Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 grudnia 2022 roku

Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: sędzia Agnieszka Stachurska

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 grudnia 2022 roku w Warszawie

sprawy D. D.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

o ustalenie kapitału początkowego i wysokość emerytury

na skutek odwołania D. D.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W.

z dnia 26 lipca 2022r., znak: (...) (...)

z dnia 3 sierpnia 2022r., znak: (...)

oddala odwołania.

UZASADNIENIE

D. D. w dniu 8 września 2022r. złożyła odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 26 lipca 2022r., znak: (...) (...), wnosząc o ponowne przeliczenie kapitału początkowego z uwzględnieniem lat pracy od 1981r. do 1998r. (odwołanie z dnia 8 września 2022r., k. 3 a.s.).

Ubezpieczona w dniu 8 września 2022r. złożyła także odwołanie od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. z dnia 3 sierpnia 2022r., znak: (...), wnosząc o ponowne przeliczenie emerytury. Wskazała, że nie ma pewności, że organ rentowy do ustalenia wysokości emerytury uwzględnił okres jej pracy wynoszący 30 lat (odwołanie z dnia 8 września 2022r., k. 2 akt o sygn. VII U 1034/22).

Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniósł o oddalenie odwołań na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c., a uzasadniając swe stanowisko wskazał, że ubezpieczona w dniu 15 lipca 2022r. złożyła wniosek o emeryturę. Decyzją z dnia 3 sierpnia 2022r. organ rentowy przyznał ubezpieczonej emeryturę powszechną, natomiast do ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego w decyzji z 26 lipca 2022r. przyjął najkorzystniejszą podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne z dziesięciu kolejnych lat kalendarzowych, tj. 1984-1993. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru wyniósł 45,29 %. Organ rentowy podkreślił, że nie ma możliwości obliczenia kapitału początkowego z dwudziestu lat kalendarzowych, ponieważ ubezpieczona nie posiada 20 lat stażu ubezpieczeniowego na dzień 1 stycznia 1999r. W jej przypadku wynosi on 14 lat, 7 miesięcy i 7 dni okresów składkowych i 1 rok, 9 miesięcy, 1 dzień okresów nieskładkowych. Poza tym ubezpieczona pozostawała w ubezpieczeniu przez 10 kolejnych lat kalendarzowych. W takiej sytuacji brak jest podstaw do przyjęcia przy ustalaniu kapitału początkowego wariantu faktycznego podlegania ubezpieczeniu. Zgodnie z zasadami określonymi w art. 174 ust. 3 w zw. z art. 17 ust. 1 lub 3 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emerytach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przyjęcie okresu faktycznego ubezpieczenia dla ustalenia podstawy wymiaru kapitału początkowego może mieć miejsce jedynie wówczas, gdy podstawy tej nie można obliczyć na zasadach przewidzianych w art. 174 ust. 3 w związku z art. 15 i 16 tej ustawy (odpowiedź na odwołanie z dnia 5 października 2022r., k. 4-5 a.s.).

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

D. D., urodzona (...), w okresie od 1 października 1981r. do 15 października 1983r. była zatrudniona w Zakładzie (...) w W., z tego tytułu podlegała ubezpieczeniom od 1 listopada 1981r. do 15 września 1982r. i od 20 stycznia 1983r. do 31 maja 1983r. W okresie od 15 listopada 1983r. do 31 sierpnia 1999r. ubezpieczona była zatrudniona w (...) (...) S.A. w W., w tym w okresie od 2 grudnia 1988r. do 1 grudnia 1991r. korzystała z urlopu wychowawczego (świadectwo pracy z 30 kwietnia 1996r., k. 4 tom I a.r., świadectwo pracy z 31 sierpnia 1999r., k. 6 tom I a.r.).

Łączna kwota dochodu ubezpieczonej w poszczególnych latach zatrudnienia wyniosła: w 1981r. – 8.000 zł, w 1982r. – 34.000 zł, w 1983r. – 45.321 zł, w 1984r. – 118.173 zł, w 1985r. – 130.659 zł, w 1986r. – 163.193 zł, w 1987r. – 194.813 zł, w 1988r. – 314.884 zł, w 1989r. – 112.025 zł, w 1990r. – 3.040.562 zł, w 1991r. – 6.333.300 zł, w 1992r. – 19.243.600 zł, w 1993r. – 24.628.300 zł, w 1994r. – 33.340.100 zł, w 1995r. – 3.752,47 zł, w 1996r. – 5.331,59 zł, w 1997r. – 8.139,47 zł, w 1998r. – 9.078,95 zł (zaświadczenia o zatrudnieniu i wynagrodzeniu, k. 8-9 tom I a.r.; pismo ZUS Inspektorat w M. z 18 listopada 2002r., k. 7 tom I a.r.).

D. D. w dniu 15 lipca 2022r. złożyła do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. wniosek o emeryturę (wniosek z 15 lipca 2022r., k. 1-4 tom II a.r.). Po rozpoznaniu wniosku organ rentowy decyzją z dnia 26 lipca 2022r., znak: (...) (...), ponownie ustalił wartość kapitału początkowego. Do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy przyjął przeciętną podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych, tj. od dnia 1 stycznia 1984r. do dnia 31 grudnia 1993r. Wskaźnik wysokości podstawy wymiaru kapitału początkowego wyniósł 45,29 %. Natomiast podstawę wymiaru kapitału początkowego organ rentowy wyliczył poprzez pomnożenie wskaźnika wysokości podstawy wymiaru wynoszącego 45,29 % przez kwotę bazową, tj. 1.220,89 zł. Ponadto uwzględnione zostały okresy składkowe w łącznym wymiarze 14 lat, 7 miesięcy i 25 dni, tj. 175 miesięcy i okresy nieskładkowe w łącznym wymiarze 1 roku, 9 miesięcy i 1 dnia, tj. 21 miesięcy. Współczynnik proporcjonalny do wieku osiągniętego do 31 grudnia 1998r. oraz okresu składkowego i nieskładkowego wyniósł 59,29 %, natomiast kapitał początkowy ustalony na dzień 1 stycznia 1999r. wyniósł 60.208,72 zł (decyzja ZUS z 26 lipca 2022r., k. 24-25 tom I a.r.).

Decyzją z dnia 3 sierpnia 2022r., znak: (...), Zakład Ubezpieczeń Społecznych (...) Oddział w W. przyznał ubezpieczonej prawo do emerytury powszechnej od 17 lipca 2022r., tj. od osiągnięcia wieku emerytalnego. Wysokość świadczenia została obliczona zgodnie z zasadami określonymi w art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, przy uwzględnieniu kwoty składek zaewidencjonowanych na koncie z uwzględnieniem waloryzacji – 110.329,30 zł, zwaloryzowanego kapitału początkowego – 333.036,63 zł i średniego dalszego trwania życia – 238,90 m-cy i wyniosła 1.855,86 zł brutto (decyzja ZUS z 3 sierpnia 2022r., k. 5 tom II a.r.).

Powyższy stan faktyczny, który nie był sporny między stronami, Sąd ustalił na podstawie powołanych dokumentów, których wiarygodność nie budziła wątpliwości.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Rozpoznanie sprawy w analizowanym przypadku nastąpiło na posiedzeniu niejawnym. Taką możliwość daje art. 148 ¹ § 1 k.p.c. (Dz. U. z 2021r., poz. 1805), który przewiduje, że sąd może rozpoznać sprawę na posiedzeniu niejawnym, gdy pozwany uznał powództwo lub gdy po złożeniu przez strony pism procesowych i dokumentów, w tym również po wniesieniu zarzutów lub sprzeciwu od nakazu zapłaty albo sprzeciwu od wyroku zaocznego, Sąd uzna – mając na względzie całokształt przytoczonych twierdzeń i zgłoszonych wniosków dowodowych – że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne. W przedmiotowej sprawie żadna ze stron nie wnioskowała o przeprowadzenie rozprawy, jak również o przesłuchanie świadków i stron. Wobec tego Sąd, mając na uwadze ww. okoliczność, jak również brak potrzeby przeprowadzenia przez Sąd z urzędu dowodów wymagających wyznaczenia rozprawy, ocenił, że jej przeprowadzenie nie jest konieczne, co w konsekwencji pozwoliło na rozpoznanie sprawy i wydanie rozstrzygnięcia na posiedzeniu niejawnym. O takim sposobie załatwienia sprawy Sąd wcześniej uprzedził strony, powołując się dodatkowo na art. 15 zzs ¹ ustawy z dnia 2 marca 2020r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem (...)19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz. U. z 2020r., poz. 1842) i udzielając stronom tygodniowego terminu na złożenie pism procesowych prezentujących ich stanowiska w sprawie (k. 14 a.s.).

Przechodząc do rozważań dotyczących zasadności odwołania, na wstępie w związku z odwołaniem ubezpieczonej od decyzji dot. ustalenia wysokości kapitału początkowego oraz wysokości emerytury przyznanej na podstawie art. 26 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2022r., poz. 504), zwanej dalej ustawą emerytalną, przypomnieć należy, że zgodnie z ww. przepisem emerytura stanowi równowartość kwoty będącej wynikiem podzielenia podstawy obliczenia ustalonej w sposób określony w art. 25 ustawy przez średnie dalsze trwanie życia dla osób w wieku równym wiekowi przejścia na emeryturę danego ubezpieczonego, z uwzględnieniem ust. 5 i art. 183 ustawy. Z kolei z art. 25 ust. 1 ustawy emerytalnej wynika, że podstawę obliczenia emerytury, o której mowa w art. 24, stanowi kwota składek na ubezpieczenie emerytalne, z uwzględnieniem waloryzacji składek zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego do końca miesiąca poprzedzającego miesiąc, od którego przysługuje wypłata emerytury, zwaloryzowanego kapitału początkowego określonego w art. 173-175 oraz kwot środków zaewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych, z zastrzeżeniem ust. 1a i 1b oraz art. 185.

Z kolei kapitał początkowy, stanowiący jeden ze składników decydujących o wysokości podstawy obliczenia emerytury z art. 26 ustawy emerytalnej, zgodnie z treścią art. 173 ust. 1 tejże ustawy ustala się dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948r., którzy przed dniem wejścia w życie ww. ustawy opłacali składki na ubezpieczenie społeczne lub za których składki opłacali płatnicy składek. Kapitał początkowy stanowi równowartość kwoty obliczonej według zasad określonych w art. 174 ustawy, pomnożonej przez wyrażone w miesiącach średnie dalsze trwanie życia, ustalone zgodnie z art. 26 ust. 3 ustawy dla osób w wieku 62 lat (art. 173 ust. 2). Wartość kapitału początkowego ustala się na dzień wejścia w życie ustawy (art. 173 ust. 3). W myśl art. 174 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS kapitał początkowy ustala się na zasadach określonych w art. 53, z uwzględnieniem ust. 2-12. Przy ustalaniu kapitału początkowego przyjmuje się przebyte przed dniem wejścia w życie ustawy:

1) okresy składkowe, o których mowa w art. 6;

2) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 5;

3) okresy nieskładkowe, o których mowa w art. 7 pkt 1-3 i 6-12, w wymiarze nie większym niż określony w art. 5 ust. 2 (art. 174 ust. 2).

Podstawę wymiaru kapitału początkowego ustala się na zasadach określonych w art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18, z tym że okres kolejnych 10 lat kalendarzowych ustala się z okresu przed dniem 1 stycznia 1999r. (art. 174 ust. 3).

Na wniosek ubezpieczonego podstawę wymiaru emerytury lub renty może stanowić ustalona w sposób określony w ust. 4 i 5 przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne lub ubezpieczenia emerytalne i rentowe w okresie 20 lat kalendarzowych przypadających przed rokiem zgłoszenia wniosku, wybranych z całego okresu podlegania ubezpieczeniu (art. 15 ust. 6).

W przedmiotowej sprawie organ rentowy, wyliczając kapitał początkowy ubezpieczonej, uwzględnił, przebyte do 31 grudnia 1998r., okresy składkowe w łącznym wymiarze 14 lat, 7 miesięcy i 25 dni (175 miesięcy) oraz nieskładkowe w łącznym wymiarze 1 roku, 9 miesięcy i 1 dnia (21 miesięcy). Natomiast do obliczenia podstawy wymiaru kapitału początkowego oraz obliczenia wskaźnika wysokości tej podstawy została przyjęta przeciętna podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne z 10 kolejnych lat kalendarzowych od dnia 1 stycznia 1984r. do dnia 31 grudnia 1993r. Ubezpieczona z tym się nie zgodziła, wskazując, że organ rentowy powinien był uwzględnić do obliczenia kapitału początkowego lata pracy od 1981r. do 1998r.

Sąd nie podzielił wskazanego stanowiska D. D., gdyż cytowane przepisy w przypadku ubezpieczonej zostały prawidłowo zastosowane przez organ rentowy. Wynikające z art. 174 ust. 3 ustawy emerytalnej odesłanie do art. 15, 16, 17 ust. 1 i 3 oraz art. 18 oznacza, że zasady ustalania podstawy wymiaru kapitału początkowego są takie same, jak zasady ustalania podstawy wymiaru emerytur i rent. Ogólne zasady ustalania tej podstawy uregulowane są w art. 15 ust. 1, zgodnie z którym podstawę wymiaru emerytury i renty stanowi przeciętna podstawa wymiaru składki na ubezpieczenie społeczne w okresie kolejnych 10 lat kalendarzowych wybranych przez zainteresowanego z ostatnich 20 lat kalendarzowych poprzedzających bezpośrednio rok, w którym zgłoszono wniosek o emeryturę lub rentę. Zainteresowanemu pozostawiony jest wybór okresu, z którego podstawa wymiaru składek przyjmowana jest do podstawy wymiaru kapitału początkowego, tylko w granicach określonych powołanymi przepisami, co oznacza, że okres ten nie może być ani dłuższy, ani krótszy niż 10 lat i że z tego dziesięcioletniego okresu nie mogą być wyłączone żadne okresy. W szczególności nie są wyłączone okresy, w których zainteresowany nie podległ ubezpieczeniu społecznemu i w związku z tym nie osiągał dochodów, które mogłyby stanowić podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Wynika to z regulacji zawartej w art. 16 ust. 1, który stanowi, że przy ustalaniu kolejnych 10 lat kalendarzowych przyjmuje się lata kalendarzowe następujące bezpośrednio po sobie, chociażby ubezpieczony w niektórych z tych lat przez okres roku lub w okresie krótszym niż rok nie pozostawał w ubezpieczeniu. Jeżeli w okresie ostatnich 20 lat występowały przerwy w ubezpieczeniu, zainteresowany, chcąc osiągnąć najkorzystniejszy wskaźnik podstawy wymiaru, może wybrać taki okres kolejnych 10 lat, w którym przerwy były najkrótsze. Wyjątki od tej ogólnej zasady określone są w art. 17 ust. 1 i 3. Pierwszy z tych przepisów stanowi, że jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty w myśl art. 15 ust. 1 dla ubezpieczonego, o którym mowa w art. 58 ust. 1 pkt 1-4, do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się podstawę wymiaru składek za okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu. Ubezpieczeni, o których mowa w art. 58 ust. 1 pkt 1-4, są to osoby, które w dacie upływu ostatniego dwudziestolecia miały nie więcej niż 30 lat. W stosunku do takich osób ustawodawca zakłada, że okres ubezpieczenia od momentu, w którym mogły podjąć zatrudnienie lub inną działalność podlegającą ubezpieczeniu, może być ze względu na ich wiek krótszy niż 10 lat. Osoby, które mogły zacząć podlegać ubezpieczeniu później niż 10 lat wstecz przed upływem ostatniego dwudziestolecia, nie mają możliwości wyboru kolejnych 10 lat kalendarzowych. Zawarte w omawianym przepisie zastrzeżenie, że stosuje się go do ubezpieczonych, którym nie można ustalić podstawy wymiaru na zasadach ogólnych, nie odnosi się do osób, które z różnych przyczyn w kolejnych dziesięciu latach miały przerwy w ubezpieczeniu i ich okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu był krótszy niż 10 lat. W stosunku do takich osób można bowiem ustalić podstawę wymiaru na zasadach określonych w art. 15 ust. 1 przy zastosowaniu art. 16. Przepis art. 17 ust. 1 ma zastosowanie do osób, których okres podlegania ubezpieczeniu nie mógł obejmować przynajmniej 10 lat. Dotyczy więc osób, które w dniu 31 grudnia 1998r. miały nie więcej niż 30 lat i to tylko tych, których okres podlegania ubezpieczeniu jest krótszy niż 10 lat. Na podstawie art. 17 ust. 3 omówione wyżej zasady stosuje się odpowiednio, jeżeli nie można ustalić podstawy wymiaru renty w myśl art. 15 ust. 1 dla ubezpieczonego, o którym mowa w art. 58 ust. 1 pkt 5, z powodu pełnienia zastępczej służby wojskowej, odbywania czynnej służby wojskowej albo korzystania z urlopu wychowawczego. Ubezpieczonym, o którym mowa w art. 58 ust. 1 pkt 5 jest osoba, która w dniu upływu ostatniego dwudziestolecia, miała więcej niż 30 lat. Przepis ma zastosowanie do osób, których okres ubezpieczenia musiał być krótszy niż 10 lat nie ze względu na wiek, lecz ze względu na niezależne od nich przeszkody - pełnienie zastępczej lub czynnej służby wojskowej albo korzystanie z urlopu wychowawczego. Także w stosunku do tych osób przy ustalaniu podstawy wymiaru uwzględnia się okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu tylko wówczas, gdy nie jest możliwe ustalenie podstawy wymiaru na zasadach ogólnych, a więc nie do wszystkich osób, które kiedykolwiek odbywały czynną lub zastępczą służbę wojskową albo korzystały z urlopu wychowawczego. Okres faktycznego podlegania ubezpieczeniu, o którym mowa w art. 17 ust. 1, obejmuje te lata, w których zainteresowany był objęty ubezpieczeniem, przy czym do ustalenia podstawy wymiaru przyjmuje się podstawę wymiaru składek za cały okres ubezpieczenia, który nie jest nigdy dłuższy niż 10 lat, gdyż albo ubezpieczenie rozpoczęło się przed upływem 10 lat do dnia 31 grudnia 1998r. albo skończyło się przed tą datą (na przykład w razie korzystania z urlopu wychowawczego). W takim przypadku ubezpieczony nie ma już możliwości wyboru (uchwała Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 2004r., III UZP 11/03; wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 24 stycznia 2013r., III AUa 1007/12).

Ubezpieczona D. D. nie legitymuje się 20 letnim okresem ubezpieczenia (okres ubezpieczenia wynosi, uwzględniając lata kalendarzowe, 18 lat). W jej przypadku nie można więc obliczyć kapitału początkowego przy uwzględnieniu okresu wybranych 20 lat kalendarzowych, można jednak obliczyć kapitał początkowy dokonując wyboru kolejnych 10 lat kalendarzowych i to w różnych wariantach (ZUS prawidłowo wybrał wariant najkorzystniejszy, tj. lata 1984 – 1993). W związku z tym, a także biorąc pod uwagę zacytowane przepisy i zaprezentowane podglądy orzecznictwa, nie ma podstaw, aby został przyjęty okres inny niż ten, o którym mowa. Ubezpieczona tymczasem domaga się, aby został uwzględniony cały, faktyczny okres, kiedy podlegała ubezpieczeniom. Obowiązujące przepisy nie dają ku temu podstaw, dlatego stanowisko zaprezentowane w odwołaniu jest bezzasadne.

Jako nie zasługujące na uwzględnienie Sąd ocenił również odwołanie D. D. od decyzji przyznającej emeryturę. Świadczenie to zostało wyliczone w oparciu o powołane na wstępie przepisy. Wynika z nich, że do obliczenia emerytury, za okres podlegania ubezpieczeniom do 31 grudnia 1998r. przyjmuje się kapitał początkowy, po uprzedniej jego waloryzacji, zaś za okres po ww. dacie, do obliczenia emerytury uwzględniane są zwaloryzowane składki. Wobec takiego sposobu obliczenia świadczenia, trudno mówić o zaliczeniu przepracowanych lat, konstrukcja tego świadczenia jest bowiem inna niż w przypadku świadczeń przyznawanych osobom urodzonym przez 1 stycznia 1949r.

W przypadku ubezpieczonej organ rentowy za okres do 31 grudnia 1998r. wyliczył kapitał początkowy, który po waloryzacji (kwota 333.036,63 zł), stał się jednym z elementów obliczenia emerytury, zaś za dalsze okresy, do obliczenia świadczenia, przyjął odprowadzone przez płatników składki, także po ich uprzedniej waloryzacji (kwota 110.329,30 zł). Wskazany sposób obliczenia jest prawidłowy, zgodny z obowiązującymi przepisami, dlatego też Sąd nie znalazł podstaw, by uwzględnić odwołanie ubezpieczonej od decyzji przyznającej emeryturę.

Podsumowując, Sąd ocenił, że nie ma podstaw do przyjęcia, że organ rentowy błędnie ustalił wysokość kapitału początkowego i wysokość emerytury. Odwołania podlegały więc oddaleniu na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c.