Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 14 stycznia 2021 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 2021 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z wniosku T. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o emeryturę

na skutek apelacji wnioskodawczyni T. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w Kielcach V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 9 sierpnia 2017 r. sygn. akt V U 1349/16

o d d a l a apelację.

Sygn. akt III AUa 1545/17

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 7 kwietnia 2016 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. odmówił T. M. przyznania emerytury.

Wyrokiem z dnia 9 sierpnia 2017 r. (sygn. akt V U 1349/16) Sąd Okręgowy w Kielcach, V Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie T. M. od powyższej decyzji.

Sąd pierwszej instancji ustalił, że T. M. urodziła się w dniu (...) W okresie od 29 kwietnia 1977 r. do 12 lutego 2007 r. była zatrudniona w (...) Szpitalu (...) a finalnie jej pracodawcą był (...) sp. z o.o. we W.. Na początku zatrudnienia T. M. pracowała jako salowa w brygadzie sprzątającej, następnie jako salowa na Izbie (...) a do jej obowiązków należało utrzymywanie czystości przydzielonych pomieszczeń. W okresach od 26 czerwca 1980 r. do 25 czerwca 1981 r. i od 26 czerwca 1981 r. do 31 lipca 1981 r. ubezpieczona przebywała na urlopie bezpłatnym z tytułu opieki na dzieckiem. Po powrocie do pracy od dnia 1 sierpnia 1981 r. powierzono jej obowiązki salowej na bloku operacyjnym. W ramach swoich obowiązków odwołująca się czynnie uczestniczyła przy zabiegach operacyjnych, podając określone materiały, obsługując sprzęt medyczny, licząc materiał operacyjny, ubierając personel medyczny, transportując narzędzia operacyjne, a po zakończonej operacji sprzątała pomieszczenie. W tym czasie ubezpieczona, przebywając na sali operacyjnej była ubrana tak, jak pozostały personel medyczny, tj. według procedur obowiązujących na bloku operacyjnym. W sytuacji, gdy nie uczestniczyła przy operacjach, powierzano jej czynności porządkowe w innych pomieszczeniach na bloku operacyjnym, tj. korytarze, toalety, pokoje pielęgniarek, pomieszczenia gospodarcze. Następnie odwołująca się korzystała z urlopów wychowawczych w okresach: od 6 maja 1983 r. do 5 maja 1985 r. oraz od 4 lutego 1989 r. do 3 lutego 1991 r., w łącznym wymiarze 4 lat. Z dniem 15 września 1994 r. została przeniesiona do pracy na bloku operacyjnym ginekologiczno - położniczym na równorzędne stanowisko. W dniu 20 lutego 2007 r. wystawiono odwołującej się świadectwo pracy, w którym wskazano, iż T. M. w okresie od 29 kwietnia 1977 r. do 12 lutego 2007 r. była zatrudniona w pełnym wymiarze czasu pracy w (...) Szpitalu (...)w K. na stanowisku salowej, korzystając w tym czasie z urlopu bezpłatnego w dniu 14 listopada 1977 r. i w dniu 15 kwietnia 1978 r., w okresie od 20 grudnia 1977 r. do 24 grudnia 1977 r., od 29 września 1978 r. do 30 listopada 1978 r., od 26 czerwca 1980 r. do 31 lipca 1981 r., jak również z urlopu wychowawczego w okresie od 6 maja 1983 r. do 5 maja 1985 r. i od 4 lutego 1989 r. do 3 lutego 1991 r. Wniosek o emeryturę złożyła w dniu 1 kwietnia 2016 r.

Przedstawiony powyżej stan faktyczny Sąd Okręgowy ustalił na podstawie zeznań świadków: D. N., K. W., W. P., zeznań ubezpieczonej, a także akt osobowych oraz akt Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K..

W tym stanie rzeczy Sąd pierwszej instancji uznał, że odwołanie nie jest zasadne. Przytoczył treść art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2017 r., poz. 1383), zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, tj. 1 stycznia 1999 r. osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27. Emerytura ta przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa (art. 184 ust. 2 ustawy). Za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 1983 r. Nr 8 poz. 43 ze zm.). Okresami pracy uzasadniającymi prawo do wcześniejszej emerytury są okresy, w jakich praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. W przedmiotowej sprawie nie jest sporny między stronami ogólny staż pracy ubezpieczonej przypadający na dzień 1 stycznia 1999 r. Spór dotyczył kwestii, czy ubezpieczona legitymuje się 15 - letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. W odniesieniu do spornej kwestii Sąd Okręgowy stwierdził, że nawet gdyby przyjąć, że praca T. M. jako salowej na bloku operacyjnym ogólnym, a następnie na bloku operacyjnym ginekologiczno- położniczym w okresie od 1 sierpnia 1981 r. do 31 grudnia 1998 r. była pracą w warunkach szczególnych, ujętą w wykazie A, dziale XII poz. 2 (prace w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych oraz prace lekarzy stomatologów), stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, to i tak ubezpieczona nie będzie legitymowała się 15 - letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. We wcześniejszym okresie ubezpieczona pracowała jako salowa w brygadzie sprzątającej oraz na Izbie Przyjęć, co wynika z zeznań świadków i odwołującej się oraz treści akt osobowych. Ponadto wnioskodawczyni korzystała z urlopu wychowawczego w okresach: od 6 maja 1983 r. do 5 maja 1985 r. i od 4 lutego 1989 r. do 3 lutego 1991 r., łącznie przez 4 lata. Okresu urlopu wychowawczego nie można uwzględnić do stażu pracy w warunkach szczególnych, albowiem nie jest on okresem wykonywania pracy (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6 czerwca 2006 r., I UK 338/05 oraz w wyroku z dnia 4 kwietnia 2002 r., I PKN 11/01). Sąd Najwyższy wyjaśnił, że cel urlopu wychowawczego jest inny od celu urlopu macierzyńskiego, zwolnienia z obowiązku świadczenia pracy z powodu choroby lub urlopu dla poratowania zdrowia. Urlop wychowawczy nie jest bowiem okresem niezbędnym do regeneracji sił i zapewnienia możności dalszego wykonywania pracy. Z istoty urlopu bezpłatnego wynika, że w tym okresie następuje zawieszenie podstawowych praw i obowiązków stron wynikających ze stosunku pracy, jeżeli przepis wyraźnie nie stanowi inaczej. Okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu z dnia 7 lutego 1983 r. są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu obowiązującym na danym stanowisku pracy. Chodzi zatem o faktyczne wykonywanie pracy, stale i w pełnym wymiarze, a nie o formalne pozostawanie w stosunku pracy. Okres urlopu wychowawczego można uwzględnić wyłącznie w ogólnym stażu ubezpieczeniowym, lecz okres ten nie stanowi okresu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Odliczając od ewentualnego okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych tj. od 1 sierpnia 1981 r. do 31 grudnia 1998 r. (17 lat i 5 miesięcy) okresy korzystania przez T. M. z urlopu wychowawczego w łącznym wymiarze 4 lat, otrzymujemy staż pracy nie przekraczający 15 lat pracy. Odwołująca się nie wykazała żadnych innych okresów pracy w warunkach szczególnych, a tym samym nie spełnia przesłanek, od których zostało uzależnione nabycie prawa do emerytury na podstawie art. 27 w zw. z art. 32 i art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych.

Mając na uwadze powyższe Sąd pierwszej instancji przyjął, że zaskarżona decyzja organu rentowego jest prawidłowa, zaś złożone przez wnioskodawczynię odwołanie nie jest zasadne i podlega oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.

Apelację od przedmiotowego wyroku wywiodła odwołująca się. Zaskarżając wyrok w całości zarzuciła:

1.  niezgodność ustaleń faktycznych Sądu z materiałem dowodowym w sprawie poprzez przyjęcie, iż wnioskodawczyni nie spełnia wymogów do przyznania jej prawa do wcześniejszej emerytury, mimo ukończenia w dniu 26.08.2012 r. 55 lat życia, posiadania ogólnego stażu pracy 21 lat, 11 miesięcy i 28 dni oraz wykonywania przez nią pracy w szczególnych warunkach przez łączny okres 16 lat, 4 miesięcy i 18 dni w pełnym wymiarze pracy;

2.  zaniechanie ustalenia przez Sąd I instancji, jakim konkretnie stażem pracy w szczególnych warunkach legitymowała się wnioskodawczyni na dzień 1 stycznia 1999 r., mimo iż dysponował stosowną, obszerną dokumentacją źródłową, jak i zeznaniami świadków;

3.  zbagatelizowanie przez Sąd Okręgowy charakteru zatrudnienia wnioskodawczyni i faktycznie wykonywanych przez nią czynności w okresie od 29.04.1977 r. do 30.11.1978 r. zatrudnionej na stanowisku salowej w brygadzie sprzątającej i w okresie od 1.12.1978 r. do 31.07.1981 r. na stanowisku salowej w (...) Szpitala (...) oczywiście z wyłączeniem okresów urlopu wychowawczego i bezpłatnego;

4.  nierozważenie w sposób wszechstronny materiału dowodowego w sprawie poprzez pominięcie zaliczalnych okresów pracy wnioskodawczyni w szczególnych warunkach oraz naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów, polegające na dokonaniu tej oceny z całkowitym pominięciem części przeprowadzonych dowodów i poprzez przyjęcie, że nie występują przesłanki niezbędne do przyznania wnioskodawczyni prawa do wcześniejszej emerytury;

5.  zaniechanie przeprowadzenia zawnioskowanego w odwołaniu dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu pielęgniarstwa celem określenia, czy czynności, które wykonywała wnioskodawczyni w czasie swej pracy w (...)Szpitalu (...) w K. u wskazanych w cz. II pkt 4 odwołania wchodzą w zakres obowiązków pielęgniarek uczestniczących w pracach w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych i czy można kwalifikować je jako wykonywanie pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu stosownych przepisów zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Zdrowotnej z dnia 12 lipca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu Zdrowia i Opieki Społecznej (Dz. Urz. MZ z 1983 r. Nr 8 poz. 40 z późn. zm.) lub jako wykonywanie pracy o szczególnym charakterze i zaliczalnej do pierwszej kategorii zatrudnienia wg. wcześniejszych przepisów, w tym wydanych przed 1983 r. przez Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej.

Przy tak sformułowanych zarzutach apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i przyznanie jej wcześniejszej emerytury oraz zasądzenie na jej rzecz od strony przeciwnej kosztów postępowania wg norm przepisanych, w tym zastępstwa adwokackiego za obie instancje, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Kielcach do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów dotychczasowego postępowania. Skarżąca wniosła ponadto o dopuszczenie dowodu z zeznań świadka J. W. na okoliczność pracy wnioskodawczyni w (...)Szpitalu (...) w K., okresu zatrudnienia, określenia jaki był zakres obowiązków służbowych wnioskodawczyni, jakie czynności wykonywała wnioskodawczyni, czy były one podobne lub takie same do tych, co wykonywały osoby zatrudnione na stanowiskach pielęgniarek, ale zatrudnionych na blokach operacyjnych. W uzasadnieniu apelacji podniosła, że Sąd pierwszej instancji byłby skłonny przyjąć, iż wnioskodawczyni wykonywała pracę w szczególnych warunkach, ale w ilości 13 lat i 5 miesięcy w czasie zatrudnienia od 1.08.1981 r. do 31.12.1998 r., po odliczeniu 4 lat urlopu wychowawczego. Sąd pierwszej instancji nie poddał szczegółowej analizie wcześniejszego okresu zatrudnienia wnioskodawczyni od 29.04.1977 r. do 31.07.1981 r. w (...)Szpitalu (...) w K. w charakterze salowej i faktycznego zakresu jej czynności, a nadto nie wziął pod rozwagę, że wnioskodawczyni wykonywała prace zaliczalne do pierwszej kategorii zatrudnienia w rozumieniu ówcześnie obowiązujących przepisów i otrzymywała dodatki z tytułu wykonywania pracy w warunkach uciążliwych i szkodliwych oraz dodatek specjalny wg zasad wynikających z przepisów zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z 6 grudnia 1974 r. i zarządzenia tego Ministra z dnia 30 listopada 1978 r. w sprawie szczegółowych zasad przyznawania dodatku specjalnego pracownikom działalności podstawowej. Apelująca stwierdziła, że wyrok Sądu Okręgowego nie jest trafny, został oparty na niewłaściwych ustaleniach faktycznych, sprzecznych z materiałem dowodowym zebranym w sprawie. Wskazała, że w dniu 29 kwietnia 1977 r. rozpoczęła pracę w (...)Szpitalu (...)w K. na stanowisku salowej i pozostawała w tym zatrudnieniu do dnia 30 listopada 2001 r. Od dnia podjęcia pracy do dnia 30 listopada 1978 r. pracę salowej wykonywała w ramach brygady sprzątającej i miała określony zakres czynności, do których należało m.in.: sprzątanie, mycie i dezynfekcja urządzeń, pomieszczeń i wyposażenie Oddziału zgodnie z obowiązującymi procedurami oraz standardami, w tym dbałość o utrzymanie czystości i porządku w Oddziale (sprzątanie, mycie i dezynfekcja sal chorych, łóżek, szafek przyłóżkowych, sprzątanie korytarzy, gabinetów zabiegowych, pomieszczeń magazynowych, mycie i dezynfekcja basenów, kaczek, miednic, sprzętu do sprzątania); przygotowywanie do transportu posegregowanych materiałów i odpadów medycznych; przestrzeganie zasad profilaktyki zakażeń wewnątrzszpitalnych; pomoc pielęgniarce w czynnościach przy chorym: podnoszenie chorych, podawanie basenu, kaczki, pomoc przy karmieniu, w transporcie pacjentów na badania, konsultacje; nadzór nad bezpieczeństwem chorego ze zwróceniem uwagi na chorych depresyjnych; bieżące zgłoszenie pielęgniarce oddziałowej zauważonych usterek w pomieszczeniach Oddziału; uczestniczenie w szkoleniach wewnątrzoddziałowych i zakładowych; systematyczne samokształcenie dla podnoszenia i uzupełniania wiedzy zawodowej; wykonywanie poleceń bezpośredniego przełożonego mających związek z pracą w (...) Szpitalu (...)w K.. Z uwagi na charakter zatrudnienia, uciążliwość i szkodliwość pracy wnioskodawczyni otrzymywała dodatek specjalny. Od dnia 1 grudnia 1978 r. wnioskodawczyni przeszła do pracy na Izbie (...)również na stanowisko salowej, a zakres uciążliwości jej pracy zwiększył się ze względu na trudne warunki pracy i pracę w pokoju lekarza. Faktycznie wnioskodawczyni miała większy zakres czynności do wykonywania aniżeli osoba zatrudniona na stanowisku pielęgniarki wykonującej pracę w zespole operacyjnym dyscyplin zabiegowych, co potwierdziły osoby zeznające w charakterze świadków. Początkowe lata pracy wnioskodawczyni wskaże zawnioskowana w charakterze świadka J. W., której ubezpieczona nie mogła zawnioskować przed Sądem I instancji wyłącznie z powodu nieznajomości jej adresu zamieszkania. W związku z powyższym odwołująca się podniosła, iż pomimo tego, że miała stanowisko salowej, to pracowała w systemie zmianowym (8 lub 12 – godzinowym) na blokach operacyjnych w (...)Szpitalu (...) w K.. Oprócz sprzątania pomieszczeń na bloku operacyjnym wykonywała mycie i dezynfekcję znajdującego się w nim sprzętu medycznego, a także świadczyła pomoc w trakcie zabiegów operacyjnych, polegającą na przenoszeniu pacjenta na stół operacyjny, pomaganiu przy ubieraniu zespołu operacyjnego w sterylne ubrania, podłączaniu aparatury medycznej, dezynfekcji stołu operacyjnego, liczeniu zużytego materiału i transportowaniu narzędzi do sterylizacji i ze sterylizacji. W konkluzji skarżąca wskazała, że posiada wymagany 15 letni (a konkretnie 16 lat, 4 miesiące i 18 dni) okres pracy w szczególnych warunkach w rozumieniu przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zw. z przepisami zarządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 lipca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach resortu zdrowia i opieki społecznej (Dz.Urz. MZ z 1983r. Nr 8, poz. 40 z późn.zm.). W okresie od dnia 29.04.1977 r. do dnia 31.07.1981 r. faktycznie przepracowała łącznie 2 lata, 11 miesięcy i 18 dni na bloku operacyjnym (...) Szpitala (...)w K., w okresie od 1.08.1981 r. do 14.09.1994 r. obowiązki salowej wnioskodawczyni wykonywała na bloku operacyjnym w zakresie ogólnym, ortopedii, neurochirurgii i chirurgii (z wyłączeniem pobytu na urlopie wychowawczym), czyli łącznie przez okres 9 lat, 1 miesiąca i 14 dni, a następnie od 15.09.1994 r. do 31.12.1998 r., czyli przez 4 lata, 3 miesiące i 16 dni pracowała również w warunkach szczególnych na bloku operacyjnym ginekologiczno – położniczym, a ponadto od 1.01.1999 r. do 12.07.2007 r., czyli przez 8 lat 6 miesięcy i 12 dni również w szczególnych warunkach, ogółem więc przez 25 lat i 11 miesięcy pracowała w szczególnych warunkach przy ogólnym stażu pracy 29 lat, 10 miesięcy i 12 dni. Podpisywanie z nią umów o pracę w charakterze salowej zamiast pielęgniarki z obciążeniem dodatkowymi obowiązkami z zakresu salowej apelująca oceniła jako nadużycie prawa.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje.

Apelacja nie jest uzasadniona.

W rozpoznawanej sprawie wnioskodawczyni ubiega się o emeryturę z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, nabywaną na mocy art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. jedn. Dz. U. z 2020 r., poz. 53) w zw. z § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Organ rentowy – odmawiając przyznania dochodzonego przez ubezpieczoną świadczenia – zakwestionował spełnienie przesłanki związanej z wymogiem wykazania 15 lat pracy w warunkach szczególnych. W przedmiotowym procesie spór koncentrował się na kwestii legitymowania się przez wnioskodawczynię na dzień 1 stycznia 1999 r. 15 – letnim okresem wykonywania pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu przepisów ww. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. i sprowadzał się do wyjaśnienia, czy odwołująca się świadczyła tego rodzaju pracę w okresie od 29 kwietnia 1977 r. do 31 grudnia 1998 r. w trakcie zatrudnienia na stanowisku salowej w (...) Szpitalu (...)w K.. Sąd pierwszej instancji zauważył możliwość zaliczenia do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu wykonywania przez ubezpieczoną pracy salowej na bloku operacyjnym ogólnym oraz na bloku operacyjnym ginekologiczno- położniczym od 1 sierpnia 1981 r. do 31 grudnia 1998 r. (17 lat i 5 miesięcy), jednakże po odliczeniu okresu korzystania przez odwołującą się z urlopu wychowawczego w łącznym wymiarze 4 lat, staż pracy w szczególnych warunkach nie osiągnął wymaganych przez ustawodawcę 15 lat. Na etapie postępowania apelacyjnego skarżąca domaga się uwzględnienia do tego stażu wcześniejszego okresu zatrudnienia w ww. placówce medycznej 29 kwietnia 1977 r. do 31 lipca 1981 r. (z wyłączeniem urlopu bezpłatnego), kiedy to pracowała jako salowa początkowo w brygadzie sprzątającej, a następnie na Izbie (...)

Przystępując do oceny spornego zagadnienia, w pierwszym rzędzie należy odnotować, że praca w szczególnych warunkach, prowadząca do nabycia prawa do wcześniejszej emerytury, to wyłącznie praca wymieniona w wykazie A lub wykazie B, stanowiącym załącznik do powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. W myśl § 2 ust. 1 tego rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Wykonywanie przez ubezpieczonego pewnych czynności, nawet w trudnych dla organizmu i szkodliwych dla zdrowia warunkach, jeżeli nie można ich zakwalifikować pod jedną z pozycji z wykazu, uniemożliwia potraktowanie takiego zatrudnienia jako mającego znaczenie z punktu widzenia prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 21/10, LEX nr 619638; z dnia 10 kwietnia 2014 r., II UK 395/13, LEX nr 1455235). Należy także zaznaczyć, że w obowiązującym stanie prawnym znaczenie zarządzeń resortowych, wydanych przez poszczególnych ministrów na mocy delegacji zawartej w § 1 ust. 2 powołanego wyżej rozporządzenia, jest jedynie informacyjne, techniczno - porządkujące, uściślające, co sprawia, że jeżeli rodzaj pracy odpowiadający stanowisku podanemu w zarządzeniu resortowym nie został następnie wymieniony w wykazie A, będącym załącznikiem do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., to wykonywanie pracy podanej w zarządzeniu resortowym nie może stanowić podstawy nabycia uprawnień do emerytury na podstawie art. 184 ww. ustawy emerytalnej (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 25 lutego 2010 r., II UK 218/09, LEX nr 590247; z dnia 20 października 2005 r., I UK 41/05, OSNP 2006/ 19-20/306; z dnia 9 maja 2006 r., II UK 183/05, LEX nr 1001301; z dnia 20 października 2005 r., I UK 41/05, OSNP 2006/19-20/306). Zarządzenia resortowe nie mieszczą się bowiem w kategorii źródeł powszechnie obowiązującego prawa, lecz mają charakter wewnętrzny i wiążą jedynie jednostki organizacyjne podległe organowi wydającemu te akty, a w konsekwencji nie mogą być podstawą decyzji ustalającej prawo do emerytury. Warto również nadmienić, że o uznaniu zatrudnienia za pracę w szczególnych warunkach nie decyduje treść dokumentów wystawionych przez pracodawcę, ani nazwa stanowiska pracy, lecz rodzaj powierzonej ubezpieczonemu pracy i jej wykonywanie w warunkach określonych w § 2 ust. 1 tego rozporządzenia (stale i w pełnym wymiarze czasu pracy), natomiast fakty, od których uzależnione jest prawo do emerytury mogą być wykazywane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego, w tym także zeznaniami świadków (vide wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 8 sierpnia 2006 r., I UK 27/06, OSNP 2007/15-16/235; z dnia 2 lutego 1996 r., II URN 3/95, OSNAPiUS 1996 nr 16, poz. 239; z dnia 25 lipca 1997 r., II UKN 186/97, OSNAPiUS 1998 nr 11, poz. 342 oraz z dnia 14 czerwca 2006 r., I UK 115/06, OSNP 2007/17-18/257). W judykaturze utrwalony jest pogląd zakładający, iż prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym to przywilej, stąd przesłanki przyznania tego prawa muszą być udowodnione w sposób niebudzący wątpliwości (tak między innymi wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 2017 r., sygn. akt II UK 41/16, LEX nr 2307125).

Organ rentowy - rozpatrując złożony przez skarżącą wniosek emerytalny - nie zaliczył okresu jej zatrudnienia w (...)Szpitalu (...)w K. do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach, co stało się podstawą wydania decyzji odmawiającej przyznania świadczenia emerytalnego. Sąd Okręgowy zaaprobował stanowisko zaprezentowane w zaskarżonej decyzji, co poprzedziło przeprowadzenie postępowania dowodowego obejmującego zarówno przesłuchanie świadków oraz samej wnioskodawczyni, jak również analizę dokumentacji zalegającej w aktach rentowych oraz aktach osobowych ubezpieczonej ze spornego okresu zatrudnienia. Bezzasadny jest wysunięty w apelacji zarzut przekroczenia granic swobodnej oceny dowodów. Sąd Okręgowy dał wiarę zeznaniom wszystkich przesłuchanych świadków, a także depozycjom samej odwołującej się i na tej podstawie ustalił okoliczności faktyczne niezbędne do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy. Sąd Apelacyjny podziela poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia faktyczne, przyjmując je za własne. Zdaniem Sądu drugiej instancji zebrany w rozpoznawanej sprawie materiał dowodowy jest kompletny z punktu widzenia wyjaśnienia istotnych okoliczności. Wbrew wywodom skarżącej, dopuszczenie dowodu z opinii biegłego sądowego z zakresu pielęgniarstwa nie było konieczne dla ustalenia charakteru zatrudnienia odwołującej się w (...) szpitalu, gdyż sama ubezpieczona oraz zawnioskowani przez nią świadkowie szczegółowo opisali rodzaj powierzonych jej obowiązków, natomiast kwalifikacja prawna tego okresu pracy należy do sądu orzekającego w niniejszej sprawie i nie wymaga specjalistycznej wiedzy z dziedziny pielęgniarstwa. Słusznie zatem Sąd Okręgowy pominął wskazany w odwołaniu dowód z opinii biegłego z zakresu pielęgniarstwa. Przeprowadzone przez Sąd pierwszej instancji postępowanie dowodowe nie wymaga uzupełnienia także poprzez dopuszczenie dowodu z przesłuchania dodatkowego, zawnioskowanego w apelacji świadka. Wszystkie wskazywane przez skarżącą okoliczności faktyczne związane ze specyfiką powierzonych jej obowiązków na stanowisku salowej, w tym w brygadzie sprzątającej oraz na izbie przyjęć, zostały ustalone w oparciu o podane przez nią informacje. Dopuszczenie dowodu z zeznań dodatkowego świadka nie wniosłoby do sprawy żadnych, nowych okoliczności, aniżeli te, które wynikają z depozycji samej odwołującej się. Z tego względu, zgłoszony w apelacji wniosek dowodowy podlegał oddaleniu.

Reasumując stwierdzić trzeba, że zebrany w niniejszej sprawie materiał dowodowy potwierdził słuszność stanowiska organu rentowego co do tego, że wnioskodawczyni nie legitymuje się 15 – letnim okresem pracy w szczególnych warunkach. Dokonując analizy charakteru zatrudnienia odwołującej się warto zaznaczyć, że rodzaje prac uznawanych za wykonywane w warunkach szczególnych w służbie zdrowia i opiece społecznej określa dział XII Wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Pod pozycją 1 wymieniono tam prace na oddziałach: intensywnej opieki medycznej, anestezjologii, psychiatrycznych i odwykowych, onkologicznych, leczenia oparzeń oraz ostrych zatruć w bezpośrednim kontakcie z pacjentami; pod pozycją 2 ujęto prace w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych oraz prace lekarzy stomatologów, natomiast pod pozycją 4 figurują prace w zespołach pomocy doraźnej pogotowia ratunkowego oraz medycznego ratownictwa górniczego. Analogiczną regulację dotyczącą prac zaliczonych do pierwszej kategorii zatrudnienia zawierał dział XII poz. 1, 2 i 4 załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz.U. z 1979 r. Nr 13, poz. 86). Powyższa kwestia jest istotna o tyle, że według § 19 ust. 2 ww. rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., prace dotychczas zaliczone do I kategorii zatrudnienia w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia uważa się za prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w § 4, na co powołuje się skarżąca. Skoro jednak katalog prac wykonywanych w warunkach szczególnych w służbie zdrowia jest zbieżny z katalogiem prac należących do pierwszej kategorii zatrudnienia, zasygnalizowane w apelacji zagadnienie w rozpoznawanej sprawie traci na znaczeniu. W niniejszym postępowaniu rozważenia wymaga zatem możliwość zakwalifikowania wskazanego przez wnioskodawczynię zatrudnienia na stanowisku salowej w (...) szpitalu (...)do prac w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych lub prac w zespołach pomocy doraźnej pogotowia ratunkowego, czego domaga się apelująca. Zdaniem Sądu drugiej instancji, sporny okres zatrudnienia nie podlega uwzględnieniu przy ustalaniu stażu pracy wykonywanej w warunkach szczególnych, uprawniającego do emerytury w wieku obniżonym. Zaprezentowane przez Sąd pierwszej instancji stanowisko - zakładające zaliczenie do tego stażu okresu pracy odwołującej się w charakterze salowej na bloku operacyjnym ogólnym oraz bloku operacyjnym oddziału ginekologii i położnictwa - nasuwa zastrzeżenia. W świetle zeznań świadków oraz wnioskodawczyni nie budzi wątpliwości, iż w czasie pełnienia obowiązków służbowych na bloku operacyjnym powierzone wnioskodawczyni zadania nie ograniczały się do udzielania pomocy przy zabiegach operacyjnych, gdyż obejmowały ponadto szereg czynności natury porządkowej. Skarżąca zajmowała się sprzątaniem nie tylko sali operacyjnej po zakończonym zabiegu, ale także innych pomieszczeń zlokalizowanych na terenie bloku operacyjnego, w szczególności innych wolnych sal, pokoi pielęgniarek, pomieszczeń gospodarczych, socjalnych, toalet i korytarzy. Przedmiotowe prace porządkowe nie mieszczą się w ramach prac realizowanych w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych. W tym kontekście należy odnotować, że w zarządzeniu resortowym uściślającym rodzaje prac wykonywanych w warunkach szczególnych, a konkretnie w zarządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 12 lipca 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu zdrowia i opieki społecznej (Dz. Urz. MZiOS Nr 8, poz. 40 ze zm.) – zawierającym wykazy stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, uprawniające do wcześniejszego przejścia na emeryturę oraz do wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej - w obrębie prac w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych wymieniono następujące stanowiska pracy: 1) lekarz (operujący, asystujący do operacji, prowadzący znieczulenie); 2) pielęgniarka (instrumentująca, biorąca udział w zabiegu, pomagająca do znieczulenia); 3) inżynier (technik) - jeżeli na stałe wchodzi w skład zespołu operującego. Wśród tych stanowisk pracy nie wskazano stanowiska salowej. W zakresie zatrudnienia w służbie zdrowia praca na stanowisku salowej została przewidziana w odniesieniu do prac w bezpośrednim kontakcie z pacjentami na oddziałach: psychiatrycznych i odwykowych, onkologicznych oraz leczenia oparzeń, co nawiązuje do prac ujętych w cytowanym wyżej rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r., w Wykazie A, dziale XII, pod pozycją 1, a zatem nie dotyczy działu XII pozycji 2 tego wykazu, czyli prac w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych. W konsekwencji należy przyjąć, że praca w charakterze salowej nie mieści się w katalogu prac w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych, uprawniających do wcześniejszego przejścia na emeryturę. Opisany przez wnioskodawczynię rodzaj realizowanych obowiązków służbowych na stanowisku salowej na bloku operacyjnym, obejmujący szereg prac porządkowych, sprawia że nie można uznać, iż w rozważanym okresie wykonywała ona stale i pełnym wymiarze czasu pracę w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych. Uwzględnieniu do stażu pracy w warunkach szczególnych nie podlega również początkowy okres zatrudnienia skarżącej w (...) szpitalu na stanowisku salowej w brygadzie sprzątającej, kiedy to zakres powierzonych jej zadań koncentrował się na utrzymywaniu w czystości korytarzy oraz sal chorych na wyznaczonych przez pracodawcę oddziałach, czego bez wątpienia nie można potraktować jako wykonywanie pracy w warunkach szczególnych z działu XII Wykazu A załącznika ww. rozporządzenia. Kolejny, powoływany w apelacji okres zatrudnienia na stanowisku salowej na Izbie Przyjęć także nie spełnia przesłanek pracy w szczególnych warunkach. W tym czasie odwołująca się kontynuowała wykonywanie czynności porządkowych przy sprzątaniu pomieszczeń, a ponadto uczestniczyła w transporcie pacjentów na poszczególne oddziały, zanosiła krew do stacji krwiodawstwa na zewnątrz, co wynika z treści oświadczenia złożonego przez wnioskodawczynię na rozprawie apelacyjnej. Przedstawione powyżej okoliczności przemawiają przeciwko zakwalifikowaniu okresu zatrudnienia na Izbie Przyjęć do prac w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych (poz. 2 działu XII), bądź w zespołach pomocy doraźnej pogotowia ratunkowego (poz. 4 działu XII). W przedmiotowym okresie skarżąca nie była członkiem zabiegowego zespołu operacyjnego, ani też zespołu pomocy doraźnej pogotowia ratunkowego. Zapisy przywołanego wyżej zarządzenia resortowego w ramach pracy w zespołach pomocy doraźnej pogotowia ratunkowego wymieniają następujące stanowiska pracy: 1) lekarz, 2) felczer, 3) pielęgniarka, 4) technik (laborant, przyuczony laborant) elektrokardiologii, 5) sanitariusz szpitalny, 6) sanitariusz (noszowy). Stanowisko salowej nie zostało więc ujęte pośród osób wchodzących w skład zespołu pomocy doraźnej pogotowia ratunkowego.

Konkludując Sąd drugiej instancji uznał, że obowiązki służbowe odwołującej się w analizowanym okresie zatrudnienia w (...) szpitalu (...) nie były wykonywane w pełnym wymiarze czasu pracy w warunkach odpowiadających realiom pracy, jakie są właściwe dla pracy w zespołach operacyjnych dyscyplin zabiegowych lub pracy w zespołach pomocy doraźnej pogotowia ratunkowego. W rozważanym przypadku nie chodzi bowiem o jakąkolwiek pracę podejmowaną na bloku operacyjnym, lecz o uczestnictwo w zespole zabiegowym. Szczególna uciążliwość tego rodzaju zatrudnienia wypływa nie z samego świadczenia usług opiekuńczo – leczniczych na rzecz pacjenta, lecz odpowiedzialności za jego stan zdrowia podczas wykonywanego zabiegu operacyjnego. Podobnie, członkostwo w zespole pomocy doraźnej pogotowia ratunkowego wiąże się z koniecznością udzielenia natychmiastowej pomocy medycznej osobie znajdującej się w stanie poważnego zagrożenia życia lub zdrowia, co naraża członków tego zespołu na stres wynikający z odpowiedzialności za stan pacjenta. Wnioskodawczyni nie wykonywała tego rodzaju zadań. Co się natomiast tyczy realizowania przez ubezpieczoną obowiązków pracowniczych salowej w bezpośrednim kontakcie z pacjentami, to przedmiotowa praca mogłaby zostać zaliczona do prac wykonywanych w warunkach szczególnych jedynie wówczas, gdyby była świadczona na oddziałach: psychiatrycznych i odwykowych, onkologicznych oraz leczenia oparzeń. Odwołująca się w spornych okresach nie była jednak zatrudniona na żadnym ze wskazanych wyżej oddziałów. Sygnalizowana przez apelującą okoliczność, iż wszystkie powierzone jej zadania świadczyła w uciążliwych dla zdrowia warunkach oraz otrzymywała dodatki z tytułu wykonywania pracy szkodliwej, nie ma przesądzającego znaczenia. Nie można bowiem utożsamiać zatrudnienia w warunkach szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia z pracą w warunkach szczególnych określonych w przepisach powołanego wyżej rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny stwierdził, że przeprowadzone w niniejszej sprawie postępowanie dowodowe nie pozwoliło na zaliczenie spornego okresu zatrudnienia wnioskodawczyni w (...) Szpitalu (...) w K. do prac wykonywanych w szczególnych warunkach, w tym prac figurujących w dziale XII poz. 2 lub 4 wykazu A, stanowiącego załącznik do ww. rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. W tej sytuacji należy zaaprobować konstatację organu rentowego, iż ubezpieczona nie wykazała 15 lat pracy w warunkach szczególnych, a tym samym nie spełnia wszystkich przesłanek uprawniających do emerytury w wieku obniżonym, przewidzianych w art. 184 powołanej wyżej ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w zw. z § 4 ww. rozporządzenia. Sąd Okręgowy zasugerował możliwość zakwalifikowania do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu od 1 sierpnia 1981 r. do 31 grudnia 1998 r., co po odliczeniu 4 lat urlopu wychowawczego prowadziłoby do ustalenia tego stażu w rozmiarze 13 lat i 5 miesięcy. Sąd drugiej instancji zajął w tej kwestii odmienne stanowisko, co jednak nie dyskredytuje prawidłowości zaskarżonego wyroku oddalającego odwołanie od odmownej decyzji emerytalnej, gdyż nawet uwzględnienie powyższego okresu wykonywania przez odwołującą się pracy salowej na bloku operacyjnym nie jest wystarczające do udowodnienia 15 lat pracy w warunkach szczególnych. Zakwestionowany przez skarżącą wyrok Sądu pierwszej instancji odpowiada prawu. Podniesione w apelacji zarzuty nie są zasadne.

Wobec powyższego, Sąd Apelacyjny orzekł o oddaleniu apelacji na mocy art. 385 k.p.c.

Ewa Krakowiak Agata Pyjas – Luty Grażyna Wiśniewska