Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 15 listopada 2022 r.

Sąd Rejonowy w Chełmnie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2022 r. w Chełmnie

na rozprawie

sprawy z wniosku małoletnich I. (...) reprezentowanych przez przedstawicielkę ustawową K. O.

z udziałem S. O. (1), P. 1 (...) z siedzibą w K.

o zatwierdzenie uchylenia się od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po W. S.

postanawia:

1.  zatwierdzić uchylenie się małoletnich I. (...) od skutków prawnych niezachowania terminu do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku po W. S. s. J. i J., zmarłym dnia 15 marca 2020r. w C., mającym ostatnie miejsce zwykłego pobytu w C..

2.  Ustalić, że koszty postępowania ponoszą wnioskodawcy i uczestnicy postępowania, każdy zgodnie ze swoim udziałem w sprawie.

Sędzia

Monika Mleczko - Pawlikowska

Sygn. akt I Ns 189/22

UZASADNIENIE

W dniu 1 października 2021r. małoletni wnioskodawcy I. (...) reprezentowani przez przedstawicielkę ustawową K. O., wnieśli o przyjęcie i zatwierdzenie oświadczenia o uchyleniu się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich po pradziadku W. S., zmarłym dnia 15 marca 2020r., mającym ostatnie miejsce zwykłego pobytu w N..

W uzasadnieniu wniosku przedstawicielka ustawowa małoletnich wnioskodawców wskazała, iż nie złożyła oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich z uwagi na panującą pandemię, brak dostatecznej wiedzy odnośnie odrzucenia spadku przez dzieci, a także nie mając konkretnych dowodów na sumę długów zmarłego.

Zarządzeniem z dnia 20.06.2022r. wniosek został prawomocnie zwrócony. Z uwagi na usunięcie braków formalnych wniosku po terminie wniosek nie został faktycznie zwrócony a sprawa została wpisana pod nowy numer pod sygnaturą (...)

Postanowieniem z dnia 5 października 2022r. Sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze uczestnika postępowania S. (...) (...) z siedzibą w K..

W odpowiedzi na wniosek uczestnik postępowania P. 1 (...) z siedzibą w K., reprezentowany przez profesjonalnego pełnomocnika, wniósł o oddalenie wniosku z uwagi na jego bezzasadność oraz o zasądzenie od wnioskodawców na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów procesu według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pisma (k. 36- 38) uczestnik przytoczył okoliczności na zasadność swojego stanowiska, w szczególności, iż niezłożenie przez przedstawicielkę ustawową małoletnich wnioskodawców oświadczenia w terminie było wynikiem błędu co do czynności prawnej, błędu co do prawa lub by działania matki małoletnich znajdowały usprawiedliwienie w okolicznościach sprawy.

Sąd ustalił, co następuje.

W. S. zmarł dnia 15 marca 2020r. C., mając ostatnie miejsce zwykłego pobytu w N..

/dowód: odpis skrócony aktu zgonu k. 2/

Postanowieniem z dnia 15 lutego 2022r., które uprawomocniło się w dniu 23 lutego 2022r. Sąd Rejonowy we (...) zezwolił K. O. lub S. O. (1) na dokonanie czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu majątkiem małoletnich J. (...), polegającej na złożeniu w imieniu małoletnich oświadczenia o odrzuceniu spadku po W. S..

/dowód: odpis postanowienia k. 24/

W. S. był pradziadkiem małoletnich, a dziadkiem matki małoletnich – K. O.. K. O. odrzuciła spadek po dziadku w swoim imieniu. Spadek odrzucały dzieci, potem wnuki. Matka małoletnich dowiedziała się, iż aby odrzucić spadek w imieniu dzieci musi mieć dowody na istnienie długów. Próbowała się kontaktować ze swoim wujkiem J. S., który mieszkał z dziadkiem, ale nie odbierał telefonów i nie odpisywał. Nie mogła ustalić w jakiej wysokości są te długi, gdyż nikt jej nie chciał powiedzieć o ich wysokości. Wujek sprzedał dom i wyprowadził się, nikt z rodziny nie wie gdzie i nie ma z nim kontaktu.

/dowód: przesłuchanie przedstawicielki ustawowej małoletnich K. O. k. 46v – 47, przesłuchanie uczestnika S. O. (1) k. 47/

O fakcie, iż długi rzeczywiście istnieją, matka małoletnich dowiedziała się po roku, gdy upłynął już jej termin do złożenia oświadczenia w imieniu małoletnich, jak ktoś z rodziny poinformował ją, że na adres dziadka przychodzą pisma. Matka małoletnich nadal nie wie w jakiej wysokości są te długi. Gdyby wiedziała w jakiej rzeczywistej wysokości są te długi po dziadku, to by odrzuciła spadek w imieniu dzieci.

/dowód: przesłuchanie przedstawicielki ustawowej małoletnich K. O. k. 47, przesłuchanie uczestnika S. O. (1) k. 47/

Gdy dziadek żył, to mówił wnuczce, iż nie starcza mu „na życie” i weźmie jakiś kredyt lub „chwilówkę”, ale matka małoletnich nie wiedziała skąd. Matka małoletnich nie miała zbyt bliskich kontaktów z dziadkiem. Nie wie z czego się utrzymywał dziadek i w jakiej wysokości miał świadczenia. Nie brała udziału w sprzątaniu rzeczy po dziadku, żadne z dzieci dziadka tym się nie zajmowały, jedynie J. S.. Nie informował on matki małoletnich, ani jej ojca o zobowiązaniach zmarłego dziadka.

/dowód: przesłuchanie przedstawicielki ustawowej małoletnich K. O. k. 47 przesłuchanie uczestnika S. O. (1) k. 47 w zakresie braku informacji od J. S./

Ojciec małoletnich nie miał wiedzy o tym, iż pradziadek małoletnich pozostawił po sobie długi i w jakiej wysokości.

/dowód: przesłuchanie uczestnika S. O. (1) k. 47/

Sąd zważył, co następuje.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu przesłuchanie przedstawicielki ustawowej małoletnich wnioskodawców, uczestnika S. O. (1) oraz dowodów z dokumentów.

Sąd uznał za wiarygodne zeznania przedstawicielki ustawowej małoletnich wnioskodawców i uczestnika S. O. (1) albowiem były spójne i logiczne. Oboje rodzice małoletnich zeznawali w sposób szczery, a ich zeznania wzajemnie ze sobą korespondowały i wzajemnie się uzupełniały.

Za wiarygodne uznano przedłożone dokumenty, albowiem ani wnioskodawca ani uczestnicy nie kwestionowali ich wiarygodności, a i Sąd nie znalazł podstaw do ich kwestionowania.

W myśl art. 1019§ 1 kc jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;

2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

§ 2 i 3 wskazanego artykułu stanowi zaś, iż spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Konstrukcja uchylenia się od skutków prawnych złożonego pod wpływem błędu oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 1019 § 1 kc) została rozciągnięta na sytuacje, w których pod wpływem błędu spadkobierca nie złożył żadnego oświadczenia w terminie (art. 1019 § 2 kc), a więc takie, w których w istocie spadkobierca uchyla się nie od skutków prawnych swego oświadczenia, lecz od skutków biernego zachowania się – niezłożenia oświadczenia. W tych wypadkach skuteczne uchylenie się od skutków niezłożenia oświadczenia w terminie powoduje wyłączenie działania fikcji prostego przyjęcia spadku, wynikającej z art. 1015 § 2 zd. 1 kc.

Oświadczenie dotyczące spadkobrania jest jednostronną czynnością prawną, do której mają zastosowanie przepisy ogólne o wadach oświadczenia woli dotyczące błędu lub groźby (art. 84 i 87 kc, ze zmianami wynikającymi z art. 1019 kc). Tak więc spadkobierca może uchylić się od skutków prawnych niezłożenia w terminie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku, jeżeli takie zachowanie było konsekwencją błędu prawnie istotnego co do przedmiotu spadku, a do uchylenia się dojdzie przed sądem, który dokonuje jego zatwierdzenia i jednocześnie złoży oświadczenie, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

Oświadczenie o uchyleniu się od tych negatywnych skutków powinno być złożone, zgodnie z art. 88§ 2 kc przed upływem roku od wykrycia błędu. Sąd dokonuje kontroli dopuszczalności uchylenia się od skutków oświadczenia woli, jak i niezłożenia wymaganego oświadczenia, pod kątem spełnienia ustawowych przesłanek. Powołanie się przez spadkobiercę, zgodnie z na działanie pod wpływem błędu wymaga wykazania, że błąd był istotny, dotyczył czynności prawnej i znajduje usprawiedliwienie w okolicznościach sprawy.

W literaturze i orzecznictwie Sądu Najwyższego stan niewiedzy spadkobiercy o długach obciążających dany spadek określa się w różny sposób. Mówi się o błędzie co do "przedmiotu spadku", "stanu spadku", "stanu majątku spadkowego", "istotnych właściwości spadku" i innych. Mylne wyobrażenie spadkobiercy o stanie spadku może odnosić się do samego faktu istnienia długów spadkowych oraz ich wysokości. Błąd istotny spadkobiercy co do stanu spadku można ogólnie ująć jako taki błąd, który uzasadniałby przypuszczenie, że gdyby składający nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia oznaczonej treści. Oświadczenie o przyjęciu spadku po określonym spadkobiercy łączy się z reguły z przekonaniem, że dojdzie do powiększenia majątku spadkobiercy w wyniku dziedziczenia lub przynajmniej do niepogorszenia jego sytuacji majątkowej.

Dodatkowo o błędzie, co do przedmiotu spadku można mówić wtedy, gdy brak wiedzy o rzeczywistym stanie majątku spadkowego nie jest wynikiem braku staranności po stronie spadkobiercy, czy też, gdy „błąd jest usprawiedliwiony okolicznościami sprawy”. Stwierdzenie, że spadkobierca, który nie złożył żadnego oświadczenia w przedmiocie nabycia lub odrzucenia spadku, nie dołożył należytej staranności w celu pozyskania wiedzy o stanie spadku (art. 1019 § 2 KC), powinno być poprzedzone oceną okoliczności konkretnej sprawy i ustaleniem, jakich aktów staranności można było od niego wymagać. (tak postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 29 listopada 2012 r., II CSK 172/12) W ocenie Sądu taka sytuacja nie zachodzi w realiach rozpoznawanej sprawy.

Przenosząc te rozważania na grunt niniejszej sprawy wskazać należało, iż przedstawicielka ustawowa małoletnich złożyła oświadczenie o odrzuceniu spadku po swoim dziadku w terminie, ponieważ dzieci i wnuki dziadka odrzucały spadek. Nie wiedziała, czy te długi faktycznie istnieją i w jakiej są wysokości. Takie zachowanie jest powszechne w dzisiejszych czasach, gdy najbliższa rodzina zmarłego odrzuca spadek „na zaś”, „na wszelki wypadek, bo a nuż będą jakieś długi”. Natomiast o tym, iż długi po dziadku te rzeczywiście istnieją, choć w jakiej wysokości to do dzisiaj nie wie (co jest uzasadnione z uwagi na tajemnicę bankową, ochronę danych osobowych), dowiedziała się gdy upłynął już termin do złożenia oświadczenia w imieniu małoletnich. Zatem w ocenie Sądu, w istocie przedstawiciela ustawowa małoletnich wnioskodawców powoływała się na błąd co do przedmiotu spadku. Okoliczność ta jasno wypłynęła w trakcie przesłuchania rodziców małoletnich wnioskodawców, natomiast w uzasadnieniu osobistego wniosku wskazana była mało precyzyjnie. W ocenie Sądu błąd ten był wynikiem braku staranności po stronie matki małoletnich spadkobierców i był usprawiedliwiony okolicznościami sprawy.

Jak wynikało z przesłuchania matki małoletnich wnioskodawców, utrzymywała ona rzadkie kontakty z dziadkiem. Dziadek mówił, iż nie starcza mu pieniędzy ale nie informował wnuczki o swojej sytuacji finansowej, tj. czy zaciągał jakieś kredyty i gdzie. Matka małoletnich nie miała rzeczywistej wiedzy o stanie finansów dziadka, o tym z czego się utrzymuje, co w dzisiejszych czasach w zasadzie jest normą w wielu rodzinach. Próbowała uzyskać jakieś informacje, ale jej wuj, który mieszkał z dziadkiem o niczym jej nie informował, a wkrótce zerwał kontakt z rodziną.

W ocenie Sądu w tych okolicznościach usprawiedliwionym było, iż matka małoletnich nie miała możliwości ustalić czy i jakie jest rzeczywiste zadłużenie dziadka, natomiast nie można jest przypisać braku staranności, gdyż próbowała się czegoś dowiedzieć od rodziny niestety jej się to nie udało.

Podstawę tezy o niedołożeniu należytej staranności powinna stanowić ocena uwzględniająca konkretne okoliczności sprawy nieodzowne do ustalenia, jakich aktów staranności można było wymagać od strony. Jak wynika z uzasadnienia orzeczenia Sądu Najwyższego wydanego w sprawie o sygn. akt IV CK 799/04 w dniu 30.06.2005r., dopiero niepodjęcie określonych, uzasadnionych w danej sytuacji, działań mogłoby prowadzić do oceny o niedołożeniu przez spadkobiercę należytej staranności wyłączającej skuteczne powołanie się na błąd, co do przedmiotu spadku. Skuteczność powołania się na błąd, co do przedmiotu spadku można wyłączyć wtedy, gdy spadkobierca nie dochował należytej staranności polegającej na podjęciu uzasadnionych w danych okolicznościach działań, zmierzających do ustalenia stanu spadku, których podjęcie doprowadziłoby do takiego ustalenia i w konsekwencji - do uniknięcia błędu.

W okolicznościach niniejszej sprawy istotne jest, iż do chwili wszczęcia postępowania spadkowego (o którym Sąd wie z urzędu, a którego uczestnik również jest uczestnikiem) i wezwania małoletnich do udziału w sprawie, nie zaszły żadne okoliczności które mogłyby u matki małoletnich wnioskodawców wzbudzić przekonanie, iż pradziadek małoletnich pozostawił po sobie jakieś długi. Ponadto matka małoletnich wnioskodawców nie miała innej możliwości ustalenia stanu zadłużenia dziadka. Nie można bowiem było od niej wymagać, by wbrew woli wujka przeszukiwała w jego domu rzeczy zmarłego dziadka w poszukiwaniu dokumentacji świadczącej o długach. Dodatkowo nie można wymagać od matki małoletnich wnioskodawców prowadzenia jakiegoś zewnętrznego dochodzenia np. wysyłania zapytań do instytucji czy banków, czy dziadek posiadał jakieś zadłużenie, skoro nic na to nie wskazywało. Takich informacji z uwagi na tajemnicę bankową i tak by nie otrzymała.

W konsekwencji Sąd przyjął, iż matka małoletnich wnioskodawców nie posiadała wiedzy o rzeczywistym stanie spadku, a niezłożenie przez nią w przepisanym terminie stosownego oświadczenia spadkowego było spowodowane przekonaniem, że spadkodawca jednak nie posiadał długów.

Reasumując, zdaniem Sądu zgromadzony w sprawie materiał dowodowy potwierdza stanowisko przedstawicielki ustawowej małoletnich wnioskodawców, że o rzeczywistym stanie spadku, tj. o długach spadkowych dziadka dowiedziała się dopiero po upływie terminu na złożenie oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu dzieci, przy czym nadal nie zna ich rzeczywistej wartości. Ponadto matka wnioskodawców pozostawała w błędnym, aczkolwiek usprawiedliwionym okolicznościami przekonaniu co do stanu spadku. Mając to na uwadze, Sąd uznał, iż spełnione zostały przesłanki wynikające z art. 1019 kc: oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych przedstawicielka ustawowa małoletnich wnioskodawców złożyła w terminie roku od wykrycia błędu – dowiedzenia się o rzeczywistym stanie spadku, oświadczenie to złożyła przez Sądem wraz z równoczesnym oświadczeniem o odrzuceniu spadku. Należało więc zatwierdzić oświadczenie o uchyleniu się od skutków prawnych niezachowania terminów do złożenia oświadczenia o odrzuceniu spadku w imieniu małoletnich, o czym orzeczono na podstawie art. 1019§ 3 kc jak w punkcie 1 sentencji postanowienia.

O kosztach postępowania orzeczono jak w punkcie 2 sentencji postanowienia na postawie art. 520 § 1 kpc, zgodnie z którym każdy uczestnik ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie. Sąd nie dostrzegł podstaw do odstąpienia od ogólnej zasady postępowania nieprocesowego przewidującej ponoszenie przez każdego z uczestników kosztów postępowania związanych ze swoim udziałem w sprawie. W postępowaniu nieprocesowym nie ma dwóch przeciwstawnych sobie stron, dlatego też nie można mówić o przegrywającym, który powinien zwrócić koszty postępowania wygrywającemu (art. 98 § 1). Przeciwnie, z treści całego art. 520 kpc wynika, że ustawodawca zakłada, że w zasadzie uczestnicy postępowania są w tym samym stopniu zainteresowani jego wynikiem, a orzeczenie sądu udziela ochrony prawnej każdemu uczestnikowi. Dlatego ten, kto poniósł koszty sądowe lub koszty zastępstwa procesowego nie uzyska zwrotu wydanych kwot od innego uczestnika, ale i nie jest obowiązany do zwracania kosztów poniesionych przez innego uczestnika.

Sędzia

Monika Mleczko - Pawlikowska

ZARZĄDZENIE

1.  (...),

2.  (...)

-

(...). J. (...)

3.  (...) S. O..

4.  (...)

C., dnia 9 grudnia 2022r.

Sędzia

Monika Mleczko - Pawlikowska