Pełny tekst orzeczenia

Formularz UK 2

Sygnatura akt

IV Ka 1190/22

Załącznik dołącza się w każdym przypadku. Podać liczbę załączników:

1

1.  CZĘŚĆ WSTĘPNA

0.11.1. Oznaczenie wyroku sądu pierwszej instancji

Wyrok Sądu Rejonowego w Gostyniu z dnia 19 września 2022 r., sygn. akt II K 107/22

0.11.2. Podmiot wnoszący apelację

☒ oskarżyciel publiczny albo prokurator w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ oskarżyciel posiłkowy

☐ oskarżyciel prywatny

☐ obrońca

☐ oskarżony albo skazany w sprawie o wydanie wyroku łącznego

☐ inny

0.11.3. Granice zaskarżenia

0.11.3.1. Kierunek i zakres zaskarżenia

☐ na korzyść

☒ na niekorzyść

☒ w całości

☐ w części

☐

co do winy

☐

co do kary

☐

co do środka karnego lub innego rozstrzygnięcia albo ustalenia

0.11.3.2. Podniesione zarzuty

Zaznaczyć zarzuty wskazane przez strony w apelacji

☐

art. 438 pkt 1 k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w zakresie kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu

☐

art. 438 pkt 1a k.p.k. – obraza przepisów prawa materialnego w innym wypadku niż wskazany
w art. 438 pkt 1 k.p.k., chyba że pomimo błędnej podstawy prawnej orzeczenie odpowiada prawu

☐

art. 438 pkt 2 k.p.k. – obraza przepisów postępowania, jeżeli mogła ona mieć wpływ na treść orzeczenia

☒

art. 438 pkt 3 k.p.k. – błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia,
jeżeli mógł on mieć wpływ na treść tego orzeczenia

☐

art. 438 pkt 4 k.p.k. – rażąca niewspółmierność kary, środka karnego, nawiązki lub niesłusznego zastosowania albo niezastosowania środka zabezpieczającego, przepadku lub innego środka

☐

art. 439 k.p.k.

☐

brak zarzutów

0.11.4. Wnioski

☒

uchylenie

☐

zmiana

2.  Ustalenie faktów w związku z dowodami przeprowadzonymi przez sąd odwoławczy

0.12.1. Ustalenie faktów

0.12.1.1. Fakty uznane za udowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

0.12.1.2. Fakty uznane za nieudowodnione

Lp.

Oskarżony

Fakt oraz czyn, do którego fakt się odnosi

Dowód

Numer karty

0.12.2. Ocena dowodów

0.12.2.1. Dowody będące podstawą ustalenia faktów

Lp. faktu z pkt 2.1.1

Dowód

Zwięźle o powodach uznania dowodu

0.12.2.2. Dowody nieuwzględnione przy ustaleniu faktów
(dowody, które sąd uznał za niewiarygodne oraz niemające znaczenia dla ustalenia faktów)

Lp. faktu z pkt 2.1.1 albo 2.1.2

Dowód

Zwięźle o powodach nieuwzględnienia dowodu

.  STANOWISKO SĄDU ODWOŁAWCZEGO WOBEC ZGŁOSZONYCH ZARZUTÓW i wniosków

Lp.

Zarzut

3.1.

Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia polegający na przyjęciu, że ujawnione na rozprawie dowody i ustalone na ich podstawie okoliczności nie są wystarczające do uznania za udowodniony fakt popełnienia przez oskarżonego zarzuconych mu przestępstw, jakkolwiek dowody te i okoliczności ocenione wzajemnie i ze sobą powiązane prowadzą do wniosku przeciwnego.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania zarzutu za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny

Kontrola odwoławcza zaskarżonego orzeczenia nie potwierdziła słuszności stanowiska oskarżyciela publicznego wyrażonego we wniesionym przez niego środku odwoławczym. Brak było podstaw faktycznych i prawnych dla uznania, że zachowania oskarżonego opisane w akcie oskarżenia mające polegać na wystawianiu jako agent ubezpieczeniowy polis, w których zmieniał on rodzaj pojazdu z ciężarowego na specjalny powodując obniżenie składki OC, wyczerpywały wszystkie ustawowe znamiona przestępstwa z art. 271 § 1 i 3 kk. Sąd Okręgowy nie podzielił zapatrywań skarżącego, aby podsądny występujący w obrocie prawnym w charakterze agenta ubezpieczeniowego był „inną osobą upoważnioną do wystawienia dokumentu”, a nadto by wystawiając polisę (stanowiącą jedynie następcze potwierdzenie warunków zawartej pomiędzy dwoma podmiotami umowy ubezpieczenia) wystawiał on „dokument” w rozumieniu art. 271 § 1 kk i poświadczał w nim nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne. Stanowisko Sądu Rejonowego w tej kwestii było natomiast w pełni zasadne i spotkało się z pełną aprobatą organu odwoławczego.

Na początek, do wykorzystania na gruncie niniejszej sprawy przedstawione zostanie kilka uwag teoretycznych dotyczących znamion przestępstwa z art. 271 § 1 i 3 kk. Zabieg taki wyjaśni podstawy uznania przez organ II instancji, że przy tak postawionych J. K. (1) zarzutach wydanie odmiennego, aniżeli wyrok uniewinniający, orzeczenia nie było możliwe. Prawdą jest, że oskarżyciel publiczny w złożonym środku odwoławczym także przywołał szereg przykładów judykatury i orzecznictwa na temat omawianego zagadnienia jednak czynił to w sposób dość chaotyczny, przypadkowy, nie dokonawszy jednak trafnego aktu subsumpcji przytoczonych stanowisk na grunt rozpatrywanej sprawy. Warto przy tym wskazać, że tezy te wcale nie potwierdzały słuszności podniesionego zarzutu, ani wniosków końcowych apelacji, a wręcz stały do nich w opozycji.

Przestępstwo poświadczenia nieprawdy z art. 271 § 1 kk ma charakter przestępstwa indywidualnego. Może je popełnić wyłącznie funkcjonariusz publiczny lub inna osoba uprawniona do wystawienia dokumentu. Przy czym pojęcie innej osoby uprawnionej do wystawienia dokumentu należy interpretować wąsko, obejmując nim wyłącznie te osoby, które na mocy szczególnej regulacji otrzymują prawo do sporządzenia dokumentu, któremu – podobnie jak w przypadku dokumentów sporządzanych przez funkcjonariuszy publicznych – przysługuje cecha zaufania publicznego. Istotne jest również, że dokument, o którym mowa w art. 271 § 1 kk musi nie tylko odpowiadać cechom wymienionym w art. 115 § 14 kk, lecz ponadto ma być wystawiony przez funkcjonariusza publicznego lub inną osobę do tego uprawnioną i zawierać w swojej treści poświadczenie, któremu przysługuje cecha zaufania publicznego, a w związku z tym domniemanie prawdziwości. Pojęcie dokumentu użyte w art. 271 § 1 kk ma zatem węższe znaczenie, niż to, o którym mowa w art. 115 § 14 kk. Jasne więc jest, iż o kompetencji do wystawienia dokumentu, któremu przysługuje walor zaufania publicznego można mówić wówczas, gdy dokument ma cechy rozstrzygnięcia publicznoprawnego, któremu przysługuje domniemanie prawdziwości. Dlatego też nie stanowi „uprawnienia” w rozumieniu art. 271 § 1 kk ogólna kompetencja do uczestnictwa w obrocie prawnym, której składnikiem jest swoboda umów, a także jednostronne przyjmowanie na siebie zobowiązań określonej treści. Należy bowiem pamiętać, że „uprawnienie innej osoby”, o jakiej mowa w art. 271 § 1 kk, do wystawienia dokumentu, jest uzupełnieniem kompetencji funkcjonariusza publicznego i nie jest równoznaczne z ogólną możliwością uczestniczenia w czynnościach prawnych i sporządzania tam równych oświadczeń. Dokument wystawiony przez taką osobę ma zawierać w swojej treści poświadczenie, któremu przysługuje cecha zaufania publicznego. Jednocześnie to, że dokument sporządzany w ramach relacji prywatnoprawnych może być użyty także wobec innych podmiotów, nie jest wystarczające do stwierdzenia, że jest to dokument mający cechę zaufania publicznego. Kluczowe jest przy tym, że nie stanowi realizacji znamion przestępstwa z art. 271 kk sporządzenie niezgodnego z prawdą pisemnego zaświadczenia o zawarciu umowy cywilnoprawnej, chyba że zaświadczenie takie jest wydawane na podstawie upoważnienia publicznoprawnego. Nie ma także charakteru „uprawnienia” w rozumieniu art. 271 § 1 kk obowiązek sporządzenia określonych dokumentów wyłącznie na mocy stosunku prawnego łączącego strony umowy. Należy jeszcze wyraźnie zaakcentować, że „poświadczeniem” z art. 271 § 1 kk są tylko dokumenty „wystawione” na użytek publiczny, przeznaczone do dowodzenia okoliczności w nich poświadczonych bez potrzeby potwierdzania ich innymi dowodami, korzystające z domniemania prawdziwości, obdarzone zaufaniem publicznym. Nie należą do nich dokumenty regulujące zobowiązania między osobami fizycznymi lub prawnymi (umowy, oświadczenia) ( W. Wróbel, A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna, Tom II. Część II. Komentarz, Lex).

Przenosząc powyższe dość rozbudowane, aczkolwiek konieczne w tym konkretnym wypadku, rozważania na grunt poddanej kontroli sprawy, Sąd odwoławczy stanął na stanowisku, że żadne ze 176 zachowań oskarżonego opisanych w akcie oskarżenia nie wyczerpywało ustawowych znamion przestępstwa z art. 271 § 1 i 3 kk. J. K. (1) prowadzący działalność gospodarczą pod firmą Agencja (...), występujący w obrocie prawnym jako agent ubezpieczeniowy upoważniony do zawierania w imieniu przynajmniej dwóch towarzystw ubezpieczeniowych umów obowiązkowego ubezpieczenia OC pojazdów mechanicznych, nie był bowiem „inną osobą upoważnioną” w rozumieniu art. 271 § 1 kk. Przyznane mu uprawnienie do zawierania wskazanych w zdaniu uprzednim umów stanowiło jedynie upoważnienie do występowania w obrocie prawnym. Natomiast wystawianie przez niego polis nie było „wystawieniem dokumentu, w którym poświadczono nieprawdę co do okoliczności mającej znaczenie prawne” w rozumieniu art. 271 § 1 kk. Dodać nawet należy, że w ocenie Sądu II instancji sama polisa potwierdzająca fakt zawarcia umowy ubezpieczenia między określonymi podmiotami (zakład ubezpieczeń – ubezpieczony) nie wyczerpuje cech dokumentu, o którym mowa w omawianych przepisie art. 271 § 1 kk. Warto tutaj nadmienić, że przepisy prawa nie wymagają zachowania szczególnych wymogów formalnych dla zawarcia umowy ubezpieczenia. Może więc ona dojść do skutku w dowolny sposób, przy czym niezachowanie formy pisemnej faktycznie może powodować trudności dowodowe. W praktyce ubezpieczyciele stosują formę pisemną dokumentu potwierdzającego zawarcie umowy w postaci polisy (choć ustawodawca nie nazywa tak dokumentu potwierdzającego zawarcie ubezpieczenia), do której ubezpieczający wypełnia stosowny, również pisemny wniosek. Praktyka ta znajduje uzasadnienie w treści art. 809 kc, który wymaga potwierdzenia zawarcia umowy przez ubezpieczyciela. Polisa spełnia właśnie tę funkcję ( J. Ciszewski, P. Nazaruk (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, 2022, Lex). Niemniej jednak na gruncie art. 809 § 1 kc polisa nie tylko nie jest jedynym dokumentem potwierdzającym zawarcie umowy ubezpieczenia, ani też nie stanowi o ważności zawartej umowy (mogąc mieć, na równi z innym dokumentem potwierdzającym zawarcie tej umowy, znaczenie jedynie dla celów dowodowych)- tak wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 30 grudnia 2021 r., sygn. akt I Aga 114/21, Lex nr 3343040). Mając na względzie powyższe nie sposób przyjmować by wystawienie polisy przy umowie ubezpieczenia pojazdu mechanicznego zawierającej niezgodne z prawdą informacje stanowiło poświadczenie nieprawdy co do okoliczności mających znaczenie prawne w rozumieniu art. 271 § 1 kk. Natomiast to, że polisa może i najczęściej ma pewne znaczenie „na zewnętrz” (a więc poza stronami umowy ubezpieczenia) i jest wykorzystywana w obrocie prawnym, np. w celach dowodowych w przypadku zdarzenia drogowego, nie nadaje jej charakteru dokumentu w rozumieniu art. 271 § 1 kk. W orzecznictwie jednoznacznie przyjmuje się, że za dokument w rozumieniu art. 271 § 1 kk nie może zostać uznana umowa cywilnoprawna ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2017 r., sygn. akt III KK 347/16, Lex nr 2248726), a więc tym bardziej za tego typu dokument nie można uznać polisy, która jedynie stanowi potwierdzenie faktu zawarcia takiej umowy. Badając czy zachowanie zarzucane sprawcy w akcie oskarżenia przez prokuratora wyczerpuje znamiona z art. 271 § 1 kk należało pamiętać, że celem tego przepisu nie jest sankcjonowanie sporządzenia każdego dokumentu, który nie jest zgodny z prawdą, ale wyłącznie takich kategorii dokumentów, którym przysługuje walor zaufania publicznego. To, że dany dokument posiada także pewne znaczenie w kontekście prawa publicznego nie oznacza jeszcze, że sporządzenie go niezgodnie ze stanem rzeczywistym, do którego się odnosi, pozwala na przypisanie realizacji znamion przestępstwa ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 grudnia 2020 r., sygn. akt V KK 363/19, Lex nr 3301958). Nie bez znaczenia dla prawnokarnej oceny zachowania J. K. (1) jest fakt, że umowa obowiązkowego ubezpieczenia OC pojazdów mechanicznych może być także zawarta bez udziału agenta ubezpieczeniowego, np. za pośrednictwem internetu. To tylko potwierdza wyrażone już powyżej zdanie, że pośrednik (agent ubezpieczeniowy) sporządzając polisę niczego w niej nie „poświadcza”. Można by nawet się zastanawiać, czy J. K. (1) formalnie „wystawiał” wymienione w zarzutach aktu oskarżenia polisy, skoro to nie jego podpis widnieje na tych dokumentach, choć jego dane są wymienione w rubryce „wystawiający”, przy czym to zagadnienie nie miało już decydującego znaczenia dla oceny poprawności stanowiska Sądu Rejonowego odnośnie braku kompletu ustawowych znamion przestępstwa z art. 271 § 1 kk w zarzucanych oskarżonemu zachowaniach i dlatego Sąd Okręgowy zaniechał dalszego zajmowania się nim.

Reasumując powyższe, Sąd II instancji zaaprobował w pełni wydany wyrok uniewinniający. Oskarżony bowiem zarzuconymi zachowaniami nie wyczerpał ustawowych znamion przestępstwa z art. 271 § 1 i 3 kk, ponieważ „uprawnienie do wystawienia dokumentu” nie dotyczy ogólnej kompetencji do udziału w obrocie prawnym, a właśnie taki charakter miał udział J. K. (1) przy zawarciu umów ubezpieczenia OC z ramienia ubezpieczalni. Można jeszcze raz podkreślić w tym miejscu, że uprawnienie innej osoby, o jakiej mowa w art. 271 § 1 kk, do wystawienia dokumentów, jest uzupełnieniem kompetencji funkcjonariusza publicznego i nie jest równoznaczne z ogólną możliwością uczestniczenia w czynnościach prawnych i sporządzania tam różnych oświadczeń ( wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 marca 2015 r., sygn. akt IV KK 422/14, Lex nr 1666906). Stanowisko tutejszego Sądu jest też zbieżne z wyrokiem Sądu Okręgowego w Legnicy z dnia 15 października 2015 r. ( sygn. IV Ka 452/15, LEX nr 1951278), na które celnie powoływał się obrońca oskarżonego na rozprawie apelacyjnej. Sprawa również dotyczyła odpowiedzialności karnej agenta ubezpieczeniowego, którego oskarżono o czyn z art. 271 § 1 i 3 kk, za poświadczenie nieprawdy w wystawionej polisie ubezpieczenia OC poprzez zatajenie faktu, że pojazd był uszkodzony, przez co zawyżono jego rzeczywistą wartość. W tamtej sprawie Sąd Okręgowy działając w ramach kontroli odwoławczej zmienił zaskarżony wyrok i uniewinnił oskarżonego od popełnienia przypisanego mu czynu z art. 271 § 1 i 3 kk uznając, że agent ubezpieczeniowy był stroną umowy cywilnoprawnej, polisa była de facto umową ubezpieczeniową, a rola agenta polegała na podpisaniu kontraktu a nie poświadczeniu okoliczności, o jakim mowa w treści art. 271 § 1 kk.

Oskarżyciel publiczny w środku odwoławczym alternatywnie przekonywał, że jeżeli zachowania oskarżonego nie wyczerpują znamion z art. 271 § 1 i 3 kk to można je zakwalifikować jako innego rodzaju czyny zabronione. Taki sposób sporządzenia apelacji świadczył o tym, że jej autor sam nie był w pełni przekonany co do słuszności swojego głównego stanowiska o konieczności pociągnięcia do odpowiedzialności karnej J. K. (1) za czyny z art. 271 § 1 i 3 kk, tj. występki przeciwko wiarygodności dokumentów. Abstrahując od tego, Sąd odwoławczy po krótce odniesie się do przedstawionych w tej kwestii propozycji prokuratora. Po pierwsze, nie sposób zgodzić się z zapatrywaniem oskarżyciela publicznego aby zachowania oskarżonego ujęte w akcie oskarżenia mogły zostać uznane za wyczerpujące znamiona przestępstwa z art. 272 kk albowiem w relacji agent – ubezpieczyciel ( (...) S.A.) nie ma dokumentów o cechach zaufania publicznego. Po drugie, wadliwe było stanowisko o wyczerpaniu ustawowych znamion czynu z art. 25 ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji gdyż zarzucane podsądnemu J. K. zachowania nie zawierały w ogóle znamion tego typu czynu zabronionego, a ponadto jest to wykroczenie, którego karalność i tak byłaby już przedawniona. Zasadne byłoby natomiast rozważenie czy zachowania oskarżonego nie wyczerpały znamion z art. 286 § 1 kk, w którym za pokrzywdzonego mógłby zostać uznany zakład ubezpieczeniowy (...) S.A., wprowadzony uprzednio w błąd odnośnie charakteru ubezpieczanego pojazdu, który celowo i niezgodnie z prawdą zmienił agent ubezpieczeniowy, powodując zmniejszenie składki ubezpieczeniowej. Niemniej jednak musiałoby to nastąpić w innym postępowaniu karnym zainicjowanym aktem oskarżenia obejmującym określone zdarzenia historyczne i stosownie określone zarzuty.

Wniosek

Uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

☐ zasadny

☐ częściowo zasadny

☒ niezasadny

Zwięźle o powodach uznania wniosku za zasadny, częściowo zasadny albo niezasadny.

Brak podstaw do uwzględnienia powyższego wniosku z uwagi na niezasadność omówionego zarzutu. Kontrola odwoławcza zaskarżonego orzeczenia potwierdziła słuszność stanowiska Sądu Rejonowego co do niewyczerpania wszystkich ustawowych znamion z art. 271 § 1 i 3 kk w zarzucanych oskarżonemu czynach. Nie było więc powodów by w jakikolwiek sposób ingerować w instancji odwoławczej w treść orzeczenia, które było słuszne i poprawne co do oceny prawnej zarzuconych oskarżonemu czynów.

4.  OKOLICZNOŚCI PODLEGAJĄCE UWZGLĘDNIENIU Z URZĘDU

1.

Zwięźle o powodach uwzględnienia okoliczności

5.  ROZSTRZYGNIĘCIE SĄDU ODWOŁAWCZEGO

0.15.1. Utrzymanie w mocy wyroku sądu pierwszej instancji

0.11.

Przedmiot utrzymania w mocy

Wyrok Sądu I instancji utrzymano w mocy w całości.

Zwięźle o powodach utrzymania w mocy

Powodem utrzymania wyroku w mocy była niezasadność zarzutów apelacji oskarżyciela publicznego, jak też brak podstaw wskazanych w art. 439, 440 i 455 kpk, uzasadniających zmianę lub uchylenie wyroku poza granicami zarzutów i wniosków apelacji.

0.15.2. Zmiana wyroku sądu pierwszej instancji

0.0.11.

Przedmiot i zakres zmiany

Zwięźle o powodach zmiany

0.15.3. Uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji

0.15.3.1. Przyczyna, zakres i podstawa prawna uchylenia

1.1.

☐ art. 439 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

2.1.

Konieczność przeprowadzenia na nowo przewodu w całości

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

3.1.

Konieczność umorzenia postępowania

☐ art. 437 § 2 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia i umorzenia ze wskazaniem szczególnej podstawy prawnej umorzenia

4.1.

☐ art. 454 § 1 k.p.k.

Zwięźle o powodach uchylenia

0.15.3.2. Zapatrywania prawne i wskazania co do dalszego postępowania

0.15.4. Inne rozstrzygnięcia zawarte w wyroku

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

6.  Koszty Procesu

Punkt rozstrzygnięcia z wyroku

Przytoczyć okoliczności

2.

Zgodnie z art. 632 pkt 2 kpk jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, w razie uniewinnienia oskarżonego lub umorzenia postępowania koszty procesu ponowi w sprawach z oskarżenia publicznego – Skarb Państwa, z wyjątkiem należności z tytułu udziału adwokata lub radcy prawnego w charakterze pełnomocnika pokrzywdzonego, oskarżyciela posiłkowego albo innej osoby. Natomiast wedle art. 634 kpk, jeżeli przepisy ustawy nie stanowią inaczej, do kosztów procesu za postępowanie odwoławcze od orzeczeń kończących postępowanie w sprawie mają odpowiednie zastosowanie przepisu o kosztach za postępowanie przed sądem pierwszej instancji.

Mając na względzie powyższe regulacje, Sąd Okręgowy kosztami procesu za postępowanie odwoławcze obciążył Skarb Państwa.

7.  PODPIS

Dariusz Śliwiński Hanna Bartkowiak Sławomir Jęksa