Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 3 marca 2022 roku, Sąd Rejonowy w Skierniewicach:

1)  zasądził od pozwanej T. K. na rzecz powoda E. P. Dywidendowego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego Niestandaryzowanego Funduszu Sekurytyzacyjnego z siedzibą we G. kwotę 3.405,36 zł z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia 19 marca 2020 r. do dnia zapłaty;

2)  zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.117 zł tytułem zwrotu kosztów procesu wraz z odsetkami ustawowymi za opóźnienie od dnia uprawomocnienia się wyroku do dnia zapłaty;

3)  nakazał wypłacić ze Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w S. na rzecz adw. P. K. Kancelaria Adwokacka ul. (...) lok 1 (...)-(...) Ł. kwotę 1.107 zł tytułem pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu;

4)  koszty opinii biegłego w wysokości 769,45 zł przejął na rachunek Skarbu Państwa.

Niniejszy wyrok został zaskarżony w zakresie punktów 1. i 2. przez stronę pozwaną.

Apelująca zarzuciła zaskarżonemu orzeczeniu:

1)  błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych przez Sąd za podstawę rozstrzygnięcia tj. przyjęcie, że:

a)  pozwana zawarła z wierzycielem pierwotnym (...) sp. z o.o. z siedzibą we W. umowę pożyczki o nr (...) z 16 kwietnia 2019 roku w wysokości 2.000 złotych na okres od dnia 16 kwietnia 2019 roku do 16 października 2021 roku;

b)  umowa pożyczki została skutecznie wypowiedziana a w konsekwencji, że wierzytelność stała się wymagalna z dniem 20 lutego 2020 roku;

c)  powód nabył skutecznie wierzytelność umową cesji a w związku z tym posiada legitymację czynną procesową;

2) naruszenie przepisów prawa procesowego, które miało istotny wpływ na wynik sprawy tj. art. 227 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, a w konsekwencji dokonanie dowolnych ustaleń faktycznych i oparcie rozstrzygnięcia jedynie na części materiału dowodowego w postaci dokumentu umowy pożyczki, wezwań do zapłaty i pisma z dnia 7 stycznia 2020 roku mającego stanowić wypowiedzenie umowy:

3) naruszenie przepisów prawa materialnego:

a) art. 58 k.c. i art. 385 ¹ § 1 k.c., poprzez przyjęcie, że nie stanowią klauzul abuzywnych postanowienia umowne przewidujące koszty i inne opłaty związane z udzieleniem pożyczki w kwocie 2.000 złotych stanowiące 2.269,37 złotych tj. przyjęcie, że koszty mieszczące się w limicie określonym w art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim nie podlegają badaniu z punktu widzenia ich abuzywności i sprzeczności z zasadami współżycia społecznego;

b) art. 5 k.c. poprzez jego niezastosowanie i uwzględnienie powództwa, pomimo, że żądanie powoda jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, w sytuacji, w której pozwana w chwili zawarcia umowy miała ukończone 71 lat, że ma istotnie ograniczoną zdolność postrzegania oraz, że pozwana legitymuje się orzeczeniem o znacznym stopniu niepełnosprawności wydanym na stałe 22 września 2015 roku – niezależnie od dokonanej oceny przez biegłego sądowego na podstawie przeprowadzonego dowodu w postępowaniu przed Sądem I instancji.

Wobec wskazanych wyżej zarzutów, pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa w całości.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Na wstępie zaznaczyć należy, że przedmiotowa sprawa podlegała rozpoznaniu w trybie uproszczonym.

Wobec faktu, że ani w apelacji ani w odpowiedzi na apelację strony nie złożyły wniosku o przeprowadzenie rozprawy, Sąd Okręgowy uznając, że przeprowadzenie rozprawy nie jest konieczne, rozpoznał apelację na posiedzeniu niejawnym (art. 374 k.p.c.).

Idąc dalej wskazać trzeba, że w myśl art. 505 ¹³ § 2 k.p.c., jeżeli sąd drugiej instancji nie przeprowadził postępowania dowodowego, to uzasadnienie wyroku powinno zawierać jedynie wyjaśnienie podstawy prawnej wyroku z przytoczeniem przepisów prawa.

Wywiedziona w sprawie apelacja jest o tyle skuteczna, że prowadzi do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu, aczkolwiek ze znaczną częścią zarzutów apelacji nie sposób się zgodzić.

Za chybione muszą być uznane zarzuty apelacji dotyczące faktu zawarcia umowy pożyczki oraz legitymacji procesowej po stronie powodowej.

Co do faktu zawarcia umowy należy wskazać, że twierdzenia apelacji w tym zakresie wzajemnie się wykluczają. Apelacja twierdzi bowiem, że pozwana nie zawarła umowy pożyczki a równocześnie podnosi, że umowa ta jest nieważna z uwagi na wadę oświadczenia woli po stronie pozwanej.

Oba te zarzuty muszą być uznane za chybione.

Fakt zawarcia umowy pożyczki został wykazany za pomocą dokumentu w postaci umowy pożyczki. Podpisanie umowy przez pozwaną nie zostało w toku procesu skutecznie zakwestionowane.

Strona pozwana podnosiła dalej, że oświadczenie pozwanej o zawarciu umowy pożyczki jest nieważne, jako złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli (art. 82 k.c.). Zgodnie z ogólną zasadą rozkładu ciężaru dowodu (art. 6 k.c.), obowiązek udowodnienia tego faktu obciążał pozwaną, jako osobę wywodzącą z tego faktu skutki prawne. Pozwana powyższemu ciężarowi dowodu nie sprostała. Wnioski przeprowadzonej w toku postępowania opinii biegłego psychiatry wskazują, że od roku 2009 pozwana nie znajdowała się w stanie który wyłącza świadome albo swobodne podejmowanie decyzji oraz wyrażenie własnej woli. Wnioski opinii biegłej nie zostały w toku dalszego postępowania skutecznie podważone, co przesądza o bezzasadności powyższego zarzutu.

Idąc dalej należy wskazać, że przedłożone prze stronę powodową dokumenty potwierdzają skuteczne nabycie od pierwotnego wierzyciela roszczenia wobec pozwanej (co oczywiście nie przesądza, czy roszczenie takie jest wymagalne i w jakiej wysokości).

Niezależnie jednak od nieskuteczności powyższych zarzutów, Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, zaś uzasadnienie zaskarżonego wyroku zostało sporządzone w taki sposób, że uniemożliwia dokonanie kontroli instancyjnej.

Najistotniejszym mankamentem jest brak ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy, bez których nie było możliwe wydanie wyroku.

Chodzi o ustalenia odnośnie istotnych postanowień umowy zawartej przez poprzednika prawnego powoda z pozwaną, odnoszących się do obowiązków umownych stron, pozwalających na ocenę, czy umowa zawiera klauzule niedozwolone, jak również faktu częściowego spełnienia umowy przez pozwaną.

Sąd Rejonowy naruszył przepisy prawa procesowego i materialnego, wymienione niżej. Sąd ten nie rozpoznał istoty sprawy. Na podstawie niepełnych ustaleń faktycznych nie sposób przeprowadzić właściwej subsumpcji pod przepisy prawa materialnego.

Brak w uzasadnieniu w części zważającej - odniesienia się do wszystkich zarzutów pozwanej, w szczególności czy umowa zawiera klauzule abuzywne oraz zarzutu częściowego spełnienia świadczenia.

W części zważającej uzasadnienia Sąd I instancji ocenił zarzut dotyczący zastosowania klauzul abuzywnych co do opłaty operacyjnej pożyczkodawcy (a przynajmniej tak należy domniemywać, gdyż używa pojęcia „prowizja”). Ocena ta jednak jest szczątkowa (zawiera się w jednym zdaniu), ogólnikowa i dokonana bez uprzedniego ustalenia faktów istotnych dla tej oceny, zatem oczywiście przedwczesna i nieuprawniona.

Sąd Rejonowy nie dokonał jakichkolwiek ustaleń treści oraz konkretnej analizy postanowień umowy dotyczących wskazywanych przez pozwaną postanowień pod kątem ich abuzywności, z punktu widzenia art. 385 ¹ k.c. Poprzestał jedynie na ogólnikowej ocenie, że wysokość prowizji nie jest sprzeczna z treścią art. 36a ustawy z 12.05.2011 r. o kredycie konsumenckim.

Sąd Rejonowy pominął utrwalony pogląd, że nawet, gdy koszty kredytu mieszą się w wysokości określonej wzorem zawartym w art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim, sąd ma obowiązek badać, czy postanowienia umowy kredytu bądź pożyczki konsumenckiej zawierają klauzule abuzywne. Art. 385 ¹ k.c. ma charakter materialny, a sąd stosuje prawo materialne z urzędu. Sąd Najwyższy w postanowieniu Izby Cywilnej z dnia 15 października 2020 r. (V CNP 7/20 L.) w tezie 2. stwierdził trafnie, że okoliczność, iż dane postanowienie umowne mieści się co do zasady w granicach określonych ustawą, nie wyłącza uznania go za niedozwolone w stosunku z konsumentem. Sąd Najwyższy powołał w uzasadnieniu wyrok (...) z 21 stycznia 2015 r. w połączonych sprawach C-482/13, C-484/13, C-485/13 i C-487/13. Dodać do tego można kolejne judykaty (...): tezy 57 i 58 wyroku z 26.03.2020 r. C-779/18 i wyrok z dnia 3 września 2020 r. C-84/19, nadto wyroki (...) w sprawach C-176/17, C-483/16, C-495/19, C-419/18 (połączona ze sprawą C-483/18). (...) wielokrotnie zatem wypowiadał się odnośnie zakresu działania sądu w sporach między przedsiębiorcą i konsumentem. Wyroki dotyczyły także spraw polskich. Orzeczenia (...) konsekwentnie idą drogą ochrony konsumenta i wskazują sądom krajowym, że wykładni przepisów prawa krajowego należy dokonywać w zgodzie z przepisami dyrektywy 93/13 EWG. Tylko spełnianie przez sądy krajowe obowiązku działania z urzędu wypełni zasadę skutecznej ochrony praw przyznanych konsumentowi. W tym względzie (...) w wymienionych judykatach powołał się na swoje własne bogate orzecznictwo.

Odnośnie wysokości świadczeń pozwanej (których Sąd Rejonowy nie ustalił) Sąd Rejonowy wypowiedział się oceniając, że nie są one sprzeczne z art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim. Nie wskazał przy tym nawet na istnienie przepisu art. 385 ¹ § 1 k.c., tym bardziej nie ocenił postanowień umowy w jego świetle.

Przepis art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim reguluje jedynie górną granicę pozaodsetkowych kosztów kredytu konsumenckiego, a nie wielkość świadczeń stron umowy.

Sąd Rejonowy w części zważającej użył sformułowania „pozwana nie regulowała spłaty rat”, jednakże nie wiadomo, na jakiej podstawie, skoro Sąd z wiadomych tylko sobie przyczyn nie odniósł się w ogóle do przedłożonych przez pozwaną dowodów wpłat dokonywanych na rzecz pożyczkodawcy. Sąd Rejonowy nie dokonał ustaleń dotyczących tego, które raty pożyczki nie zostały zapłacone, od czego zależało prawo do wypowiedzenia umowy pożyczki. Zatem ocena skuteczności wypowiedzenia pożyczek jest w istocie pusta.

Uzasadnienie Sądu Rejonowego w stopniu rażącym nie spełnia wymogów z art. 327 ¹ k.p.c.. Treść uzasadnienia jest lakoniczna, chaotyczna i nieuporządkowana.

W części zważającej brak spójnej i adekwatnej analizy konkretnych postanowień umowy pod kątem zarzutów pozwanej, w szczególności odnoszących się do wypowiedzenia umowy i klauzul abuzywnych. Zarzuty odnoszące się do klauzul abuzywnych dotyczyły opłaty operacyjnej. Zdaniem pozwanej wysokość tego świadczenia na rzecz powoda była rażąco wygórowana. Sąd Rejonowy nie dokonał ustaleń faktów istotnych dla oceny tego zarzutu i samego zarzutu nie ocenił.

Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy. Pojęciem nierozpoznania istoty sprawy Sąd Najwyższy zajął się w kontekście art. 378 § 2 k.p.c., które jednak odnieść można z powodzeniem do znaczenia tego pojęcia na gruncie art. 386 § 4 k.p.c. w odniesieniu do postępowania przed sądem I instancji. Nierozpoznanie istoty sprawy jest rozumiane w orzecznictwie jako wadliwość rozstrzygnięcia polegająca na wydaniu przez sąd pierwszej instancji orzeczenia, które nie odnosi się do tego, co było przedmiotem sprawy, bądź na zaniechaniu zbadania materialnej podstawy żądania albo merytorycznych zarzutów strony z powodu bezpodstawnego przyjęcia, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999/1/22; z dnia 15 lipca 1998 r., II CKN 838/97, LEX nr 50750; z dnia 3 lutego 1999 r., III CKN 151/98, LEX nr 519260; a dnia 9 listopada 2012 r., Lex nr 1231340; z dnia 26 listopada 2012 r., I CZ 147/12, Lex nr 1284698 oraz wyroki tego Sądu z dnia 9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315; z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003/3/36; z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, LEX nr 178635.; z 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2).

Kodeks postępowania cywilnego posługuje się pojęciem „istota sprawy” w wielu miejscach i w różnych kontekstach normatywnych. Analiza przepisów kodeksu prowadzi do wniosku, że ilekroć ustawodawca odwołuje się do pojęcia „istota sprawy”, zawsze nawiązuje do jej meritum, a więc do tych czynników postępowania, które warunkują orzeczenia o istocie żądań i twierdzeń stron. Używając pojęcia „istota sprawy” w art. 378 § 2 k.p.c. ustawodawca pozostaje konsekwentny, gdyż tu także chodzi o materialny aspekt sporu, rzecz jednak w tym, że ustawodawca łączy to pojęcie, czego nie czyni w innych miejscach, z pojęciem „rozpoznanie”. (...) zaś, wyrażenie normatywne występujące w tekście kodeksu postępowania cywilnego wielokrotnie, to - mówiąc najogólniej - rozważenie oraz ocena poddanych przez strony pod osąd żądań i twierdzeń, a w konsekwencji - załatwienie sprawy w sposób merytoryczny lub formalny, w zależności od okoliczności i procesowych uwarunkowań konkretnej sprawy.

Zatem rozpoznanie istoty sprawy może oznaczać wyłącznie zbadanie materialnej (istotnej) podstawy żądania pozwu oraz, ewentualnie, merytorycznych zarzutów pozwanego; a zatem a contrario, nierozpoznanie istoty sprawy to zaniechanie przez sąd tego właśnie badania. W konsekwencji nierozpoznanie istoty sprawy to zaniechanie przez sąd pierwszej instancji zbadania materialnej (istotnej) podstawy żądania pozwu. Oczywiście, zupełnie obojętna jest przyczyna zaniechania, może więc tkwić zarówno w pasywności sądu, jak i w błędnym - co pokaże dopiero kontrola odwoławcza - przyjęciu przesłanki niweczącej lub hamującej roszczenie (prekluzja, przedawnienie, potrącenie, brak legitymacji, prawo zatrzymania, itp.). (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r. II CKN 897/97 OSNC 1999/1/22, Prok.i Pr.-wkł. (...), Biul.SN 1998/11/16).

Nierozpoznanie istoty sprawy łączy się z wyrażoną w art. 176 ust. 1 Konstytucji RP zasadą dwuinstancyjności, która oznacza, że sprawa ma być rozpoznawana w postępowaniu, które zapewnia co najmniej jedną instancję odwoławczą, dokonującą oceny prawidłowości rozstrzygnięcia orzeczenia sądu pierwszej instancji. Nie oznacza natomiast, że każde ustalenie dokonane w toku sprawy musi podlegać dwuinstancyjnemu badaniu, lecz bazuje na założeniu, że przeprowadzenie merytorycznego rozpoznania sprawy przez sądy dwóch szczebli wystarczy, aby prawidłowo ustalić fakty, o ile postępowanie dowodowe toczyło się zgodnie z wymaganiami proceduralnymi. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2014 r. II CSK 509/13 LEX nr 1511198).

Sąd Rejonowy nie rozpoznał istoty sprawy, bo nie zbadał materialnej podstawy żądania pozwu. Sąd ten nawet nie przywołał przepisów prawa dotyczących pożyczki (art. 720 i następne k.c.), niedozwolonych postanowień umownych (art. 385 ¹ k.c.) ograniczając się do przywołania art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim.

Wychodząc z błędnego założenia, w oparciu o przepis art. 36a ustawy o kredycie konsumenckim Sąd I instancji błędnie przyjął, że skoro strona powodowa nie naruszyła tego przepisu, nie można przyjąć abuzywności umowy pożyczki.

Tymczasem Sąd był zobowiązany do zbadania umowy pod kątem zamieszczenia w niej klauzul abuzywnych, co oczywiście nie przesądza rezultatu tego badania. Sąd Rejonowy nie dokonał ustaleń co do tego, do jakich świadczeń zobowiązali się pozwani, co uprawniało powoda do wypowiedzenia umów, kiedy to nastąpiło, czy skutecznie doręczono pozwanej oświadczenia woli o wypowiedzeniu umowy.

Sąd Rejonowy nie dokonał ustaleń faktycznych pozwalających na ocenę postanowień umowy pod kątem art. 385 ¹ § 1 k.c. Nie ocenił, czy postanowienia umowy dotyczące opłaty operacyjnej, zostały ukształtowane jako niedozwolone. Nie dokonał wykładni art. 385 ¹ § 1 k.c. w kontekście Dyrektywy 93/13 EWG i orzeczeń (...).

Dokonanie oceny zarzutów pozwanej na podstawie ustalonych przez Sąd Rejonowy faktów nie jest możliwe. Z kolei zakres tych ustaleń jest tak znaczny, że gdyby Sąd Okręgowy wyręczył w tym Sąd I instancji i dokonał stosownej subsumpcji, to zostałby naruszony w art.176 ust. 1 Konstytucji RP i zasada dwuinstancyjności. Chodzi bowiem o dokonanie ustaleń w istocie wszystkich istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy faktów dotyczących daty i treści zawartych umów, obowiązków pozwanych, podstaw do wypowiedzenia umów pożyczek oraz ustaleń pozwalających na ocenę zarzutów pozwanych, w tym najważniejszych odnoszących się do tego, czy umowy zawierają postanowienia niedozwolone, czy niektóre z nich są nieważne bądź zmierzają do obejścia prawa, czy występują przesłanki wyzysku.

Naprawienie przez Sąd II instancji tak licznych i rażących błędów Sądu Rejonowego skutkowałoby utratą przez strony instancji odwoławczej.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy, mając na uwadze art. 386 § 4 k.p.c. i art. 176 Konstytucji RP uznał, że ustalenia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy powinny być dokonane przez Sąd I instancji, który się od tego w istocie uchylił, nie rozpoznając istoty sprawy.

Apelacja okazała się więc uzasadniona, a wyrok Sądu Rejonowego podlegał uchyleniu na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.

Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy dokona ustaleń istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy z punktu widzenia podstawy faktycznej żądania pozwu i zarzutów pozwanej. Sąd I instancji dokona ustaleń odnośnie tego, czy pozwana płaciła raty pożyczek i jeśli tak, kiedy i ile (przy tym udowodnienie zapłaty rat ciąży na pozwanej, a nie na powodzie, bo to pozwana wywodzi z tego korzystne skutki prawne – art. 6 k.c.),

Sąd Rejonowy poczyni ustalenia odnośnie podstawy i wysokości opłaty operacyjnej, ewentualnie ustali także inne fakty, jeśli okażą się istotne do rozpoznania roszczenia powoda i zarzutów pozwanej, a zostaną objęte podstawą faktyczną powództwa bądź obrony.

Sąd I instancji na podstawie ustalonych faktów oceni roszczenia powoda oraz zarzuty pozwanej, w tym co do klauzul abuzywnych, mając na uwadze art. 385 ¹ k.c., 385 ³ k.c. i Dyrektywę 93/13 EWG oraz dorobek orzeczniczy Sądu Najwyższego, doktryny prawa cywilnego i (...).

Jeśli określone postanowienia umowy pożyczki okażą się w ocenie Sądu Rejonowego abuzywne, Sąd I instancji oceni wpływ tej abuzywności na skuteczność wypowiedzenia umowy.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 108 § 2 k.p.c..