodawca nie wprowadził wymogu specyfikowania, w jaki sposób wyliczona została pobrana prowizja, poprzez wyliczenie konkretnych kosztów, jakie ma pokryć, ryzyka, jakie ma zabezpieczyć, planowanego zysku. W konsekwencji trudno wyobrazić sobie sytuację, iż każdorazowo każdy konsument, już po nabyciu rzeczy lub usługi, uzyska uprawnienie do zanegowania wysokość wynagrodzenia, które było mu wcześniej znane, poprzez żądanie wykazania i wyliczenia jego składników, w szczególności poprzez wykazanie jaka jego część stanowiła koszty związane z działalnością przedsiębiorcy.

Podsumowując, zastrzeżenie w postanowieniach zawartej umowy prowizji jako dodatkowego kosztu pożyczki, niezależnego od odsetek kapitałowych, jest nie tylko dopuszczalne w przypadku kredytów konsumenckich, udzielanych na podstawie przepisów ustawy o kredycie konsumenckim przez przedsiębiorców, ale także stanowi powszechnie akceptowalną praktykę rynkową, stosowaną nie tylko wśród instytucji pożyczkowych, ale także i innych instytucji sektora finansowego.

W uzupełnieniu powyższych uwag wskazać należy, że zgodnie z art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W omawianej sprawie wysokość opłaty prowizyjnej należnej powodowi za udzielenie pożyczki w kwocie 4.000 złotych wyniósł 3.071 złotych, co w przeliczeniu na trzyletni okres kredytowania wynosi 1.023,66 złotych rocznie.

Tak określona prowizja nie jest w ocenie Sądu Okręgowego rażąco zawyżona i nie narusza dobrych obyczajów.

Wobec powyższego, zgodzić należy się z zarzutem pełnomocnika powódki, że uznanie całości wysokości opłaty prowizyjnej za abuzywną przez Sąd I instancji było niezasadne.

Powyższe rozważania nie uprawniają jednak do stwierdzenia, zawartej między stronami umowie nie można postawić skutecznego zarzutu opartego na powołanym przepisie art. 385 ¹ k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego poddana kontroli umowa rażąco naruszała interesy konsumenta w zakresie w jakim przewidywała, że zapłata wynagrodzenia za korzystanie z pożyczonych środków określona jako „prowizja”, została uniezależniona od długości trwania umowy i naliczona już w dacie jej zawarcia. Powód mógł tym samym domagać się skutecznie prowizji tylko za okres obowiązywania umowy, w dacie w której umowa została skutecznie rozwiązana uprawnienie do jej zapłaty wygasło. Skoro bowiem prowizja ma między innymi rekompensować kredytodawcy koszty związane z obsługą dłużnika i koszty towarzyszące, o tyle jest ona zasadna tak długo, jak długo trwa stosunek zobowiązaniowy w pierwotnie ustalonej przez strony formie. Innymi słowy – w niniejszej sprawie zasadne jest naliczanie przez powoda prowizji tak długo, jak pozwany spłacał raty pożyczki, a zatem był „obsługiwany” przez powoda. W sytuacji, w której na skutek wypowiedzenia umowy i wezwania do zapłaty całość zadłużenia roszczenie to stało się wymagalne, brak jest podstaw do dalszego naliczania prowizji.

W omawianej sprawie umowa między stronami została zawarta w dniu 17 wrześniu 2019 roku, jej skuteczne wypowiedzenie nastąpiło na początku kwietnia 2020 roku. Umowa trwała około 6 miesięcy, a więc przez około 16,66 % przewidzianego na wstępie okresu i tylko za ten okres należy się prowizja, której wysokość winna być ustalona proporcjonalnie. W ocenie Sądu Okręgowego, skoro prowizja jest należna za czas trwania umowy, a umowa była skutecznie realizowana w 16,66 %, to jedynie w takiej części pozwana winna zapłacić przypadającą na nią prowizję. Tym samym, ustalając wysokość zasądzonej kwoty, Sąd przyjął, że jedynie kwota 512 złote tytułem prowizji może być uznana jako zasadna i w tym zakresie powództwo podlegało uwzględnieniu.

Sąd Okręgowy tożsame kryteria oceny roszczenia powoda zastosował w stosunku do żądania zapłaty wynagrodzenia z tytułu tzw. „Twojego pakietu”. W przedmiotowej sprawie brak jakichkolwiek dowodów potwierdzających tezę zawarcie umowy w tej części nie zostało indywidualnie uzgodnione chociażby w tym znaczeniu, że jej akceptacja nie była konsekwencją dobrowolnej decyzji pożyczkobiorcy ale stanowiła obligatoryjny element umowy pożyczki bez akceptacji którego nie powód nie zgodziłby się na jej udzielenie.

Przepis art. 385 ¹ § 3 k.c. wprowadza wprawdzie domniemanie, w myśl którego nie są indywidualnie uzgodnione te postanowienia, które zostały przejęte z wzorca zaproponowanego przez kontrahenta. Zastosowanie tego domniemania warunkuje jednak w ocenie Sądu Okręgowego przyjęcie, że wzorzec zawierający dodatkowe postanowienia stanowił obligatoryjny składnik umowy głównej i co równie ważne jego przyjęcie nie było dowolne.

W niniejszej sprawie nawet przyjmując, że powód zawierając umowę z pozwanym posługiwał się wzorcem, na treść którego pozwany mógł mieć rzeczywisty wpływ, nie sposób uznać, że zawarcia umowy obejmującej tzw. „Twój pakiet” zostało pozwanemu automatycznie narzucone.

Jednocześnie uznanie, że wynagrodzenie za korzystanie z wskazanego wyżej pakietu uprawnień winno uwzględniać również okres nie obowiązywania umowy nie znajduje, przy uwzględnieniu powyżej już zaprezentowanej argumentacji żadnego uzasadnienia. Tym samym przy zastosowaniu powyżej zaprezentowanej proporcji uznać należało, że z omawianego tytułu powodowi należy się jedynie wynagrodzenie w kwocie 133 zł.

Przy tak ustalonych okolicznościach Sąd Okręgowy uznał, że w wykonaniu umowy na stronie pozwanej ciążył obowiązek zapłaty łącznej sumy 4.774 zł, na którą składały się: kwota 4000 zł , tytułem zwrotu pożyczki, kwota 645 zł, tytułem części ustalonej opłaty prowizyjnej i opłaty z tytułu usługi „Twój pakiet” oraz 129 zł, tytułem opłaty przygotowawczej. Wskazana kwota winna być jednocześnie pomniejszona o 584,19, zł. Jak wynika z ustaleń faktycznych pozwany zwrócił trzy raty pożyczki, które zostały zarachowane na poczet powyżej opisanych należności wskazaną wyżej kwotą.

W konsekwencji należało zasądzić od pozwanego na rzecz powoda 4188,81 zł.

Wskazaną należność należy uzupełnić o należne skapitalizowane odsetki.

Sąd Okręgowy ustalając ich wysokość uznał, że należą się one od kwoty 4000 zł. a więc od udzielonej pożyczki i co za tym idzie wynoszą połowę ustalonych w umowie odsetek - 644 zł. Uwzględnić należało jednak fakt, że pozwany na poczet powyższego świadczenia w ramach spłaty trzech rat pożyczki zapłacił kwotę 188,81 zł. W konsekwencji należało zasądzić skapitalizowane odsetki w wysokości 455,19 zł.

Odnosząc się do apelacji pozwanego wskazać tak należy, że wydając zaskarżone orzeczenie Sąd I instancji nie dopuścił się naruszenia powołanych apelacji przepisów art. 10 w zw. z art. 101, art. 102 i art. 104 Prawa wekslowego, art. 720 k.c. i art. 359 k.c. w zw. z art. 3, art. 54 ust. 2 i art. 47 ustawy o kredycie konsumenckim, art. 58 § 1, 2 i 3 k.c. i art. 3531 w zw. z art. 3851 k.c. i art. 3852 k.c., art. 353 k.c. i art. 354 k.c. w zw. z art. 720 k.c. oraz art. 316 § 1 k.p.c.

Z całą mocą należy podkreślić, że wydając zaskarżone orzeczenie Sąd Rejonowy co do zasady prawidłowo poddał ocenie treść łączącej strony umowy przełamując tym samym wynikającą z przepisów prawa wekslowego zasadę abstrakcyjności zobowiązań wekslowych.

Sąd Okręgowy nie podziela jednocześnie stanowiska, że nieprawidłowe wypełnienie weksla przez powoda wynikało z nieskutecznego wypowiedzenia umowy pożyczki. W powyżej przedstawionych rozważaniach Sąd Okręgowy zaprezentował stanowisko w zakresie zakresu abuzywności łączącej strony umowy.

W tym miejscu należy jedynie podkreślić, że abuzywność postanowień dotyczących prowizji i opłaty za tzw „Twój pakiet” odnosi się tylko do przyjęcia na podstawie umowy, że przysługiwała ona także po rozwiązaniu umowy. W konsekwencji za całkowicie niezasadne uznać należało także zarzuty pozwanego co do skuteczności wypowiedzenia umowy pożyczki i co za tym idzie wymagalności dochodzonego niniejszym pozwem roszczenia. Przyjęcie odmiennego stanowiska prowadziłoby do uznania, że umowa stron podlega modyfikacji również w zakresie sposobu spłaty pożyczki. Tymczasem obowiązujące przepisy prawa nie pozwalają na taką modyfikację.

W aktach sprawy znajduje się ostateczne wezwanie do dobrowolnej zapłaty w terminie 7 dni zaległych dwóch rat pożyczki wymagalnych w dniach 27 stycznia 2020 roku i 27 lutego 2020 roku w łącznej wysokości 514 złotych skierowane przez powoda do pozwanego w dniu 28 lutego 2020 roku, które zostało mu doręczone w dniu 2 marca 2020 roku (wezwanie k. 59, potwierdzenie doręczenia k. 60). Podkreślić należy, że formułując powyższe wezwanie powód prawidłowo ustalił wysokość zadłużenia pozwanego odwołując się do wiążących strony postanowień umowy.

Z uwagi na bezskuteczność powyższego wezwania powód wysłał w dniu 3 kwietnia 2020 roku do pozwanego wypowiedzenie umowy pożyczki wraz z wezwaniem do wykupu weksla. Pismo to zostało doręczone pozwanemu w dniu 7 kwietnia 2020 roku (wypowiedzenie k. 61, potwierdzenie doręczenia k. 62).

Trafnie zatem Sąd Rejonowy uznał, że wobec wypowiedzenia i wezwania do zapłaty oraz wykupu weksla nie było wątpliwości co do trafności żądania powoda co do zasady, a w tym podstawy do wypełnienia weksla zgodnie z deklaracją wekslową.

W świetle powyższego należało zatem na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienić zaskarżony wyrok w punkcie „1” i obniżyć zasądzoną w nim kwotę 5.474 złotych do kwoty 4.644 złotych, a pozostałej części powództwo oddalić

W pozostałej natomiast części apelacje stron podlegały oddaleniu jako niezasadne na podstawie art. 385 k.p.c.

Konsekwencją zmiany wyroku co do roszczenia głównego była również konieczność zmiany rozstrzygnięcia co do kosztów procesu, o których orzeczono zgodnie z określoną w art. 100 zd. 1 k.p.c. zasadą ich stosunkowego rozdzielenia.

Na tej samej podstawie orzeczono o kosztach procesu za instancję odwoławczą, mając na względzie wynik postępowania w tej instancji.

Paweł Hochman