Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 maja 2022 r.

Sąd Okręgowy w Warszawie XVI Wydział Gospodarczy

w składzie:

po rozpoznaniu 7 kwietnia 2022 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa M. G. (1)

przeciwko Bankowi (...) spółce akcyjnej w W.

o zapłatę ewentualnie o ukształtowanie

I.  zasądza od pozwanego Banku (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz powódki M. G. (1) kwotę 27 126,09 CHF (dwadzieścia siedem tysięcy sto dwadzieścia sześć franków szwajcarskich dziewięć centymów) wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od 8 lutego 2019r. do dnia zapłaty;

II.  oddala powództwo w pozostałym zakresie;

III.  zasądza od pozwanego Banku (...) spółki akcyjnej w W. na rzecz powódki M. G. (1) kwotę 10 453 zł (dziesięć tysięcy czterysta pięćdziesiąt trzy złote) tytułem zwrotu kosztów procesu, w tym kwotę 5 400 zł (pięć tysięcy czterysta złotych) tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

SSO Beata Dzierżko

Sygn. akt XVI GC 762/18

UZASADNIENIE

Pozwem z 3 sierpnia 2018 roku powódka M. G. (1) wniosła o zasądzenie od Bank (...) spółki akcyjnej w W. kwoty 27 133,28 franków szwajcarskich (CHF) wraz z odsetkami za opóźnienie od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Ponadto, powódka w ramach żądania ewentualnego wniosła o orzeczenie rozwiązania umowy i jeśli Sąd uzna to za konieczne o rozliczeniach stron.

W uzasadnieniu pozwu wskazano, że strony zawarły umowę o kredyt hipoteczny na warunkach przedstawionych przez pozwanego oraz zgodnie z jego wzorem. Powódka podniosła zarzut nieważności ww. umowy, m. in. z uwagi na sprzeczność jej postanowień z ustawą Prawo bankowe i zasadami współżycia społecznego. Tym samym świadczenia spełnione w wykonaniu nieważnej umowy podlegają zwrotowi, a zatem żądaniem objęto raty uiszczone przez kredytobiorcę w okresie ostatnich 3 lat poprzedzających wytoczenie powództwa. Niezależnie od powyższego powódka podniosła także, iż doszło do nadzwyczajnej zmiany stosunków w rozumieniu art. 357 ¹ k.c., dającej podstawę do zmiany, a nawet rozwiązania umowy.

Pozwany w przepisanym terminie złożył odpowiedź na pozew, wnosząc o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na swoją rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwany zakwestionował twierdzenia powódki dotyczące sprzeczności zawartej między stronami umowy kredytu z przepisami powszechnie obowiązującymi, z naturą zobowiązania i z zasadami współżycia społecznego. Zaprzeczył także, by doszło do nadzwyczajnej zmiany stosunków. W odpowiedzi na pozew podniesione zostały również zarzuty nadużycia prawa podmiotowego przez powódkę oraz zarzut przedawnienia roszczenia.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

11 czerwca 2008 r. M. G. (1) w ramach prowadzonej działalności gospodarczej jako kredytobiorca zawarła z Bankiem (...) spółką akcyjną w W. umowę o kredyt hipoteczny nr (...). W § 1 ust. 1 umowy kredytobiorca oświadczył, że przed zawarciem umowy otrzymał Cennik Kredyt Hipoteczny/Pożyczka Hipoteczna oraz Regulamin, obowiązujące w dniu zawarcia umowy i zapoznał się z nimi oraz akceptuje postanowienia w nich zawarte. Zgodnie z § 1 ust. 2 umowy bank udzielił kredytobiorcy kredytu w kwocie, na cel i na warunkach określonych w umowie, a kredytobiorca zobowiązał się do spłaty kredytu wraz z odsetkami oraz opłatami i prowizjami wynikającymi z umowy, a także aktualnego cennika w oznaczonych terminach i spłaty oraz wywiązania się z pozostałych postanowień umowy (umowa kredytu, k. 23-25; Regulamin k. 26-30, 136-140; cennik, k. 137; pełnomocnictwo, k. 140).

Zawarcie umowy kredytu poprzedzone było złożeniem wniosku kredytowego przez kredytobiorcę. We wniosku kredytowym, kredytobiorca M. G. (1) wskazała, że wnioskuje o przyznanie kredytu w wysokości 720 450 zł, jednocześnie walutę kredytu określono w tym samym dokumencie jako frank szwajcarski (CHF). Będący przedmiotem kredytowania lokal został zakupiony w celu prowadzenia w nim przez kredytobiorcę działalności gospodarczej – kancelarii notarialnej. M. G. (1) złożyła dokumenty finansowe, a Bank (...) sprawdzał na tej podstawie jej zdolność kredytową, po czym zadecydował o przyznaniu jej kredytu. Kredytodawca ocenił zdolność kredytową kredytobiorcy i stwierdził, że M. G. posiada zdolność kredytową niezależnie od waluty kredytu (oceniano zdolność na potrzeby kredytu w złotych, frankach szwajcarskich, euro i dolarach amerykańskich), przy czym wg symulacji wysokość raty byłaby najniższa w przypadku kredytu w CHF i USD, najniższe oprocentowanie zaś miał kredyt w CHF (wniosek kredytowy, k. 123-124; dokumenty finansowe, k. 125-127; opinia, k. 128-129; zeznania świadka M. S., k.294; zeznania świadka M. D., k. 348; zeznania powódki, k. 363).

Umowa kredytu została zawarta przez strony na warunkach przedstawionych przez Bank (...) oraz zgodnie z jego wzorem. M. G. (1) zdecydowała się zawrzeć umowę kredytu indeksowanego do CHF, aby mieć niższe oprocentowanie i niższe raty, o czym zapewniali ją pracownicy banku. Krótko wcześniej M. G. zawarła analogiczną umowę kredytu jako konsument (zeznania świadka M. S., k.294; zeznania powódki, k. 363).

Kwotę kredytu określono na 720 400 zł. Zgodnie z § 2 ust 2 umowy kredyt miał być indeksowany do CHF, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Po uruchomieniu kredytu lub pierwszej transzy kredytu wypłacanego w transzach bank zobowiązał się wysłać do kredytobiorcy pismo informujące o wysokości pierwszej raty kredytu, kwocie kredytu w CHF oraz jego równowartości w PLN zgodnie z kursem kupna CHF według Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu/ transzy, przy czym zmiany kursów walut w trakcie okresu kredytowania miały mieć wpływ na wysokość kwoty zaciągniętego kredytu oraz raty kapitałowo odsetkowej. W § 2 ust. 3 cel kredytu określono jako zakup gotowego mieszkania na rynku wtórnym za kwotę 720 000 zł oraz koszty wliczone w kredyt: 400 zł. Przedmiotem kredytowania była nieruchomość wpisana do księgi wieczystej (...) prowadzonej przez Sąd Rejonowy dla Warszawy-Mokotowa w Warszawie VI Wydział Ksiąg Wieczystych o powierzchni 90,90 m ^{( 2)}, położona przy ul. (...) w W. (umowa kredytu, k. 23-25).

W § 6 ust. 1 i 2 umowy ustalono, że kredyt oprocentowany jest według zmiennej stopy procentowej. W przypadku kredytu oprocentowanego według zmiennej stop/procentowej kredytobiorca ponosił ryzyko zmian stóp procentowych co oznacza, iż w przypadku wzrostu poziomu stopy referencyjnej wyższe będzie oprocentowanie kredytu i wzrośnie wówczas wysokość miesięcznej raty kapitałowo-odsetkowej. Zgodnie z § 6 ust. 3 i 4 umowy oprocentowanie kredytu wynosiło 3.9850 % w stosunku rocznym, co stanowiło sumę stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF) obowiązującej w dniu sporządzenia umowy oraz marży w wysokości 1.1000 p.p., stałej w całym okresie kredytowania. Odsetki miały być naliczane za każdy dzień od aktualnego salda zadłużenia. W § 6 ust. 5 i 6 umowy ustalono, że oprocentowanie kredytu ulega zmianie w zależności od zmiany stopy referencyjnej LIBOR 3M (CHF). Podano również, iż stopa referencyjna zmienia się w cyklu kwartalnym i przyjmuje wartość z ostatniego dnia roboczego ostatniego miesiąca poprzedzającego kolejny kwartał kalendarzowy (umowa kredytu, k. 23-25).

Stosownie do treści § 7 ust. 1,2,3 umowy kredytobiorca zobowiązał się spłacić kwotę kredytu w CHF ustaloną zgodnie z § 2 w złotych polskich, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z Tabelą Kursów Walut Obcych Banku (...) S.A. Kredyt miał być spłacany w 480 ratach miesięcznych, w tym 1 rata obejmująca odsetki w okresie karencji spłaty kredytu oraz 479 równych rat miesięcznych, które miały zawierać malejącą część odsetek oraz rosnącą część raty kapitałowej. Spłata kredytu następować miała poprzez bezpośrednie potrącanie przez bank należnych mu kwot z oznaczonego rachunku kredytobiorcy w banku kredytującym (umowa kredytu, k. 23-25).

W § 12 bank poinformował, że całkowity koszt kredytu na dzień zawarcia umowy wynosi 835 577,07 zł, a rzeczywista roczna stopa oprocentowania na dzień sporządzenia umowy wynosi 4,85 % w skali roku (umowa kredytu, k. 23-25).

Zgodnie z § 3 ust. 1 Regulaminu, stanowiącego integralną część umowy (opisanego w §1 umowy) kredyt udzielony został w złotych. W § 3 ust. 2 Regulaminu ustalono, że kredyt może być indeksowany kursem waluty obcej na podstawie obowiązującej w banku Tabeli Kursów Walut Obcych. § 8 ust. 3 Regulaminu stanowił, że w przypadku kredytu w walucie obcej kwota raty spłaty obliczona jest według kursu sprzedaży dewiz obowiązującego w banku na podstawie obowiązującej w banku Tabeli Kursów Walut Obcych z dnia spłaty. Stosownie do treści § 8 ust. 4 Regulaminu w przypadku kredytu indeksowanego kursem waluty obcej kredytobiorca może zastrzec w umowie kredytu, iż bank będzie pobierał ratę spłaty z rachunku w walucie, do jakiej kredyt jest indeksowany, o ile ten rachunek jest dostępny w aktualnej ofercie banku. W § 11 ust. 1 Regulaminu ustalono, że bank może na wniosek kredytobiorcy przewalutować kredyt, z wyjątkami opisanymi w umowie. Zgodnie z § 11 ust. 3 Regulaminu bank miał dokonywać przewalutowania w ciągu 14 dni roboczych od dnia złożenia wniosku o przewalutowanie. Przewalutowanie miało nastąpić według kursów, z zastrzeżeniem ust. 5: kupna dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w banku Tabeli Kursów Walut Obcych w przypadku zmiany waluty ze złotych na walutę obcą, sprzedaży dewiz z dnia złożenia wniosku o przewalutowanie na podstawie obowiązującej w banku Tabeli Kursów Walut Obcych w przypadku zmiany waluty z waluty obcej na złote (Regulamin, k. 26-30).

Zawierając umowę kredytu M. G. otrzymała pisemną informację o ryzyku kursowym oraz ryzyku zmiany stóp procentowych, których wysokość może ulec zmianie (informacja, k. 138; zeznania świadka M. D., k. 348). Bank nie oferował kredytobiorcy żadnych produktów ograniczających lub wyłączających ryzyko kursowe (zeznania świadka M. D., k. 348; zeznania powódki, k. 363).

Kwota kredytu w wysokości 716 877,46 zł została wypłacona kredytobiorcy M. G. (1) w następujących transzach: 18 czerwca 2008 r. - 156 700,01 zł (kurs 2,0395 zł / CHF), co dało 76 832,56 CHF oraz 7 lipca 2008 r. – 560 177,45 zł (kurs 2,044 zł / CHF), co dało 279 473,88 CHF. Łącznie wypłacono 716 877,46 zł, co wg banku stanowiło 356 306,44 CHF (zaświadczenie o poniesionych kosztach kredytu, k. 44-49; kursy walut ustalone przez pozwanego w oznaczonych datach, k. 36-39).

Z uwagi na różnice w kursach CHF w Tabeli kursów banku (...) w zależności od dnia i godziny, wysokość wypłaconej kwoty kredytu w złotych mogła się różnić w stosunku do określonej umową. Powyższe wpływało także na wysokość pobieranych od kredytobiorcy rat kredytu (zestawienia kursów walut banku (...), k. 34-42).

Wypłata kwoty kredytu kredytobiorcy nastąpiła w złotych. Następnie raty kapitałowo-odsetkowe wpłacane były przez kredytobiorcę na rachunek bankowy w złotych lub frankach szwajcarskich. W przypadku spłaty rat w złotych, M. G. była obciążana kwotą stanowiącą iloczyn kursu sprzedaży CHF w banku kredytującym w dniu sprzedaży oraz kwoty raty. Tym samym kurs CHF wpływał na równowartość złotową całej raty kapitałowo-odsetkowej. Bank zabezpieczał swoje ryzyko kursowe transakcjami CIRS i FX Swap (zestawienie transakcji, k. 141-185; zeznania świadka J. C., k. 306).

We wrześniu 2011 r. Bank (...) wysyłając M. G. (1) wyciąg z rachunku poinformował, że 26 sierpnia 2011 r. weszła w życie ustawa o zmianie ustawy Prawo bankowe. Celem wprowadzenia zmian było umożliwienie posiadaczom kredytów/pożyczek hipotecznych indeksowanych do waluty obcej, dokonywania spłat bezpośrednio w walucie kredytu. Aby skorzystać z tej możliwości, konieczne było złożenie wniosku w dowolnym oddziale banku oraz otworzyć rachunek w walucie kredytu. Poinformowano, że zmiany będą wiążące po podpisaniu aneksu (wyciąg z rachunku z informacją, k. 190).

28 stycznia 2015 roku strony podpisały aneks nr (...) do umowy kredytu nr (...) z 11 czerwca 2008 r. Zgodnie z tym aneksem zmianie uległ § 7 ust. 1 umowy. Po zmianie ww. zapisu kredytobiorca zobowiązał się spłacić kwotę kredytu w walucie, do której kredyt jest indeksowany lub denominowany. W przypadku przedterminowej całkowitej lub częściowej spłaty kredytu, spłata nastąpić miała w walucie, do której kredyt jest indeksowany lub denominowany. Ponadto dodano w §2 kolejny ustęp, w którym ustalono, iż kurs wymiany walut obcych, na podstawie którego przeliczane mają być na złote polskie zobowiązania kredytobiorcy wyrażone w walucie obcej, podawany miał być w Tabeli Kursów Walut Obcych Banku. Podstawą do ustalenia kursów kupna i sprzedaży zawartych w ww. Tabeli miał być kurs bazowy, stanowiący średnią arytmetyczną z ofert kupna i sprzedaży tej waluty oferowanych przez profesjonalnych uczestników rynku walutowego i podanych na stronie (...) w chwili tworzenia Tabeli. Zaznaczono także, iż wartości kursu kupna i wartości kursu sprzedaży z ww. Tabeli mogą odbiegać od kursu bazowego o nie więcej niż 10%. Tabela miała być tworzona przynajmniej raz dziennie każdego dnia roboczego, przy czym pierwsza pomiędzy 8.00 a 10.00 danego dnia i publikowana na stronie internetowej banku. W przypadku, gdyby danego dnia tworzono Tabelę co najmniej dwukrotnie, do ustalenia wysokości zobowiązania wyrażonego w walucie obcej, przyjmowany miał być kurs wymiany dewiz dla danej waluty najkorzystniejszy dla kredytobiorcy spośród kursów sprzedaży dewiz spośród kursów wymiany dewiz, obowiązujących w banku w dniu przeliczania zobowiązania na złote (aneks, k. 189; Zarządzenie Prezesa Zarządu (...) Bank, k. 236-240). Po podpisaniu aneksu M. G. dokonywała spłaty rat we frankach szwajcarskich (bezsporne).

Kurs franka szwajcarskiego na dzień 12 marca 2018 r. był na poziomie 3,5923 zł. W okresie od 11.12.2007 r. do 30.12.2016 r. przedstawiał wartość średnią 3,3394 zł. Wartość najniższa wynosiła 1,9596 zł, a wartość najwyższa 4,3223 zł (kursy walut, k. 32-33).

Kursy franka szwajcarskiego w (...) Bank przedstawiały się następująco: w lipcu 2008 r. - 2,0388 zł, w styczniu 2015 r. – 3,7540 zł, w marcu 2018 r. – 3,6321 zł (tabele kursów Banku (...), k. 51-55).

Na dzień 16 kwietnia 2018 roku saldo kredytu M. G. (1) z umowy nr (...) wynosiło 282 256,96 CHF (w tym saldo kapitału 282 219,64 CHF). Razem zadłużenie powódki w złotych wynosiło 1 004 524,29 zł wg kursu z ww. daty (zaświadczenie o obsłudze kredytu, k. 43).

Od 4 lipca 2015 r. do 3 marca 2018 r. M. G. (1) uregulowała na rzecz Banku (...) tytułem spłaty kredytu kwotę w łącznej wysokości 27 126,09 CHF. Na tę kwotę składały się 24 262,15 CHF tytułem spłaconych rat kapitałowych w CHF oraz 2 863,94 CHF tytułem spłaconych rat odsetkowych w CHF (zaświadczenie o poniesionych kosztach kredytu, k. 44-49; zestawienie transakcji, k. 141-185).

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie okoliczności bezspornych oraz powołanych powyżej dokumentów, których autentyczność nie była kwestionowana przez żadną ze stron w toku postępowania, jak również nie budziła wątpliwości Sądu.

Nadto, ustalenia faktyczne zostały poczynione w niewielkim zakresie w oparciu o zeznania świadków: M. S., J. C., M. D. oraz zeznania powódki, które w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia Sąd uznał za logiczne i spójne z pozostałym zebranym materiałem dowodowym.

Sąd na podstawie art. 235 ² § 1 pkt 2 k.p.c. pominął zgłoszone przez obie strony dowody z opinii biegłego, uznając, że przedłożone dokumenty i zeznania świadków oraz powódki pozwoliły na ustalenie niezbędnego do rozstrzygnięcia stanu faktycznego sprawy. Jak wyjaśniła strona powodowa zgłoszony dowód z opinii biegłego dotyczył wyłącznie roszczenia ewentualnego o ukształtowanie stosunku prawnego. Zważywszy zatem, iż Sąd uwzględnił roszczenie główne, zbędne było przeprowadzenie dowodu dla wykazania roszczenia ewentualnego. Natomiast pozwany przy pomocy dowodu z opinii biegłego starał się dowieść sposobu wykonywania umowy, co w świetle ustalenia nieważności umowy ze skutkiem ex tunc (o czym niżej), pozostawało nieistotne i nie miałoby znaczenia dla wyniku sprawy.

Sąd zważył, co następuje:

Powódka wniosła o zasądzenie od pozwanego kwoty wskazanej w pozwie tytułem zwrotu świadczenia nienależnego, obejmującego pobrane raty kapitałowo – odsetkowe za okres od lipca 2015 r. do marca 2018 r. Powyższe roszczenie oparte zostało na twierdzeniu o nieważności zawartej między stronami umowy kredytu.

Zgodnie z art. 69 ustawy Prawo bankowe (w brzmieniu obowiązującym w dacie zawarcia spornej umowy stron) przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności: strony umowy, kwotę i walutę kredytu, cel, na który kredyt został udzielony, zasady i termin spłaty kredytu, wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany, sposób zabezpieczenia spłaty kredytu, zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu, terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych, wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje, warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Art. 58 § 1 i 2 k.c. stanowi zaś, iż czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy. Nieważna jest również czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Jednocześnie, jak wynika z art. 353 ¹ k.c. strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Naruszenie cytowanych wyżej przepisu art. 69 ustawy Prawo bankowe oraz zasady swobody umów wyrażonej w art. 353 ¹ k.c. prowadzi do uznania, że umowa kredytu łącząca strony (opisana powyżej) jest nieważna w całości stosownie do art. 58 § 1 k.c. jako sprzeczna z ustawą. Nieważność umowy wynika ze sprzeczności jej postanowień z istotą stosunku prawnego kredytu indeksowanego do waluty obcej. Podkreślenia wymaga przy tym, że jest to nieważność ze skutkiem ex tunc, co przełożyło się na brak potrzeby analizy sposobu wykonania tej umowy przez obie strony (na czym skupił się pozwany w swoim stanowisku), a także oceny wpływu nowelizacji ustawy Prawo bankowe na uprawnienia stron. Irrelewantna dla rozstrzygnięcia była również intencja kredytobiorcy przy zawieraniu umowy i wyborze kredytu indeksowanego do franka szwajcarskiego, a także zawarcie jej obustronnie profesjonalnie oraz wypełnienie obowiązku informacyjnego odnośnie ryzyka kursowego i zmiany oprocentowania, wobec kredytobiorcy przez pozwany bank.

Naturę stosunku, do której odwołuje się art. 353 ¹ k.c. w szerszym znaczeniu należy rozumieć jako nakaz respektowania podstawowych cech obligacyjnego stosunku prawnego, a więc tych jego elementów, których brak może prowadzić do podważenia sensu (istoty) nawiązywanej więzi prawnej. Wywieść się on daje bądź wprost z samego charakteru stosunków obligacyjnych jako takich, bądź też z charakteru przypisywanego określonej kategorii tych stosunków. W węższym znaczeniu pojęcie natury stosunku obligacyjnego należy rozumieć jako nakaz respektowania przez strony tych elementów określonego stosunku obligacyjnego, których pominięcie lub modyfikacja prowadzić by musiały do zniekształcenia zakładanego modelu więzi prawnej związanej z danym typem stosunku. Model ten powinien być zrekonstruowany na podstawie tych minimalnych (a więc i koniecznych) elementów danego stosunku obligacyjnego, bez których traciłby on swój sens gospodarczy albo wewnętrzną równowagę aksjologiczną (tak: M. Safjan w Komentarzu do art. 353 ¹ k.c. pod red. K. Pietrzykowskiego, Warszawa 2020, Legalis).

Natomiast treść czynności prawnej jest sprzeczna z ustawą wówczas, gdy zawiera postanowienia sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami, albo gdy nie zawiera treści nakazanych takimi przepisami. Granice swobody umów ogranicza także zgodność z zasadami współżycia społecznego, a zatem wzmiankowana zasada odwołuje się również do norm moralnych.

Zgodnie z uchwałą Sądu Najwyższego, III CZP 15/91, artykuł 353 KC, wyrażający zasadę wolności umów, zarysowuje trzy granice tej wolności, są nimi: natura stosunku, ustawa i zasady współżycia społecznego. Natura umowy gospodarczej i generowanego przez nią stosunku sprowadza się generalnie do tego, że wyraża ona i pozwala realizować interes każdej ze stron, ponieważ zaś interesy te bywają przeciwstawne, istotę umowy stanowi uzgodnienie woli stron, wyrażającej ich interesy. Zgoda obydwu stron jest oczywistym wymogiem tak przy zawarciu umowy, jak i przy zmianach jej treści, stąd też nawet przy najdalej idących ułatwieniach w realizacji inicjatywy zmian (jak np. w art. 385 § 3 KC) pozostawiona jest drugiej stronie możliwość odmowy zgody na zmiany. W tym stanie rzeczy za sprzeczne z naturą umowy gospodarczej należy uznać pozostawienie w ręku jednej tylko strony możliwości dowolnej zmiany jej warunków (Uchwała Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z dnia 22 maja 1991 r., III CZP 15/91).

Sąd podzielił stanowisko strony powodowej, że zawarta przez strony umowa kredytu wobec braku obiektywnych i weryfikowalnych kryteriów określenia zasad ustalania kursów walut przy oznaczaniu kwoty kredytu oraz poszczególnych rat kredytu, a także ustalania ich jednostronnie przez bank, jest sprzeczna z istotą stosunku obligacyjnego. Jak wynika z umowy kwota kredytu wynosiła 720 400 zł. Jednocześnie zgodnie z §2 ust. 2 kredyt był indeksowany do franka szwajcarskiego, po przeliczeniu wypłaconej kwoty zgodnie z kursem kupna CHF wg Tabeli Kursów Walut Obcych obowiązującej w Banku (...) w dniu uruchomienia kredytu lub transzy. Kredyt miał być spłacany w 480 ratach miesięcznych w złotych, z zastosowaniem kursu sprzedaży CHF obowiązującego w dniu płatności raty kredytu, zgodnie z ww. Tabelą Kursów. Umowa zastrzegała zatem dla jednej z jej stron uprawnienie do jednostronnego określenia zarówno kwoty kapitału wypłaconego tytułem kredytu (stosownie do §2 ust. 2 umowy), jak i sposobu jego spłaty (§7 ust. 1 umowy). Podstawą bowiem do ustalenia wysokości kwoty kredytu, jak i poszczególnych rat była Tabela Kursów Walut Obcych obowiązująca w Banku (...), a zatem tworzona przez ten bank. W toku postępowania pozwany starał się wykazać, że kursy walut ujęte w ww. Tabeli nie były określane dowolnie przez bank, lecz w oparciu o przesłanki obiektywne i wskaźniki rynkowe. Nie kwestionując powyższego, Sąd miał jednak na uwadze, iż okoliczność ta pozostawała bez znaczenia dla oceny ważności umowy kredytu. Sąd Okręgowy podziela bowiem argumentację i wnioski przywołane w wyroku Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 16 grudnia 2021r. (V ACa 587/20), w którym Sąd Apelacyjny stwierdził, że Uprawnienie do jednostronnego narzucenia wysokości zobowiązania własnego i świadczeń obciążających kredytobiorców w możliwie najgłębszy sposób narusza zasadę konsensualności oraz wzajemności w stosunkach kontraktowych. Pozostaje tym samym w skrajnie rażącej sprzeczności z zasadą swobody umów uregulowaną w art. 353 ¹KC. Sprzeczność spornej umowy z tym przepisem również uzasadniała ustalenie jej nieważności w całości i ze skutkiem ex tunc. Ważność takich umów oceniać można wyłącznie pod kątem ich treści ustalonej w dacie ich zawarcia. W tym zakresie nie może mieć żadnego znaczenia sposób ich wykonywania, nawet ustalania przez bank kursów kupna i sprzedaży, nieznacznie tylko odbiegających od kursów stosowanych w innych instytucjach rynku kapitałowego i bankowego. Sprzeczności z art. 353 ¹ KC można byłoby uniknąć, gdyby mechanizm ustalania wysokości wskazanych świadczeń został oparty o zastosowanie do przeliczenia kursu innego podmiotu niż banku udzielającego kredytu, w tym przede wszystkim średniego kursu ogłaszanego przez NBP, który jednak nie został użyty w spornej umowie.

Odwołanie się w umowie kredytu do Tabeli kursów tworzonej przez pozwany bank bez udziału innych podmiotów, a nie oparcie się na niezależnych od stron, obiektywnych i weryfikowalnych wskaźnikach, kryteriach czy danych skutkowało bowiem w istocie jednostronnym określaniem przez pozwanego wysokości świadczenia własnego oraz świadczeń drugiej strony. Jak wyjaśniono powyżej tego rodzaju oznaczenie wysokości świadczenia przez jedną ze stron, bez wpływu drugiej strony, stanowi typowy przejaw sprzeczności umowy z istotą stosunku obligacyjnego opartego na zasadzie konsensualności. Bank podawał jedynie do wiadomości publicznej tabele kursowe, których zasady tworzenia nie były powszechnie dostępne i nie wynikały z przepisów powszechnie obowiązujących. Jednocześnie bank mógł swobodnie kształtować kursy kupna i sprzedaży (umowa kredytu rozróżniała tego rodzaju kursy), a tym samym wielkość swojej dodatkowej korzyści w postaci tzw. spreadu. Stwierdzenie powyższego w umowie na datę jej zawarcia skutkowało brakiem potrzeby badania sposobu jej wykonywania (np. możliwości przewalutowania kredytu, płatności rat w CHF). Konstatacja ta jest o tyle uprawniona, iż wobec zawarcia i wykonania umowy przez pozwanego, tj. wypłaty kwoty kredytu powódce, co przekładało się m. in. na określenie wysokości wypłaconej M. G. kwoty, sposób realizacji umowy w kolejnych latach był już konsekwencją ustalenia w niedopuszczalny sposób kwoty kredytu podlegającej spłacie. Sprzeczność umowy z istotą stosunku skutkowała jej nieważnością (art. 353 ¹ k.c. w zw. z art. 58 § 1 k.c.).

Ponadto, w ocenie Sądu, brak było essentialia negotii umowy kredytu, tj. jednoznacznego oznaczenia kwoty oraz waluty kredytu. Podana w umowie kwota kredytu w złotych nie była tożsama z kwotą wypłaconą kredytobiorcy zgodnie z warunkami umowy. Była to kwota stanowiąca podstawę przeliczenia na CHF wg oznaczonego w umowie kursu określonego w tabeli kursów tworzonej przez bank kredytujący. Kwota w CHF stanowiła zaś podstawę do ustalenia sposobu spłaty kredytu, tj. do określenia wysokości poszczególnych rat wg kursów obowiązujących w pozwanym banku w terminach określonych umową. W rozpoznawanej sprawie kwota kredytu podana w umowie to 720 400 zł. Tymczasem kwota rzeczywiście wypłacona była bezspornie niższa. Nie może uznać, że podanie sposobu ustalenia kwoty kredytu w umowie poprzez odwołanie się do mechanizmu indeksacji do CHF zastępuje obowiązek wskazania nominalnej kwoty kredytu. Powyższe również stanowiło podstawę do stwierdzenia nieważności umowy kredytu (art. 58 § 1 k.c. w zw. z art. 69 ust. 2 pkt 2 Prawa bankowego).

Stosownie do treści art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. Art. 410 reguluje nienależne świadczenie. Zgodnie z art. 410 § 2 świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Art. 410 § 2 k.c., czyli kwalifikowane, jako nienależne świadczenie, zakłada uzyskanie korzyści majątkowej w następstwie świadczenia, czyli zachowania zmierzającego do wykonania oznaczonego zobowiązania. Świadczenie jest nienależne m.in. wtedy gdy ten, kto je spełnił nie był do tego zobowiązany. Uzyskanie nienależnego świadczenia wypełnia bowiem przesłankę powstania wzbogacenia, a spełnienie tego świadczenia przesłankę zubożenia. Z chwilą też spełnienia świadczenia nienależnego powstaje roszczenie kondykcyjne, którego treścią jest obowiązek dokonania czynności faktycznej lub prawnej, stanowiącej świadczenie przeciwne do spełnionego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada 2011 r., I CSK 66/11).

Jak wyjaśnił przy tym Sąd Najwyższy w wyroku z 24 października 1974r. (II CR 542/74) Wartość bezpodstawnego wzbogacenia w rozumieniu art. 405 k.c. (…) jest ograniczona dwiema wielkościami - wartością tego, co bez podstawy prawnej ubyło z majątku zubożonego i wartością tego, co bez podstawy prawnej powiększyło majątek wzbogaconego. Wartości te nie muszą być równe, a w przypadku nierówności niższa kwota określa wartość bezpodstawnego wzbogacenia.

Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, stronie, która w wykonaniu umowy kredytu, dotkniętej nieważnością, spłacała kredyt, przysługuje roszczenie o zwrot spłaconych środków pieniężnych jako świadczenia nienależnego (art. 410 § 1 w związku z art. 405 KC) niezależnie od tego, czy i w jakim zakresie jest dłużnikiem banku z tytułu zwrotu nienależnie otrzymanej kwoty kredytu (uchwała Sądu Najwyższego - Izba Cywilna z 16 lutego 2021 r., III CZP 11/20).

Sąd uznał, że umowa łącząca strony jest nieważna, co oznacza, że brak było podstaw do żądań zapłaty rat kapitałowo-odsetkowych za wskazany okres od lipca 2015 r. do marca 2018 r., albowiem regulowane były bez podstawy. Pozwany zatem jest zobowiązany do ich zwrotu powódce na podstawie wywodów poczynionych powyżej. Spełnienie świadczenia w wykonaniu nieważnej czynności prawnej nie daje podstawy do odmowy zwrotu świadczenia pomimo świadomości braku zobowiązania, zgodnie z art. 411 pkt 1 k.c.

Na zasądzoną kwotę złożyły się wpłaty dokonane przez powódkę na rzecz pozwanego tytułem umowy kredytu w okresie od 4 lipca 2015 r. do 3 marca 2018 r. Powyższe dotyczyło rat kapitałowo-odsetkowych wpłaconych w CHF. Kwota 28,46 zł (a zatem wyrażona w innej walucie niż żądanie pozwu) pobrana 11 października 2016r. nie podlegała zasądzeniu wobec tego, iż powódka domagała się zasądzenia kwoty w CHF, a zatem spełnienia innego rodzaju świadczenia (por. postanowienie SN z 7.03.2018r., V CSK 472/17).

Jak wynika zatem z wystawionego przez pozwanego zaświadczenia o poniesionych kosztach kredytu (k. 47- 48), powódka uregulowała na rzecz pozwanego tytułem kredytu w ww. okresie kwotę w łącznej wysokości 27 126,09 CHF. Na tę kwotę składała się kwota w wysokości 24 262,15 CHF tytułem spłaconych rata kapitałowych w walucie oraz kwota 2 863,94 CHF tytułem spłaconych rat odsetkowych w walucie. Sąd zasądził zatem kwotę 27 126,09 CHF. W pozostałym zakresie powództwo podlegało oddaleniu.

Odnosząc się do zarzutu przedawnienia, Sąd uznał go za bezzasadny. Powódka domagała się od pozwanego zapłaty kwoty jako świadczenia nienależnego. Tego rodzaju roszczenie ma charakter bezterminowy i dla swojej wymagalności, co do zasady wymaga wezwania do zapłaty. Powyższe potwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z 22 marca 2001 r. (V CKN 769/00), wyjaśniając, że obowiązek zwrotu nienależnego świadczenia ma charakter bezterminowy. Termin spełnienia świadczenia winien być wyznaczony zgodnie z art. 455 k.c. (wyrok SN z dnia 22 marca 2001r., V CKN 769/00). Termin spełnienia świadczenia powinien być wyznaczony po wezwaniu pozwanego do zapłaty. W niniejszej sprawie kwota pierwszej żądanej raty, to jest z lipca 2015 r. została określona i pobrana 4 lipca 2015 r. To od tego momentu, powódka mogła wezwać pozwanego do jej zwrotu jako świadczenia nienależnego. Zgodnie bowiem z art. 120 § 1 k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie. Sąd Okręgowy podziela bowiem stanowisko Sądu Najwyższego, który w wyroku z 23 czerwca 2016r. (V CNP 55/15) wyjaśnił, że Zobowiązanie zwrotu nienależnie spełnionego świadczenia należy do kategorii zobowiązań bezterminowych, a bieg terminu przedawnienia roszczenia wynikającego z tego rodzaju zobowiązania rozpoczyna się w dniu, w którym świadczenie powinno być spełnione, gdyby wierzyciel wezwał dłużnika do wykonania zobowiązania w najwcześniej możliwym terminie (art. 120 § 1 zdanie drugie w zw. z art. 455 KC) i to niezależnie od świadomości uprawnionego co do przysługiwania mu roszczenia. Z brzmienia art. 120 § 1 KC wynika, że przepis zawarty w zdaniu drugim przewiduje wyjątek od wyrażonej w zdaniu pierwszym reguły łączącej rozpoczęcie biegu przedawnienia z nadejściem dnia wymagalności roszczenia. Biorąc pod uwagę, że najwcześniej możliwym terminem wezwania dłużnika przez wierzyciela do wykonania zobowiązania jest chwila powstania zobowiązania, dłużnik zaś, zgodnie z art. 455 in fine KC, ma spełnić świadczenie niezwłocznie po wezwaniu, dniem rozpoczęcia biegu przedawnienia roszczenia o wierzytelność bezterminową powinien być dzień odległy od daty powstania zobowiązania o okres niezbędny do spełnienia świadczenia, przy założeniu, że dłużnik działałby - uwzględniając całokształt okoliczności rzutujących na wykonanie zobowiązania - bez nieuzasadnionej zwłoki. Powyższe dotyczy także roszczenia o zwrot nienależnie spełnionego świadczenia w postaci condictio indebiti i condictio sine causa. Jako odpowiedni i realny termin, w którym pozwany bank (z uwzględnieniem sformalizowanego charakteru podejmowania decyzji w tego rodzaju instytucji) mógł niezwłocznie spełnić świadczenie zwrotne, należało przyjąć 7 dni. Zatem pozwany winien był spełnić wskazane roszczenie 11 lipca 2018 roku i to od dnia następnego roszczenie powódki stałoby się wymagalne w zakresie kwoty pobranej 4 lipca 2015r. Zgodnie z art. 118 k.c. termin przedawnienia roszczenia powódki o zwrot świadczenia nienależnego związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej wynosił 3 lata. Zatem trzyletni termin należy liczyć od 12 lipca 2015 roku. Zgodnie z treścią art. 118 zd. 2 k.c. koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego. Zmiana przepisu art. 118 zd. 2 k.c. weszła w życie 9 lipca 2018 r. Jak wynika z art. 5 ustawy z 13 kwietnia 2018r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2018r., poz. 1025) do roszczeń powstałych przed dniem wejścia w życie tej ustawy i w tym dniu jeszcze nieprzedawnionych stosuje się od dnia wejścia w życie tej ustawy przepisy ustawy Kodeks cywilny w brzmieniu nadanym ww. ustawą. Powyższe oznacza, że termin przedawnienia w zakresie kwoty pobranej w lipcu 2015r. tytułem raty upływał najwcześniej 31 grudnia 2018 roku, a więc pozew z 3 sierpnia 2018 r. został wniesiony przed upływem terminu przedawnienia również w tym zakresie. Tym samym zarzut przedawnienia dochodzonego roszczenia okazał się w całości chybiony.

Za bezzasadny Sąd uznał również zarzut nadużycia prawa podmiotowego przez powódkę oparty na art. 5 k.c., nie podzielając argumentacji przywołanej w jego uzasadnieniu. Po pierwsze art. 5 k.c. nie może być podstawą uznania bezwzględnie nieważnej czynności prawnej za czynność ważną (podobnie post. SN z 9.12.2010 r., IV CSK 248/10). Możliwe jest jednak uznanie za nadużycie prawa wykonywania roszczeń restytucyjnych związanych z nieważnością czynności prawnej, jeżeli wykonywanie to jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego (zob. wyr. SN z 15.9.2016 r., I CSK 615/15). Sąd podziela jednak tzw. zasadę czystych rąk, zgodnie z którą nie może powoływać się na nadużycie prawa strona, której można czynić zarzut naruszenia zasad współżycia społecznego. W rozpoznawanej sprawie działanie pozwanego naruszało zasadę lojalności kontraktowej i uczciwości poprzez ukształtowanie umowy w sposób skutkujący jej bezwzględną nieważnością. Bank jako podmiot niewątpliwie silniejszy ekonomicznie oraz instytucjonalnie, stworzył i zawarł umowę pozwalającą na jednostronne określanie przez kredytodawcę świadczeń obu stron, przy braku rozwiązań dotyczących ograniczenia lub zabezpieczenia w jakikolwiek sposób ryzyka kursowego kredytobiorcy w ramach wieloletniego stosunku obligacyjnego. Jednocześnie bank jako profesjonalista na rynku finansowym zabezpieczał i ograniczał swoje ryzyko wynikającego z tego rodzaju umów, a także uzyskiwał dodatkowe zyski wynikające chociażby z tzw. spreadu. Nie bez znaczenia był przy tym fakt, wynikający z zeznań powódki, odnośnie promowania tego rodzaju kredytów indeksowanych do CHF wśród klientów banku poprzez przedstawianie ich jako najbardziej korzystnych z uwagi na wysokość rat niższą niż w przypadku kredytów w złotych. Powyższe skutkowało nieuwzględnieniem zarzutu pozwanego opartego na art. 5 k.c.

O odsetkach Sąd orzekł stosownie do art. 481 k.c. w zw. z art. 455 k.c. Roszczenie powódki ma charakter bezterminowy (co wyjaśniono powyżej), a zatem stało się wymagalne najwcześniej po upływie terminu wskazanego w wezwaniu pozwanego do zapłaty. Powódka nie wykazała, że skierowała do pozwanego wezwanie do zapłaty. W konsekwencji za pierwsze wezwanie do zapłaty należało potraktować pozew. Odpis pozwu został doręczony pozwanemu 1 lutego 2019 r. Przyjmując sześciodniowy termin zapłaty jako wystarczający i realny termin do dokonania zapłaty przez podmiot taki jak instytucja bankowa, pozwany począwszy od 8 lutego 2019 r. pozostaje w opóźnieniu w zapłacie dochodzonej należności na rzecz powódki. Powyższe skutkowało zasądzeniem odsetek ustawowych za opóźnienie po upływie opisanego terminu. W pozostałym zakresie żądanie o odsetki należało oddalić.

Uwzględnienie żądania głównego skutkowało brakiem potrzeby rozstrzygnięcia o roszczeniu ewentualnym. Jedynie marginalnie należy wyjaśnić, iż zdaniem Sądu powódka nie wykazała przesłanek zastosowania w niniejszej sprawie art. 357 ¹ k.c. Nie dowiedziono bowiem, iż doszło do nadzwyczajnej zmiany stosunków, której wystąpienia nie można było przewidzieć w dacie zawarcia umowy. Sam bowiem fakt zaistnienia nawet bardzo dużych różnić kursowych nie przesądza o powyższym. Powszechna jest bowiem wiedza odnośnie dużych różnic kursowych walut obcych na przestrzeni wielu lat. W ocenie Sądu różnice kursowe w przypadku relacji franka szwajcarskiego do złotego wskazywane w pozwie nie skutkują potrzebą ingerencji Sądu w stosunek zobowiązaniowy stron. Powódka jako osoba wykonująca zawód notariusza niewątpliwie miała świadomość zmian kursowych, które mogą wystąpić przy tak długookresowym stosunku obligacyjnym jak sporna umowa kredytu. Jednocześnie strona powodowa nie przedstawiła pogłębionej analizy odnoszącej się do zmiany kursów na przestrzeni dłuższego okresu niż okres obowiązywania umowy, a także przyczyn tych fluktuacji niemożliwych do przewidzenia. W ocenie Sądu nie wykazano również rażącej straty dla całego majątku powódki lub w tym kontekście nadmiernych trudności przy spełnieniu świadczenia. Całokształt tych okoliczności nie dawał podstaw do zastosowania klauzuli rebus sic stantibus do ukształtowania przez Sąd stosunku zobowiązaniowego wynikającego z ww. umowy kredytu.

O kosztach procesu Sąd orzekł zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik sprawy na podstawie art. 100 k.p.c. obciążając nimi w całości pozwanego i uznając, że powód uległ w nieznacznym zakresie. Pozwany zobowiązany został do pokrycia kosztów procesu powoda w łącznej wysokości 10 453 zł, na którą składały się: koszty zastępstwa prawnego w wysokości 5 400 zgodnie z § 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 22 października 2015r. w sprawie opłat za czynności adwokackie, opłata sądowa od pozwu w wysokości 5 036 zł oraz opłata skarbowa od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł.

Wobec powyższego orzeczono jak w sentencji.

SSO Beata Dzierżko

ZARZĄDZENIE

(...)