Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Sąd Okręgowy w Jeleniej Górze II Wydział Cywilny Odwoławczy w następującym składzie:

PrzewodniczącySSO Wojciech Damaszko /spr/

SędziowieSSO Beata Kostaś, SSO Jadwiga Kwapiszewska

ProtokolantMagdalena Rybak

po rozpoznaniu w dniu 29 kwietnia 2014 r. w Jeleniej Górze

na rozprawie

sprawy z wniosku I. W. (1) i J. W. (1) następców prawnych zmarłej I. W. (2)

z udziałem W. Z. i K. D.

o stwierdzenie zasiedzenia

na skutek apelacji wnioskodawczyni I. W. (2)

od postanowienia Sądu Rejonowego w Jeleniej Górze

z dnia 11 października 2013 r., sygn. akt I Ns 68/12

p o s t a n a w i a:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Jeleniej Górze pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania w instancji odwoławczej.

Sygn. akt II Ca 225/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze oddalił wniosek I. W. (2) o stwierdzenie nabycia przez zasiedzenie udziałów należących do W. Z. i A. D. w wysokości po 3/64 części, w prawie własności zabudowanej nieruchomości położonej w J. przy ulicy (...), dla której w sądzie tym prowadzona jest księga wieczysta numer (...).

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne oraz wynikające z nich wnioski.

Na podstawie notarialnej umowy sprzedaży zawartej w 1949 roku J. W. (2) nabył udział w 1/2 części w prawie własności zabudowanej nieruchomości położonej w J. przy ul. (...). W dniu 28 stycznia 1972 roku J. W. (2) złożył oświadczenie, że nabył powyższe prawo w czasie, gdy pozostawał w związku małżeńskim z I. W. (2). W oparciu o powyższe oświadczenie oraz notarialny odpis metryki ślubu w księdze wieczystej (...) ujawniono jako współwłaścicieli nieruchomości na prawach wspólności ustawowej małżeńskiej w ½ części małżonków J. i I. W. (2).

J. W. (2) zmarł w dniu 22 stycznia 1975 roku w J. i spadek po nim nabyli żona I. W. (2) w 1/4 części oraz dzieci W. Z., A. D., J. W. (1) i I. W. (1) w udziałach po 3/16 części. Umową darowizny z dnia 8 sierpnia 1983 roku J. W. (1) i I. W. (1) przenieśli prawo własności swoich udziałów w przedmiotowej nieruchomości na rzecz matki I. W. (2).

W oparciu o zeznania świadka B. Z. oraz uczestników postępowania W. Z. i K. D. Sąd Rejonowy ustalił, że po śmierci J. W. (2) jego córki z pierwszego małżeństwa W. Z. i A. D. wielokrotnie proponowały I. W. (2) sprzedaż swoich udziałów w prawie współwłasności przedmiotowej nieruchomości. I. W. (2) nie była zainteresowana tą ofertą z uwagi na brak środków finansowych.

W tak ustalonych okolicznościach sprawy sąd pierwszej instancji ocenił wniosek o zasiedzenie jako nieuzasadniony. Wskazał, że przepis art. 172 k.c. wymaga aby wnioskodawca wykazał jednocześnie istnienie dwóch przesłanek tego sposobu nabycia własności: samoistnego posiadania nieruchomości oraz upływu lat dwudziestu jako posiadacz w dobrej wierze lub lat trzydziestu, gdy posiadanie nieruchomości zostało uzyskane w złej wierze. Analizując zgłoszone żądanie sąd stwierdził, że bieg terminu zasiedzenia udziałów W. Z. i A. D. mógłby się rozpocząć najwcześniej od 22 stycznia 1975 roku czyli od śmierci J. W. (2). Do momentu stwierdzenia przez sąd postanowieniem z dnia 21 września 1976 roku nabycia spadku po J. W. (2) istniał jednak spór co do grona jego spadkobierców. Nie budziło przy tym wątpliwości, że w przedmiotowej sprawie okres samoistnego posiadania musiał wynosić 30 lat. Zdaniem sądu wnioskodawczyni nie była jednak posiadaczem samoistnym udziałów W. Z. i A. D.. Z zeznań B. Z. i uczestników postępowania wynikało, że współwłaścicielki nieruchomości poprzez propozycję sprzedaży swoich udziałów cały czas akcentowały swoją świadomość w posiadaniu prawa współwłasności nieruchomości i wykonywania władztwa nad nieruchomością. I. W. (2) nie wykonywała zatem wszelkich czynności faktycznych, wskazujących na nieskrępowane władztwo nad rzeczą. Z tych względów brak było przesłanek, aby stwierdzić zasiedzenie udziałów W. Z. i A. D. na rzecz I. W. (2) i wniosek podlegał oddaleniu.

Z orzeczeniem Sądu Rejonowego nie zgodziła się wnioskodawczyni I. W. (2) zaskarżając je w całości i zarzucając błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, że wnioskodawczyni nie była samoistnym posiadaczem nieruchomości.

W oparciu o powyższy zarzut skarżąca wnosiła o zmianę postanowienia i uwzględnienie wniosku o stwierdzenie nabycia prawa własności przez zasiedzenie. W jej ocenie sąd pierwszej instancji bezpodstawnie uznał za wiarygodne zeznania B. Z., W. Z. i K. D.. W rzeczywistości bowiem uczestnicy i ich poprzednicy prawni nie interesowali się nieruchomością.

W odpowiedzi na apelację K. D. i W. Z. wnieśli o jej oddalenie.

I. W. (2) zmarła w dniu 27 grudnia 2013 r. i Sąd Rejonowy w Jeleniej Górze postanowieniem z dnia 10 lutego 2014 r. wezwał do udziału w sprawie jej następców prawnych I. W. (1) i J. W. (1).

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Niezależnie od podniesionych w apelacji zarzutów należy zwrócić uwagę, że krąg uczestników, którzy brali udział w postępowaniu nie był wyczerpujący. Przepisy postępowania dotyczące zasiedzenia (art. 609 – 610 kpc) nie wymieniają osób zainteresowanych tym postępowaniem i w związku z tym do właściwego ustalenia wszystkich uczestników postępowania zastosowanie znajduje art. 510 kpc. Niewątpliwie w sprawie o nabycie prawa własności przez zasiedzenie zainteresowanymi są dotychczasowi współwłaściciele rzeczy. Z treści dołączonego do wniosku odpisu z księgi wieczystej (...) wynika, że współwłaścicielami nieruchomości oprócz I. W. (2), W. Z. i A. D. są również J. B. i S. B.. O ile bowiem w budynku funkcjonują dwa oddzielne lokale mieszkalne o tyle nie zostały one prawnie wyodrębnione i nieruchomość stanowi jedną całość. Niewzięcie przez małżonków B. udziału w sprawie nie powodowało nieważności postępowania i nie stanowiło zasadniczej przyczyny uchylenia postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (zob. uchwałę 7 sędziów SN z dnia 20.04.2010 r. III CZP 112/09 OSNIC 7-8/2010 poz. 98).

Podstawą uchylenia zaskarżonego orzeczenia było w rzeczywistości nierozpoznanie istoty sprawy (art. 386 § 4 kpc).

Sąd Rejonowy pomimo, że formalnie odnosił się do zgłoszonego żądania stwierdzenia zasiedzenia to jednak nie zbadał w sposób wystarczający merytorycznej podstawy wniosku. Nie zostały wyjaśnione i pozostawione poza oceną tego sądu okoliczności faktyczne i przesłanki zastosowania art. 172 kc (zob. orz. SN z 23.09.1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22 oraz z dnia 11.03.1998 r. III CKN 411/97).

Przede wszystkim należy zwrócić uwagę, że w judykaturze nie budzi wątpliwości dopuszczalność nabycia przez zasiedzenie przez jednego ze współwłaścicieli udziałów we współwłasności należących do innych osób. Zwraca się bowiem uwagę, że samoistne posiadanie nieruchomości, zdefiniowane w art. 336 kc, odnosi się zarówno do pełnego prawa jak i jego idealnej części (udziału). Dotyczy to sytuacji gdy jeden ze współwłaścicieli wykonuje posiadanie w stosunku do całej nieruchomości lub w granicach podziału quo ad usum poprzez zawłaszczenie nieruchomości lub jej części wyłącznie dla siebie (zob. post. SN z dnia 30 października 2013 roku V CSK 488/12).

Przy rozstrzyganiu o żądaniu nabycia przez zasiedzenie udziałów należących do innych współwłaścicieli istotne jest zwrócenie uwagi na to, że samo faktyczne władanie rzeczą przez współwłaściciela nie skutkuje tym, że może być on uznany za samoistnego posiadacza. Zwraca się uwagę, że konieczne jest wykazanie zmiany charakteru posiadania zależnego współwłaściciela nieruchomości w częściach ułamkowych, w odniesieniu do udziałów pozostałych współwłaścicieli, w posiadanie samoistne. W orzecznictwie Sądu Najwyższego zauważalne jest stanowisko zgodnie z którym wnioskodawca powinien wykazać w takim przypadku, że zakres samoistnego posiadania został rozszerzony o zakres udziałów pozostałych współwłaścicieli i zmiana ta została uzewnętrzniona nie tylko w stosunku do osób trzecich, ale także wobec współwłaścicieli, których udziały są objęte wnioskiem o zasiedzenie (zob. post. SN z 25.03.1999 r. III CKN 214/98 i z dnia 17.10.2003 r. IV CK 115/02).

W niniejszej sprawie poprzednia wnioskodawczyni (I. W. (2)) twierdziła, że od śmierci męża była wyłącznym posiadaczem lokalu mieszkalnego położonego na piętrze wydzielonego na podstawie funkcjonującej od 1949 r. umowy o podział do korzystania budynku zawartej pomiędzy J. W. (1) a drugim współwłaścicielem nieruchomości. Zgodnie z tym co wskazano wyżej na wnioskodawcy spoczywał obowiązek wykazania, że posiadanie to miało charakter samoistny, obejmował także udziały W. Z. i A. D., a wykonywanie posiadania następowało w sposób nieskrępowany i niezależny od pozostałych współwłaścicieli.

Sąd Rejonowy co prawda przesłuchał I. W. (2) oraz I. W. (1), ale w jego ustaleniach faktycznych brakowało okoliczności związanych z posiadaniem rzeczy. W szczególności zaś należało zwrócić uwagę czy posiadanie nieruchomości było wykonywane w sposób niezależny od faktu, że współwłaścicielami pozostają także W. Z. i A. D.. Charakter posiadania ujawnia się zwłaszcza przy takich czynnościach jak bieżąca eksploatacja czy remonty rzeczy. Brakowało ustaleń czy I. W. (2) planowała i ustalała zakres, sposób wykonania i kosztorys remontów również z W. Z. i A. D., dalej czy zwracała się do nich o partycypowanie w tych kosztach. W tym zakresie istotne jest dokładne wysłuchanie nie tylko I. W. (1), ale również jej brata J. W. (1), który zajmował się stroną techniczną funkcjonowania nieruchomości. Istotnym źródłem wiedzy w tym zakresie mogą być również pozostali współwłaściciele J. B. i S. B.. Prawdopodobnie istotne remonty były z nimi ustalane i przeprowadzane. Mogą zatem oni posiadać wiadomości czy I. W. (2) – bądź jej dzieci - kontaktowały się również w tej kwestii z W. Z. i A. D..

Sąd pierwszej instancji w całości dał wiarę zeznaniom B. Z. oraz W. Z. i K. D., że współwłaściciele nieruchomości proponowali sprzedaż swoich udziałów i akcentowali istnienie współwłasności. Okoliczności te wymagają bliższego wyjaśnienia i rozważenia przy uwzględnieniu zasady wynikającej z art. 6 kc i art. 232 kpc, że fakty te powinni wykazać uczestnicy. Należałoby przy tym ustalić czy na przestrzeni ostatnich 39 lat (od roku 1975) W. Z. i A. D. występowały z wnioskiem o zniesienie współwłasności bądź też zwracały się na piśmie o nabycie ich udziałów. Jest to o tyle istotne, że I. W. (2) oraz jej dzieci kategorycznie zaprzeczali, aby takie propozycje miały w przeszłości miejsce wprost wskazując, że „od daty otwarcia spadku pies z kulawą nogą nie interesował się nie tylko udziałami, ale i nieruchomością”.

Z wyżej przedstawionych względów, przyjmując, że Sąd I instancji, nie rozpoznał istoty sprawy, zaskarżone postanowienie z mocy art. 386 § 4 kpc podlegało uchyleniu a sprawa przekazana do ponownego rozpoznania.

Przy jej ponownym rozpoznaniu Sąd Rejonowy wezwie do udziału sprawie w charakterze uczestników aktualnych pozostałych współwłaścicieli nieruchomości J. B. i S. B.. Następnie w oparciu o zeznania uczestników i ewentualnie wnioskowanych świadków dokona ustaleń co do charakteru i sposobu wykonywania posiadania nieruchomości przez I. W. (2) – z uwzględnieniem uwag, o których mowa była wyżej. Należy także ustalić czy istnieją dokumenty świadczące o tym, że W. Z. i A. D. faktycznie zwracały się do I. W. (2) z propozycją zbycia ich udziałów we współwłasności.