Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 stycznia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 14 stycznia 2015 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa M. Ś. i K. Ś.

przeciwko (...) Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w P.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 4 czerwca 2014 r., sygn. akt XII C 32/13

I.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie 1 w ten sposób, że nadto oddala powództwo o zasądzenie od pozwanego na rzecz powodów kwoty 73.810,92 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 4 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty oraz w punkcie 3 w ten sposób, że zasądza od powodów na rzecz pozwanego kwotę 7.200 zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego;

II.  oddala apelację powodów;

III.  zasądza od powodów na rzecz pozwanego kwotę 9.091 zł tytułem zwrotu kosztów w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Piotr Górecki SSA Jacek Nowicki SSA Małgorzata Gulczyńska

Sygn. akt I ACa 883/14

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 3 stycznia 2013r. powodowie M. Ś. i K. Ś. wnieśli o zasądzenie od pozwanej (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. kwoty 206.508 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 4 grudnia 2012 r. tytułem wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości położonej w L. stanowiącej działki nr (...), przez którą to nieruchomość przebiega napowietrzna linia energetyczna średnich napięć (...) zawieszona na trzech słupach – za okres od 9 stycznia 2006 r. do 31 października 2012 r.

Pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów postępowania podnosząc zarzut przedawnienia roszczenia powodów jako związanego z prowadzoną przez powodów działalnością gospodarczą. Nadto pozwana podniosła zarzut zasiedzenia służebności gruntowej.

Wyrokiem z 4 czerwca 2014 roku Sąd Okręgowy zasądził od pozwanej na rzecz powodów kwotę 73.810,92 zł z ustawowymi odsetkami od 4 czerwca 2014 roku w oparciu o następujące ustalenia faktyczne i prawne.

Na podstawie zarządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1988 r. doszło do podziału przedsiębiorstwa państwowego – Zakładu (...) w P., z którego powstało m.in. przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...).

W dniu 12 lipca 1993 roku na podstawie ustawy z dnia 5 lutego 1993r. o przekształceniu własnościowym niektórych przedsiębiorstw państwowych o szczególnym znaczeniu dla gospodarki państwa oraz ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, doszło do przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą: Zakład (...) w P. w (...) Spółkę Akcyjną Skarbu Państwa pod nazwą (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w P..

W dniu 17 grudnia 2002r. doszło do połączenia spółki (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w P. ze spółkami: (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w S., (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w Z., Zakład (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w G., Zakład (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w B.. W związku z połączeniem wyżej wymienionych spółek powstała Grupa (...) S.A. z siedzibą w P..

W dniu 23 września 2004 r. doszło do zmiany nazwy Grupy (...) S.A. z siedzibą w P. na (...) S.A. z siedzibą w P..

W grudniu 2006 r. (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w P. zawiązała spółkę (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P., która pełni funkcję operatora systemu dystrybucyjnego. W dniu 30 czerwca 2007 roku doszło do przekazania zorganizowanej części przedsiębiorstwa (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w P. na rzecz (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w P., w tym prawa własności ruchomości, a zwłaszcza ruchomości związanych z prowadzeniem działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej: linii kablowych i napowietrznych, sieci dystrybucyjnych oraz zespołów elektroenergetycznych stacji i rozdzielni energetycznych, transformatorów, prawa własności nieruchomości oraz prawa użytkowania wieczystego gruntów, prawa wynikającego z umów najmu, dzierżawy ruchomości i nieruchomości.

Powodowie M. Ś. i K. Ś. od dnia 9 stycznia 2006 r. są współwłaścicielami na zasadzie wspólności majątkowej małżeńskiej nieruchomości gruntowej położonej w L. przy ul. (...), stanowiącej działki gruntu nr (...) o powierzchni 1,6201 ha, nr (...)o powierzchni 1,0741 ha oraz nr(...) o powierzchni 0,3077 ha, dla której Sąd Rejonowy Poznań Stare Miasto w P. prowadzi księgę wieczystą (...).

Przedmiotowe działki nr (...) są niezabudowane i stanowią teren powierzchniowej eksploatacji kruszyw – żwirowni prowadzonej przez powodów. Działka nr (...) stanowi w części tereny przy rzece W., w części fragment samego koryta rzeki. Teren działek jest nieogrodzony. Nieruchomość zlokalizowana jest w odległości 3 km od miasta oraz 11 km od centrum P..

Decyzją z dnia 28 czerwca 2006r. Wicemarszałek Województwa (...) udzielił koncesji na wydobywanie kopalin ze złoża (...) w granicach tworzonego obszaru i terenu górniczego (...) przedsiębiorcy Inwestor (...) spółce z o.o. tj. firmie prowadzonej przez powodów. Decyzją z dnia 9 stycznia 2008 roku Starosta (...) udzielił koncesji na wydobywanie kopalin z części złoża (...) w granicach tworzonego obszaru górniczego (...) firmie (...) prowadzonej przez powoda.

Północna część działki nr (...) objęta jest miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego Miasta L. (...) uchwalonym uchwałą nr (...) Rady Miasta z dnia 15 października 2008 r. Jest ona oznaczona w części symbolem 12 ZI – teren zieleni izolacyjnej (zachodni fragment działki nr (...)), w części teren oznaczony symbolem (...)– teren wód powierzchniowych (wschodnia część działki nr (...)). Pozostały teren nie jest objęty miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.

Przez teren działek (...) przebiega dwutorowa linia napowietrzna średniego napięcia (...) o gołych przewodach, relacji P. P. – M. posadowiona na trzech słupach.

Powyższe urządzenia energetyczne pobudowane zostały w latach 60 – tych XX wieku przez przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w P. i najwcześniej po dniu 7 lipca 1970 roku zostały oddane do użytkowania. W dacie tej nastąpiła weryfikacja zgodności wykonania z projektem zawarta w planie powykonawczym z dnia 1 lipca 1970 r.

Pozwana korzysta z powyższych urządzeń zlokalizowanych na gruncie powodów bez tytułu prawnego, nie uiszczając powodom żadnego wynagrodzenia.

W związku z posadowieniem słupów i przebiegiem linii napowietrznej powodowie doznają ograniczeń w prowadzonej działalności, albowiem pod liniami słupów przesyłowych zabronione jest umieszczanie kominów, a w czasie wykonywania robót budowlanych z zastosowaniem żurawi lub innych urządzeń załadowczo – wyładowczych (np. koparki) należy zachować odległość 5 metrów od najdalej wysuniętego punktu urządzenia wraz z ładunkiem, co przedłuża i zmniejsza wydobycie. Powód musi udostępniać wjazd na posesję, aby umożliwić naprawę zerwanej linii, co miało miejsce w styczniu 2012 roku.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy rozpatrzył zarzut przedawnienia roszczenia powodów. W tym zakresie Sąd podzielił argumentację strony pozwanej że dochodzone niniejszym pozwem roszczenie objęte jest 3 – letnim terminem przedawnienia z art. 118 kc, jako związane z prowadzoną przez powodów działalnością gospodarczą.

Mając na uwadze powyższe Sąd uznał, że roszczenie powodów za okres od 9 stycznia 2006 roku do 2 stycznia 2010 roku uległo przedawnieniu, wobec wniesienia przez powodów powództwa w dniu 3 stycznia 2013 roku. W związku z powyższym roszczenie powodów za ten okres podlegało oddaleniu.

W dalszej kolejności Sąd pierwszej instancji rozważał kwestię, czy pozwana jest posiadaczem gruntów, nad którymi przebiega linia elektroenergetyczna oraz posadowione zostały trzy słupy elektroenergetyczne, w dobrej czy w złej wierze.

W tym zakresie Sąd Okręgowy uznał, że stałe korzystanie z linii przesyłowej, polegające na prowadzeniu prac o charakterze konserwacyjnym lub naprawczym zakłada konieczność swobodnego dostępu do tych urządzeń, a tych uprawnień nie gwarantuje uzyskanie pozwolenia na budowę urządzeń przesyłowych, jak też zgodność budowy z wymaganiami Prawa budowlanego. Przedsiębiorstwo energetyczne, które nie legitymuje się uprawnieniem do ingerowania w sferę cudzej własności nieruchomości dla bieżącego utrzymania urządzeń przesyłowych, korzysta z tej nieruchomości w złej wierze i zobowiązane jest do świadczenia wynagrodzenia na podstawie art. 225 kc.

W niniejszej sprawie pozwana nie przedłożyła decyzji wydanej w trybie ustawy z 12 marca 1958 roku o zasadach i trybach wywłaszczania nieruchomości uprawniającej poprzednika prawnego pozwanej do wejścia na przedmiotowy grunt w celu pobudowania wskazanych urządzeń przesyłowych. Pozwana nie przedłożyła żadnego dokumentu, z którego wynikałaby zgoda ówczesnych właścicieli na pobudowanie wyżej wymienionych urządzeń. Brak zatem podstaw do stwierdzenia, że poprzednik prawny pozwanej budując przedmiotowe urządzenia energetyczne był posiadaczem gruntu w dobrej wierze.

Odnosząc się natomiast do zarzutu zasiedzenia podniesionego przez pozwaną Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 292 kc służebność gruntowa może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia.

Przedmiotowa linia napowietrzna oraz słupy energetyczne zostały pobudowane na gruncie powodów w latach 60-tych XX wieku i dopiero najwcześniej po dniu 7 lipca 1970 r. zostały oddane do użytkowania, na co wskazuje pieczęć i podpis widniejący na dokumentach z opisem „plan powykonawczy” i data „1 lipca 1970r.” oraz „zweryfikowano dnia 07 lipca 1970r.”. Jednocześnie na podstawie dokumentów przedłożonych przez pozwaną brak jest możliwości ustalenia dokładnej daty ukończenia budowy i oddania do użytkowania wyżej wymienionych urządzeń – brak jest bowiem stosownych protokołów, a pozwana nie zawnioskowała na tę okoliczność dowodu z zeznań świadków. W związku z powyższym Sąd Okręgowy uznał, że ewentualny termin zasiedzenia służebności gruntowej można liczyć najwcześniej od dnia 8 lipca 1970 roku.

Dwudziestoletni okres wymagany wówczas do nabycia służebności w drodze zasiedzenia – jako posiadania w złej wierze, upływał w dniu 8 lipca 1990 roku. Nie mniej jednak wówczas ze względu na obowiązującą własność państwową, nabycie własności mogło nastąpić tylko na rzecz Skarbu Państwa. W tej sytuacji osoba prawna, która przed dniem 1 lutego 1989 roku mając status państwowej osoby prawnej nie mogła nabyć (także w drodze zasiedzenia) własności nieruchomości, może do okresu samoistnego posiadania wykonywanego po dniu 1 lutego 1989 roku zaliczyć okres posiadania Skarbu Państwa sprzed tej daty, ale tylko wtedy, jeżeli nastąpiło przeniesienie posiadania.

Pozwana musiała zatem wykazać przejście posiadania ze Skarbu Państwa na nią samą decyzją wydaną na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z 29 września 1990 roku o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości.

Pozwana nie legitymuje się wskazaną decyzją wydaną na podstawie art. 2 ust. 3 ustawy z dnia 29 września 1990 roku. Pozwana nie wykazała także, że pracownicy poprzedników prawnych pozwanej regularnie, w sposób ciągły i niezakłócony, wykorzystywali, naprawiali i modernizowali linię napowietrzną i pobudowane słupy, że korzystali z wyżej wymienionych urządzeń nieprzerwanie od dnia 1 lutego 1989 roku przez okres wymagany do zasiedzenia (tj. 8 lipca 2000 roku) i że korzystali z urządzeń przesyłowych w zakresie odpowiadającym treści służebności przesyłu. Pozwana nie przedłożyła żadnych dokumentów, z których wynikałoby, że po dacie 7 lipca 1970 roku były wykonywane jakiekolwiek czynności świadczące, że przedmiotowa linia była nieprzerwanie użytkowana przez jej poprzedników prawnych. Pozwana oprócz powoływania się na kolejne akty przekształcenia spółki i utworzenia pozwanej spółki, nie udowodniła by w okresie biegu zasiedzenia doszło do faktycznego przeniesienia posiadania wspomnianych urządzeń, w tym nie przedłożyła żadnej decyzji o przeniesieniu wskazanych urządzeń jako składników mienia przekształcanej spółki. Brak bowiem jakiegokolwiek wykazu, a nadto pozwana nie wykazała by poprzednicy prawni faktycznie korzystali z tych urządzeń przez cały okres wymagany do zasiedzenia. W konsekwencji Sąd Okręgowy uznał, że skoro pozwana nie korzystała ze służebności przez okres uprawniający ją do zasiedzenia, a nadto nie wykazała przeniesienia na jej poprzedników prawnych posiadania przez Skarb Państwa, do nabycia służebności w drodze zasiedzenia nie doszło.

Ustalając wysokość wynagrodzenia należnego powodom Sąd pierwszej instancji oparł się na opinii biegłego J. W. ustalając, że za okres objęty pozwem, wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z nieruchomości powodów wynosi 73.810,92 zł.

W apelacji z 3 lipca 2014 roku powodowie zaskarżyli wyrok z 4 czerwca 2014 roku w części oddalającej powództwo co do kwoty 129.338,08 zł z ustawowymi odsetkami od tej kwoty od dnia 4 grudnia 2012 roku oraz w części oddalającej powództwo co do odsetek ustawowych liczonych od zasądzonej kwoty 73.810, 92 zł za okres od 4 grudnia 2012 roku do dnia 3 czerwca 2014 roku (jak również w części rozstrzygającej o kosztach procesu).

Powodowie zarzucili zaskarżonemu wyrokowi naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 229 § 1 kc, art. 120 § 1 zd. 1 kc w zw. z art. 455 kc oraz art. 481 § 1 kc w zw. z art. 455 kc oraz błędy w ustaleniach faktycznych poprzez nieuzasadnione przyjęcie, że roszczenie powodów pozostaje w związku z prowadzoną przez nich działalnością gospodarczą i że powódka prowadzi działalność gospodarczą.

Wskazując na powyższe powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku i zasądzenie od pozwanej na ich rzecz kwoty 129.338,08 zł z ustawowymi odsetkami od 4 grudnia 2012 roku oraz odsetek ustawowych od kwoty 73.810,92 zł za okres od 4 grudnia 2012 roku do 3 czerwca 2014 roku i kosztów procesu za obie instancje.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji oraz zasądzenie kosztów w postępowaniu apelacyjnym.

Pozwana w apelacji z 3 lipca 2014 roku zarzuciła zaskarżonemu wyrokowi błędną ocenę podniesionego zarzutu zasiedzenia przez Skarb Państwa prawa służebności gruntowej na prawach służebności przesyłu najpóźniej w dniu 21 grudnia 1986 roku oraz błędne uznanie, że obowiązkiem pozwanej było wykazanie dobrej wiary i przedłożenie dokumentów sprzed kilkudziesięciu lat, a także wykazanie objęcia w posiadanie służebności gruntowej. Sąd Okręgowy, zdaniem skarżącej, bezpodstawnie uznał, że osoby wchodzące w skład organów przedsiębiorstwa będącego poprzednikiem prawnym pozwanej mogły mieć przekonanie, że uzyskały od Skarbu Państwa posiadanie linii energetycznych w złej wierze. Faktycznie jest inaczej, ponieważ zarząd przedsiębiorstwa państwowego mógł mieć w pełni uzasadnione przekonanie, że Skarb Państwa uprzednio uzyskał odpowiedni tytuł prawny do gruntów i przekazanie nastąpiło zgodnie z prawem.

Wskazując na powyższe pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu za obie instancje.

Powodowie wnieśli o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

1.  Apelacja pozwanej okazała się zasadna, natomiast apelację powodów

należało oddalić. Zmiana zaskarżonego wyroku nastąpiła na skutek odmiennej oceny prawnej zarzutu zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu natomiast co do ustaleń faktycznych, to nie były one w zasadzie kwestionowane w apelacji i dlatego Sąd Apelacyjny uznał je za własne i uczynił integralną częścią swoich rozważań.

Powodowie wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zasądzenie dalszej kwoty 129.338,08 zł z ustawowymi odsetkami od 4 grudnia 2012 roku, a nadto odsetek ustawowych od kwoty 73.810,92 zł za okres od 4 grudnia 2012 roku do 3 czerwca 2014 roku.

Natomiast pozwany podtrzymał zarzut zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu podnosząc, że Sąd pierwszej instancji błędnie uznał, że zasiedzenie nie nastąpiło. W ramach tego zarzutu pozwana wskazała na nieuprawnione przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że nie doszło do przeniesienia posiadania służebności.

2.  Zarzuty apelacji pozwanej są dalej idące, ponieważ dotyczą samej

zasady powództwa i dlatego należało je rozpatrzyć w pierwszej kolejności. Chodzi o zarzut zasiedzenia służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu. W sprawie nie mają zastosowania przepisy art. 305 ¹ – 305 ⁴ kc obowiązujące od dnia 3 sierpnia 2008 roku na mocy ustawy z 30 maja 2008 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. nr 116 poz. 731).

Co do istotnych dla zasiedzenia kwestii Sąd pierwszej instancji uznał, że poprzednik prawny pozwanej, który był inwestorem linii energetycznych, w chwili wejścia w posiadanie służebności na gruntach które obecnie są własnością powodów był w złej wierze i zła wiara istniała w dniu zbycia urządzeń przesyłowych na podstawie umowy z 30 czerwca 2007 roku. Pozwana zawierając umowę w dniu 30 czerwca 2007 roku mogła i powinna była ustalić, że nabywa posiadane służebności od posiadacza w złej wierze, który nie dysponował żadnym tytułem prawnym do dysponowania nieruchomością. Pozwana nie przedłożyła decyzji wydanej w trybie art. 35 ust. 1 ustawy z 12 marca 1958 o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości (Dz.U. z 1961 nr 18 poz. 94 ze zm.), uprawniającej poprzednika prawnego do wejścia na przedmiotowy grunt w celu pobudowania urządzeń energetycznych.

Sąd Apelacyjny zgadza się z powyższym stanowiskiem, a mianowicie, że poprzednik prawny pozwanej na gruncie, który nie był i nie jest gruntem państwowym, zainstalował urządzenia energetyczne nie mając do tego żadnego tytułu prawnego w postaci umowy lub decyzji administracyjnej. Zła wiara istniała zarówno w chwili objęcia w posiadanie nieruchomości – w zakresie odpowiadającym służebności – jak i przez cały okres eksploatacji urządzeń. Nabycie uprawnień nie gwarantuje bowiem uzyskanie pozwolenia na budowę urządzeń przesyłowych ani zgodność budowy z wymaganiami prawa budowlanego (wyrok SN z 6 maja 2009r. II CSK 594/09, Lex 510969). Nie można też zgodzić się z zarzutem, że pozwana do dnia dowiedzenia się o wytoczeniu powództwa o zasądzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości bądź do dnia otrzymania wezwania o zapłatę nie miała podstaw do uzasadnionego przypuszczenia, że powodowie zgadzają się na korzystanie przez nią z ich nieruchomości. Bierne zachowanie się właściciela nieruchomości, na której posadowiono urządzenia przesyłowe, nie musi bowiem samo przez się oznaczać woli znoszenia działalności przedsiębiorstwa przesyłowego na jego gruncie a tym bardziej nie musi przesądzać, że brak sprzeciwu jest tożsamy ze zgodą na takie korzystanie lub z zawarciem w sposób dorozumiany stosownej umowy (wyrok SN z 6 października 2010, II CSK 156/10, Lex 970068). Istnienie dorozumianej umowy zezwalającej na korzystanie z nieruchomości powinno być udowodnione konkretnymi zachowaniami właściciela nieruchomości, a tego pozwana nie wykazała. Ubocznie należy dodać, że jest bardzo mało prawdopodobne, aby powodowie w ramach dorozumianej umowy, wyrazili zgodę na bezpłatne korzystanie z ich nieruchomości przez pozwaną.

Dobra lub zła wiara posiadacza służebności ma znaczenie dla terminu jej zasiedzenia. Przepis art. 172 kc w zw. z art. 292 zd. 2 kc w brzmieniu obowiązującym od 1 października 1990 roku stanowi, że posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny. Po upływie lat trzydziestu nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze. Zgodnie z poprzednim brzmieniem przepisu okres ten wynosił odpowiednio dziesięć i dwadzieścia lat.

Jak trafnie uznał Sąd pierwszej instancji bieg zasiedzenia rozpoczyna się od dnia przystąpienia przez posiadacza służebności gruntowej do jej wykonywania, to jest do korzystania z urządzeń, które zgodnie z art. 292 zd. 1 kc muszą być urządzeniami trwałymi i widocznymi. Niewątpliwie urządzenia przesyłowe posadowione na gruncie powoda są trwałe i widoczne. Nadto, że przedmiotowe linie przesyłowe zostały wykonane w latach 60-tych ubiegłego wieku i najwcześniej po dniu 7 lipca 1970 roku zostały oddane do użytkowania, co nakazywało przyjęcie, że od tego czasu są eksploatowane. W rezultacie Sąd Okręgowy słusznie ustalił, że bieg zasiedzenia rozpoczął się tego dnia. Okres dwudziestoletni mijał zatem 7 lipca 1990 roku, a wiec przed wejściem w życie ustawy z 28 lipca 1990 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny (Dz.U. nr 55, poz. 321), co nastąpiło 1 października 1990 roku. Do zasiedzenia nieruchomości (odpowiednio służebności), którego termin dwudziestoletni upłynął przed dniem 1 października 1990 roku nie ma zatem zastosowania termin zasiedzenia przewidziany w art. 172 § 2 kc w brzmieniu nadanym przepisem art. 1 pkt 32 lit. b) ustawy z 28 lipca 1990 roku o zmianie ustawy – kodeks cywilny (uchwała SN z 10 stycznia 1991r., III CZP 73/90, OSNCP 1991 nr 7 poz. 83). Oznacza to, że w niniejszej sprawie, aby określić datę w której nastąpiło zasiedzenie należy przyjąć termin dwudziestoletni, a nie trzydziestoletni.

Z istoty zasiedzenia wynika, że następuje ono z mocy samego prawa z upływem przewidzianego ustawą okresu posiadania. Inaczej mówiąc, skutki jakie prawo wiąże z upływem przewidzianego okresu posiadania następują automatycznie, w ściśle określonym momencie, to jest z upływem ostatniego dnia wymaganego terminu.

Jeżeli zatem przepis art. 9 ustawy z 28 lipca 1990 roku stanowi, że do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie tejże ustawy, stosuje się od tej chwili jej przepisy, co dotyczy w szczególności możliwości nabycia prawa przez zasiedzenie, to należy to odnieść wyłącznie do takich sytuacji, w których bieg zasiedzenia rozpoczął się przed wejściem w życie ustawy z 28 lipca 1990 roku i nie zakończył się przed dniem 1 października 1990 roku. W niniejszej sprawie bieg zasiedzenia zakończył się w dniu 7 lipca 1990 roku. Skarb Państwa nabył zatem ex lege w tym dniu prawo służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu.

Oceniając stosownie do art. 382 kpc zgromadzony w sprawie materiał dowody, Sąd Apelacyjny nie podzielił stanowiska Sądu pierwszej instancji co do ciągłości posiadania służebności począwszy od Skarbu Państwa do pozwanej. Pozwana przedstawiła bowiem dokumenty wykazujące ciągłość następstw prawnych, które w zestawieniu z niesporną okolicznością, że przedmiotowe urządzenia są wykorzystywane w celu przesyłu energii elektrycznej nieprzerwanie od daty ich wybudowania, dowodzą logicznie ciągłości ich posiadania.

Z niebudzących wątpliwości ustaleń poczynionych w oparciu o treść art. 128 kc przed jego zmianą dokonaną ustawą z 31 stycznia 1989 roku oraz o przedłożone dokumenty wynika, że pierwotnie zarząd przedmiotowymi urządzeniami sprawowały w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa – Zakłady (...) oraz Zakład (...).

W momencie uwłaszczenia, to jest 5 grudnia 1990 roku, przedsiębiorstwo państwowe Zakład (...) w P., stało się faktycznym posiadaczem urządzeń i ich właścicielem. Kontynuowało ono korzystanie z tych urządzeń. Nie trzeba było podejmować żadnych dodatkowych czynności faktycznych w celu przejęcia urządzeń, a często ci sami pracownicy wykonywali obsługę techniczną. Cały czas urządzenia były wykorzystywane w celach przesyłowo – dystrybucyjnych. W związku z powyższym trudno wymagać od pozwanej aby przedstawiła dokumenty przejęcia urządzeń, tym bardziej, że od tamtego czasu minęło ponad 25 lat. Jeżeli była taka dokumentacja, to okres jej przechowywania minął. Ponieważ urządzenia przesyłowe były i są przez cały czas wykorzystywane w celach przesyłowo – dystrybucyjnych jest też jasne, że cyklicznie są wykonywane przeglądy i czynności konserwacyjne, a nadto wszelkie naprawy w razie awarii. Nie jest konieczne przedkładanie dokumentacji potwierdzających wykonywanie tych czynności, ponieważ musiały one być wykonywane.

Nie można też przeoczyć faktu, że zasadniczym celem korzystania z urządzeń przesyłowych znajdujących się na gruncie powoda, było i jest przesyłanie energii elektrycznej różnym odbiorcom, a wszelkie naprawy i przeglądy urządzeń to czynności jedynie pomocnicze. Można w tej sytuacji powiedzieć, że służebność jest wykonywania w sposób ciągły.

Na tych samych zasadach i w ten sam sposób nastąpiło przeniesienie posiadania między przedsiębiorstwem państwowym a spółką akcyjną (...) SA i dalszymi następcami prawnymi, którzy przejęli wykonywanie czynności przesyłowo – dystrybucyjnych.

Równolegle następowały przekształcenia własnościowe. Najpierw

na podstawie art. 2 ust. 2 w zw. z art. 49 kc ustawy z 29 września 1990 roku o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości w dniu 5 grudnia 1990 roku nastąpiło tzw. uwłaszczenie. Decyzja o której mowa w art. 2 ust. 3 wyżej wymienionej ustawy ma tylko charakter deklaratoryjny, stąd jej brak nie mógł mieć znaczenia w sprawie. Następnie aktem notarialnym z 12 lipca 193 roku dokonano przekształcenia przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa. Właścicielem urządzeń został nowy podmiot (poprzedni przestał istnieć), którym była (...) Spółka Akcyjna. Następnie na mocy uchwał nr (...) nadzwyczajnego walnego zgromadzenia (...) SA z 17 grudnia 2002 roku uchwalono jej połączenie z innymi spółkami akcyjnymi sektora energetycznego i w ten sposób powstała Grupa (...) Spółka Akcyjna. Jej jedynym udziałowcem – jak poprzednio – był Skarb Państwa. Po zmianie nazwy w dniu 23 września 2004 roku na (...) Spółka Akcyjna, umową z 30 czerwca 2007 roku i w wykonaniu wcześniej podjętych uchwał, (...) Spółka Akcyjna zbyła na rzecz pozwanej zorganizowaną część przedsiębiorstwa, to jest oddział samodzielnie sporządzający bilans w tym m.in. prawo własności nieruchomości, a zwłaszcza ruchomości związanych z prowadzeniem działalności w zakresie dystrybucji energii elektrycznej (linii kablowych i napowietrznych sieci dystrybucyjnych oraz zespołów elektroenergetycznych, stacji i rozdzielni energetycznych oraz transformatorów). Przedmiotowa linia energetyczna, która znajduje się na działkach powodów, co jest niesporne, wchodziła w skład oddziału.

W rezultacie mając na uwadze ustalenia dotyczące wybudowania i posiadania przez Skarb Państwa przedmiotowych urządzeń energetycznych, nieprzerwanego z nich korzystania najpierw przez państwowe zakłady energetyczne, a następnie przez utworzone na bazie ich majątku jednoosobowe spółki Skarbu Państwa oraz wynikające z przedstawionych dokumentów ustalenia w przedmiocie kolejnych przekształceń własnościowych skutkujących przeniesieniem wszelkich praw na pozwaną, nie sposób bez naruszania zasad logicznego wnioskowania przyjmować, że Skarb Państwa nie przeniósł służebności przesyłu na poprzedników prawnych pozwanej, ci zaś na pozwaną.

Reasumując, zasiedzenie służebności gruntowej odpowiadającej treścią służebności przesyłu nastąpiło 7 lipca 1990 roku. Następcy prawni Skarbu Państwa nabyli służebność przesyłu odpowiadającą treścią służebności gruntowej.

Upływ terminu zasiedzenia wyłącza możliwość dochodzenia wynagrodzenia za korzystanie z cudzej nieruchomości. Roszczenie to wygasa i nie może być skutecznie dochodzone, także za okres przed wyekspirowaniem terminu zasiedzenia.

W tym stanie rzeczy na podstawie art. 385 kpc zaskarżony wyrok należało zmienić i oddalić powództwo także co do kwoty 73.810,92 zł z ustawowymi odsetkami od tej kwoty oraz w oparciu o art. 98 kpc w zw. z § 6 pkt. 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w spawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2013 poz. 490) zasądzić od powodów na rzecz pozwanego kwotę 7.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

3.  Uwzględnienie apelacji pozwanego w zakresie zarzutu zasiedzenia

służebności przesyłu przesądziło o oddaleniu apelacji powodów.

Mimo wszystko jednak należało się odnieść do twierdzeń apelacji. I tak, w żadnym razie nie można się zgodzić z zarzutem naruszenia art. 229 § 1 zd. 1 kc oraz art. 120 § 1 zd. 1 kc i art. 455 kc.

Powodowie wnieśli o zasądzenie wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z ich nieruchomości za okres od 9 stycznia 2006 roku do 31 października 2012 roku, a więc za prawie siedem lat. Zarzut pozwanego dotyczący przedawnienia polegał jedynie na tym, że jego zdaniem roszczenie objęte pozwem jest objęte trzyletnim terminem przedawnienia, a nie dziesięcioletnim. W tym zakresie, Sąd pierwszej instancji trafnie uwzględnił zarzut częściowego przedawnienia uznając, że jest ono zawiązane z działalnością gospodarczą powodów.

W związku z powyższym nie sposób uznać, że Sąd Okręgowy naruszył art. 229 § 1 zd. 1 kpc. Zarzut naruszenia wyżej wymienionego przepisu jest niezrozumiały, ponieważ powodowie podnoszą, że bieg przedawnienia nie rozpoczął biegu. Oznaczałoby to, że roszczenie jest niewymagalne, skoro zgodnie z art. 120 § 1 zd. 1 kc, bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia w którym roszczenie stało się wymagalne.

Przepis art. 229 kc stanowi, że roszczenie o wynagrodzenie za bezumowne korzystanie z rzeczy przedawnia się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy. W niniejszej sprawie zwrot rzeczy nie nastąpił. Polegałby on na usunięciu z nieruchomości powodów urządzeń energetycznych, ponieważ sama nieruchomość cały czas jest w posiadaniu powodów, z której pozwany korzysta w ograniczonym zakresie. Powodowie mogą jednak żądać wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, chociaż zwrot rzeczy nie nastąpił.

Roszczenie właściciela nieruchomości przeciwko samoistnemu (zależnemu) posiadaczowi w złej wierze podlega ocenie pod kątem przedawnienia na podstawie art. 118 kc stosowanego łącznie z art. 229 kc. Oznacza to, że roszczenie powyższe przedawnia się z upływem dziecięciu lub trzech lat począwszy od dnia, w którym uprawniony mógł się domagać zaspokojenia, jednak nie później niż w ciągu roku od dnia zwrotu nieruchomości (wyrok SN z 24 lutego 2006, II CSK 139/05, Lex nr 201025).

Niezrozumiały jest także zarzut błędnego określenia przez Sąd Okręgowy daty wymagalności roszczenia powodów, a mianowicie, że tenże przyjął, iż termin przedawnienia roszczenia rozpoczął bieg przed 4 grudnia 2012 roku, to jest datą upływu terminu wskazanego w wezwaniu do zapłaty z 20 listopada 2012 roku.

Po pierwsze, Sąd pierwszej instancji nie ustalał terminu wymagalności roszczenia i nie wskazywał, że rozpoczął on bieg przed dniem 4 grudnia 2012 roku. Po drugie, zarzut ten jest sprzeczny z wcześniejszym zarzutem, który zmierzał do wykazania, że bieg przedawnienia, a tym samym wymagalności roszczenia w ogóle się nie rozpoczął.

Należy ponownie podkreślić, że powodowie wnieśli o zasądzenie wynagrodzenia za okres od 9 stycznia 2006 do 31 października 2012 roku i istotne było jedynie to, czy powodom należy się wynagrodzenie za cały ten okres czy tylko za ostatnie trzy lata przed wytoczeniem powództwa, to jest przed 3 stycznia 2013 roku. Pozwany zarzucał, że roszczenie jest związane z działalnością gospodarczą powodów (art. 118 kc). Sąd pierwszej instancji prawidłowo uznał, że zarzut jest zasadny.

Poszukując odpowiedzi na pytanie czy konkretne roszczenie przedsiębiorcy jest związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą przyjąć należy, że będzie tak zawsze, gdy wykazuje ona związek funkcjonalny z tą działalnością. Tę kwestię należy zawsze oceniać na tle konkretnego stanu faktycznego, a także kontekstu prawnego. Jeżeli czynności dokonuje przedsiębiorca, to przemawia to za domniemaniem, że wchodzi ona w zakres jego działalności gospodarczej.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia Sądu Okręgowego, będące podstawą uznania, że dochodzone roszczenie ma związek z działalnością gospodarczą powodów.

W tym stanie rzeczy na podstawie art. 386 § 1 kpc należało orzec jak w sentencji wyroku.

O kosztach w postępowaniu apelacyjnym orzeczono na podstawie art. 98 kpc w zw. z art. 391 § 1 kpc i § 6 pkt. 7 oraz § 13 pkt. 2 wyżej wymienionego rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku (zasądzona kwota obejmuje opłatę od apelacji oraz wynagrodzenie pełnomocnika).

SSA P. Górecki SSA J. Nowicki SSA M. Gulczyńska