Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 31 maja 2022 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych - Oddział w T. stwierdził, że L. Z. (1) pobrał nienależne świadczenie za okres od 13 maja 2019 roku do 31 sierpnia 2021 roku w kwocie 62.568,44 zł z tytułu emerytury pomostowej w związku z osiąganiem przez niego w tym okresie przychodu z tytułu podjęcia zatrudnienia w szczególnych warunkach wraz z odsetkami w kwocie 7.355,57 złotych. W uzasadnieniu organ wskazał, iż zgodnie z art. 17 ust. 4 ustawy o emeryturach pomostowych, prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze. (decyzja k. 105)

W dniu 11 lipca 2022 roku L. Z. (1) (reprezentowany przez pełnomocnika – adwokata) odwołał się od powyższej decyzji, wnosząc o jej uchylenie i zasądzenie od pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu swego stanowiska podniósł, iż w okresie od 13 maja 2019 roku do 31 sierpnia 2021 roku świadczył pracę w charakterze operatora wykaszarki, a wskazane w świadectwie pracy z dnia 31 sierpnia 2021 roku stanowisko pracy jest nieprawidłowe. (odwołanie k. 3-4)

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie, podtrzymując argumentację wskazaną w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji. Podniósł, iż praca operatora pilarek spalinowych i wykaszarek, o której mowa w załączniku nr 1 ustawy o emeryturach pomostowych pkt 34 jest pracą w szczególnych warunkach. Organ zaznaczył, że tego rodzaju prace wnioskodawca wykonywał zarówno przed uzyskaniem uprawnień do emerytury pomostowej – z tytułu takiej pracy prawo do emerytury pomostowej uzyskał- jak i po uzyskaniu uprawnień. (odpowiedź na odwołanie k. 11-12)

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Wnioskodawca L. Z. (1) urodził się (...). (bezsporne)

Decyzją z dnia 18 grudnia 2017 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych – Oddział w T. po rozpoznaniu wniosku z dnia 5 września 2017 przyznał wnioskodawcy emeryturę pomostową od dnia następnego po rozwiązaniu stosunku pracy, tj. od 1 listopada 2017 roku do dnia poprzedzającego dzień osiągnięcia przez niego wieku 65 lat uznając fakt wykonywania przez L. Z. (1) pracy w warunkach szczególnych – o której mowa w załączniku nr 1 ustawy o emeryturach pomostowych – pkt 34 – operator pilarek spalinowych i wykaszarek. W decyzji tej pouczono świadczeniobiorcę (pkt V pouczenia), że prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych. (bezsporne decyzja k. 34 -35 akt ZUS)

W okresie od 13 maja 2019 roku do 31 sierpnia 2021 roku wnioskodawca nadal był zatrudniony na ½ etatu w zakładzie pracy - Usługi (...).S. (...) spółce jawnej na stanowisku operator pilarek spalinowych. We wskazanym okresie zatrudnienia był pilarzem – operatorem pilarki. Zajmował się przede wszystkim wycinaniem drzew pilarką, sporadycznie tylko (raz na 2-3 miesiące w wymiarze 1 dniówki) posługiwał się też wykaszarką, kosząc chwasty na uprawach leśnych albo przygotowując miejsce do pracy na pilarce przy wycince drzew. Wskazana praca w wymiarze ½ etatu nie różniła się od tej, którą wykonywał wcześniej u tego samego pracodawcy na pełen etat, stanowiącą podstawę przyznania mu emerytury pomostowej. (świadectwo pracy k. 116 akt ZUS, zeznania świadka S. O. e-protokół z rozprawy z dnia 29.11.2022 r., zapis 00:05:52-00:12:14, zeznania świadka T. W. e-protokół z rozprawy z dnia 29.11.2022 r., zapis 00:12:14 -00:16:31, zeznania wnioskodawcy e-protokół z rozprawy z dnia 29.11.2022 r., zapis 00:18:40 -00:23:41)

W świadectwie pracy z dnia 31 sierpnia 2021 roku wskazano, iż L. Z. (2) w okresie od 13 maja 2019 roku do 31 sierpnia 2021 roku wykonywał pracę w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze kod 134. Pracodawca odmówił wnioskodawcy sprostowania świadectwa pracy w zakresie określenia stanowiska poprzez wpisanie ze obsługiwał wykaszarkę bez pilarki, gdyż zapisy w tym zakresie w świadectwie pracy były prawidłowe. (świadectwo pracy k. 116 akt ZUS, zeznania świadka S. O. e-protokół z rozprawy z dnia 29.11.2022 r., zapis 00:05:52-00:12:14)

Decyzją z dnia 28 października 2021 roku na wniosek ubezpieczonego dnia 10 września 2021 roku Zakład przyznał wnioskodawcy emeryturę powszechną od 6 września 2021 roku, tj od daty nabycia uprawnień. (decyzja k. 121-123 akt ZUS, wniosek k. 112-115)

Wobec załączenia do wniosku o emeryturę w wieku powszechnym świadectwa pracy z dnia 31 sierpnia 2021 roku organ rentowy wydał zaskarżoną decyzję. (bezsporne)

Powyższych ustaleń Sąd Okręgowy w Łodzi dokonał na podstawie powołanych dowodów w postaci dokumentów zgromadzonych w aktach sprawy, w tym w aktach ZUS, których wiarygodność nie budzi wątpliwości i nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

Dokonując ustaleń faktycznych Sąd oparł się także na zeznaniach powołanych w procesie świadków, które wzajemne ze sobą korespondowały oraz częściowo w oparciu o zeznania wnioskodawcy.

Sąd nie dał wiary przesłuchaniu L. Z. (1) w zakresie w jakim twierdził, iż nie można uznać, że w okresie po przyznaniu prawa do emerytury pomostowej pracował jako pilarz. Podkreślenia wymaga, iż jego twierdzenia w tym zakresie są wewnętrznie sprzeczne i nie odpowiadają pozostałemu zebranemu w sprawie materiałowi dowodowemu.

Zauważyć należy, iż wnioskodawca z jednej strony twierdził, że po uzyskaniu prawa do emerytury pomostowej został zatrudniony na tym samym stanowisku co poprzednio, a jego praca nie różniła się od tej wykonywanej wcześniej, (która uprawniała go do emerytury pomostowej), z drugiej zaś strony podnosił że zawsze pracował pilarką i wykaszarką i nie można go nazwać pilarzem.

W ocenie sądu wskazane stanowisko było wyrazem nieuprawnionej próby obrony własnego stanowiska procesowego w sprawie. Poza sporem jest iż wnioskodawca uprzednio był pilarzem i praca w tym charakterze stanowiła asumpt do przyznania mu emerytury pomostowej. Następnie w świetle zeznań pracodawcy jak i współpracownika wnioskodawcy – którzy nie mieli żadnych powodów do tego by w procesie wskazywać nieprawdę - charakter pracy powoda poza wymiarem czasu pracy nie uległ żadnej zmianie. Potwierdza to też treść ostatecznie wydanego mu świadectwa pracy.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Odwołanie nie zasługiwało na uwzględnienie.

Zgodnie z art. 17 ust. 4 ustawa z dnia 19 grudnia 2008 roku o emeryturach pomostowych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1340 t.j.), prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze, w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy.

Wobec tego podjęcie, po przyznaniu emerytury pomostowej, pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze wymienionej w wykazach nr 1 i 2, stanowiących załączniki do ustawy o emeryturach pomostowych, powoduje zawieszenie wypłaty tego świadczenia. Również podjęcie, po przyznaniu prawa do emerytury pomostowej, pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w wymiarze połowy etatu powoduje – zgodnie z art. 17 ust. 4 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych – zawieszenie prawa do tego świadczenia . (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 30 sierpnia 2017 r. III AUa 2194/16)

Regulacja ta jest konsekwencją ogólnego założenia przyjętego przy uchwaleniu opisanej ustawy, zgodnie z którym emerytura pomostowa będąca świadczeniem "osłonowym", przysługującym tylko osobom, które nie nabyły jeszcze uprawnień do emerytury, ale wykonywały przez określony czas prace w szczególnych warunkach (o szczególnym charakterze), należy się uprawnionemu w sytuacjach wyjątkowych, po całkowitym i trwałym ustaniu zatrudnienia w szczególnych warunkach (o szczególnym charakterze). Rozwiązanie to należy uznać także za zgodne z charakterystyką ryzyka socjalnego, przed którego skutkami emerytura pomostowa zapewnia ochronę. Jest ona bowiem świadczeniem zapewniającym pracownikowi ochronę przed ryzykiem zaprzestania pracy przed osiągnięciem wieku emerytalnego z powodu domniemanej niezdolności do pracy będącej konsekwencją długiego okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze.

Poza sporem pozostaje, iż zgodnie z załącznikiem nr 1 ustawy o emeryturach pomostowych pkt 34 pracą w warunkach szczególnych jest praca na stanowisku operator pilarek spalinowych i wykaszarek.

W myśl art. 138 ust.1-3 ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 504) osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu, zaś za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia;

3) świadczenia wypłacone z przyczyn niezależnych od organu rentowego osobie innej niż wskazana w decyzji tego organu.

Natomiast według art.138 ust. 4 tej ustawy nie można żądać zwrotu kwot nienależnie pobranych świadczeń za okres dłuższym niż 12 miesięcy, jeżeli osoba pobierająca świadczenie zawiadomiła organ rentowy o zajściu okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części a mimo to świadczenia były jej nadal wypłacane, w pozostałych zaś wypadkach – za okres dłuższy niż 3 lata z zastrzeżeniem ust. 5.

A zatem podstawą uznania świadczenia za nienależne jest zaistnienie okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenia prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania. Chodzi tu o okoliczności, które nie istniały w chwili przyznania świadczenia, natomiast powstały w czasie jego pobierania.

Podstawowym warunkiem uznania, że wypłacone świadczenie podlega zwrotowi jest po pierwsze – brak prawa do świadczenia oraz po drugie - świadomość co do tego osoby przyjmującej świadczenie, płynące ze stosownego pouczenia; obowiązek zwrotu obciąża tylko tego, kto przyjął świadczenie w złej wierze wiedząc, że mu się ono nie należy. Obie te przesłanki musza wystąpić już w trakcie pobierania świadczenia, a nie po zaprzestaniu jego wypłaty. Innymi słowy, jeżeli w trakcie pobierania świadczenia jest ono „należne”, a okoliczności wyłączające prawo do niego, w konsekwencji również wiedza o tym świadczeniobiorcy, wystąpiły post factum, nie ma podstaw do uznania, że należności wypłacone podlegają zwrotowi na podstawie art. 138 ust. 1 i ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. (por.wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 25 sierpnia 2020 r., III AUa 856/1999) Co do zasady organ rentowy ma obowiązek pouczyć ubezpieczonego o okolicznościach, których wystąpienie w czasie pobierania świadczenia powoduje utratę prawa do świadczeń, gdy wydaje decyzję przyznającą świadczenie. Nie ma natomiast takiego obowiązku przy wydawaniu kolejnych decyzji dotyczących przyznanego już świadczenia (np. dotyczących jego waloryzacji), chyba że zaszły zmiany prawa wpływające na prawo ubezpieczonego przyznane wcześniejszą decyzją lub gdy treść tych decyzji może wywołać wątpliwości co do przesłanek nabycia lub posiadania prawa do świadczenia. Nie można bowiem ryzyka prawnego owych zmian bądź wątpliwości wynikających z treści decyzji przerzucać na ubezpieczonego. Artykuł 138 ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie różnicuje - na użytek definicji nienależnie pobranego świadczenia - treści pouczenia o braku prawa do pobierania świadczeń w zależności od posiadanego przez ubezpieczonych wykształcenia lub wykonywanego zawodu ani nie wymaga od ubezpieczonych wykazywania się własną i uzależnioną od poziomu wiedzy inicjatywą w zakresie ustalenia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części w wyniku wejścia w życie istotnej zmiany stanu prawnego kreującej nowy tytuł podlegania ubezpieczeniom społecznym. (por. wyrok Sądu Najwyższego - Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 stycznia 2021 r., I (...) 3/21)

Pouczenie z art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych może polegać na przytoczeniu przepisów określających te okoliczności, które skutkują zmniejszeniem wysokości świadczeń bądź też ich zawieszeniem, ale musi być na tyle zrozumiałe, aby ubezpieczony mógł je odnieść do własnej sytuacji. Instytucja pouczenia służy przede wszystkim uświadomieniu strony o konsekwencjach prawnych jej zachowań bądź zaniechań oraz o przysługujących jej prawach i spoczywających na niej obowiązkach. Jedynie sytuacja, w której strona nie zostałaby prawidłowo pouczona o braku prawa do pobierania świadczenia nienależnego, skutkuje brakiem zobowiązania jej do zwrotu takiego świadczenia. (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 28 października 2020 r., III AUa 446/19)

Może być tak, że adresat nie chce albo ma utrudnione odczytanie pouczenia, co nie dyskwalifikuje pouczenia jako warunku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia. Żądanie zwrotu nienależnie pobranego świadczenia nie jest oparte na obowiązku wykazania, że osoba zapoznała się z doręczonym jej pouczeniem o braku prawa do świadczenia w określonych okolicznościach. To adresat pouczenia może zarzucać, że pouczenie było nieprawidłowe i dlatego go nie zrozumiał. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2015 r., II UK 285/14)

Przekładając powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, że jak bezsprzecznie w oparciu o dostępny materiał dowodowy ustalono L. Z. (2) w okresie od 13 maja 2019 roku do 31 sierpnia 2021 roku pobrał emeryturę pomostową nienależnie.

Wyżej wymieniony – co potwierdzają zeznania świadków i treść świadectwa pracy po otrzymaniu uprawnień do emerytury pomostowej w okresie wskazanym w decyzji wykonywał bowiem nadal pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 3 ust. 1 i 3 ustawy o emeryturach pomostowych - pracę operatora pilarek spalinowych i wykaszarek.

Materiał dowodowy zgromadzony w niniejszej sprawie wykazał, że wnioskodawca był zatrudniony u tego samego płatnika i na tym samym stanowisku, na którym był zatrudniony przed przejściem na emeryturę, z którego uzyskał prawo do świadczenia, a charakter jego pracy nie uległ żadnej zmianie, zatem twierdzenia zawarte w odwołaniu co do rzeczywistego - innego charakteru pracy ubezpieczonego po otrzymaniu prawa do emerytury pomostowej nie mogą przynieść spodziewanych skutków procesowych.

Wnioskodawca niezmiennie zarówno przed uzyskaniem prawa do świadczenia jak i potem wykonywał prace w warunkach szczególnych, a co za tym idzie bezwzględnie zostały spełnione przesłanki warunkujące zawieszenie prawa do emerytury pomostowej.

W okolicznościach sprawy nie sposób przyjąć też, że skarżący nie został odpowiednio pouczony o okolicznościach powodujących zawieszenie emerytury pomostowej i nie miał świadomości, iż wobec podjęcia pracy w szczególnych warunkach, świadczenie to nie może być mu wypłacane. Okoliczności tej w procesie odwołujący nie podnosił, a w punkcie V pouczenia do decyzji w przedmiocie przyznania prawa do emerytury pomostowej wskazano precyzyjnie , że prawo do emerytury pomostowej ulega zawieszeniu bez względu na wysokość uzyskiwanego przychodu w razie podjęcia przez uprawnionego pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych. Wnioskodawca zatem winien mieć pełną świadomość co do tego, iż świadczenie to nie mogło być mu wypłacane oraz rzeczywistych okoliczności w jakich nienależne świadczenie przyjmował.

Z tych też względów żądanie przez organ rentowy zwrotu nienależnie pobranej emerytury pomostowej za okres od 13 maja 2019 roku do 31 sierpnia 2021 roku jest w pełni uprawnione.

Mając powyższe na uwadze, Sąd na podstawie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie, jako bezzasadne.

J.L.