Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 października 2022 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Roman Walewski

Protokolant: Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 19 października 2022 r. w P. na posiedzeniu niejawnym

sprawy W. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o świadczenie uzupełniające

na skutek apelacji W. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 12 października 2020 r. sygn. akt VIII U 2700/19

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Poznaniu radcy prawnemu M. W. kwotę 120 zł podwyższoną o kwotę podatku od towarów
i usług tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej odwołującemu
z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 7 października 2019 roku, znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P., na podstawie ustawy z dnia 31 lipca 2019 roku o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz. U. z 2019r. poz. 1622), po rozpatrzeniu wniosku z dnia 12 września 2019 roku, odmówił W. K. prawa do świadczenia uzupełniającego ponieważ odbywa on karę pozbawienia wolności.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że świadczenie uzupełniające nie przysługuje osobie, która jest tymczasowo aresztowana lub odbywa karę pozbawienia wolności. Nie dotyczy to osoby, która odbywa karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.

W formie i terminie przewidzianym prawem W. K. wywiódł odwołanie od powyższej decyzji. W uzasadnieniu wskazał, że jest niezdolny do samodzielnej egzystencji, bowiem posiada orzeczenie o znacznym stopniu niepełnosprawności. Zarzucił, że istnieje segregacja społeczna, a Prezes Rady Ministrów deklarując wynagrodzenie 500+ dla każdego niepełnosprawnego ,naruszył Konstytucję RP i konwencję Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Kartę Praw Osób Niepełnosprawnych oraz Konwencję o prawach osób niepełnosprawnych.

Pismem z dnia 2 lipca 2020 roku odwołujący, reprezentowany przez fachowego pełnomocnika z urzędu, podtrzymał dotychczasowe stanowisko i wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie mu świadczenia dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji w wysokości 500 zł miesięcznie, począwszy od września 2019 roku. Podał, że dysponuje orzeczeniem stwierdzającym jego całkowitą niezdolność do pracy oraz konieczność stałej lub długotrwałej pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Zdaniem odwołującego organ rentowy nie zakwestionował niezdolności do samodzielnej egzystencji. W dalszej kolejności odwołujący podniósł, że odmowa przyznania świadczenia uzupełniającego osobie odbywającej karę pozbawienia wolności rodzi poważne wątpliwości zgodności z art. 67 ust. 1-2 i art. 68 ust. 2-3
w zw. z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji RP.

Sąd Okręgowy VIII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w P., wyrokiem z dnia 12 października 2020r. (sygn. akt VIII U 2700/19) , oddalił odwołanie oraz zasądził od Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Poznaniu na rzecz radcy prawnego M. W. kwotę 166,05 złotych brutto tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu.

Podstawą rozstrzygnięcia wyroku sądu I instancji były następujące ustalenia i rozważania.

Odwołujący W. K. urodził się w dniu (...).

Ma zmiany zwyrodnieniowe gałek ocznych i całkowite nieoperacyjne odwarstwienie siatkówki oka lewego z zanikową gałką oczną lewą, zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa szyjnego z zespołami bólowymi, przebytą różę podudzia oraz nadciśnienie tętnicze.

Orzeczeniem (...) do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności z dnia 27 czerwca 2017 roku został zaliczony do znacznego stopnia niepełnosprawności ((...)) od dnia 20 kwietnia 2017 roku na stałe.

Odwołujący odbywa karę dożywotniego pozbawienia wolności i przebywa w Zakładzie Karnym we W..

Na podstawie powyżej przedstawionego stanu faktycznego, sąd I instancji wydał powyższy wyrok uznając odwołanie za nieuzasadnione.

Sąd Okręgowy przytoczył treść art. 2 ust. 1, art. 4 ust. 3, art. 6, art. 7 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 31 lipca 2019 roku o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (Dz.U. z 2019 r., poz. 1622.) oraz art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2020 r., poz. 53.).

Okolicznością sporną w niniejszym postępowaniu było to, czy odwołującemu przysługuje świadczenie uzupełniające dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji z uwagi na treść art. 4 ust. 3 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji.

Na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego Sąd Okręgowy ustalił, że w dacie składania wniosku o świadczenie uzupełniające i później, aż do chwili obecnej, odwołujący był
i wciąż jest pozbawiony wolności. Zgodnie z obowiązującymi przepisami nie ma możliwości przyznania świadczenia uzupełniającego osobie pozbawionej wolności. Stosownie do treści art. 4 ust. 3 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, świadczenie uzupełniające nie przysługuje osobie uprawnionej, która jest tymczasowo aresztowana lub odbywa karę pozbawienia wolności, z wyjątkiem osoby uprawnionej, która odbywa karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.

Z powyższych względów sąd I instancji uznał, że zaskarżona decyzja organu rentownego z dnia 7 października 2019 roku odpowiada prawu i wobec tego ,na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oraz cytowanych przepisów prawa materialnego oddalił odwołanie (pkt 1 sentencji wyroku).

Wysokość wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu w kwocie 166,05 zł brutto sąd I instancji ustalił na podstawie § 15 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
3 października 2016 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (Dz. U. z 2019r. poz. 68).

Wyrok ten, co do rozstrzygnięcia zawartego w pkt 1, apelacją zaskarżył odwołujący reprezentowany przez fachowego pełnomocnika zarzucając:

1) naruszenie art. 327 ¹ § 1 pkt 2 Kodeksu postępowania cywilnego poprzez niewyjaśnienie podstawy prawnej rozstrzygnięcia, w szczególności brak oceny norm ustawowych stanowiących podstawę prawną rozstrzygnięcia pod kątem ich zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej;

2) naruszenie art. 67 ust. 2, a także art. 68 ust. 2 i 3 w związku z art. 32 ust. 1 i art. 2 w zw. z art. 8 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej poprzez oparcie rozstrzygnięcia na normie ustawowej sprzecznej z powołanymi przepisami Konstytucji RP;

3) naruszenie art. 193 Konstytucji RP poprzez odmowę przedstawienia Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania o zgodność art. 4 ust. 3 Ustawy o świadczeniu uzupełniającym z art. 67 ust. 2, a także art. 68 ust. 2 i 3 w związku z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji RP;

4) naruszenie art. 45 ust. 1 w zw. z art. 2 Konstytucji RP w zw. z art. 148 ¹ § 1 k.p.c. poprzez naruszenie prawa strony do sprawiedliwego procesu w aspekcie sprawiedliwości proceduralnej poprzez wyznaczenie stronie terminu do ostatecznego zajęcia stanowiska w sprawie (wobec dokonanych rozstrzygnięć co do wniosków stron), a następnie wydanie wyroku na posiedzeniu niejawnym przed upływem terminu, uniemożliwiając w ten sposób wypowiedzenie się stronie.

Wskazując na te zarzuty strona skarżąca wniosła o:

1) zmianę wyroku w zaskarżonym zakresie poprzez:

a) zmianę decyzji z dnia 7 października 2019 roku, znak: (...), Zakładu Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P., poprzez przyznanie powodowi świadczenia uzupełniającego dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji w wysokości 500 zł miesięcznie począwszy od września 2019 r.

b) zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu wg norm przepisanych;

2) zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania apelacyjnego wg norm przepisanych;

3) przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej w postępowaniu apelacyjnym wskazując, że opłata z tego tytułu nie została zapłacona w całości lub w części;

4) na podstawie art. 380 k.p.c. - rozpoznanie postanowienia sądu I instancji z dnia 1 października 2020 r. w przedmiocie oddalenia wniosku powoda o zwrócenie się z pytaniem do Trybunału Konstytucyjnego (pkt 2 postanowienia);

5) ewentualnie - na wypadek podzielenia przedstawionych przez powoda wątpliwości co do konstytucyjności przepisów, na podstawie których oddalono odwołanie i jednoczesnego nie podzielenia koncepcji rozproszonej kontroli konstytucyjności - zwrócenie się na podstawie art. 193 Konstytucji RP w z pytaniem do Trybunału Konstytucyjnego, czy przepis art. 4 ust. 3 Ustawy o świadczeniu uzupełniającym jest zgodny z art. 67 ust. 2, a także art. 68 ust. 2 i 3 w związku z art. 32 ust. 1 i art. 2 Konstytucji RP.

Pozwany organ rentowy nie złożył odpowiedzi na apelację.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja okazała się bezzasadna i z tego względu podlegała oddaleniu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, sąd I Instancji przeprowadził wystarczające postępowanie dowodowe, a zebrany materiał poddał wszechstronnej ocenie z zachowaniem granic swobodnej oceny dowodów ,przewidzianej przez art. 233 § 1 k.p.c.. Na tej podstawie Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne, które tutejszy Sąd w pełni podziela i przyjmuje za własne bez potrzeby ponownego ich przytaczania.

Spór w analizowanej sprawie sprowadzał się do rozstrzygnięcia ,czy odwołujący W. K. spełnia przesłanki niezbędne do przyznania świadczenia uzupełniającego z tytułu niezdolności do samodzielnej egzystencji.

Na wstępie niniejszych rozważań należało powołać podstawy prawne orzeczenia. Stosownie do treści art. 2 ustawy z dnia 31 lipca 2019r. o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji (t.j. z dnia 28 kwietnia 2022 r. - Dz.U. 2022.1006.ze zm.)) świadczenie uzupełniające przysługuje osobom, które ukończyły 18 lat i których niezdolność do samodzielnej egzystencji została stwierdzona orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy i niezdolności do samodzielnej egzystencji albo orzeczeniem o niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie rolnym i niezdolności do samodzielnej egzystencji, albo orzeczeniem o całkowitej niezdolności do służby i niezdolności do samodzielnej egzystencji.

W myśl ust. 2 cytowanego przepisu świadczenie uzupełniające przysługuje osobom uprawnionym, które nie posiadają prawa do świadczeń pieniężnych finansowanych ze środków publicznych albo suma tych świadczeń o charakterze innym niż jednorazowe, wraz z kwotą wypłacaną przez zagraniczne instytucje właściwe do spraw emerytalno-rentowych, z wyłączeniem renty rodzinnej przyznanej w okolicznościach, o których mowa w art. 68 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j .Dz.U. z 2022 r. poz. 504.), zasiłku pielęgnacyjnego, dodatku energetycznego, o którym mowa w art. 5c ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne (Dz.U. z 2021 r. poz. 716, z późn. zm.1)), dodatku osłonowego, o którym mowa w art. 2 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 2021 r. o dodatku osłonowym (Dz.U. z 2022 r. poz. 1 i 202), oraz innych dodatków i świadczeń wypłacanych wraz z tymi świadczeniami na podstawie odrębnych przepisów przed dokonaniem odliczeń, potrąceń i zmniejszeń, nie przekracza kwoty 1750 zł miesięcznie.

Zgodnie z treścią art. 3 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji ustalenie prawa do świadczenia uzupełniającego następuje na wniosek osoby uprawnionej składany odpowiednio do organu wypłacającego świadczenie emerytalno‒rentowe albo rentę socjalną, a w przypadku pozostałych osób uprawnionych ‒ do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, zwanych dalej "organem właściwym".

Według art. 4 ust. 3 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji, świadczenie uzupełniające nie przysługuje osobie uprawnionej, która jest tymczasowo aresztowana lub odbywa karę pozbawienia wolności, z wyjątkiem osoby uprawnionej, która odbywa karę pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego.

Jak stanowi art. 6 cytowanej ustawy świadczenie uzupełniające przysługuje od miesiąca,
w którym zostały spełnione warunki wymagane do jego przyznania, nie wcześniej niż od miesiąca, w którym zgłoszono wniosek o to świadczenie.

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji w sprawach nieuregulowanych w niniejszej ustawie, dotyczących postępowania w sprawie świadczenia uzupełniającego, wypłaty tego świadczenia oraz wydawania orzeczeń, o których mowa w art. 2 ust. 1, stosuje się odpowiednio przepisy m.in. ustawy z dnia
17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, z wyjątkiem
art. 136 tej ustawy.

Zgodnie art. 13 ust. 5 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. z dnia 28 stycznia 2022 r. - Dz.U. 2022. 504.) w przypadku stwierdzenia naruszenia sprawności organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy innej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji.

Należy wyjaśnić, że sam termin „niezdolność do samodzielnej egzystencji” zdefiniowany
w art. 13 ust. 5 ustawy emerytalnej oznacza spowodowaną naruszeniem sprawności organizmu konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy drugiej osoby w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych. Pojęcie to ma zatem szeroki zakres przedmiotowy. Trzeba przy tym odróżnić opiekę oznaczającą pielęgnację, czyli zapewnienie ubezpieczonemu możliwości poruszania się, odżywiania, zaspokajania potrzeb fizjologicznych, utrzymywania higieny osobistej itp. od pomocy w załatwianiu elementarnych spraw życia codziennego, takich jak robienie zakupów, uiszczanie opłat, składanie wizyt u lekarza. Wszystkie powyższe czynniki łącznie wyczerpują treść terminu „niezdolność do samodzielnej egzystencji” (por. z wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 lutego 2002 r., sygn. III AUA 1333/01, opubl. w OSA 2003 r., z. 7, poz. 28; z dnia 6 marca 2003 r., sygn. III AUa 651/02, opubl. w PP 2004 r. Nr 7-8).

Podkreślić należy, że wyłącznie wątpliwości sądu, a nie strony ,mogą uzasadniać przedstawienie Trybunałowi Konstytucyjnemu pytania prawnego, od odpowiedzi na które zależy rozstrzygnięcie sprawy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie nie występują przesłanki do wystąpienia przez sąd z pytaniem do Trybunału Konstytucyjnego. W okolicznościach sprawy słusznie Sąd Okręgowy nie powziął wątpliwości co do zgodności art. 4 ust. 3 ustawy o świadczeniu uzupełniającym dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji z Konstytucją RP.

Również Sąd Apelacyjny nie ma żadnych wątpliwości co do wykładni prawnej i co do konstytucyjności przepisów stanowiących podstawę prawną wyroku. Przepis art.4 ust.3 jest jasny i konkretny – wprost wyłącza prawo do świadczenia uzupełniającego m.in. dla osób odbywających karę pozbawienia wolności. Jeżeli wziąć pod uwagę, że jak to wskazano w art.1 ust.2 cyt. ustawy , celem świadczenia jest dodatkowe wsparcie dochodowe osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji , zdaniem sądu odwoławczego nie może być żadnych podstaw, aby poddawać w wątpliwość konstytucyjność ww. przepisu.

Skoro celem świadczenia uzupełniającego jest wsparcie dochodowe dla osób niezdolnych do samodzielnej egzystencji , to biorąc pod uwagę osobistą sytuację odwołującego , odbywającego karę pozbawienia wolności w zakładzie karnym, nie ma takiej potrzeby. Odwołujący w zakładzie karnym ma niezbędne i wystarczające środki utrzymania , gwarantowane przez to samo państwo, które poprzez świadczenie uzupełniające wspiera niezdolnych do samodzielnej egzystencji, borykających się z potrzebami i kosztami życia codziennego.

Co do naruszenia przepisów proceduralnych przez Sąd Okręgowy to stwierdzić trzeba, że istotnie sąd ten błędnie (na niewłaściwy adres) dokonywał doręczeń pełnomocnikowi odwołującego, ale korespondencja trafiała finalnie do adresata. Uchybienie sądu, choć oczywiste i powodujące dyskomfort strony, nie miało wpływu na trafność rozstrzygnięcia i nie pozbawiło strony należytej ochrony prawnej i reprezentacji.

Również wydanie wyroku przed upływem zakreślonego terminu na zajęcie stanowiska
w sprawie, nie miało wpływu na trafność wyroku, a poza tym, w ocenie sądu odwoławczego, zakreślenie po raz kolejny terminu na zajęcie stanowiska w sprawie, kiedy nic nowego w sprawie się nie zdarzyło, było całkowicie zbędne. Strony swoje stanowiska w sprawie w sposób jasny i wyczerpujący już wcześniej wyartykułowały.

Wobec uznania, że zarzuty apelacyjne były bezzasadne oraz mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne, Sąd Apelacyjny ,na podstawie art.385 k.p.c., oddalił apelację (pkt 1 wyroku).

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego (pkt 2) znajduje uzasadnienie w treści art. 108 § 1 k.p.c. oraz § 15 ust. 2 w zw. § 16 ust. 1 pkt. 2 w zw. z § 4 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 października 2016 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego z urzędu (j.t.Dz.U.2019.68.).

sędzia Roman Walewski