Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 września 2022 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu I Wydział Cywilny

w następującym składzie:

Przewodniczący: Sędzia Barbara Bojakowska

po rozpoznaniu w dniu 30 września 2022 roku w Sieradzu

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa M. G. (1)

przeciwko (...) BANK S.A. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 22 kwietnia 2022 roku, sygn. akt I C 528/21

A.  zmienia zaskarżony wyrok w całości na następujący:

„1. zasądza od (...) BANK S.A. w W. na rzecz powódki M. G. (1) 30000 zł (trzydzieści tysięcy złotych) z odsetkami ustawowymi
za opóźnienie liczonymi od:

a/ 29500 zł (dwadzieścia dziewięć tysięcy pięćset złotych) od dnia 29 sierpnia 2019 roku do dnia zapłaty:

b/ 500 zł (pięćset złotych) od dnia 30 lipca 2021 roku do dnia zapłaty.

2. zasądza od (...) BANK S.A. w W. na rzecz powódki M. G. (1) 2952 zł (dwa tysiące dziewięćset pięćdziesiąt dwa złote),
w tym podatek od towarów i usług 552 zł (pięćset pięćdziesiąt dwa złote) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu przez radcę prawnego M. P.”.

B.  zasądza od (...) BANK S.A. w W. na rzecz powódki M. G. (1) 1476 zł (jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć złotych), w tym podatek
od towarów i usług 276 zł (dwieście siedemdziesiąt sześć złotych) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce M. G. (2) z urzędu
w postępowaniu apelacyjnym przez radcę prawnego M. P.”.

Sygn. akt I Ca 319/22

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Rejonowy w Sieradzu w sprawie z powództwa M. G. (1) przeciwko (...) BANK SA w W. o zapłatę, oddalił powództwo (pkt 1), nakazał przyznać i wypłacić ze środków budżetowych Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Sieradzu na rzecz radcy prawnego M. P. kwotę 4428 zł,
w tym podatek od towarów i usług w kwocie 828 zł tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu (pkt 2) oraz nie obciążył powódki kosztami postępowania (pkt 3).

Powyższe rozstrzygniecie zapadło po następujących ustaleniach i wnioskach, których istotne elementy przedstawiają się następująco:

M. G. (2) w dniach 4 maja 2006 roku oraz 8 listopada 2006 roku nabyła
w (...) placówce (...) Banku osiemnaście bankowych papierów wartościowych
na okaziciela, o różnych nominałach – od 500 złotych do 5000 złotych, na łączną kwotę 30000 złotych. W roku 2010 zmarł mąż powódki, a jej stan zdrowia psychicznego uległ znacznemu pogorszeniu. W dniu 6 grudnia 2019 roku (...) do Spraw Orzekania
o Niepełnosprawności w S. uznał powódkę za niepełnosprawną w znacznym stopniu, datując ustalony stopień niepełnosprawności od kwietnia 2012 roku. W postępowaniu
w sprawie I Ns 213/19 prowadzonym przez Sąd Okręgowy w Sieradzu, w dniu 12 grudnia 2019 roku powódka została ubezwłasnowolniona całkowicie z powodu innego rodzaju zaburzeń psychicznych. Następnie w dniu 28 stycznia 2020 roku w sprawie III RNs 642/19 Sąd Rejonowy w Sieradzu ustanowił dla niej opiekuna w osobie jej córki – W. G., W sierpniu 2019 roku W. G. odnalazła w przenośnej maszynie do szycia bankowe papiery wartościowe zawinięte w folię i materiał. W. G. działając
w imieniu ubezwłasnowolnionej matki pismem z dnia 20 sierpnia 2019 roku wezwała pozwaną do uiszczenia kwoty 29500 zł wraz z odsetkami wynikającymi z przedłożonych bankowych papierów wartościowych. Pozwana nie przychyliła się jednak do stanowiska powódki wywodząc, że na podstawie § 15 Regulaminu Bankowego Papieru Wartościowego (...) jej zobowiązanie wygasło z uwagi na nieprzedstawienie bankowi papieru wartościowego do wykupu w terminie 10 lat od daty emisji. W sprawie stanowisko zajął także Rzecznik (...), który w oparciu o zgromadzone informacje, nie zgodził się
z argumentacją przedstawioną przez pozwaną. W jego ocenie, zatrzymanie przez bank
po przekroczeniu terminu wykupu kapitału opłaconego przez M. G., nie może być uznane za prawnie usprawiedliwione przysporzenie na rzecz banku. Stwierdził też,
że zapis regulaminu na który powołuje się pozwana, dla konsumenta, którym jest wnioskodawczyni jest niejednoznaczny i w niniejszej sprawie zastosowanie winien mieć
art. 385 § 2 k.c.

Stan faktyczny sąd ustalił na podstawie znajdujących się w aktach sprawy dowodów
z dokumentów, których wiarygodności żadna ze stron nie negowała.

Według sądu powództwo w przedmiotowej sprawie okazało się niezasadne, stąd podlegało oddaleniu.

Sąd wskazał na art. 89 i nast. ustawy prawo bankowe oraz regulamin Bankowego Papieru Wartościowego (...), nabytego przez powódkę, który w § 15 stanowi, że bankowy papier wartościowy traci ważność z momentem wykupu, tj. wypłaty wartości nominalnej wraz z odsetkami lub po upływie 10 lat, licząc od daty emisji włącznie,
jeśli nie zostanie w tym terminie przedstawiony do wykupu.

Podniesiono, że na gruncie przedmiotowej sprawy w ocenie powódki ww. zapis
ma charakter abuzywny, gdyż jako funkcjonujący w umowie z konsumentem kształtuje jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a także rażąco narusza jego interesy. W uznaniu powódki zastosowanie względem tego postanowienia umownego
ma art. 385 ¹ § 1 k.c., a regulamin winien zostać uznany za wzorzec umowny, względem którego powódka nie miała możliwości poczynienia indywidualnych ustaleń. Powódka wywodziła przy tym, że wzorzec ten został sformułowany w sposób niejednoznaczny
i niezrozumiały, a jako konsument, nie miała świadomości o dotkliwości sankcji jaką jest niemożność dochodzenia wpłaconych środków pieniężnych.

Tymczasem w uznaniu sądu zarzutów powódki nie sposób uznać za trafne. Celnie stwierdził pozwany, że powódka powołuje się na różne instytucja prawa w poszukiwaniu ochrony prawnej roszczenia, z których każda uwarunkowana jest nie tylko różnymi skutkami, ale także ziszczeniem się różnych przesłanek.

Kolejno zwrócono uwagę na art. 384 § 1 k.c. i art. 385 § 2 zdanie 1 k.c. oraz stanowisko Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, który podkreślił, że nie chodzi tylko o to, by dana klauzula była zrozumiała dla konsumenta „z gramatycznego punktu widzenia”, lecz o takie przekazanie informacji, by „rzeczony konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego
z tej umowy konsekwencje ekonomiczne”. Sformułowania użyte we wzorcu umownym mają nie budzić wątpliwości, należy uważać na wszelkie mało precyzyjne określenia. W doktrynie wskazuje się, że wzorzec umowny powinien zostać sformułowany prostym i jasnym językiem.

Według sądu analiza treści postanowienia regulaminu nie prowadzi do wniosków
o jakich mówi powódka. W rozważanym stanie faktycznym regulamin znajdował się
na odwrocie każdego z nabytych przez M. G. bankowych papierów wartościowych. Sam regulamin jest nie tylko przystępny objętościowo, ale zawiera określenia zrozumiałe z perspektywy przeciętnego konsumenta. Dotyczy to zarówno jego merytorycznej treści, jak i postaci. Odnośnie samego § 15 regulaminu wyraźnie określa on kiedy papier wartościowy traci ważność, jaki moment jest momentem wykupu, od kiedy należy liczyć upływ 10 lat. Nie pojawiają się w nim określenia z języka specjalistycznego, czy zawiłe określenia mogące powodować niejasności i wątpliwości interpretacyjne.

Następnie zwrócono uwagę na art. 385 ¹ § 1 k.c. oraz omówiono kwestię „dobrych obyczajów” jest szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka, a także podzielono argumentację przedstawioną przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 października 2016 roku w sprawie II CSK 549/15, w którym to stwierdził, że: „w warunkach emisji bankowych papierów wartościowych (art. 89 ust. 1 prawa bankowego z 1997 roku) mających
postać bankowego wzorca umownego, możliwe jest zamieszczenie zastrzeżenia,
że nieprzedstawienie przez posiadacza banków – emitentowi papieru do wykupu
w oznaczonym czasie, powoduje wygaśnięcie zobowiązania wynikającego z tego papieru” oraz, że wynikające z tych papierów wartościowych zobowiązanie do wykupu zostało poddane osobnemu reżimowi prawnemu, m.in. w postanowieniach wspomnianego Regulaminu, przy czym - jak wyjaśniono - nie sposób twierdzić, że regulacja ta okazała się niejednoznaczna w rozumieniu art. 385 § 2 k.c.” Podzielono również, wyroku z dnia 9 maja 2018 roku w sprawie I ACa 1113/17 Sądu Apelacyjnego w Katowicach, który stwierdził,
że „brak jest podstaw do uznania, że w przypadku gdy strony uzgodniły, że po upływie
10 lat od daty emisji bankowy papier wartościowy traci ważność zobowiązanie do zapłaty
w dalszym ciągu istnieje ze względu na naturę stosunku prawnego łączącego strony.
W tym zakresie należy uznać prymat zasady swobody umów nad zasadą, że długi winny być spłacane”.

W zakresie kolejnej z podniesionych przez powódkę okoliczności, odnośnie tego,
że powódka od co najmniej 2012 roku nie mogła samodzielnie pokierować swoim postępowaniem oraz samodzielnie dbać o swoje interesy, sąd zauważył, że również jest ona chybiona. Skutki ubezwłasnowolnienia całkowitego powstają z chwilą, gdy orzeczenie staje się prawomocne, a opiekun osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie jest jej przedstawicielem ustawowym. Ponieważ do skutków ubezwłasnowolnienia całkowitego należy całkowity brak zdolności do czynności prawnych, ubezwłasnowolniony całkowicie nie może we własnym imieniu dokonywać jakichkolwiek czynności prawnych, w szczególności zawierać umów.
W dniu kiedy powódka nabyła papiery wartościowe, jak i w dniu kiedy utraciły ważność,
tj. 15 grudnia 2013 roku i 1 września 2016 roku powódka posiadała pełną zdolność
do czynności prawnych. Nie podzielono zatem twierdzeń powódki, że odmowa zapłaty żądanej kwoty przez pozwaną z uwagi na okoliczność, że (...) do Spraw Orzekania o Niepełnosprawności w S. uznał, że ustalony stopień niepełnosprawności datuje się od kwietnia 2012 roku, jest okolicznością naruszającą zasady współżycia społecznego. Jest to, zarówno z perspektywy możności nabycia jak i spieniężenia papierów wartościowych okoliczność obojętna.

Sąd nie podzielił argumentacji powódki, jakoby zastrzeżenie, że po upływie 10 lat
od daty emisji papier wartościowy traci ważność, stanowił niedozwolone postanowienie umowne lub aby powołanie się na wygaśnięcie zobowiązania przez pozwanego stanowiło nadużycie prawa w rozumieniu przepisu art. 5 k.c.

Sąd nie przychylił się także do stanowiska prezentowanego przez Rzecznika (...), który wywodził m.in., że utrata papieru wartościowego lub utrata jego ważności nie wpływają na istnienie zobowiązania i nie może prowadzić do jego wygaśnięcia ani do skracania biegu przedawnienia roszczeń inkorporowanych w papierze wartościowym po utracie jego ważności. Zdaniem Rzecznika, zatrzymanie przez bank po przekroczeniu terminu wykupu kapitału opłaconego przez wnioskodawczynię nie może być uznane
za prawnie usprawiedliwione przysporzenie na rzecz banku. Także w tym zakresie za trafny sąd uznał wniosek zawarty w powołanym powyżej wyroku Sądu Najwyższego: „nietrafna jest zatem sugestia sądu, że chodzi tu o skutek ograniczony jedynie do "utraty możliwości dochodzenia praw wynikających z papieru wartościowego" i otwarcie możliwości dochodzenia "zwrotu kapitału po utracie ważności b.p.w." na podstawie przepisów
o bezpodstawnym wzbogaceniu w związku z brakiem - zdaniem sądu - uregulowania tego zwrotu we wspomnianym wzorcu umownym pozwanego Banku. Utratę ważności przez b.p.w. powiązano także z inną jej przyczyną w postaci wypłaty wartości nominalnej
wraz z odsetkami, co z pewnością oznacza definitywne, wygaśnięcie zobowiązania banku wobec posiadacza b.p.w. Ponadto w § 19 Regulaminu nie ma postanowień pozwalających
na przyjęcie odpowiedniego prawnego przekształcenia zobowiązania Banku wynikającego
z b.p.w. w inne zobowiązanie w razie nieprzedstawienia b.p.w. do wykupu Bankowi w terminie 10 lat od daty emisji tych papierów (art. 506 k.c.)”.

Mając powyższe na uwadze, przedmiotowe powództwo oddalono, co też Sąd uczynił orzekając jak w sentencji, a o kosztach pełnomocnika z urzędu w oparciu o § 2 pkt 3 rozporządzenia ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych, powiększoną o podatek od towarów i usług.

Mając na uwadze sytuację majątkową i rodzinną powódki, która legła u podstaw zwolnienia jej od kosztów sądowych w przedmiotowej sprawie, sąd nie obciążył powódki kosztami postępowania.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka, w której zarzuciła:

1/ naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik
sprawy tj.:

- art. 328 KPC w związku z art. 233 § 1 KPC poprzez brak dokonania wszechstronnej oceny zebranego materiału dowodowego i rozważań prawnych co do zasadności powództwa
i powołanie się w znacznym zakresie na stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w innej sprawie,

- art. 233 § 1 KPC poprzez przekroczenie przed Sąd I instancji zasady swobodnej oceny dowodów i dokonania dowolnej, sprzecznej z zasadami wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego oceny zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego skutkującego przyjęciem, że powódka była w stanie samodzielnie pokierować swoim postępowaniem
oraz zadbać o swoje interesy majątkowe podczas gdy z zeznań świadka W. G. wynika, że powódka od 2010 roku wymagała stałej opieki,

2/ naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

- art. 89 ust. 1 w związku z art. 2 oraz art. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. prawo bankowe w związku z art. 921 ⁶ k.c. oraz art. 353 ¹ i art. 117 § 1 oraz art. 119 KC poprzez błędną ich wykładnie polegającą na uznaniu za dopuszczalne takie ukształtowanie wzorca umowy zgodnie z którym za dopuszczalne uznano zastrzeżenie terminu po upływie którego zobowiązanie z tytułu wykupu bankowych papierów wartościowych wygasa mimo,
że terminy zawite nie mogą być ustalane umownie, a zaakceptowane przez Sąd Rejonowy postanowienia Regulaminu emisji prowadzą do obejścia przepisów o przedawnieniu i jest nieważna z mocy art. 353 ¹ KC i 58 § 2 KC,

- art. 405 KC w związku z art. 410 § 1 i 2KC poprzez błędne uznanie, że w przypadku utraty przez bankowy papier wartości ważności podmiot, który uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby nie jest zobowiązany do zwrotu świadczenia nienależnego
przy jednoczesnym zaniechaniu ustalenia przez sąd innej podstawy prawnej nieodpłatnego przysporzenia na rzecz pozwanego Banku,

- art. 385 § 2 KC przez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu,
że w rozumieniu tego przepisu § 15 Regulaminu Bankowego Papieru Wartościowego (...)" zakupionego przez powódkę jest sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały,

- art. 385 ¹ § 1 i 2 KC przez błędną jego wykładnię polegającą na przyjęciu,
że w rozumieniu tego przepisu § 15 Regulaminu Bankowego Papieru Wartościowego (...)" zakupionego przez powódkę nie kształtują jej praw i obowiązków
w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszający jej interesy, a tym samym, że jest dla powódki wiążący,

- art. 5 KC poprzez jego błędną wykładnię i jego niezastosowanie polegające
na przyjęciu, że powołanie się pozwanej na § 15 Regulaminu Bankowego Papieru Wartościowego (...) nie stanowi nadużycia prawa podczas gdy powódka
z przyczyn zdrowotnych nie była w stanie przedstawić zakupionych papierów wartościowych przed upływem 10 lat od ich emisji.

W oparciu o tak sformułowane zarzuty skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie od pozwanego banku na rzecz powódki kwoty 30000 zł wraz
z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi w następujący sposób: od kwoty 29500 zł od dnia 29 sierpnia 2019 r. do dnia zapłaty i od kwoty 500 zł od dnia wniesienia pozwu
do dnia zapłaty, ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy sądowi
I instancji do ponownego rozpoznania, zasądzenie od strony pozwanej na rzecz powódki kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych ewentualnie przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu odwoławczym.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

Odnosząc się do zarzutów apelacji dotyczących dowolnej, a nie swobodnej oceny materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie, należy wskazać, że sąd nie popełnił błędu w ustaleniach faktycznych, jednak wbrew normom art. 233 § 1 k.p.c. wyciągnął na podstawie zgromadzonego materiału dowodowego błędne wnioski
co do podstawy materialnej powództwa w kontekście uregulowań prawnych art. 89 ust. 1
i nast. prawa bankowego, art. 921 ⁶ k.c., art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c.,
art. 385 § 2 k.c. oraz art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. i § 15 Regulaminu Bankowego Papieru Wartościowego (...) zakupionego przez powódkę.

Zdaniem Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy dokonał bowiem nieprawidłowej wykładni powyższych przepisów, a w rezultacie niesłusznie odmówił ich zastosowania
w niniejszej sprawie.

W pierwszej kolejności trzeba wskazać, że znaczenie dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy ma udzielenie odpowiedzi na pytanie, jaka jest funkcja szczególnego rodzaju papierów wartościowych, którymi są uregulowane w art. 89 - 92 ustawy prawo bankowe bankowe papiery wartościowe (dalej: „b.p.w.”).

Zgodnie z art. 90 ust. 1 ustawy prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym w dacie umowy sprzedaży z 4 maja 2006 roku oraz 8 listopada 2006 roku, b.p.w. służy gromadzeniu przez banki środków pieniężnych. Z kolei art. 90 ust. 1 pkt 2 lit. a ustawy prawo bankowe stanowi, że treść wymienionego dokumentu obejmuje zobowiązanie banku do naliczenia określonego oprocentowania według ustalonej stopy procentowej.

W doktrynie zwraca się uwagę na podobieństwo b.p.w. do obligacji
(vide: A. Wacławik, w: F. Zoll, Prawo bankowe, t. 1, s. 823-824). Z kolei obligacje
w literaturze przedmiotu zalicza się do papierów wartościowych o charakterze pożyczkowym, stanowiącym pożyczkę kapitału na określony czas, po upływie którego podlega on zwrotowi właścicielowi (vide: W. Bień, Rynek papierów wartościowych, s. 24, Warszawa 2008).

Mając na uwadze powyższe, należy stwierdzić, że b.p.w. pełnią funkcję inwestycyjną (lokacyjną) wyrażającą się w tym, że dla nabywcy papieru wartościowego stanowi
on przedmiot inwestycji kapitałowej (lokaty wolnych środków finansowych – vide: A. Janiak, Komentarz do art. 921 ⁶ k.c., Lex).

Przedstawione rozważania należy odnieść do oceny stosunku prawnego między bankiem a uprawnionym z b.p.w., który został określony przez treść b.p.w., warunki emisji (regulamin) oraz obowiązujące przepisy prawa. Szczególną uwagę należy poświęcić zagadnieniu ekwiwalentności świadczeń stron tego stosunku zobowiązaniowego, którego źródło tkwi w umowie sprzedaży b.p.w.

Z jednej strony powódka udostępniła pozwanemu swój kapitał, z kolei pozwany przekazał jej b.p.w. o wartości 30000 zł. Powódka mogła swobodnie obracać nabytymi papierami wartościowymi, ewentualnie czekać na przyrost odsetek, natomiast bank mógł korzystać w tym czasie z otrzymanego kapitału. W tym kontekście należy dokonać analizy spornego § 15 regulaminu.

Tutejszy Sąd Okręgowy podziela zaprezentowany w doktrynie pogląd, w myśl którego są podstawy do traktowania warunków emisji przybierających postać regulaminów
jako wzorców umownych w rozumieniu art. 109 ustawy prawo bankowe oraz art. 384 k.c. (vide: M. Bączyk, w: Prawo bankowe (red. E. Fojcik – Mastalska) 2007, s. 407, 411). Wskazuje na to ich ustandaryzowana forma i treść, narzucana każdorazowemu nabywcy papieru wartościowego.

Wspomniany § 15 Regulaminu Bankowego Papieru Wartościowego (...) stanowi, że (...) Inwestor (...) traci ważność z momentem wykupu,, tj. wypłaty wartości nominalnej wraz z odsetkami lub po upływie 10 lat, licząc od daty emisji włącznie, jeżeli nie zostanie w tym terminie przedstawiony do wykupu”.

Mając na uwadze szczególny charakter papieru wartościowego, jako dokumentu, który ucieleśnia określoną wierzytelność, trzeba stwierdzić, że omawiany zapis regulaminu należy rozumieć w ten sposób, iż po upływie 10 lat od daty emisji uprawniony z b.p.w. nie może dochodzić zwrotu zainwestowanego kapitału wraz z odsetkami na podstawie tego dokumentu. Wykładnia literalna zwrotu „traci ważność” jednoznacznie wskazuje na utratę możliwości dochodzenia praw wynikających z papieru wartościowego. W tym miejscu należy natomiast rozważyć brak uregulowania w przedmiotowym regulaminie oraz w obowiązujących przepisach prawnych kwestii zwrotu kapitału po utracie ważności b.p.w.

W ocenie tut. sądu, z pewnością z § 15 nie można wyciągać wniosku,
że zainwestowana przez pierwotnego nabywcę kwota pieniędzy przepada po upływie 10 lat od daty emisji, jeżeli nie zostanie w tym terminie przedstawiony do wykupu. Tej interpretacji sprzeciwia się omówiona już funkcja gospodarcza bankowych papierów wartościowych, czyli udostępnienie bankowi kapitału podlegającego zwrotowi wraz z ewentualnymi odsetkami. Godziłoby to również w ekwiwalentność świadczeń stron – bank stawałby się w takim razie podwójnie wzbogacony – po pierwsze z tytułu zaoszczędzonych odsetek, a po drugie z tytułu otrzymanego bezpłatnie kapitału.

Wypada ponadto zauważyć, że w sprawie doszło do nabycia b.p.w. przez podmiot nieprofesjonalny w celu niezwiązanym z prowadzoną działalnością gospodarczą, a zatem powodowi można przypisać przymiot konsumenta. Zgodnie z art. 385 § 2 k.c. obowiązującym w chwili sprzedaży przedmiotowych b.p.w. wzorzec umowy powinien być sformułowany jednoznacznie i w sposób zrozumiały. Postanowienia niejednoznaczne tłumaczy się na korzyść konsumenta. Jeżeli więc z punktu widzenia przeciętnego obywatela nie jest jednoznaczne, czy zgodnie z § 15 regulaminu bezpowrotnie przepada przekazany bankowi kapitał, należy uznać, że tym bardziej kwestia ta powinna znaleźć osobne i wyczerpujące uregulowanie. Wobec jego braku, trzeba uznać, że zainwestowany kapitał stanowi bezpodstawne wzbogacenie banku z chwilą utraty ważności b.p.w. na skutek nieprzedstawienia ich do wykupu i jako takie podlega zwrotowi.

W tym kontekście trzeba też wspomnieć,, że roszczenie o wykup b.p.w. jako roszczenie pieniężne stanowi zgodnie z art. 454 § 1 zd. 2 k.c. dług odbiorczy. Brak zgłoszenia roszczenia przez uprawnionego w terminie upoważnia bank do złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego (vide: M. M., Bankowe papiery wartościowe,
w: Prawo papierów wartościowych (red. A. Szumański), W. 2006, s. 485).

Odnosząc się do zarzutów naruszenia przepisów art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c., trzeba podkreślić, że ogólna formuła instytucji nienależnego świadczenia jest tak szeroka, że pozwala ją rozumieć jako ogólną zasadę, że nikt nie powinien się bogacić bezpodstawnie kosztem drugiego. Nie trzeba dowodzić, że jedną z funkcji norm prawnych, jako regulatora złożonych procesów społecznych i gospodarczych, jest między innymi taka reglamentacja życia gospodarczego aby możliwe było osiągnięcie pewnej równowagi
i stabilności oraz zaufania w stosunkach majątkowych, aby oceniane przesunięcia wartości następowały w drodze zgodnej z uznawanymi zasadami (vide: wyrok SN z dnia 21 marca 2007 r., I CSK 458/06, Lex nr 253397).

Zasadniczo istnienie pierwotnego stosunku umownego wyłącza stosowanie instytucji bezpodstawnego wzbogacenia, ale nie wyłącza zastosowania przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu zbyt niejasne, czy niepełne porozumienie stron, w szczególności w umowach między konsumentem, a bankiem (por. A. Janiak Sądowa waloryzacja kwot zdeponowanych na rachunkach bankowych Monitor Prawniczy z 2003 r. nr 2 str.67).

Wobec powyższego należy stwierdzić, że niejasne uregulowanie stosunku zobowiązaniowego nie może prowadzić do akceptacji przesunięć majątkowych, czy też uzyskania korzyści pozbawionych uzasadnienia ekonomicznego, czy też moralnego.

Co do wymienionych w art. 410 § 2 k.c. postaci nienależnego świadczenia, nie można zgodzić się z twierdzeniem, że odpadła podstawa prawna świadczenia. Podstawą przekazania pozwanemu bankowi inwestowanego kapitału była umowa sprzedaży b.p.w.. Przedmiotowa umowa została przy tym wykonana, ponieważ w zamian za zainwestowaną kwotę pieniędzy powódka otrzymała b.p.w. Poprzez wydanie powodowi na podstawie tejże umowy przedmiotowych papierów wartościowych doszło do powstania stosunku zobowiązaniowego z b.p.w. pomiędzy nabywcą (powódką) a emitentem (pozwanym), który to stosunek obligacyjny był regulowany poprzez treść b.p.w., regulamin oraz przepisy prawne. Brak jednak było uregulowań zarówno w umowie, jak i regulaminie emisji papierów wartościowych kwestii zwrotu zainwestowanego kapitału na wypadek utraty ważności b.p.w. spowodowanych upływem terminu do ich wykupu, brak jest także uregulowań ustawowych
w tym zakresie.

W związku z powyższym, bez wątpienia powódka pozostała zubożona, w sytuacji, kiedy umowa o zakup papierów wartościowych po utracie ich ważności na skutek braku ich wykupu w terminie określonym w regulaminie nie gwarantowała mu zwrotu kapitału. Zatrzymanie przez bank kapitału wpłaconego nie znajduje obecnie podstawy prawnej,
z tej przyczyny, że termin wykupu b.p.w. bezskutecznie upłynął. Taka wykładnia jest sprzeczna z celem umowy zakupu papierów wartościowych, którym było z jednej strony gromadzenie kapitału przez bank, a z drugiej strony korzystne ulokowanie środków finansowych przez inwestora, który rozsądnie rzecz biorąc nie mógł brać pod uwagę ryzyka przepadku pieniędzy, ponieważ była to bezpieczna inwestycja, zbliżona swym charakterem do zakupu obligacji.

Taka interpretacja jest również sprzeczna z zasadami współżycia społecznego o jakich mowa w art. 5 k.c.

Trzeba zatem stwierdzić, że podstawą zwrotu świadczenia jest czwarta kondycja conditio causa finita, która jest najsilniejszą postacią nienależnego świadczenia, z uwagi na to, że miała miejsce zarówno ważna czynność prawna jak i zobowiązanie, a podstawa świadczenia istniała w pewnym przedziale czasu i była ważna, ale następnie odpadła
z powodu ziszczenia się warunku rozwiązującego – utraty ważności b.p.w. z powodu upływu czasu. Wobec braku uregulowania kwestii rozliczeń w umowie zakupu papierów wartościowych w omawianych okolicznościach należało zastosować przepisy o nienależnym świadczeniu (patrz: System prawa prywatnego pod red. A. Olejniczaka, t. 6, s. 305, Warszawa 2009).

W przedmiotowej umowie sprzedaży b.p.w. nie było zapisu dotyczącego zwrotu kapitału z odsetkami - essentialia negotii tejże umowy stanowiły po prostu, że w zamian
za przekazany kapitał kupujący otrzymuje odpowiednią ilość b.p.w. Mając więc na uwadze okoliczność, że b.p.w. straciły ważność, zaś strony nie unormowały w umowie, ani też
w stosunku zobowiązaniowym powstałym na gruncie papieru wartościowego kwestii zwrotu udzielonego kapitału, nie może oznaczać, że bank jest uprawniony do zatrzymania kapitału
de facto w drodze darowizny od powoda.

W tym kontekście tut. Sąd Okręgowy podziela pogląd Rzecznika F. zaprezentowany w piśmie z 28 stycznia 2021 roku (k. 35 - 36 verte), gdzie wyraźnie stwierdzono, że zatrzymanie przez bank po przekroczeniu terminu wykupy kapitału opłaconego przez wnioskodawczynię nie może być uznane za usprawiedliwione przysposobienie na rzecz banku (art. 405 k.c. w zw. z art. 410 § 1 i 2 k.c.).

Niesłuszny jest przy tym sformułowany zarzut przedawnienia roszczenia strony powodowej. Wymagalność roszczenia następuje od chwili uzyskania wzbogacenia i od tego momentu liczy się bieg terminu przedawnienia roszczeń (por. wyrok SN z 6 czerwca 2012 r. LEX 1212813). W rozpoznawanej sprawie początek biegu przedawnienia należy liczyć
od dnia utraty ważności b.p.w., czyli od 15 grudnia 2013 roku i 1 września 2016 roku.

Skoro zatem powództwo w sprawie wpłynęło do sądu 30 lipca 2021 roku
to roszczenie strony powodowej skierowane wobec pozwanemu nie jest przedawnione.

Na koniec wypada jeszcze kilka słów odnieść do wyroku Sądu Najwyższego
z dnia 20 października 2016 roku wydanego w sprawie II CSK 549/15, którego
to argumentacji, odrębnie od stanowiska Sądu Rejonowego, tut. Sąd Okręgowy nie podziela
i zgadza się z dwoma glosami krytycznymi A. C. (1) i D. C. (1) odnośnie tego orzeczenia.

Wskazać trzeba, że w przypadku dłużnych papierów wartościowych „okres ważności” oznacza, że treść zobowiązania wzajemnego określa prawo posiadacza papieru wartościowego do czerpania (zysków) do dnia utraty ważności oraz ogranicza po „utracie ważności” prawo do zbywania tego prawa poprzez zbycie papieru wartościowego (umowę
i wręczenie). Poprzez „termin ważności” strony nie mogą jednak naruszać przepisu
o charakterze bezwzględnie obowiązującym, tj. art. 119 k.c., stanowiącego o zakazie przedłużania lub skracania okresu przedawnienia w drodze czynności prawnej. Zatem uzgodnienie przez strony „utraty ważności” papieru wartościowego nie może prowadzić
do wygaśnięcia zobowiązania ani do skracania biegu przedawnienia roszczeń inkorporowanych w papierze wartościowym po utracie jego ważności. Instytucja przedawnienia jako jedna z instytucji tzw. dawności ma prowadzić do dyscyplinowania uczestników obrotu gospodarczego, ale nie do redukcji ich praw podmiotowych. Bankowy papier wartościowy jest w sensie ekonomicznym pożyczką, np. udzieloną na 10 lat. Rozpoczęcie „okresu dyscyplinowania” ma początek po upływie czasu, na który pożyczka jest udzielana, a nie z chwilą jej udzielenia. (tak A. C., Papiery wartościowe, ważność papieru wartościowego, wygaśnięcie zobowiązania, przedawnienie. Glosa do wyroku SN
z dnia 20 października 2016 r., II CSK 549/15, OSP 2018, nr 3, s. 24.).

Ponadto, dokonując wykładni regulaminu, w szczególności niezwykle rygorystycznego dla konsumenta zapisu dotyczącego wygaśnięcia ważności bankowych papierów wartościowych, SN nawet w najmniejszym zakresie nie odniósł się do zagadnień związanych z ochroną konsumenta usług finansowych. Nie podjął się próby oceny spełnienia wymogu odpowiedniego poinformowania konsumenta o jego obowiązkach. Nie ocenił, czy postanowienia regulaminu były jednoznaczne dla stron, szczególnie dla konsumenta, ograniczając się jedynie do własnego przekonania co do jego jednoznaczności. Przekonanie to było wynikiem przeprowadzonej analizy bankowych papierów wartościowych oraz regulacji prawnych. Sąd całkowicie pominął to, jakiego stopnia wiedzy i zrozumienia należy wymagać od konsumenta zawierającego umowy na rynku finansowym, a tym samym jakich wymogów co do poinformowania i jednoznaczności zapisów należy oczekiwać od profesjonalnego podmiotu będącego instytucją zaufania publicznego. Sąd nadzwyczaj rygorystycznie ograniczył zakres obowiązków banku, uznając, że wynikają one jedynie z faktu nabycia bankowych papierów wartościowych, a nie z umowy ich nabycia. W konsekwencji przyjął,
że utrata ich ważności powoduje wygaśnięcie wszelkich roszczeń ze strony uprawnionego, ponieważ oprócz zobowiązań wynikających z regulaminu, żadne inne stosunki zobowiązaniowe stron nie łączą. Szersze przyjęcie prezentowanego przez SN stanowiska jest w sposób oczywisty krzywdzące dla konsumentów, którzy, podobnie jak w niniejszym postępowaniu, obarczeni zostali nadzwyczaj rygorystyczną sankcją braku możliwości odzyskania kwot wpłaconych tytułem bankowych papierów wartościowych, jeśli nie przedstawią ich w terminie wyznaczonym przez bank w regulaminie. Wpływa również
na zwiększenie ryzyka systemowego przez zmniejszenie zaufania do sektora bankowego, które w wyniku kryzysu z 2008 r. i następnych lat zostało znacznie nadwyrężone. Nie jest również zgodne z polityką prokonsumencką prezentowaną przez regulacje Unii Europejskiej, podkreślającą wagę i konieczność ochrony konsumenta, szczególnie na rynku usług finansowych cechujących się znacznym stopniem skomplikowania umów oraz wpływem podejmowanych decyzji na sytuację finansową. (tak : D. C., Wygaśnięcie zobowiązania wynikającego z bankowego papieru wartościowego na skutek nieprzedstawienia
go do wykupu w oznaczonym terminie. Glosa do wyroku SN z dnia 20 października 2016 r., II CSK 549/15 , (...).Orz. 2017, nr 3, s. 39-48.).

Podsumowując, zdaniem sądu odwoławczego, żądanie powódki zasługuje
na uwzględnienie, na podstawie ww. przepisów, co do kwoty przekazanego kapitału
w wysokości łącznej 30000 zł.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że zasądził od (...) BANK S.A. w W. na rzecz powódki M. G. (1) 30000 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie liczonymi
od 29500 zł od dnia 29 sierpnia 2019 roku do dnia zapłaty i 500 zł od dnia 30 lipca 2021 roku do dnia zapłaty, o czym orzekł jak w punkcie A. 1 a i b wyroku.

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu
w postępowaniu przed sądem I instancji w wysokości 2952 zł brutto należnych od pozwanego
orzeczono jak w punkcie A. 2 wyroku na podstawie art. 122 k.p.c. w zw. z § 8 pkt 5 w zw.
z § 4 ust. 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 roku
(tj. Dz.U. z 2019 roku, poz. 18).

O kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu
w postępowaniu apelacyjnym w wysokości 1476 zł brutto orzeczono jak w punkcie B wyroku na podstawie § 8 pkt 5 w zw. § 16 ust. 1 pkt 1 i § 4 ust. 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 3 października 2016 roku (tj. Dz.U. z 2019 roku, poz. 18).