Pełny tekst orzeczenia

Sygnatura akt: I1 Ca 404/21

POSTANOWIENIE

Dnia 17 sierpnia 2022 r.

Sąd Okręgowy we Włocławku, Sekcja Odwoławcza I Wydziału Cywilnego

w składzie:

Przewodniczący: SSO Mariusz Nazdrowicz

po rozpoznaniu w dniu 17 sierpnia 2022 r. we Włocławku

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku K. L.

z udziałem W. W.
o stwierdzenie nabycia spadku

na skutek apelacji uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Rejonowego we Włocławku
z dnia 10 września 2021 r., sygn. akt I Ns 666/21

postanawia:

uchylić zaskarżone postanowienie i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu we Włocławku pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSO Mariusz Nazdrowicz

Sygn. akt: I 1 Ca 404/21

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Rejonowy we Włocławku stwierdził, że spadek po J. W., zmarłej (...) we W. nabyła na podstawie ustawy
w całości – z dobrodziejstwem inwentarza – jej córka K. L.
(pkt 1 postanowienia) oraz orzekł, że wnioskodawczyni i uczestnik postępowania ponoszą koszty postępowania zgodnie ze swoim udziałem w sprawie ( pkt 2). Sąd I instancji przyjął, że skoro jedno z dwojga dzieci (spadkobierców ustawowych) spadkodawczyni odrzuciło spadek to przypadł on z ustawy w całości drugiemu. Prawną podstawą rozstrzygnięcia był przepis art. 931 § 1 kc, a orzeczenia o kosztach postępowania art. 520 § 1 kpc.

Apelację od powyższego postanowienia wniósł uczestnik postępowania zarzucając naruszenie zarówno prawa procesowego jak i materialnego. W ramach pierwszej grupy zarzutów wskazał na obrazę przepisu art. 670 § 1 kpc wskutek jego niezastosowania
i w konsekwencji zaniechania ustalenia z urzędu kręgu spadkobierców. Naruszenia prawa materialnego skarżący dopatrywał się w niewłaściwym zastosowaniu art. 931 § 1 kc
oraz niezastosowaniu art. 931 § 2 kc. Powołując się na powyższe apelujący wniósł o uchylenie kwestionowanego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Wnioskodawczyni nie zajęła stanowiska wobec przedmiotowego środka odwoławczego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jako w pełni uzasadniona podlegała uwzględnieniu, gdyż Sąd Rejonowy
we Włocławku dopuścił się rażących uchybień prawa procesowego jak i materialnego.

Przede wszystkim Sąd a quo orzekł wbrew wyrażonej w art. 935 kc zasadzie, że spadek nie może zostać nieobjęty. Oznacza ona, że jeżeli dana osoba nie pozostawiła żadnych spadkobierców (testamentowych bądź ustawowych) to dziedziczą po niej ostatecznie tzw. spadkobiercy konieczni (przymusowi) gmina lub Skarb Państwa. Skoro zatem uczestnik W. W. skutecznie – co nie budzi żadnych wątpliwości – odrzucił spadek po matce i wobec tego został wyłączony od dziedziczenia tak jakby nie dożył otwarcia spadku
( art. 1020 kc) to abstrahując w tym miejscu od tego, czy ma on dzieci lub innych zstępnych to i tak do dziedziczenia po nim (a w konsekwencji po spadkodawczyni) w ostatecznym rozrachunku może dojść gmina. Całkowicie więc niedopuszczalne było potraktowanie go jakby w ogóle nie miał następcy prawnego, co jest bardzo poważnym błędem. W tym kontekście ogromne zdziwienie musi budzić ten fragment uzasadnienia zaskarżonego postanowienia,
w którym mowa jest o tym, że w akcie notarialnym zawierającym oświadczenie o odrzuceniu spadku uczestnik nie wskazał swoich zstępnych jak również stosownej informacji nie przekazała wnioskodawczyni (pomijając już to, czy była w ogóle o to zapytana; jakość techniczna nagrania rozprawy z 10.09.2021r. uniemożliwia stosowne ustalenie, choć
z udzielanych odpowiedzi wynika, że nie miało to miejsca). W świetle poczynionych wyżej uwag pozbawione było to jakiegokolwiek znaczenia, gdyż i tak przy braku zstępnych uczestnika Sąd a quo był zobligowany w świetle art. 670 § 1 kpc do ustalenia z urzędu, kto był spadkobiercą i ewentualnie stwierdzenia nabycia spadku w ½ części na właściwą gminę.
W postępowaniu o stwierdzenie nabycia spadku Sąd spadku działa bowiem aktywnie niezależnie od twierdzeń, wniosków i argumentów zainteresowanych. Rozstrzygnięcie zapada bez względu na postawę uczestników postępowania stosownie do wyników postępowania dowodowego oraz norm prawa materialnego, znajdujących zastosowanie w ustalonym stanie faktycznym sprawy (por. przykładowo postanowienia Sądu Najwyższego: z 29 listopada 2017r. II CSK 88/17 nie publ., LEX nr 2420322 i z 11 września 2014 r. III CSK 239/13 nie publ., LEX nr 1523438). Apelujący trafnie więc zarzucił obrazę przywołanego przepisu, przy czym bierność Sądu była nader uderzająca i niewytłumaczalna.

W apelacji uczestnik wskazał, że posiada dwie dorosłe (nieznane z miejsca pobytu) córki, które być może mają już swoje dzieci. Nie ulega więc żadnej wątpliwości, że wskutek wadliwego procedowania w postępowaniu pierwszoinstancyjnym nie został ustalony prawidłowo kręg uczestników postępowania. Tym samym nie została rozpoznana istota sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 kpc w zw. z art. 13 § 2 kpc (tak Sąd Najwyższy w postanowieniu
z 27 lipca 2016 r. V CZ 32/16 nie publ. ). Pojęcie to jest interpretowane jako wadliwość rozstrzygnięcia, polegająca na wydaniu orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy bądź na zaniechaniu zbadania przez Sąd materialnej podstawy żądania albo oceny merytorycznych zarzutów strony przy bezpodstawnym przyjęciu, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie. W judykaturze podkreśla się także, że nierozpoznanie istoty sprawy ma miejsce również w razie dokonania oceny prawnej żądania bez ustalenia podstawy faktycznej, co wymagałoby czynienia kluczowych ustaleń po raz pierwszy w instancji odwoławczej; respektowanie uprawnień strony wynikających z zasady dwuinstancyjności postępowania sądowego uzasadnia w takich przypadkach uchylenie orzeczenia (z najnowszego orzecznictwa Sądu Najwyższego przykładowo postanowienia: z 5 marca 2021r. I CZ 8/21 nie publ., LEX nr 3147742, z 12 stycznia 2021r. I CZ 86/20 nie publ., LEX nr 3114677 i z 11 grudnia 2020 roku I CZ 60/20
nie publ., LEX nr 3120301 i dalsze judykaty wskazywane w uzasadnieniach). Niezależnie
od tego w zaistniałej sytuacji trudno przewidzieć, jak rozległa okaże się potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego, które może przybrać cechy ponownego postępowania w całości w tym sensie, że w sprawie zajdzie potrzeba poczynienia po raz pierwszy wspomnianych zasadniczych ustaleń faktycznych.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy we Włocławku na podstawie art. 386 § 4 kpc w zw. z art. 12 § 2 kpc uchylił zaskarżone postanowienie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu we Włocławku. Sąd ten podejmie stosowne czynności zmierzające do ustalenia właściwego kręgu uczestników postępowania i wyda orzeczenie unikając dotychczasowych błędów.

SSO Mariusz Nazdrowicz