Pełny tekst orzeczenia

Przewodniczący

SSA Piotr Filipiak (spr.)

Sędziowie

SSA Grzegorz Wątroba

SSA Wojciech Paluch

Protokolant

Agnieszka Bargieł

Formularz UK 2

Sygnatura akt

II AKa 556/19

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

1.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Okręgowego w Katowicach z dnia 11 marca 2019 roku, sygn. akt V K 116/17, w zakresie, w jakim dotyczy oskarżonych M. L., K. W. oraz M. S..

1.2. Podmiot wnoszący apelację

☒ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

1.3. Granice zaskarżenia

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☒

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

2.1. Ustalenie faktów

2.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.1.1.

2.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

2.1.2.1.

2.2. Ocena dowodów

2.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

2.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

3.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Zarzut 1 apelacji prokuratora w zakresie, w jakim dotyczy zaskarżenia rozstrzygnięcia Sądu I instancji co do oskarżonego M. S. oraz zarzuty z punktów 4 i 7.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Ma rację apelujący podnosząc, że dokonana przez Sąd I instancji ocena wiarygodności wyjaśnień oskarżonego M. S. nosi cechy dowolności. Zauważyć bowiem trzeba, że wyjaśnienia M. S. nie są ani spójne, ani też konsekwentne, zaś przydanie im przez Sąd Okręgowy waloru wiarygodności uznać trzeba za bezpodstawne w sytuacji, gdy w istocie Sąd I instancji za wiarygodną uznaje tą wersję, której oskarżony finalnie zaprzecza. Wskazać bowiem trzeba, że oskarżony M. S. najpierw wyjaśnił, że zweryfikował tożsamość rozmówcy na podstawie okazanego przez niego dowodu osobistego, po czym w dalszych wyjaśnieniach wskazał, że nie wyklucza, iż mógł widzieć jedynie skan dowodu osobistego, aby następnie podnieść, że to prokurator mogła sugerować, iż mężczyzna ten okazał się wyłącznie skanem dowodu osobistego i ponownie stwierdzić, że musiał zweryfikować tożsamość mężczyzny na podstawie oryginalnych dokumentów. Tymczasem wiarygodność tych wyjaśnień M. S., w których twierdził on, iż tożsamość mężczyzny zweryfikował na podstawie okazanego przez niego dowodu osobistego, została wykluczona przez sam Sąd I instancji wobec uzasadnionego przydania waloru wiarygodności wyjaśnieniom oskarżonego G. K.. Innymi słowy oskarżony M. S. mija się z prawdą twierdząc, że tożsamość rozmówcy zweryfikował na podstawie jego dowodu osobistego, co powoduje, że przyjęte przez Sąd I instancji założenie, że oskarżony miał kontakt z osobą, która okazała mu skan dowodu osobistego opiewającego na nazwisko G. K. i była podobna do osoby ze zdjęcia w dowodzie, jest w istocie rzeczy uznaniem (przyjęciem) za prawdziwą wersji najbardziej dla oskarżonego korzystnej, która może wzbudzać uzasadnione wątpliwości co do swej wiarygodności, jeżeli wziąć pod uwagę to, że oskarżony był osobą prowadzącą działalność gospodarczą w zakresie wymiany walut (był zatem podmiotem profesjonalnym, zawodowo funkcjonującym na danym rynku) oraz uwzględnić ilość i kwoty transakcji.

W konsekwencji wiarygodność wyjaśnień oskarżonego M. S. winna być przedmiotem ponownej oceny ze strony Sądu I instancji, uwzględniającej okoliczności naprowadzone wyżej, jak i pozostałe wskazane w apelacji prokuratora, przy czym kwestię świadomości (wiedzy) oskarżonego co do okoliczności wypłacania pieniędzy osobie nieuprawnionej pozostawić należy otwartą.

Ponadto już na tym etapie zaznaczyć należy, że Sąd Odwoławczy nie podziela przyjętej przez Sąd I instancji, na gruncie dotychczas poczynionych przez ten Sąd ustaleń faktycznych, oceny prawnej zachowania oskarżonego M. S..

Zważyć bowiem trzeba, że oskarżony M. S. jako podmiot prowadzący działalność w zakresie wymiany walut był niewątpliwie instytucją obowiązaną w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 16 listopada 2000 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu (art. 2 pkt. 1 ppkt. p.) Tym samym oskarżony zobowiązany był do stosowania wobec swoich klientów środków bezpieczeństwa finansowego (art. 8b ust. 1 cyt. ustawy), a zatem winien był dokonać nie tylko identyfikacji klienta w sposób wskazany w art. 9 ust. 1 pkt. 1 cyt. ustawy, ale ponadto dokonać weryfikacji jego tożsamości, polegającej na sprawdzeniu i potwierdzeniu danych uzyskanych w wyniku identyfikacji (art. 9a ust. 1 cyt. ustawy). Niewątpliwie znaczenie i charakter prawny wskazanych obowiązków powodują, że nie mogą one zostać zrealizowane na podstawie zapoznania się ze skanem (kserokopią) dowodu osobistego klienta, albowiem taki „dokument” nie może stanowić miarodajnej podstawy do weryfikacji, mającej polegać na sprawdzeniu i potwierdzeniu danych. W konsekwencji, jeżeli przyjąć, że oskarżony M. S. poprzestał na zapoznaniu się ze skanem dowodu osobistego klienta, to takie jego zachowanie, oceniane pod kątem znamion strony podmiotowej czynu z art. 36 ust. 2 cyt. ustawy (obecnie art. 156 ust. 1 pkt. 2 ustawy z dnia 1 marca 2018 roku o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu), wykracza poza niedbalstwo i winno być oceniane w kategoriach zamiaru ewentualnego, albowiem oskarżony postępując w ten sposób godził się na przekazanie Generalnemu Inspektorowi nieprawdziwych danych (uświadamiał sobie taką możliwość i ją akceptował). Tego rodzaju zachowanie nie może być bowiem oceniane „wyłącznie” w kategoriach niedbalstwa w sytuacji, gdy ma miejsce ze strony profesjonalnego podmiotu, zawodowo zajmującego się określoną działalnością finansową, na którym spoczywa szczególny, prawny, ustawowy obowiązek określonego postępowania, służący realizacji nader istotnego celu społeczno – gospodarczego).

Wniosek

Wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku wobec oskarżonego M. S. i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wniosek zasadny z powodów omówionych wyżej.

3.2.

Zarzut 1 apelacji prokuratora w zakresie, w jakim dotyczy zaskarżenia rozstrzygnięcia Sądu I instancji co do oskarżonej M. L. oraz zarzut z punktu 6.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Ustosunkowując się do tych zarzutów w pierwszej kolejności zauważyć trzeba, że Sąd Okręgowy przyjął, że oskarżona M. L. zrealizowała swoim zachowaniem znamiona strony przedmiotowej zarzuconych jej przestępstw. Jednocześnie Sąd I instancji uznał, że zebrane w sprawie dowody nie pozwalały na przyjęcie, że oskarżona wiedziała, czy też przewidywała, że przyjęte i wystawione faktury VAT były nierzetelne i potwierdzały niewykonane w rzeczywistości usługi, a w konsekwencji przelane z tytułu tych faktur finansowe pochodziły z czynu zabronionego, co wobec uznania, że oskarżona M. L. działał co najwyżej w zamiarze nieumyślnym, skutkowało uniewinnieniem oskarżonej od popełnienia zarzuconych jej czynów.

Mając powyższe w polu widzenia stwierdzić trzeba, że na oskarżonej M. L., z racji pełnienbowiązków prezesa zarządu spółki (...) spoczywał szczególny, prawny, ustawowy obowiązek zajmowania się sprawami tej spółki. Oskarżona była zatem prawnie odpowiedzialna za działalność tego podmiotu, w tym w szczególności za wiarygodność wystawianych dokumentów, jak i za rzetelność prowadzonych transakcji oraz dokonywanych rozliczeń. Nie ulega zatem wątpliwości, że oskarżona podejmując określone działania winna była zweryfikować i rzetelność i autentyczność, a tego nie uczyniła. Co więcej, oskarżona sygnowała określone dokumenty nie mając w ogóle kontaktu z kontrahentami, których miały one dotyczyć. W tych warunkach, wbrew stanowisku przyjętemu przez Sąd I instancji, oskarżonej nie może eskulpować okoliczność w postaci wykonywania „w dobrej wierze” poleceń jej męża – oskarżonego W. L.. Każda bowiem osoba, która wyłącznie formalnie pełni obowiązki prezesa zarządu spółki prawa handlowego, w rzeczywistości natomiast firmuje działania innej osoby nie weryfikując ich, tzn. co najmniej nie sprawdzając, czy odpowiadają one rzeczywistemu stanowi rzeczy, a zatem są odzwierciedleniem rzeczywistych autentycznych zdarzeń gospodarczych, co najmniej godzi się na to, że postępując w ten sposób ułatwia innej osobie popełnienie przestępstwa. Tego rodzaju zachowanie nie może być oceniane wyłącznie w kategoriach nieumyślności z racji gwarancyjnych dla rzetelności i pewności obrotu gospodarczego uwarunkowań, jakie przepisy prawa wiążą z funkcją prezesa zarządu spółki. Innymi słowy, jeżeli określona osoba podejmuje się pełnienia funkcji prezesa zarządu spółki prawa handlowego wyłącznie „na papierze”, to właśnie z racji takiej „substytucji”, ocenianej w powiązaniu z zaniechaniem weryfikacji firmowanych przez siebie działań, osoba taka musi uświadamiać sobie (liczyć się z tym, przewidywać i akceptować taką możliwość), że postępując w ten sposób może ułatwić innej osobie popełnienie przestępstwa. Z powołanych wyżej powodów dla konstatacji tej okolicznością irrelewantną są relacje pomiędzy tą osobą, a osobą rzeczywiście spółką zawiadująca.

Stąd podniesione w apelacji zarzuty uznać trzeba za uzasadnione.

Dodatkowo zaznaczyć trzeba, że Sąd Apelacyjny nie podziela przytoczonego przez Sąd Okręgowy zapatrywania prawnego, wyrażonego w Komentarzu do kodeksu karnego pod redakcją J. Zgiezka, zgodnie z którym „ przestępczego pomocnictwa nie stanowi niezamierzone (nieumyślne) udzielenie pomocy, nawet jeśli stwierdzimy, że pomagający przewidywał, albo mógł przewidzieć, że swoim zachowaniem ułatwia innej osobie popełnienie czynu zabronionego”, albowiem jest ono wewnętrznie sprzeczne (np. jeżeli określona osoba dostarcza innej osobie narzędzia przewidując, że zostaną one wykorzystane przez tą osobę do popełnienia przestępstwa, to osoba taka godzi się na to, że postępując we wskazany sposób ułatwi popełnienie czynu zabronionego, a zatem nie działa nieumyślnie).

Wniosek

Wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku wobec oskarżonej M. L. i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wniosek zasadny z powodów omówionych wyżej.

3.3.

Zarzut 1 apelacji prokuratora w zakresie, w jakim dotyczy zaskarżenia rozstrzygnięcia Sądu I instancji co do oskarżonego K. W. oraz zarzuty z punktów 2, 3 oraz 5.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Ustosunkowując się do tych zarzutów w pierwszej kolejności stwierdzić należy, że ma rację apelujący podnosząc, że zachowanie oskarżonego K. W. w ramach pełnienia funkcji prezesa zarządu spółki (...) nie może być oceniane w kategoriach „zwykłego zatrudnienia”, zaś jego funkcjonowanie w strukturach tej spółki dalece wykracza poza, niekaralne pod kątem zarzuconych mu przestępstw, uchybienie spoczywającym na nim obowiązkom.

Mianowicie, jak to słusznie podnosi apelujący, zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, daje podstawy do przyjęcia, że:

- oskarżony K. W. był już prezesem zarządu spółki (...) w czasie, gdy doszło do realizowania „współpracy” pomiędzy tą spółka, a spółką (...) i firmował tą działalność z ramienia spółki (...) bez zweryfikowania, czy dokumenty odzwierciedlają rzeczywiste zdarzenia gospodarcze, jak również nie mając kontaktu z kontrahentem,

- oskarżony K. W. miał pełną świadomość, że spółką (...) w rzeczywistości zarządza oskarżony S. B., który nie pełniąc w tej spółce żadnej formalnej funkcji, realizował przelewy z rachunku spółki (...) na rachunek spółki (...), co oskarżony K. W. milcząco akceptował,

- oskarżony K. W., pod nieobecność oskarżonego J. S., podpisywał faktury w oparciu o dyspozycje S. B., który jak wyżej zaznaczono w spółce (...) nie pełnił żadnej formalnej funkcji,

- na podstawie podpisywanych dokumentów oskarżony K. W. miał świadomość, że od spółki (...), paliwo „nabyte” przez tą spółkę od firmy (...), „kupuje” firma (...), której prezesem zarządu był S. B., de facto zarządzający spółką (...). Zatem oskarżony K. W. uświadamiał sobie, że S. B. działa w sposób ekonomicznie nieuzasadniony (wręcz irracjonalny), to natomiast, oceniane w powiązaniu z okolicznościami wskazanymi wyżej, przekonuje o tym, że uświadamiał sobie rolę w procederze spółki (...). Warto w tym miejscu zauważyć, iż apelujący słusznie podnosi, iż o tym, że oskarżony K. W. miał świadomość nielegalności procederu, w którym uczestniczył, przekonuje także to, że nie ujawnił on w swoich wyjaśnieniach udziału S. B. i jego roli w firmie (...).

Reasumując stwierdzić trzeba, że ma rację apelujący podnosząc, iż zgromadzony w sprawie materiał dowodowy daje podstawy do przyjęcia, że oskarżony K. W. nie tylko był prezesem zarządu spółki (...) wyłącznie „na papierze”, ale co więcej uświadamiał sobie istotę procederu, w którym funkcjonuje i co najmniej godził się na to.

Stąd podniesione zarzuty uznać trzeba za uzasadnione.

W tym miejscu należy się także odwołać do uwag poczynionych w ramach ustosunkowania się do zarzutów skierowanych przeciwko rozstrzygnięciu Sądu I instancji co do oskarżonej M. L., ze wskazaniem, że w świetle zgromadzonego materiału dowodowego „zakres świadomości” oskarżonego K. W. był niewątpliwie dalej idący, co zapewne zadecydowało o zakwalifikowaniu przez prokuratora jego zachowania jako współsprawstwa, a nie wyłącznie pomocnictwa, jak to miało miejsce w przypadku oskarżonej M. L..

Wniosek

Wniosek o uchylenie zaskarżonego wyroku wobec oskarżonego K. W. i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania.

☒ zasadny

☐ częściowo zasadny

☐ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Wniosek zasadny z powodów omówionych wyżej.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

4.1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

5.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

5.1.1.

Przedmiot utrzymania w mocy

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

5.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

5.2.1.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

5.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

5.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

5.3.1.1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

5.3.1.3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

5.3.1.4.1.

Sąd Apelacyjny uchylił rozstrzygnięcia dotyczące oskarżonych M. L., K. W. i M. S. (tj. z punktów 27, 43 oraz 55 zaskarżonego wyroku) i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Katowicach do ponownego rozpoznania, wobec podzielenia zasadności zarzutów podniesionych w apelacji prokuratora.

☒ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

Jak wyżej.

5.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

Zadaniem Sądu orzekającego w postepowaniu ponownym będzie przede wszystkim ponowna ocena zachowania oskarżonych M. L., K. W. i M. S., przeprowadzona z uwzględnieniem uwag poczynionych w niniejszym uzasadnieniu. Dokonując tej oceny, Sąd winien mieć także w polu widzenia dowody wskazane w apelacji prokuratora (tj. wymienione w zarzutach …) i uwzględnić je przy analizie i ocenie dotychczas zgromadzonych dowodów oraz ich wymowy. W pozostałym zakresie Sąd ponownie rozpoznający sprawę winien rozważyć możliwość szerokiego skorzystania z uprawnienia, wynikającego z dyspozycji art. 442 § 2 kpk.

5.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

P unkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

Wobec uchylenia wyroku we wskazanym zakresie i przekazania sprawy w tej części do ponownego rozpoznania nie orzeczono o kosztach postępowania.

7.  PODPIS

SSA Wojciech Paluch SSA Piotr Filipiak SSA Grzegorz Wątroba

1.3. Granice zaskarżenia

Kolejny numer załącznika

1

Podmiot wnoszący apelację

Prokurator Regionalny w Katowicach.

Rozstrzygnięcie, brak rozstrzygnięcia albo ustalenie, którego dotyczy apelacja

W zakresie, w jakim uzasadnienie wyroku Sądu Odwoławczego sporządzane jest z urzędu, prokurator zaskarżył rozstrzygnięcia dotyczące oskarżonych M. L., K. W. i M. S..

1.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☒

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

1.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☒

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

1.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana