Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

wyroku z dnia 20.07.2022 roku

Pozwem inicjującym przedmiotowe postępowanie powódka A. K. domagała się zasądzenia od pozwanych K. C. (1), D. S., T. S. (1), A. W. solidarnie kwoty 154 750 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenia solidarnie od pozwanych kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa prawnego wedle norm przepisanych.

Motywując pozew powódka podniosła, że jest córką zmarłego dnia 19.06.2017 roku J. S. (1). Na mocy postanowienia Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 13.11.2019 roku do sygn. III Ca (...)spadek po J. S. (1) na podstawie testamentu ustnego z dnia 15.06.2017 roku nabyli pozwani T. S. (2), D. S., K. C. (1) i A. W. każdy po ¼ części. Wobec pominięcia powódki w testamencie na mocy art. 991 k.c. nabyła ona uprawnienia do zachowku jako zstępna zmarłego. W skład spadku po J. S. (1) wchodzi prawo własności nieruchomości składającej się z dz. ewid. 153 w Ł. obj. KW (...) i udział w prawie własności nieruchomości składającej się z dz. ewid. (...) o pow. (...) ha położonej w Ł. obj. KW (...). Przyjmując wartość schedy po zmarłym J. S. (1) na 619 000 zł, kwota należnego powódce zachowku to 154 750 zł. Wymagalność roszczenia o zachowek należy łączyć z datą otwarcia spadku tj. 19.06.2017 rokiem.

Pozwani w odpowiedzi na pozew (k.66-71) wnieśli o oddalenie powództwa w całości jako bezzasadnego ewentualnie o oddalenie powództwa w części jako bezzasadnego i zmiarkowanie przysługującego powódce zachowku z uwagi na sprzeczność powództwa z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.). Wnieśli też o zasądzenie od powódki solidarnie na ich rzecz kosztów postępowania w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie.

Pozwani przyznali, że są spadkobiercami po zmarłym J. S. (1). Przyznali też, że w skład spadku po J. S. (1) wchodzi nieruchomość obj. KW (...) oraz udział w prawie własności nieruchomości obj. KW (...). Ich zdaniem powództwo należy oddalić, względnie zmiarkować z uwagi na jego sprzeczność z zasadami współżycia społecznego, a to sprzeczność z zasadą troski o najbliższych, w tym w szczególności znajdującego się w potrzebie i chorego rodzica. Zdaniem pozwanych powódka nie wywiązała się z podstawowych relacji rodzinnych tj. z obowiązku interesowania się losem ojca, utrzymywania z nim regularnego kontaktu. Nie zabezpieczyła go materialnie w ostatnich latach życia oraz nie zorganizowała jego pochówku oraz nie upamiętniała go właściwe po śmierci. Pozwani wskazali, że powódka na co najmniej rok przed śmiercią ojca, nie utrzymywała z nim należytych relacji. Kontaktowała się z nim okazjonalnie i nie interesowała należycie jego losem. Spadkodawca w 2011 roku powrócił do Polski po wieloletnim pobycie w USA. Wymagał w Polsce konkretnego wsparcia polegającego na zapewnieniu odpowiednich środków utrzymania wobec braku stosownego zabezpieczenia emerytalnego w kraju. Wymagał też opieki z uwagi na chorobę nowotworową, do czego powódka się nie poczuwała, jako osoba najbliższa. O byt spadkodawcy zatroszczył się brat pozwany T. S. (2), który wraz z żoną J. i swoimi bliskimi utrzymywał J. S. (2) oraz organizował dla niego stosowną opiekę, gdy jego stan zdrowia ulegał stopniowemu pogorszeniu. Opiekę nad spadkodawcą sprawowała też bratowa D. S.. Rola powódki ograniczyła się do okazjonalnego i relewantnego z perspektywy potrzeb spadkodawcy wsparcia. Ponadto relacja powódki z ojcem zwłaszcza w ostatnim roku życia była sporadyczna. Powódka nie zatroszczyła się też o należyty pochówek ojca, nie przekazała środków na wykonanie nagrobka, czy zorganizowanie stosownych uroczystości. Zdaniem pozwanych uzasadnione jest pozbawienie zachowku osoby, która postępując nieetycznie narusza swoje obowiązki rodzinne wobec spadkodawcy, albo dotkliwie obraża jego uczucia. Niewątpliwie wyrazem braku właściwej więzi między powódką a zmarłym ojcem było rozporządzenie testamentowe jakiego dokonał J. S. (1). Pozwani zakwestionowali też wysokość majątku spadkowego podanego w pozwie. Podkreślali obciążania hipoteczne nieruchomości i ich obecny stan oraz zniszczenie. Pozwani dodali, że nieruchomości wschodzące w skład po J. S. (1) zostały mu przekazane przez rodziców w 1987 roku. Mimo dokonanego przysporzenia J. S. (1) nie uczestniczył w organizacji uroczystości pogrzebowych rodziców, a obowiązek ten spoczął wyłącznie na jego rodzeństwie w szczególności na T. S. (1). Opieka jakiej wymagali rodzice J. S. (1), kult zmarłych spoczął na pozwanych, gdyż J. S. (1) i jego żona tego nie robili. Ta okoliczność winna być uwzględniona przy ocenie zarzutu sprzeczności roszczenia powódki z zasadami współżycia społecznego.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Spadkodawca J. S. (1) zmarł dnia 19.06.2017 roku w Ł., po chorobie nowotworowej. J. S. (1) był żonaty z I. S., z którą w 1992 roku rozwiódł się w USA, a ten wyrok rozwodowy podlegał uznaniu na terenie RP. J. S. (3) ponownie się nie ożenił. W dacie zgonu był zatem osobą rozwiedzioną. Z tego związku małżeńskiego posiadał dwoje dzieci: powódkę A. K. i syna M. S.. Innych dzieci nie posiadał.

Postanowieniem z dnia 17.04.2018 roku Sąd Rejonowy w Limanowej w sprawie I Ns 576/17 stwierdził, że spadek po J. S. (1) zmarłym dnia 19.06.2017 roku w Ł. i tam ostatnio stale zamieszkałym na podstawie ustawy nabyły dzieci M. S. i A. K. po ½ części.

Postanowienie to zmienił Sąd Okręgowy w Nowym Sączu postanowieniem z dnia 13.11.2019 roku do sygn.(...) stwierdzając, że spadek po J. S. (1) zmarłym dnia 19.06.2017 roku w Ł. i tam ostatnio stale zamieszkałym na podstawie testamentu ustnego z dnia 15.06.2017 roku nabyli T. S. (2), D. S., K. C. (1) i A. W. każdy po ¼ części.

Spadkodawca pozostawił po sobie nieuregulowane zobowiązania wynikające z długu celnego oraz należności od podatków i usług wraz z odsetkami w kwocie 43 271,71 zł i podatku akcyzowego z odsetkami w łącznej wysokości 20 429 zł. Decyzją Naczelnika (...)Skarbowego z dnia 12.05.2022 znak (...) orzeczono o przeniesieniu odpowiedzialności na spadkobierców zmarłego J. S. (1) tj. T. S. (1), A. W., K. C. (1) i D. S. zobowiązując ich do uiszczenia:

- długu celnego w wysokości 5108,35 zł powiększonego o odsetki w kwocie 4486 zł na podstawie decyzji Naczelnika Urzędu Celnego w P. nr (...)z dnia 21.12.2012 roku,

- zaległości z tytułu podatku akcyzowego z tytułu importu w wysokości 10 858 zł powiększonego o odsetki w wysokości 9571 zł na podstawie decyzji Naczelnika Urzędu Celnego w P. nr (...) z dnia 21.12.2012 roku,

- zaległości z tytułu podatku od towarów i usług w wysokości 15 925 zł powiększonego o odsetki w wysokości 14 038 zł na podstawie decyzji Naczelnika Urzędu Celnego w P. nr (...) z dnia 21.12.2012 roku

- kosztów egzekucyjnych wynikających z postępowania egzekucyjnego w łącznej kwocie 3 714.36 zł.

Dnia 24.05.2022 roku pozwany T. S. (2) uregulował na rzecz Urzędu Skarbowego w N. kwoty 43 271,71 zł i 20 429 zł.

Zmarły J. S. (1) posiadał w Banku Spółdzielczym w L. rachunek oszczędnościowo - rozliczeniowy - Senior w latach 16.12.2013 - 17.09.2015, rachunek walutowy w latach 21.12.2009 - 18.08.2015, kredyt inwestycyjny dla rolników w latach 19.05.2011 - 1.04.2014 oraz rachunek bieżący rolniczy w latach 7.05.2004 -18.08.2015, do którego upoważniona była D. S..

(dowód: odpis skrócony aktu urodzenia k. 10, postanowienie z dnia 13.11.2019 roku SO w Nowym Sączu do sygn. (...) k. 11, postanowienie SR w Limanowej do sygn. I Ns (...)z dnia 17.04.2018 roku k. 12, decyzja Naczelnika (...)Skarbowego z dnia 12.05.2022 k. 385-386, pismo BS z dnia 30.06.2022 r. k. 392, potwierdzenia wpłat k. 395, dokumenty w aktach(...))

J. S. (1) był współwłaścicielem w ½ części nieruchomości składającej się z dz. ewid. (...)położonych w Ł. o łącznej pow. 5.96 ha obj. KW (...) na podstawie umowy darowizny z 1987 roku. W dziale IV tej KW wpisana jest hipoteka dla spłatu w kwocie 2000 zł na rzecz A. S. z dnia 30.01.1960 roku.

J. S. (1) był właścicielem nieruchomości składającej się z dz. ewid. 153 położonej w Ł. o pow. 0,32 ha obj. KW (...). W dziale IV tej KW wpisane są hipoteki: hipoteka umowna w kwocie 50 000 zł na rzecz Banku Spółdzielczego w L. jako zabezpieczenie kredytu z dnia 20.05.2011 roku, hipoteka przymusowa na 6917 zł jako należność objęta tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 28.03.2013 r. wpisanym na rzecz wierzyciela Dyrektora Izby Celnej w W. reprezentującego SP, hipoteka przymusowa na 20 809 zł jako należność objęta tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 26.03.2013 r. wpisanym na rzecz wierzyciela Dyrektora Izby Celnej w W. reprezentującego SP, hipoteka przymusowa na 14 188 zł jako należność objęta tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 26.03.2013 r. wpisanym na rzecz wierzyciela Dyrektora Izby Celnej w W. reprezentującego SP.

(dowód: wypis z rejestru gruntów k. 13, wydruki internetowe KW k. 14-47)

Wartość udziału ½ części w nieruchomości składającej się z dz. ewid. nr (...) o pow. 0,66 ha, dz. ewid. nr (...)o pow. 1,37 ha, dz. ewid. nr (...) o pow. 0,43 ha, dz. ewid. nr (...) o pow. 0,02 ha, dz. ewid. nr (...) o pow. 3,32 ha, dz. ewid. nr (...) o pow. 0,16 ha położonych w Ł. obj. KW (...) wynosi 472 119 zł. Wartość nieruchomość stanowiącej dz. ewid. nr 153 położonej w Ł. obj. KW (...) wynosi 24 346 zł.

(dowód: opinia rzeczoznawcy majątkowego M. M. k. 192 - 248 wraz z opinia uzupełniającą k. 316 – 322 )

I. L. wystąpiła z wnioskiem o zniesienie współwłasności nieruchomości składającej się z dz. ewid. 188, 191, 192, 227, 228/1, 228/2 położonych w Ł. o łącznej pow. 5.96 ha obj. KW (...), która otrzymała wraz z byłym mężem J. S. (1) na podstawie umowy darowizny z 1987 roku

( dowód: zeznania pozwanej A. W. k. 361 – 362 01:19:28 – 01:45:50, zeznania świadka I. L. k. 169 – 170 01:14:55 – 01:41:44 )

W latach 80 - tych J. S. (1) działał w Solidarności. Był internowany. Wraz z żoną i dwójką dzieci 8 – letnią A. i 6 – letnim M. w 1984r. wyemigrował do USA. Tam podejmował prace początkowo w ogrodnictwie, a później w branży budowlanej – prowadził firmę budowlaną. W związku z przebytym wypadkiem w pracy w USA uzyskał dożywotnią rentę socjalną w wysokości 300 dolarów miesiecznie. Mógł starać się o emeryturę w USA po 10 latach pracy. W USA jego dzieci ukończyły szkoły i studia, rozpoczęły prace zawodową, założyły rodziny, tam rodziły się ich dzieci. Po orzeczonym rozwodzie małżeństwa J. i I. S., J. S. (1) nieformalnie związany był z innymi kobietami o imieniu L. i M..

Przebywając w USA J. S. (1) pomagał finansowo swojej rodzinie w Polsce, przesyłał pieniądze, zapraszał rodzinę do USA i pokrywał koszty ich pobytu oraz wycieczek.

(dowód: wydruki internetowe KW k. 14-47, wydruki internetowe o spadkodawcy k. 374 – 380, zeznania świadka W. P. k. 149 – 150 00:15:01 – 00:55:41, zeznania świadka J. S. (4) k. 151 – 152 01:22:20 – 02:10:56, zeznania świadka M. S. k. 168 – 169 00:08:29 – 01:14:35, zeznania świadka I. L. k. 169 – 170 01:14:55 – 01:41:44, zeznania powódki A. K. k. 359 – 361 00:13:54 – 01:19:28 , zeznania pozwanej A. W. k. 361 – 362 01:19:28 – 01:45:50, zeznania pozwanej D. S. k. 363 02:05:55 – 02:43:32, zeznania pozwanego T. S. (1) k. 364 – 365 02:43:32 – 03: 19 : 34 )

Po powrocie z USA do Polski w 2012r. J. S. (1) zajął się prowadzeniem sadu na nieruchomości przepisanej mu wraz z żoną przez rodziców jeszcze w 1987r. z którego czerpał dochody. Zamieszkał wraz z matką utrzymującą się z emerytury z którą prowadził wspólne gospodarstwo domowe. Matka zmarła w 2012r.

Na uruchomienie sadu posiadał oszczędności z USA – jednorazowe odszkodowanie emerytalne oraz z pożyczki od swoich dzieci. Syn M. przesłał mu kwotę 2.000 dolarów. Posadził ok. hektar sadu. W Polsce nie podejmował stałej pracy zawodowej. Oprócz prowadzenia sadu hodował kury, króliki.

Mimo zdiagnozowania już w 2015 roku u niego choroby nowotworowej przełyku był w miarę samodzielny, sprawny. W ostatnich miesiącach życia, po przebytej operacji w styczniu 2017r. przez miesiąc, dwa miesiące przed śmiercią wymagał bezpośredniej opieki, pomocy w bieżącym funkcjonowaniu, karmieniu i leczeniu, które świadczyli pozwani oraz sąsiedzi P. w ramach wzajemnej pomocy – J. S. (1) udostępnił im wodę z działki, z której korzystają do dzisiaj.

Także rodzina pomagała J. S. (1) w dojazdach, w tym do lekarzy, gdyż utracił on prawo jazdy za jazdę w stanie nietrzeźwości na rok czasu wyrokiem SR w Limanowej z dnia 16.01.2014r. (...).

Spadkodawca J. S. (1) dysponował skromnymi środkami na utrzymanie z prowadzonego sadu, emerytury z KRUS w wysokości 1.200zł. od 2015r., renty socjalnej z USA w związku z przebytym wypadkiem w pracy w USA w wysokości 300 dolarów oraz z wypłaconego odszkodowania za internowanie w stanie wojennym. Posiadał oszczędności zgromadzone na rachunkach bankowych do września 2015r. Za zakupy płacił kartą bankomatową. Nie chciał korzystać z pomocy socjalnej. W ostatnich latach życia nie prosił też powódki o wsparcie finansowe. Pozwani świadczyli J. S. (1) pomoc pieniężną.

(dowód: wydruki internetowe o spadkodawcy k. 374 – 380, informacja Banku Spółdzielczego w L. k. 392, zeznania świadka W. P. k. 149 – 150 00:15:01 – 00:55:41, zeznania świadka D. P. k. 150 – 151 00:55:41 – 01:23:45, zeznania świadka J. S. (4) k. 151 – 152 01:22:20 – 02:10:56, zeznania świadka M. S. k. 168 – 169 00:08:29 – 01:14:35, zeznania świadka I. L. k. 169 – 170 01:14:55 – 01:41:44, zeznania pozwanej A. W. k. 361 – 362 01:19:28 – 01:45:50, zeznania pozwanej K. C. (1) k. 362 – 363 01:45:17 – 02:05:55, zeznania pozwanej D. S. k.363 02:05:55 – 02:43:32, zeznania pozwanego T. S. (1) k. 364 – 365 02:43:32 – 03: 19 : 34 , wyrok z dnia 14.01.2014r. w aktach SR w Limanowej (...) )

W latach 90 tych na czas kilkunastu miesięcy, bezpośrednio po rozwodzie rodziców powódka zerwała kontakt z ojcem. Szybko jednak odnowiła tą relację. Przed 2012 roku gdy spadkodawca J. S. (1) i powódka mieszkali jeszcze w USA ich relacje polegały na regularnym kontakcie telefonicznym i odwiedzinach. J. S. (1) pomagał córce w budowie garażu. Gdy J. S. (1) w 2012 roku postanowił na stałe wrócić do Polski relacje ojciec – córka uległy ograniczeniu. Nie zostały jednak całkowicie zerwane. Powódka utrzymywała z ojcem stały kontakt telefoniczny, który zintensyfikowała gdy dowiedziała się, że ojciec jest chory na nowotwór. Na bieżąco interesowała się jego stanem zdrowia, rozmawiając też telefonicznie z pozwanymi. Była w Polsce odwiedzić ojca dwukrotnie podobnie jak jej brat, końcem 2015r. przez dwa tygodnie, z czego tydzień mieszkała u ojca, ostatni raz tuż przed jego śmiercią w od 22 maja do 1 czerwca 2017 roku. Przyjechała do ojca w ostatnim momencie, żeby w pewien sposób się z nim pożegnać i mu towarzyszyć. Przejęła nad nim opiekę na tydzień czasu. Z racji swojego życia rodzinnego i pracy zawodowej w USA nie mogła być w Polsce dłużej i czekać na zgon i pogrzeb ojca. Bardziej zależało jej być przy ojcu gdy jeszcze żył w ostatnich jego chwilach niż na jego pogrzebie. Ponowny przyjazd na pogrzeb połączony był także z dużymi wydatkami, w sytuacji gdy powódka na utrzymaniu posiada la dwoje studiujących dzieci.

Po śmierci proponowała T. S. (2), który opiekował się ojcem pokrycie kosztów pogrzebu, lecz ten odmówił, podając, że nie potrzeba pieniędzy na pogrzeb. Z uwagi na znaczną odległość, obowiązki zawodowe i wyznaczony krótki termin pogrzebu nie mogła wziąć w nim osobistego udziału. Na jej prośbę pogrzeb nagrywał sąsiad ojca i mogła go obejrzeć zdalnie poprzez połączenie przez komunikator internetowy S..

Dwukrotnie na prośbę ojca przekazała mu pieniądze gdy jeszcze był w USA w wysokości 5 000 – 6 000 dolarów i gdy zajmował się sadem w Polsce na opryski w wysokości 1 000 dolarów.

(dowód: wydruk korespondencji z komunikatora WhatsApp k. 118 – 139, zeznania świadka D. P. k. 150 – 151 00:55:41 – 01:23:45, zeznania świadka J. S. (4) k. 151 – 152 01:22:20 – 02:10:56, zeznania świadka M. S. k. 168 – 169 00:08:29 – 01:14:35, zeznania świadka I. L. k. 169 – 170 01:14:55 – 01:41:44, zeznania powódki A. K. k. 359 – 361 00:13:54 – 01:19:28, zeznania pozwanej K. C. (1) k. 362 – 363 01:45:17 – 02:05:55, zeznania pozwanej D. S. k. 363 02:05:55 – 02:43:32, zeznania pozwanego T. S. (1) k. 364 – 365 02:43:32 – 03:19:34 )

J. S. (1) został pochowany w rodzinnym grobowcu, który wcześniej dla rodziców wykonał T. S. (2). T. S. (2) poniósł także koszty pogrzebu spadkodawcy J. S. (1) wraz ze stypą, obrzędami religijnymi, które wyniosły ok. 10.000zł. Pobrał także zasiłek pogrzebowy po śmierci spadkodawcy J. S. (1).

(dowód: zeznania świadka W. P. k. 149 – 150 00:15:01 – 00:55:41, zeznania świadka D. P. k. 150 – 151 00:55:41 – 01:23:45, zeznania świadka J. S. (4) k. 151 – 152 01:22:20 – 02:10:56, zeznania powódki A. K. k. 359 – 361 00:13:54 – 01:19:28 , zeznania pozwanej A. W. k. 361 – 362 01:19:28 – 01:45:50, zeznania pozwanej K. C. (1) k. 362 – 363 01:45:17 – 02:05:55, zeznania pozwanej D. S. k. 363 02:05:55 – 02:43:32, zeznania pozwanego T. S. (1) k. 364 – 365 02:43:32 –03: 19 : 34 )

Pozwana A. W. liczy 41 lat, mieszka w K. we własnym mieszkaniu o pow. 70 m. kw. Posiada troje dzieci w wieku 6,14 i 15 lat. Z zawodu jest inż. budownictwa. Zatrudniona jest w Instytucie Książki w K., gdzie zarabia 3.000zł. Jej mąż jest programistą.

( dowód: zeznania pozwanej A. W. k. 361 – 362 01:19:28 – 01:45:50 )

Pozwana K. C. (1) liczy 31 lat, mieszka w Ł. w wynajętym mieszkaniu. Jest właścicielką nieruchomości o pow. 40 ar. na której budują dom. Jest zatrudniona jako fakturzystka w firmie (...), gdzie zarabia najniższą krajową. Jej mąż zatrudniony jest w firmie produkującej bloczki ogrodzeniowe z zarobkiem ok. 3.000zł. Posiada dwoje dzieci w wieku 4 i 6 lat.

( dowód: zeznania pozwanej K. C. (1) k. 362 – 363 01:45:17 – 02:05:55 )

Pozwana D. S. liczy 64 lata, z zawodu jest przedszkolanką, mieszka w Ł. w mieszkaniu blokowym. Utrzymuje się z emerytury w kwocie 1 500zł. jej mąż pobiera rentę inwalidzką w wysokości 1 700zł. D. S. wyjeżdża zarobkowo do Wielkiej Brytanii.

( dowód: zeznania pozwanej D. S. k. 363 02:05:55 – 02:43:32 )

Pozwany T. S. (2) liczy 71 lat, z zawodu jest lekarzem. Utrzymuje się z emerytury w wysokości 7 000zł. Dorabia w szpitalu. Jego żona przebywa także na emeryturze, która wynosi 3 000zł. T. S. (2) wraz z żoną mieszka w domu jednorodzinnym w L.. Posiada mieszkanie w L..

( dowód: zeznania pozwanego T. S. (1) k. 364 – 365 02:43:32 – 03:19:34 )

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dołączone do niniejszych akt oraz akt (...) i (...)dokumenty, których wiarygodność i autentyczność nie została przez strony podważona, nie wzbudziły również zastrzeżeń Sądu.

Wartość nieruchomości których właścicielem był spadkodawca J. S. (1) Sąd ustalił na podstawie opinii biegłej rzeczoznawcy majątkowej M. M., którą uznał za rzetelną. Do zarzutów pozwanych do opinii biegła ustosunkowała się szczegółowo i wyczerpująco w opinii uzupełniającej.

Ustalając stan faktyczny sąd oparł się także na zeznaniach świadków i stron postępowania.

Świadek W. P. złożyła w znacznej części dotyczącej prowadzenia gospodarstwa, sadu przez J. S. (1) po powrocie z USA do Polski, źródła utrzymania, stanu zdrowia, świadczonej pomocy przed śmiercią, organizacji pogrzebu wiarygodne zeznania. Niewiarygodnie natomiast przedstawiała okoliczności związane – jak to określiła z porzuceniem przez żonę, dzieci w sytuacji gdy nie była bezpośredni świadkiem zdarzeń, które doprowadziły do rozpadu jego małżeństwa jeszcze w latach 90 – tych w USA, a J. S. (1) był związany także z innymi kobietami.

Świadek D. P. złożyła w całości wiarygodne zeznania. Korespondują one z zeznaniami jej matki – świadka W. P..

Świadek J. S. (4) – żona pozwanego T. S. (1) złożyła częściowo wiarygodne zeznania. Była zainteresowana w korzystnym rozstrzygnięciu na rzecz swojego męża T. S. (1). Umniejszała sytuację finansową J. S. (1), w szczególności aby pracując w USA od 1984r. i decydując się na powrót do Polski po 28 latach pracy nie udało się mu wypracować państwowej emerytury. Z zeznań świadka W. P. wynika, że otrzymał emeryturę w postaci jednorazowego odszkodowania. Z zeznań syna M. S. wynika, że otrzymał dożywotnio rentę z tytułu wypadku przy pracy w USA. Uzyskał odszkodowanie za internowanie. Ponadto jak wynika z informacji banku (...) posiadał rachunki bankowe, w tym walutowy, co świadczy o posiadaniu przez niego oszczędności. Prowadząc gospodarstwo rolne uzyskiwał dopłaty unijne, w 2015r. uzyskał także emeryturę z KRUS-u. Nie pozostawał zatem na utrzymaniu T. S. (1) i jego żony J. S. (4). Nieprawdziwie i bezkrytycznie świadek podawała także, że powódka nie poczuwała się do opieki nad ojcem.

Sąd dał w całości wiarę zeznaniom świadków M. S. i I. L.. Ich zeznania wzajemnie się uzupełniają, są logiczne i szczere. Podobnie należy ocenić zeznania powódki A. K..

Pozwani A. W., K. C. (2), D. S. i T. S. (2) zeznawali wiarygodnie. Sąd nie dał wiary ich zeznaniom na fakty związane z darowizną samochodu przez J. S. (1) na rzecz powódki oraz pomocy finansowej, a także pożyczek jakich miał udzielać J. S. (1) pozwany T. S. (2) albowiem zeznania ich w tym zakresie nie są spójne co do kwot pożyczek, czasu i zasad ich udzielania. Powódka natomiast zaprzeczyła darowiznom od ojca. Przyznała, że ojciec pomagał jej przy budowie garażu, na który dostarczyła materiał.

Sąd pominął na zasadzie art.235 § 1 pkt 3 k.p.c. dowód z zeznań świadka T. P. wobec jego cofnięcia. ( k. 170/2 )

Sąd zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie do kwoty 106 691,07 zł.

Instytucja zachowku jest odstępstwem od zasady swobody rozporządzania majątkiem na wypadek śmierci. Służy ona ochronie interesów osób najbliższych spadkodawcy przez zapewnienie im określonego minimalnego poziomu korzyści ze spadku, bez względu na wolę spadkodawcy. Wyjątek ten nawiązuje do typowo silnej więzi między członkami rodziny i związanej z nią wzajemnej solidarności; w przypadku małżonka oraz zstępnych jest uzasadniony m.in. przez wzgląd na konstytucyjny nakaz ochrony rodzicielstwa i małżeństwa (por. wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 lipca 2013 r., P 56/11, OTK-A 2013, Nr 6, poz. 85). Spadkodawca może samodzielnie zdecydować o tym, czy minimalną określoną w ustawie korzyść ze spadku zapewnić uprawnionemu do zachowku przez powołanie do spadku, zapis lub darowiznę. Jeżeli jednak uprawniony do zachowku korzyści tej nie otrzyma, przysługuje mu roszczenie o zapłatę sumy potrzebnej do pokrycia lub uzupełnienia zachowku. Roszczenie to kieruje się w pierwszej kolejności przeciwko spadkobiercom (art. 991 § 2 k.c.).

Zgodnie z art. 991 k.c. „zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek)”.

Powódka A. K. domagała się od zasądzenia pozwanych K. C. (1), D. S., T. S. (2), A. W. solidarnie kwoty 154 750 zł tytułem zachowku po zmarłym ojcu J. S. (1).

Należy podkreślić, że w skład spadku po zmarłym spadkodawcy wchodzą prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, oprócz praw i obowiązków ściśle związanych z osobą zmarłego i praw, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami. Obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek stanowi dług spadkowy (art.922 k.c.). Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy i na ten moment należy określać skład majątku spadkowego (art.924 kc).

Zasadniczym elementem podstawy wymiaru zachowku jest czysta wartość spadku, stanowiąca różnicę między wartością stanu czynnego, a wartością stanu biernego spadku. Ustalenie składu spadku następuje według zasad określonych w art. 922 k.c. z tym, że przy ustalaniu stanu biernego spadku nie uwzględnia się zobowiązań wynikających z zapisów i poleceń (art. 993 k.c.) oraz zobowiązań z zachowków. Obliczenie zachowku następuje na podstawie wartości spadku ustalonej według cen z daty orzekania o roszczeniach z tego tytułu (uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 26.03.1985 r., sygn. III CZP 75/84 OSNC 1985, nr 10, poz. 147).

W skład aktywów spadkowych po zmarłym J. S. (1) zmarłym dnia 19.06.2017 roku wchodzą:

1.  udział ½ części w nieruchomości składającej się z dz. ewid. nr (...) o pow. 0,66 ha, dz. ewid. nr (...) o pow. 1,37 ha, dz. ewid. nr (...) o pow. 0,43 ha, dz. ewid. nr(...) o pow. 0,02 ha, dz. ewid. nr (...) o pow. 3,32 ha, dz. ewid. nr (...) o pow. 0,16 ha położonych w Ł. obj. KW (...) o wartości 472 119 zł,

2.  nieruchomość stanowiąca dz. ewid. nr 153 położona w Ł. obj. KW (...) o wartości 24 346 zł.

Suma wartości aktywów spadkowych wynosi zatem 496 465 zł. Po stronie aktywów spadkowych Sąd nie wliczał wartości samochodów własności spadkodawcy tj. samochodu marki N. (...) nr rej (...) z 1998 roku i V. (...) nr rej (...) z 1993 roku. Według oświadczeń pozwanych są to samochody stare, stojące na nieruchomości spadkodawcy i nieużywane od wielu lat, które aktualnie nadają się jedynie do kasacji z uwagi na ich stan techniczny i skorodowanie. Powódka ostatecznie nie wniosła o oszacowanie wartości tych samochodów, nie wliczając ich do substratu zachowku.

Po stronie pasywów spadkowych, tj. długów spadkowych, o które należy pomniejszyć wartość masy spadkowej Sąd uwzględnił:

1.  kwotę 63 700,71 zł, jaką uiścił pozwany T. S. (2) tytułem zobowiązań spadkodawcy wynikających z długu celnego oraz należności od podatków i usług wraz z odsetkami w kwocie 43 271,71 zł i podatku akcyzowego z odsetkami w łącznej wysokości 20 429 zł, co wynika z decyzji Naczelnika (...)Skarbowego z dnia 12.05.2022 (k.385-386) i dowodów wpłaty (k. 395). W/w zaległości spadkodawcy wynikały z braku udzielenia zgody przez urząd celno-skarbowy na odbiór mienia przesiedleńczego z tytułu importu z USA przez spadkodawcę samochodu marki T. (...), które nie były zabezpieczone hipotecznie. Mimo zastrzeżeń powódki Sąd uwzględnił w/w kwotę po stronie długów spadkowych. Powódka błędnie powoływała się na fakt, iż powyższe należności obciążają nieruchomość obj. KW (...), przez ustanowienie hipotek i zostały już uwzględnione przez biegłą w wycenie nieruchomości poprzez obniżenie jej wartości. Należy podkreślić, że w opinii biegły rzeczoznawca uwzględnił wpisy w dziale IV w/w KW, które dotyczyły: hipoteki przymusowej na 6917 zł jako należności objętej tytułem wykonawczym nr(...) z dnia 28.03.2013 r. wpisanej na rzecz wierzyciela Dyrektora Izby Celnej w W. reprezentującego SP, hipoteki przymusowej na 20 809 zł jako należności objętej tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 26.03.2013 r. wpisanej na rzecz wierzyciela Dyrektora Izby Celnej w W. reprezentującego SP, hipoteki przymusowej na 14 188 zł jako należności objętej tytułem wykonawczym nr (...) z dnia 26.03.2013 r. wpisanej na rzecz wierzyciela Dyrektora Izby Celnej w W. reprezentującego SP. Te wpisy hipotek nie pokrywają się wbrew twierdzeniom powódki z zaległościami spadkodawcy wynikającymi z długu celnego w wysokości 5108,35 zł powiększonego o odsetki na podstawie decyzji Naczelnika Urzędu Celnego w P. nr (...)z dnia 21.12.2012 roku, zaległościami z tytułu podatku akcyzowego w wysokości 10 858 zł powiększonego o odsetki na podstawie decyzji Naczelnika Urzędu Celnego w P. nr (...) - (...)9110- (...) z dnia 21.12.2012 roku, zaległościami z tytułu podatku od towarów i usług w wysokości 15 925 zł powiększonego o odsetki na podstawie decyzji Naczelnika Urzędu Celnego w P. nr (...) z dnia 21.12.2012 roku.

2.  kwotę 6000 zł jako poniesione przez T. S. (1) koszty pogrzebu spadkodawcy. Pozwany T. S. (2) podał, że koszty pogrzebu wraz ze stypą, obrzędami religijnymi, otwarciem wystawionego już dla rodziców grobowca, w którym spoczął J. S. (1) wyniosły około 10 000 zł. Przy czym w 2017 roku jak wynika z danych dostępnych w internecie zasiłek pogrzebowy, który pobrał pozwany wyniósł 4000 zł. Pozwany dołożył zatem do kosztów pogrzebu spadkodawcy, które są długiem spadkowym 6000 zł.

Z mocy art. 922 § 1 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej. Natomiast art. 922 § 3 k.c. stanowi, że do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów zwykłych i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.

W pasywach Sąd nie uwzględniał pożyczek jakich miał udzielić pozwany T. S. (2) spadkodawcy, a których spadkodawca miał nie uregulować przed śmiercią. Okoliczności te nie zostały udowodnione przez pozwanych, a to na nich spoczywał ciężar wykazania faktu, na który się powoływali zgodnie z art. 6 k.c. O rzekomych pożyczkach udzielanych spadkodawcy przez T. S. (1) mało precyzyjnie zeznali tylko pozwani. Te zeznania pozostawały jednak niespójne co do kwot pożyczek, czasu i zasad ich udzielania.

Strony nie powoływały się również na darowizny, które z mocy art. 993 k.c. w zw. z art. 994 § 1 k.c. należałoby uwzględnić przy obliczaniu zachowku. Tylko w czasie składania zeznań pozwani wskazywali na to, że spadkodawca zakupił każdemu swojemu dziecku w USA samochód i dokonywał na ich rzecz pomocy finansowej. I w tym przypadku zeznania te były lakoniczne, nieprecyzyjne, a zatem niewiarygodne dla sądu. Tym darowiznom przeczyła też w swoich zeznaniach powódka oraz jej matka I. L.. Co więcej pozwani w odpowiedzi na pozew nie powoływali się na okoliczność poczynienia przez spadkodawcę darowizn na rzecz powódki.

Skoro czysta wartość spadku, w niniejszej sprawie wyniosła 426 764,29 zł (496 465 zł – 63 700,71 zł – 6000 zł), a powódce na mocy art. 991 §1 k.c. przysługuje zachowek w wysokości 1/2 udziału spadkowego, który by przypadł jej przy dziedziczeniu ustawowym, to zachowek powódki wynosi 106 691,07 zł (426 764,29 zł zł* 1/2 *1/2). Poza powódką spadkobiercą ustawowym po zmarłym J. S. (1) jest również M. S..

W/w kwotę zachowku Sąd zasądził od pozwanych na rzecz powódki solidarnie na podstawie art. 1034 § 1 k.c., zgodnie z którym „do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości ich udziałów”.

Ustawowe odsetki od zasądzonej kwoty zachowku Sąd przyznał od dnia wyroku. W zakresie daty wymagalności roszczenia w orzecznictwie i doktrynie występują dwa stanowiska dotyczące określenia wymagalności świadczenia z tytułu zachowku. Pierwsze z nich wskazuje, że roszczenie o zachowek jest roszczeniem bezterminowym i jego wymagalność należy ustalić w oparciu o regułę z art. 455 k.c. (dopóki dłużnik nie zostanie wezwany do spełnienia świadczenia, dopóty obowiązek zapłaty kwoty pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku nie aktualizuje się). Drugie natomiast stanowisko podkreśla, że skoro ustalenie wartości spadku w celu określenia zachowku oraz obliczenie zachowku następuje według cen z chwili orzekania o roszczeniu o zachowku, to odsetki od tak ustalonego świadczenia pieniężnego powinny być naliczane dopiero od daty wyrokowania w sprawie, skoro dopiero z tym momentem roszczenie o zapłatę - tak ustalonej kwoty - stało się wymagalne. Zaznaczenia wymaga przy tym, że drugie stanowisko ma uzasadnienie także wówczas gdy mamy do czynienia ze znaczną inflacją, która powoduje, że wartość nieruchomości na dzień orzekania znacząco przekracza jej wartość z daty otwarcia spadku. Mogłoby zatem dojść do zawyżenia wielkości roszczenia, czyli nadmiernego uprzywilejowania uprawnionego z pokrzywdzeniem spadkobiercy, który z jednej strony płaciłby odsetki za opóźnienie, a z drugiej w całości pokrywał wzrost wartości nieruchomości spowodowany inflacją. W ocenie Sądu mając na uwadze wzrost poziomu inflacji i różnicę cen nieruchomości należało przyjąć jako datę naliczania odsetek dzień wyrokowania. Ponadto powódka przed złożeniem pozwu w tej sprawie nie wzywała pozwanych do zapłaty, odsetki od dnia wniesienia pozwu były zatem bezzasadne.

Sąd zasądził w/w tej kwotę na rzecz powódki od pozwanych, uznał bowiem za nieuzasadniony zarzut pozwanych o bezzasadnści powództwa ewentualnie zmiarkowanie przysługującego powódce zachowku z uwagi na sprzeczność tego roszczenia z zasadami współżycia społecznego (art. 5 k.c.).

Zaznaczyć należy, że wprawdzie przepisy działu IV Kodeksu cywilnego nie przewidują możliwości obniżenia wierzytelności z tytułu zachowku, jednakże z orzecznictwa sądów powszechnych wynika, że wyjątkowo można dopuścić obniżenie wysokości zachowku na podstawie art. 5 k.c., w szczególności przy uwzględnieniu klauzuli zasad współżycia społecznego (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 19 maja 1981 r., sygn. akt III CZP 18/81, opubl. OSNC 1981/12/228). W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreślano także, że sprzeczność z zasadami współżycia zachodzi wówczas, gdy w świetle reguł lub wartości moralnych powszechnie społecznie akceptowanych żądanie zapłaty należności z tytułu zachowku musiałoby być ocenione negatywnie. Zachowek stanowi minimum zagwarantowanego udziału w spadku spadkobiercy ustawowemu i pozbawić go tego udziału na podstawie art. 5 k.c. można tylko w sytuacjach rzeczywiście wyjątkowych. Podkreślić również należy, że w doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że o nadużyciu prawa przez żądanie zapłaty zachowku decydować mogą jedynie okoliczności istniejące w płaszczyźnie uprawniony - spadkodawca. Nie można bowiem zapominać, iż wyłączenia prawa do zachowku, z uwagi na niewłaściwe postępowanie w stosunku do spadkodawcy, dokonuje sam spadkodawca w drodze wydziedziczenia. Okoliczności występujące na linii uprawniony - spadkodawca nie są oczywiście pozbawione znaczenia. Powinny jednak co do zasady zostać uwzględnione tylko jako dodatkowe, potęgujące stan sprzeczności z kryteriami nadużycia prawa (por. T. Juszyński, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 7 kwietnia 2004 r., sygn. akt IV CK 215/03, opubl. Państwo i Prawo 2005/6/111). Ponadto w świetle orzecznictwa przy ocenie istnienia podstaw do zastosowania art. 5 k.c. należy brać pod uwagę wszystkie okoliczności konkretnego przypadku, zachodzące tak po stronie zobowiązanego, jak i po stronie uprawnionego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2009 r., sygn. akt IV CSK 163/09).

Intencją ustawodawcy wyrażoną w art. 5 k.c. jest odmowa objęcia ochroną osoby, której choć formalnie przysługuje określone prawo, to w danym przypadku jego realizacja jest sprzeczna ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Zastosowanie tego przepisu może nastąpić jedynie w sytuacjach wyjątkowych, wymagających odmiennego potraktowania. Celem zachowku jest między innymi zapewnienie sprawiedliwego podziału schedy między uprawnionymi członkami rodziny. Utrata prawa do zachowku następuje w razie wydziedziczenia spadkobiercy, w oparciu o art. 1008 k.c. Uznać zatem należy, że roszczenie o zachowek jest sprzeczne z art. 5 k.c. jeśli zachodzą okoliczności, które mogą uzasadniać wydziedziczenie uprawnionego.

Pozwani wskazali w szczególności, że sprzeczne z zasadami współżycia społecznego tj. zasadą troski o najbliższych było zachowanie powódki polegające na braku wsparcia ojca w potrzebie i chorobie. Podkreślali też, że powódka nie wywiązywała się z podstawowych relacji rodzinnych, a to z obowiązku interesowania się losem ojca, utrzymywania z nim regularnego kontaktu. Nie zabezpieczyła go materialnie w ostatnich latach życia oraz nie zorganizowała jego pochówku oraz nie upamiętniła go właściwe po śmierci.

Niniejsze postępowanie dowodowe nie wykazało jednak, jak sugerowali pozwani w pozwie, aby powódka w ogóle nie interesowała się ojcem i nie miała z nim żadnych relacji bezpośrednio przed jego śmiercią. Potwierdziło natomiast, że ich wzajemne relacje rodzinne były ograniczone w ostatnich latach życia spadkodawcy, ponieważ zdecydował on się na powrót z USA do Polski, podczas gdy powódka miała już ustabilizowaną sytuację zawodowo-materialną i rodzinną w USA i tam chciała pozostać. Te ograniczone, ale istniejące relacje rodzinne, wynikające głównie ze znacznej odległości dzielącej powódkę ze spadkodawcą, nie mogą być jednak w ocenie Sądu uznane za skuteczne podstawy do wydziedziczenia, które należałoby analizować w kontekście art. 5 k.c. skutkujące w konsekwencji odmową przyznania powódce zachowku lub jego częściowym obniżeniem.

Zgodnie z art. 1008 pkt 3 k.c. spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku: uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych. Obowiązki rodzinne, o których stanowi art. 1008 pkt. 3 k.c. to między innymi obowiązek alimentacyjny, opieka nad spadkodawcą, która jest niezbędna ze względu na stan zdrowia i wiek spadkodawcy. W pojęciu "zaniedbywanie wobec spadkodawcy obowiązków rodzinnych", o którym mowa w art. 1008 pkt 3 k.c., mieści się również takie zachowanie, które prowadzi do faktycznego zerwania kontaktów rodzinnych i ustania więzi uczuciowej, normalnej w stosunkach rodzinnych. Chodzi tu więc również o wszczynanie ciągłych awantur, kierowanie pod adresem spadkodawcy nieuzasadnionych i krzywdzących zarzutów, wyrzucenie go z domu, brak udziału w jego życiu choćby poprzez wizyty w jego miejscu zamieszkania czy okazywanie zainteresowania jego sprawami. ( por orz. SN z dnia 7.11.2002 II CKN 1397/00 LEX nr 75286). W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, że przyczyny wymienione w art. 1008 pkt 3 k.c. muszą mieć charakter uporczywy, a zdarzenia o charakterze jednorazowym i krótkotrwałym nie uzasadniają wydziedziczenia. Ponadto zachowanie uprawnionego musi być świadome i spowodowane okolicznościami, które leżą po jego stronie. Nie stanowią natomiast podstawy wydziedziczenia zachowania uprawnianego niezależne od jego woli.

W kontekście powołanego wyżej zarzutu pozwanych Sąd uwzględnił całokształt stosunków rodzinnych powódki i zmarłego, a nie były one łatwe, bo rodzice powódki rozwiedli się w USA w latach 90 tych. Na krótki czas kilkunastu miesięcy tylko bezpośrednio po rozwodzie rodziców powódka zerwała kontakt z ojcem. Szybko jednak odnowiła tą relację. Gdy powódka i spadkodawca przed 2012 roku mieszkali jeszcze w USA ich relacje może nie należy do zażyłych, ale kontaktowali się telefonicznie regularnie, odwiedzali. Gdy spadkodawca w 2012 roku postanowił na stałe wrócić do Polski naturalną koleją rzeczy, wynikającą z odległości było ograniczanie relacji ojciec - córka. Nie zostały jednak te relacje całkowicie zerwane jak podawali pozwani. Wynikało to przede wszystkim ze zbieżnych zeznań stron i świadków przesłuchanych w toku postępowania. Powódka utrzymywała z ojcem stały kontakt telefoniczny, który zintensyfikowała gdy dowiedziała się, że ojciec jest chory na nowotwór. Na bieżąco interesowała się jego stanem zdrowia, rozmawiając też telefonicznie z pozwanymi, którzy w ostatnim okresie choroby spadkodawcy pomagali mu w bieżącym funkcjonowaniu i leczeniu. Była w Polsce odwiedzić ojca dwukrotnie, ostatni raz tuż przed śmiercią w 2017 roku.

Niniejsze postępowanie wykazało, zatem że powódka utrzymywała ze spadkodawcą typowe relacje rodzinne, ograniczone z racji zamieszkiwania na różnych kontynentach, do częstego kontaktu telefonicznego i rzadszego kontaktu osobistego. Relacje z ojcem powódka miała jednak bliskie zważywszy na trudności w bezpośredniej styczności. Zdaniem Sądu pozwani tylko na potrzeby tej sprawy uwypuklali opiekę czy pomoc finansową jakiej udzielali spadkodawcy. Bezspornie spadkodawca w ostatnich miesiącach życia wymagał bezpośredniej opieki, do tego czasu mimo zdiagnozowania już w 2015 roku choroby nowotworowej był jednak w miarę samodzielny. Pozwani podkreślali, też że wręcz go utrzymywali, podczas gdy spadkodawca dysponował skromnymi środkami na utrzymanie z emerytury z KRUS i renty socjalnej z USA, odszkodowania za internowanie, prowadząc gospodarstwo rolne otrzymywał też dopłaty unijne. Pomoc pieniężna pozwanych by zatem niewielka.

Nie można zgodzić się też z argumentacją pozwanych, iż powódka nie zabezpieczyła ojca należycie finansowo podczas choroby w ostatnim okresie życia. Przede wszystkim spadkodawca posiadał świadczenia emerytalne z KRUS i świadczenie socjalne z USA w związku z przebytym wypadkiem w pracy. Posiadał oszczędności na rachunkach bankowych. Żył skromnie, a w ostatnim okresie życia przy pomocy pozwanych i sąsiadów, którzy pomagali mu w procesie leczenia i utrudnionym funkcjonowaniu w chorobie nowotworowej. Jak podawali sami pozwani, spadkodawca był jednak osobą bardzo honorową, nie chciał korzystać z pomocy socjalnej. W ostatnich latach życia nie prosił też powódki o wsparcie finansowe. Prosił ją o pieniądze tylko gdy zajmował się sadem na opryski i gdy jeszcze był w USA. Sami pozwani, którzy zajęli się spadkodawcą tuż przed śmiercią, gdy nasiliła się choroba nowotworowa tak, że wymagał opieki, nie sygnalizowali powódce, że zwiększyły się wydatki i potrzeba dodatkowego wsparcia finansowego, a przecież to oni byli na miejscu. Powódka o takich kwestiach z racji usposobienia ojca mogła nie wiedzieć.

Również to, że powódka nie brała udziału w pogrzebie i nie zajęła się pochówkiem ojca nie przemawia za zastosowaniem art. 5 k.c. Powódka była w czerwcu 2017 roku w Polsce. Przyjechała do ojca w ostatnim momencie, żeby w pewien sposób się z nim pożegnać i mu towarzyszyć. Przejęła nad nim opiekę na tydzień czasu. Z racji swojego życia rodzinnego i pracy zawodowej w USA nie mogła być w Polsce dłużej i czekać na zgon i pogrzeb ojca. A jak słusznie podkreślała bardziej zależało jej być przy ojcu gdy jeszcze żył w ostatnich jego chwilach - niż jeśli miała wybierać - na jego pogrzebie. Sąd rozumie pobudki powódki, ponieważ pozostają usprawiedliwione. Powódka nie była osobiście na pogrzebie i nie zaangażowała się w pochówek ojca, bo nie miała takiej możliwości. Sama podróż do Polski jest znaczącym wydatkiem, tym bardziej gdy nie planuje się jej ze znaczącym wyprzedzeniem m.in. w zakresie kosztów przelotu. Dodać należy, że powódce bardzo zależało, by w jakiś sposób towarzyszyć ojcu w ostatniej drodze. Na jej prośbę pogrzeb nagrywano i miała możliwość jego obejrzenia. To niezbicie świadczy o tym, że miała z ojcem silną relację i jego los nie był jej obojętny, co eksponowali pozwani w tym postępowaniu. Powódka interesowała się również przygotowaniami do pogrzebu, chciała dołożyć się do kosztów pochówku, ale zajął się tym T. S. (2), który podawał wprost powódce, że nie potrzeba na pogrzeb pieniędzy.

Wbrew tezom pozwanych nie można przez pryzmat art. 5 k.c. oceniać zaniechań J. S. (1) wobec swoich rodziców, którzy przekazali mu nieruchomości, które obecnie wchodzą do masy spadkowej. Przypomnieć należy, że nadużycie prawa przez żądanie zapłaty zachowku powinno być rozpatrywane przede wszystkim w kontekście stosunków istniejących w płaszczyźnie uprawniony – spadkodawca. Kwestia wykonywania obowiązków rodzinnych przez J. S. (1) względem swoich rodziców miałaby znacznie tylko w sprawie o zachowek po tych rodzicach.

Roszczenie powódki zdaniem Sądu nie stanowi naruszenia zasady sprawiedliwości i nie prowadzi do rażącego pokrzywdzenia pozwanych. Pozwani całkowicie marginalizują główną rolę jaką spełnia instytucja zachowku. Marginalizując też fakt, że powódka nie podważała woli testamentowej swojego ojca, wiedząc, że nie przeprowadzi się do Polski i nie zajmie gospodarstwem i nieruchomościami rodzinnymi. Szanowała wolę ojca, który długo zastanawiał się w jaki sposób rozdysponować swoim majątkiem. To również potwierdza zażyłość i bliskość relacji jakie powódka miała ze zmarłym. Nadto pozwani powołując się na dyspozycję art. 5 k.c. zapominają, że wykorzystują składniki majątkowe pochodzące ze spadku. Opieka jaką pozwani świadczyli przed śmiercią spadkodawcy nie zostaje pominięta w związku z uwzględnieniem roszczenia powódki o zachowek.

Zdaniem Sądu argumentacja pozwanych, powołujących się na art. 5 k.c. nie zasługuje na uwzględnienie i nie mogła być podstawą do oddalenia powództwa czy obniżenia kwoty przyznanego zachowku. W ocenie Sądu pozwani nie udowodnili, że w niniejszej sprawie zaszły jakiekolwiek okoliczności po stronie powódki uzasadniające przyjęcie, że jej roszczenie stanowi nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 k.c.

Zgodnie z art. 320 k.p.c. w szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie, a w sprawach o wydanie nieruchomości lub o opróżnienie pomieszczenia - wyznaczyć odpowiedni termin do spełnienia tego świadczenia. Podstawą zastosowania przepisu jest wyłącznie uznanie sądu, że zachodzą szczególnie uzasadnione wypadki. Okoliczności pozwalające na zakwalifikowanie określonego wypadku jako szczególnie uzasadnionego mogą wynikać głównie ze stanu majątkowego stron, ich sytuacji rodzinnej lub zdrowotnej oraz z doraźnych – stwierdzonych przez sąd – trudności ze spełnieniem świadczenia w terminie wynikającym z treści roszczenia.

Odnosząc się do żądania pozwanych rozłożenia zasądzonych kwot na raty, to Sąd nie przychylił się do niego, uznając, że w tej sprawie nie zachodzą żadne nadzwyczajne okoliczności. Przede wszystkim pozwani nie zaproponowali żadnego sposobu rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty. Złożyli je dopiero w ostatnim słowie, które wyraził pełnomocnik. Powódka nie miała możliwości odniesienia się do tego wniosku. Ponadto przy rozłożeniu świadczenia na raty powódka traci ustawowe odsetki za pewien okres czasu. Według judykatury, rozkładając zasądzone świadczenia pieniężne na raty, sąd nie może – na podstawie art. 320 – odmówić przyznania wierzycielowi żądanych odsetek za okres do dnia wydania wyroku zasądzającego świadczenie; rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty ma jednak ten skutek, że wierzycielowi nie przysługują odsetki od ratalnych świadczeń za okres od daty wyroku do daty płatności poszczególnych rat (uchwała składu siedmiu sędziów SN – zasada prawna z dnia 22 września 1970 r., III PZP 11/70, OSNC 1971, nr 4, poz. 61). Dodatkowo sytuacja materialna pozwanych nie uzasadnia przyjęcia, że zachodzi szczególny przypadek określony w art. 320 kpc. Pozwany T. S. (2) jest lekarzem i utrzymuje się z emerytury wynoszącej 7000 zł miesięcznie, dorabia w szpitalu. Również stabilną sytuację finansową posiadają pozwane K. C. (1) i A. W.. Pracują, nie posiadają zobowiązań kredytowanych. Trudniejszą sytuacje materialną ma jedynie pozwana D. S. utrzymująca się z niewielkiej emerytury w kwocie 1500 zł i mieszkająca z mężem na rencie inwalidzkiej. Niemniej jednak pozwana w świetle opinii biegłego razem z pozostałymi pozwanymi doznała znacznego przysporzenia, posiada wartościowy majątek, wiedziała przed wytoczeniem sprawy, iż powódka wystąpi z pozwem o zachowek, bo nie kwestionowała ostatecznie woli swojego ojca wynikającej z testamentu ustnego. Pozwana ma możliwości finansowe w ocenie Sądu dokonać spłaty na rzecz powódki, chociażby przez kredytowanie.

W tych okolicznościach Sąd nie znalazł podstaw do rozłożenia zasądzonego roszczenia na raty.

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do art. 100 kpc. Powódka wygrała proces w 69%. Pozwani zwrócą powódce kwotę 5 335 zł jako opłatę od pozwu od uwzględnionej części roszczenia ( 106 691,07 zł * 5%) i kwotę 2070 zł jako zwrot wydatków na opiniowanie biegłego (3000 zł zaliczki powódki * 69%). Koszty zastępstwa prawnego stron, które powinien pokryć przeciwnik procesowy kształtują się następująco: po stronie powódki 3726 zł ( 5400 zł * 69%), po stronie pozwanej 1674 zł ( 5400* 31%). Różnicę w tych pozycjach czyli 2 052 zł pozwani zwrócą powódce jako koszty zastępstwa prawnego. Pozwani uiszczą też na rzecz SP wydatki tymczasowo pokryte na opiniowanie w łącznej kwocie 1893,36 zł (k. 154 58,64 zł, k. 172 175,92 zł, k. 253 1262,65 zł k. 341 278,87 zł k. 367 117,28 zł).

SSO Monika Świerad