Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Powód W. K. pozwem z dnia 28 lipca 2009 r. wniósł o uznanie za niedozwolone i zakazanie pozwanemu (...) SA z siedzibą w W. wykorzystywania w umowach z konsumentami postanowień wzorca umownego „Ubezpieczenie na życie ze składką jednorazową związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym (...) Ogólne warunki ubezpieczenia” stosowanego przez pozwanego przy wykonywaniu działalności gospodarczej o treści:

„Dzień wykupu ustala (...), z tym, że nie może on wypadać później niż 30 (trzydziestego) dnia, licząc od dnia doręczenia (...) wniosku o wykup”, (§ 13 ust. 2 OWU).

„Kwoty wykupu określone w niniejszym rozdziale wypłaca się w dniu płatności wykupu. Dzień płatności wykupu ustala (...), z tym, że nie może on wypaść później niż 30 (trzydziestego) dnia, licząc od dnia doręczenia (...) wniosku o wykup” (§ 13 ust. 3 OWU).

„Częściowy wykup przez umorzenie niektórych jednostek zapisanych na indywidualnym rachunku (częściowy wykup ubezpieczenia) może nastąpić jedynie za zgodą (...)” (§ 15 ust. 1 OWU).

„Minimalna wartość kwoty częściowego wykupu wynosi 1000 PLN (jeden tysiąc złotych)” (§ 15 ust. 2 OWU)

„Minimalna wartość indywidualnego rachunku po dokonaniu częściowego wykupu i pobraniu opłaty za wykup wynosi 5000 (pięć tysięcy złotych)” (§ 15 ust. 3 OWU).

„Z zastrzeżeniem postanowień ust. 2 i 3 (...) podejmie decyzję w przedmiocie zgody lub odmowy udzielenia zgody na częściowy wykup ubezpieczenia w terminie 5 (pięciu) dni roboczych od otrzymania wniosku Ubezpieczającego. W razie wyrażenia zgody na częściowy wykup, (...) określa kwotę wykupu i pobiera opłatę za wykup. Dzień wyrażenia zgody jest dniem wykupu”. (§ 15 ust. 4 OWU).

„Jeżeli (...) nie wyrazi zgody na częściowy wykup, powiadomi Ubezpieczającego o decyzji odmownej na piśmie .” (§ 15 ust. 5 OWU).

„Jeżeli postanowienia niniejszego rozdziału zastrzegają na rzecz (...) prawo dokonywania waloryzacji wysokości danej opłaty stosuje się opisane poniżej zasady. Wysokość opłaty wynikająca z waloryzacji obowiązuje od dnia podjęcia przez (...) decyzji o waloryzacji. Wskaźnik waloryzacji (...) określa na podstawie wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w stosunku rocznym, ogłaszanym przez GUS. Każdej kolejnej waloryzacji podlega opłata w wysokości obowiązującej w dniu waloryzacji. Na każde żądanie Ubezpieczającego (...) jest zobowiązane podać Ubezpieczającemu aktualną zwaloryzowaną wysokość opłaty” (§ 16 ust. 3 OWU).

Zdaniem powoda zakwestionowane postanowienia są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają uzasadnione interesy konsumentów, a zatem stanowią niedozwolone klauzule umowne w rozumieniu art. 385 ¹ § 1 k.c. Odnośnie postanowienia z pkt pierwszego pozwu pozwany wskazał, iż wypłata wykupu stanowi realizację uprawnienia ubezpieczającego do środków zgromadzonych na rachunku jednostek uczestnictwa. Wypłata wartości wykupu nie stanowi konsekwencji zajścia wypadku ubezpieczeniowego, więc art. 817 § 1 kc nie ma w tym przypadku zastosowania. Powód wskazał, że postanowienie to (podobnie jak przepisy kc dotyczące wypłaty świadczenia w razie zajścia przewidzianego w umowie wypadku) określa termin realizacji roszczenia na 30 dni, jednak biorąc pod uwagę, że wypłata wartości wykupu wiąże się z ustaleniem wartości aktywów ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego, a to ma miejsce każdego dnia roboczego (tzw „dnia wyceny” - § 3 ust. 3 i 4 załącznika do o.w.u. – „Regulaminu ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych”), brak jest zdaniem powoda uzasadnienia dla aż tak długiego okresu rozpatrywania wniosku o wypłatę wartości wykupu. Skoro Ubezpieczyciel może dokonać wyceny aktywów ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego z dnia na dzień, to brak jest szczególnego uzasadnienia dla zastrzeżenia aż 30 dniowego terminu realizacji wypłaty wartości wykupu. W ocenie powoda przekonanie powyższe wzmacnia fakt, iż okoliczności faktyczne dotyczące wypłaty ograniczają się do wykazania przez ubezpieczającego swojego uprawnienia.

Powód argumentował, że celem instrumentu wykupu ubezpieczenia jest miedzy innymi zapobieżenie utracie wartości środków zgromadzonych na indywidualnych rachunkach jednostek uczestnictwa. Termin realizacji wykupu wpływa w sposób bezpośredni na wysokość świadczenia, co jest szczególnie istotne w przypadku dekoniunktury na rynkach finansowych. Szybkość z jaką ubezpieczyciel dokonuje wypłaty środków ma znaczenie także z tego względu, że ryzyko inwestycyjne przerzucone jest na ubezpieczającego, a ubezpieczyciel nie gwarantuje osiągnięcia zdefiniowanego przez siebie celu inwestycyjnego (§ 1 pkt 5 i 6 załącznika do o.w.u. – „Wykazu ubezpieczeniowych funduszy kapitałowych (...) SA”). W przypadku, gdy zgodnie z treścią umowy ubezpieczenia, ubezpieczający jest jedynym podmiotem uprawnionym do zmiany sposobu inwestowania środków, w ocenie powoda w sytuacji, gdy jest obserwowany spadek ich wartości, termin wypłaty wartości wykupu powinien być adekwatny do nakładu czasu potrzebnego do jego dokonania i nie powinien być uzależniony od swobodnej oceny Ubezpieczyciela.

W ocenie powoda na podstawie powyższych przesłanek, dowolność w określaniu terminu wypłaty należności wykupu oraz niewspółmierność czasu zastrzeżonego na dokonanie wypłaty wartości wykupu do czasu potrzebnego na wycenę aktywów ubezpieczeniowego funduszu kapitałowego stanowi przejaw naruszenia interesów osób uprawnionych do środków zgromadzonych na indywidualnym rachunku jednostek uczestnictwa. Powód stwierdził, iż w interesie uprawnionych jest to, aby w każdym przypadku, a w szczególności w razie załamania na rynkach finansowych, wypłata wartości wykupu dokonywała się niezwłocznie po otrzymaniu oświadczenia tej treści. Powyższe uzasadnia twierdzenie, że § 13 ust. 2 i 3 o.w.u. narusza zasadę lojalnego kontraktowania oraz zasadę równorzędności stron kontraktujących, przez co wypełnia znamiona z art. 381 kc, a także ze względu na nieusprawiedliwioną dysproporcję w rozkładzie praw i obowiązków prowadzi do rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Drugie z kwestionowanych postanowień stanowi w ocenie powoda niedozwolone postanowienie umowne albowiem zawiera:

1)  Zastrzeżenie przez Ubezpieczyciela, że częściowy wykup może być dokonany wyłącznie za jego zgodą (§ 15 ust. 1 i 5 owu).

2)  Określenie minimalnej kwoty wykupu częściowego (§ 15 ust. 2 owu).

3)  Określenie minimalnej kwoty, która musi pozostać na rachunku jednostek uczestnictwa po dokonaniu wykupu częściowego (§ 15 ust. 3 owu).

Powód wskazał, iż zgodnie z treścią art. 830 § 1 kc ubezpieczający może wypowiedzieć umowę ubezpieczenia osobowego w każdym czasie z zachowaniem określonego w niej lub w ogólnych warunkach ubezpieczenia terminu, a w przypadku jego braku – ze skutkiem natychmiastowym.

W myśl zasady nieprzepadalności składek, konsekwencją wypowiedzenia umowy ubezpieczenia na życie o kapitałowym charakterze jest aktualizacja obowiązku ubezpieczyciela do wypłaty rezerwy składek pomniejszonej o ustalone potrącenia (J. Łazowski, Wstęp do nauki o ubezpieczeniach, Warszawa 1948, adept i red. Nauk. W.W. Mogilski, Sopot 1999). Wypłata wartości wykupu stanowi zatem skutek złożenia przez ubezpieczającego oświadczenia prawo kształtującego, prowadzącego do rozwiązania umowy ubezpieczenia.

Uprawnienie do wypowiedzenia umowy ubezpieczenia na życie o kapitałowym charakterze zostało skorelowane z uprawnieniem do wypłaty wartości wykupu J. Łazowski we „Wstępie do nauki o ubezpieczeniach” podkreślał, że techniczno-gospodarczą rację bytu umowy ubezpieczenia kapitałowego stanowi tworzenie rezerwy składek. Tym samym pozbawienie ubezpieczenia rezerwy składek musi prowadzić do jego unicestwienia. Jeżeli ubezpieczający złoży oświadczenie woli, którego treścią będzie żądanie wypłaty całego zgromadzonego kapitału (tzw wykupu całkowitego), umowa ubezpieczenia na życie również musi ulec rozwiązaniu. Żądanie wykupu całkowitego wywołuje tożsame skutki ze złożeniem oświadczenia o wypowiedzeniu umowy ubezpieczenia. Adekwatność skutków uprawnia do twierdzenia, że wykup całkowity jest dopuszczalny w każdym czasie trwania umowy kapitałowego ubezpieczenia na życie, skoro w każdym czasie umowa ubezpieczenia osobowego może zostać wypowiedziana.

W przeciwieństwie do wykupu całkowitego, wniosek o dokonanie wykupu częściowego ma skutek bliżej idący – nie prowadzi do rozwiązania umowy ubezpieczenia, gdyż nie wiąże się z koniecznością wypłaty całej rezerwy składek, która stanowi jej techniczno-gospodarcze uzasadnienie; nie prowadzi do unicestwienia jej normatywnego bytu. Powód stwierdził, że skoro jest dozwolonym żądanie wypłaty całej rezerwy składek, to tym bardziej dozwolonym jest żądanie wypłaty części rezerwy składek (argumentum a maiori ad minus). Prawo do wykupu częściowego może być realizowane każdym czasie, skoro każdym czasie możliwe jest realizowanie prawa do wykupu całkowitego.

Powód wywodził, iż dodatkowy argument uzasadniający możliwość dokonania wykupu częściowego w każdej chwili, wynika z natury zobowiązania ubezpieczyciela. W umowie ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym ryzyko inwestycyjne spoczywa na ubezpieczającym (E. Stroiński, Ubezpieczenia na życie. Teoria i praktyka. Warszawa 2003, s. 170). Działalność lokacyjna ubezpieczyciela jest prowadzona na rachunek i ryzyko ubezpieczającego (M. Szczepańska, Ubezpieczenia na życie. Aspekty prawne, Warszawa 2008, s. 273). Oznacza to, że zobowiązanie ubezpieczyciela w zakresie działalności inwestycyjnej jest zobowiązaniem starannego działania, a nie rezultatu. Ubezpieczyciel nie ponosi odpowiedzialności odszkodowawczej za spadek wartości aktywów tworzących rezerwę składek, o ile nie będzie można zarzucić mu braku należytej staranności podwyższonej ze względu na profesjonalny charakter prowadzonej działalności (art. 355 wykupu 2 kc.). Z zasady, że to ubezpieczający ponosi ryzyko finansowe wynika, że to on decyduje o sposobie inwestowania tak poprzez określenie ogólnego profilu inwestycyjnego, jak i poprzez dokonywanie zmian w przyjętej strukturze aktywów. (E. Stroiński, ibidem).

Według powoda jednym z instrumentów służących szybkiemu reagowaniu na zmieniające się warunki rynkowe, w tym na dekoniunkturę na rynkach kapitałowych, na których inwestowane są środki zapisane na rachunku jednostek uczestnictwa, jest dokonanie wykupu częściowego. Pozwala ono z jednej strony na złagodzenie strat inwestycyjnych, a z drugiej na zachowanie ochrony ubezpieczeniowej na ustalonym w umowie ubezpieczenia na życie poziomie.

Przedmiotowe ogólne warunki ubezpieczenia dopuszczają zapłatę składki jedynie w formie świadczenia jednorazowego (§ 4 ust. 1 owu), którego minimalna wysokość nie może być niższa niż 5 tys. zł. (§ 4 ust. 3 owu). Powód zarzucił, że dla umów ubezpieczenia opiewających na taką właśnie kwotę, postanowienia o możliwości dokonania częściowego wykupu ze względu na inne koszty pobierane przez ubezpieczyciela ( w tym koszt ochrony ubezpieczeniowej) czynią uprawnienie do częściowego wykupu ubezpieczenia iluzorycznym.

Powód stanął na stanowisku, że żądanie wypłaty środków zgromadzonych na rachunku, podobnie jak wypowiedzenie umowy ubezpieczenia na życie, jest jednostronnym oświadczeniem woli o bezwarunkowym charakterze. Z tego względu uzależnienie skuteczności roszczenia o wykup częściowy od „decyzji” Ubezpieczyciela zarówno, co do jej możliwości, a tym bardziej co do wysokości kwoty objętej roszczeniem o wypłatę uzasadnia w ocenie powoda twierdzenie, że § 15 owu narusza zasadę lojalnego kontraktowania oraz zasadę równorzędności stron kontraktujących, przez co wypełnia znamiona kształtowania praw i obowiązków w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, a także ze względu na nieusprawiedliwioną dysproporcję w rozkładzie praw i obowiązków prowadzi do rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Odnośnie trzeciego wymienionego w pozwie postanowienia powód wskazał, iż uprawnia ono ubezpieczyciela do zmiany wysokości opłaty polisowej i opłaty od zmiany funduszy (§18 ust. 4 i § 19ust. 5 OWU)

Powód wskazał, iż zgodnie z orzecznictwem SN niedopuszczalnym jest dokonywanie przez proponenta jednostronnej zmiany wzorca umowy bez możliwości zastrzeżenia dla adherenta prawa wyrażenia sprzeciwu na dokonywaną zmianę i wypowiedzenie zmienianej umowy. SN zwrócił jednak uwagę, że nie w każdym przypadku przyznanie adherentowi prawa do wyrażenia sprzeciwu na wprowadzaną zmianę zabezpiecza w sposób właściwy jego interesy. Tym samym dopuszczalność wypowiedzenia umowy na skutek dokonania zmiany wzorca umowy uzależniona jest od natury danej umowy.

Powód zauważył jednak, że zakaz dokonywania zmiany ogólnych warunków ubezpieczenia w trakcie trwania umowy ubezpieczenia na życie nie wyłącza możliwości wprowadzenia do treści umowy ubezpieczenia lub ogólnych warunków ubezpieczenia postanowienia umownego, na podstawie którego będą ulegały zmianie niektóre jej postanowienia, w szczególności określające wysokość świadczenia lub innych czynników pośrednio wpływających na wysokość świadczenia, w tym wysokość opłat. Skuteczność działania klauzuli waloryzacyjnej uzależniona jest jednak od określenia konkretnych okoliczności, od zaistnienia których zmiana ta jest uzależniona, tak aby w sposób obiektywny –a więc z wyłączeniem arbitralności proponenta – możliwe było zweryfikowanie jej poprawności. Stanowisko takie poparte jest orzecznictwem SN. Redakcja klauzuli weryfikacyjnej zamieszczonej w owu musi ponadto czynić zadość dyrektywie formułowania wzorców umów tj musi być sformułowana w sposób zrozumiały i jednoznaczny (art. 12 ust. 3 ustawy działalności ubezpieczeniowej), a wszelkie wątpliwości tłumaczone są na niekorzyść ubezpieczyciela.

W ocenie powoda klauzula waloryzacyjna zawarta w § 16 ust. 3 owu nie spełnia w/w wymogów.

Zdaniem powoda wskaźnik wzrostu towarów i usług konsumpcyjnych w stosunku rocznym, ogłaszanym przez GUS” stanowi jedynie podstawę do ustalenia wskaźnika waloryzacji, co oznacza, że może być on równy ale też i różny od niego, a w szczególności wyższy i to wielokrotnie od „poziomu inflacji”. Prowadzi to do wniosku, że wysokość wskaźnika waloryzacji uzależniona jest wyłącznie od uznania ubezpieczyciela.

Ponadto formuła określająca wysokość wskaźnika waloryzacji odnosi się jedynie do wskaźnika wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych w ujęciu rocznym, jednakże brak jest konkretyzacji relacji roku, dla którego wskaźnik indeksacji jest wyliczany i roku, którego wskaźnika wzrostu towarów i usług konsumpcyjnych został wyliczony. Tym samym dla danego roku, w którym dokonywana jest waloryzacja wysokości opłaty, ubezpieczyciel może posłużyć się wskaźnikiem wzrostu towarów i usług konsumpcyjnych dla roku poprzedniego, jak i któregokolwiek z lat poprzedzających. Powód zarzucił, że arbitralność w doborze roku stanowiącego podstawę do wyliczenia wskaźnika waloryzacji stwarza niebezpieczeństwo, iż będzie on dobierany zgodnie z interesem ubezpieczyciela.

Po trzecie brak ograniczenia górnej wysokości wskaźnika waloryzacji może w perspektywie wielu lat podważać ekonomiczny sens umowy ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym.

W ocenie powoda, brak ograniczenia górnej granicy wskaźnika waloryzacji przy jednoczesnej dyskrecjonalnej władzy ubezpieczyciela, przejawiającej się w arbitralnym doborze wskaźników bazowych, wpływających na ustalenie wysokości danego rodzaju opłaty uzasadnia twierdzenie, że klauzula waloryzacyjna określona w §16 ust. 3 owu narusza zasadę lojalnego kontraktowania oraz zasadę równorzędności stron kontraktujących, przez co kształtuje prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami i ze względu na nieusprawiedliwioną dysproporcję w rozkładzie praw i obowiązków prowadzi do rażącego naruszenia interesów konsumenta.

W odpowiedzi na pozew pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu pozwany wskazał, że umowa ubezpieczenia regulowana przez OWU (...) jest umową ubezpieczenia na życie z ubezpieczeniowymi funduszami kapitałowymi tj stanowi umowę ubezpieczenia inwestycyjnego. Zgodnie ze stosowaną definicją ubezpieczenia inwestycyjnego składa się ona z dwóch elementów: ochronnego (na wypadek śmierci) oraz inwestycyjnego, przez co produkt ten jest produktem, w którym to ryzyko Inwestycji ponosi ubezpieczający.

Odnośnie z § 13 ust. 2 i 3 OWU (...) pozwany stwierdził, iż wartość świadczenia wypłacanego przez zakład ubezpieczeń jest ustalana na dzień wykupu, nie zaś na dzień wypłaty świadczenia. Dzień wykupu zgodnie z OWU (...) nie może wypadać później niż 5 (piątego) dnia roboczego dni roboczego licząc od dnia doręczenia pozwanemu wniosku o wykup.

Powyższe oznacza, iż nieprawidłowy jest zarzut zawarty w pozwie dotyczący 30-dniowego terminu dotyczącego wykupu umowy ubezpieczenia. Podkreślił, iż termin 5 dni roboczych od dnia otrzymania oświadczenia o wykupie całkowitym lub częściowym umowy ubezpieczenia jest najkrótszym możliwym terminem do zrealizowania. Zaznaczył, iż termin 30 dni na wypłatę wartości wykupu jest terminem maksymalnym, co nie oznacza, że wypłata wartości wykupu następuje zawsze 30 dnia od dnia otrzymania od ubezpieczającego wniosku o wykup. Ponadto ze względu na to, iż wykup następuje w terminie 5 dni roboczych od dnia otrzymania oświadczenia o wykupie, to termin ten jest krótszy o owe 5 dni. Oznacza to, iż wypłata nie następuje w terminie 30 dni ale w terminie krótszym.

Pozwany nie zgodził się też z twierdzeniem, że wyznaczenie terminu 30 dni dniowego od dnia złożenia oświadczenia o wykupie na wypłatę świadczenia jest nieusprawiedliwione. Wskazał, iż wypłata świadczenia musi być poprzedzona kilkoma czynnościami – ustaleniem prawa do dokonania wykupu przez danego ubezpieczającego, dokonaniem wyceny oraz obliczeniem wartości wykupu.

Czynności te następują w terminie maksymalnym 5 dni roboczych. Po tych czynnościach zakład ubezpieczeń winien ustalić prawidłowy numer konta na jaki środki pochodzące z wykupu należy przesłać.

Za nietrafny pozwany uznał zarzut, jakoby termin realizacji świadczenia wpływał na wartość owego świadczenia. Wyjaśnił, że wartość świadczenia jest uzależniona od dnia, w którym dokonywana jest wycena rachunku, a nie od dnia w którym wartość wykupu jest wypłacana. Powyższe znajduje swoje potwierdzenie w postanowieniu § 13 ust. 1 OWU. Biorąc pod uwagę fakt, iż dzień wykupu, a więc dzień w którym jest ustalana wartość wypłacanego świadczenia, wypada w terminie 5 dni roboczych od dnia otrzymania przez pozwanego oświadczenia o wykupie umowy ubezpieczenia. Zdaniem pozwanego nie można twierdzić, iż termin wypłaty ma wpływ na wysokość świadczenia. Czym innym bowiem jest termin wypłaty świadczenia a termin w jakim jest ustalana wysokość owej wypłaty.

Odnośnie zarzutów dotyczących postanowień § 15 OWU pozwany przytoczył definicję zawartą art. 2 pkt 13 ustawy z dnia 22 maja 2003 roku o działalności ubezpieczeniowej (t.j.Dz.U. z 2010 roku nr 11 poz. 66) („ustawa o działalności ubezpieczeniowej”) gdzie ubezpieczeniowy fundusz kapitałowy - w ubezpieczeniu, o którym mowa w dziale I grupa 3 załącznika do ustawy - to wydzielony fundusz aktywów, stanowiący rezerwę tworzoną ze składek ubezpieczeniowych, inwestowany w sposób określony w umowie ubezpieczenia.

Fundusz kapitałowy stanowi zatem aktywa zakładu ubezpieczeń. Dlatego też dopuszczalne prawem jest uzależnienie wypłaty aktywów od zgody ubezpieczyciela.

Pozwany stwierdził, iż prawo wypowiedzenia umowy ubezpieczenia na życie jest prawem każdego ubezpieczającego wyrażonym w dyspozycji art. 830 kc. Jednakże nie można w żaden sposób porównywać wykupu całkowitego do wykupu częściowego, ponieważ obie te instytucje mają odmienny skutek. Wniosek o dokonanie całkowitego wykupu umowy ubezpieczenia jest wypowiedzeniem umowy ubezpieczenia. W wyniku wykupu całkowitego dochodzi do rozwiązania umowy ubezpieczenia. . Wykup częściowy ubezpieczenia nie ma takiego skutku. Pomimo jego dokonania umowa ubezpieczenia nadal istnieje i obowiązuje obie strony.

Ponieważ w tym ostatnim przypadku umowa ubezpieczenia nadal obowiązuje, dokonanie częściowego wykupu ubezpieczenia stanowi zmianę umowy ubezpieczenia. Na skutek wykupu częściowego umowy ubezpieczenia następuje zmiana sumy ubezpieczenia, a przez co także zmiana ryzyka ponoszonego przez zakład ubezpieczeń. Dlatego też zdaniem pozwanego nie można zgodzić się z tezą zawartą w pozwie jakoby oświadczenie o częściowym wykupie umowy ubezpieczenia było oświadczeniem jednostronnym o bezwzględnym charakterze. Oświadczenie woli o dokonaniu wykupu częściowego wpływa bowiem na zobowiązania obu stron, w szczególności zaś na zobowiązania ubezpieczyciela. Pozwany zauważył, iż zgodnie z art. 18 ust.1ustawy o działalności ubezpieczeniowej wysokość składki ubezpieczeniowej ustala się po dokonaniu oceny ryzyka ubezpieczeniowego. Na podstawie art. 18 ust. 2 w/w ustawy składka ubezpieczeniowa jest ustalana w wysokości, która powinna co najmniej zapewnić wykonanie wszystkich zobowiązań. W umowie ubezpieczenia regulowanej przez OWU (...) ustalono składkę jednorazową. Oznacza to, iż ubezpieczyciel pobiera jedną składkę za cały okres trwania umowy ubezpieczenia. Składka ta ma pokryć koszty zakładu ubezpieczeń ponoszone w trakcie trwania całej umowy ubezpieczenia. Po zawarciu umowy ubezpieczenia składka jest zamieniana na jednostki w ubezpieczeniowym funduszu kapitałowym. W przypadku wykupu częściowego dochodzi do umorzenia części jednostek, a tym samym może dojść do sytuacji, iż składka wpłacona zostanie umniejszona. Oznacza to, iż wykup częściowy może spowodować, iż składka wpłacona może nie starczyć na pokrycie kosztów udzielanej ochrony ubezpieczeniowej. Na podstawie przedstawionej argumentacji pozwany stwierdził, iż w przypadku wykupu częściowego zmieniają się warunki na jakich została zawarta umowa ubezpieczenia, tym samym następuje zmiana umowy ubezpieczenia. Dlatego też postanowienie zawierające uzależnienie zmiany umowy ubezpieczenia od zgody ubezpieczyciela jest w pełni uzasadnione.

Odnośnie § 16 ust. 3 OWU pozwany zaprzeczył, że postanowienie to pozwala ubezpieczycielowi na dowolną zmianę opłaty pobieranej w związku z wykonywaniem umowy ubezpieczenia. Zdaniem pozwanego kwestionowane postanowienie w sposób jasny reguluje zasady na jakich następuje waloryzacja opłat. Co więcej waloryzacja ta zgodnie z tym postanowieniem nie może być dokonana w sposób dowolny, ale musi być oparta na wskaźniku wzrostu cen towarów i usług i jest wprowadzana z uwzględnieniem danego wskaźnika. Wskaźnik wzrostu cen towarów i usług jest informacją publicznie znaną i ogłaszaną przez Główny Urząd statystyczny. Oznacza to, iż konsument sam może ocenić ewentualny wzrost opłat pobieranych przez pozwanego.

Odpowiadając na twierdzenie powoda, że wskaźnik może być dobierany przez ubezpieczyciela dowolnie i może on posłużyć się wskaźnikiem wzrostu towarów i usług konsumpcyjnych dla roku poprzedniego, jak i któregokolwiek z lat poprzedzających. Pozwany wskazał, że z dyspozycji § 16 ust. 3 wyraźnie wynika, iż pozwany jest ograniczony do zastosowania wskaźnika ogłaszanego w danym roku. Wskaźnik ogłaszany w stosunku rocznym, co jest publicznie wiadome i może zostać zweryfikowane w GUS, dotyczy tego roku, za który wskaźnik jest ogłaszany. Dlatego też niemożliwym jest aby pozwany mógł posłużyć się wskaźnikiem innym, niż dotyczącym tego roku, którego dotyczy waloryzacja.

Pozwany stwierdził, iż zmiana opłat poprzez ich waloryzację nie stanowi zmiany umowy ubezpieczenia, czy też OWU (...). Podkreślił, iż niemożliwa jest zmiana umowy poprzez oświadczenie jednej ze stron owej umowy. Jednakże o zmianie umowy ubezpieczenia, czy też OWU (...) można by jedynie wtedy twierdzić, gdyby opłaty były określone w OWU (...) bez postanowienia pozwalającego na zmianę owych opłat i określającego sposób owej zmiany. W takim przypadku każda zmiana wysokości opłat stanowiłaby zmianę stosunku umownego łączącego ubezpieczającego z pozwanym. Tymczasem OWU (...) w sposób jasny i klarowny reguluje kwestie związane z waloryzacją opłat. Waloryzacja opłat, jest uregulowana jako prawo pozwanego związane z wykonywaniem umowy ubezpieczenia. Dlatego też owa waloryzacja jest niczym innym jak wykonaniem prawa wynikającego z umowy ubezpieczenia nie zaś zmianą umowy ubezpieczenia.

Podkreślił ponadto, iż to właśnie brak możliwości waloryzacji opłat pobieranych przez ubezpieczyciela stanowiłby naruszenie dobrych obyczajów. Brak możliwości waloryzacji opłat powodowałby, iż przy zjawisku inflacji ubezpieczyciel musiałby pobierać opłaty niepozwalające pokryć mu kosztów obsługi umów ubezpieczenia.

W pismach procesowych z dn. 1.03.2011 r. i 11.07.2011r. strony podtrzymały dotychczasowe stanowiska w sprawie.

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

(...) SA z/s w W. wykorzystuje w prowadzonej działalności gospodarczej przy zawieraniu umów ubezpieczeniowych z konsumentami wzorzec umowny zatytułowany „Ubezpieczenie na życie ze składką jednorazową związane z ubezpieczeniowym funduszem kapitałowym(...) zawierający ogólne warunki ubezpieczenia.

Okoliczność ta nie była kwestionowana przez pozwanego.

W odpowiedzi na pozew pozwany wskazał jednak na niezgodność pomiędzy treścią kwestionowanego przez powoda postanowienia § 13 owu przytoczonego w pozwie a rzeczywistym brzmieniem cytowanego postanowienia zawartym w owu dołączonym przez powoda do pozwu.

Ponadto pozwany nie zgodził się z zarzutami powoda dotyczącymi abuzywnego charakteru kwestionowanych klauzul wzorca umownego powołanego w pozwie.

Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył co następuje:

W postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone przedmiotem oceny Sądu jest, czy zawarte we wzorcach, kwestionowane postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz czy skutkiem tego dochodzi do rażącego naruszenia interesów konsumentów. Nie dotyczy to jednak postanowień regulujących główne świadczenia stron, jak cena lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Decydujące znaczenie dla abuzywności tych postanowień ma fakt, czy zostały uzgodnione w sposób indywidualny czy też zostały sporządzone wcześniej a następnie przedstawione konsumentowi do podpisania bez możliwości negocjacji.

Analizowane w sprawie postanowienie nie dotyczy głównych świadczeń stron. Pozwany nie twierdził też, iż postanowienie to było przedmiotem negocjacji z konsumentami.

Przesłankami abuzywności postanowień wzorca umownego jest również ich sprzeczność z dobrymi obyczajami oraz rażące naruszenie interesów konsumenta. Istotą pojęcia dobrego obyczaju jest szeroko rozumiany szacunek dla drugiego człowieka.

W stosunkach z konsumentami powinien wyrażać się on właściwym informowaniem o wynikających z umowy uprawnieniach, niewykorzystywaniem uprzywilejowanej pozycji profesjonalisty, przy zawieraniu umowy i jej realizacji, rzetelnym traktowaniu równorzędnego partnera umowy jakim jest konsument. Za sprzeczne z dobrymi obyczajami można więc uznać działania zmierzające do niedoinformowania, dezorientacji, wywołania błędnego przekonania u konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności, ukształtowania stosunku zobowiązaniowego niezgodnie z zasadą równorzędności stron (tak M. Śmigiel – Wzorce umowne s. 360). Chodzi więc o działania potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania.

Dokonując w świetle powyższego oceny przedstawionych w pozwie zarzutów należy wskazać, że brzmienie przytoczonego przez powoda § 13 owu jest niezgodne z treścią postanowienia zawartego w § 13 owu dołączonego w formie dowodu do pozwu. Mając na uwadze, że kwestionowane przez powoda postanowienie nie jest tożsame z wykorzystywanym przez pozwanego uznać należało, iż żądanie powoda o uznanie treści tego postanowienia za niedozwolone i zakazanie jego wykorzystywania w stosunkach z konsumentami nie zasługuje na uwzględnienie.

Dodać należy, że niezgodność treści powołanego przez powoda postanowienia § 13 owu z brzmieniem wzorca umownego została podniesiona przez pozwanego w odpowiedzi na pozew. Powód, któremu odpis odpowiedzi na pozew został doręczony, nie wyjaśnił jednak w złożonym następnie piśmie procesowym przyczyn tej niezgodności. Podtrzymał także zarzuty merytoryczne dotyczące niedozwolonego charakteru tego postanowienia owu.

Dokonując abstrakcyjnej oceny postanowień wzorca umownego wymienionych w pozwie Sąd Okręgowy stwierdził, że kwestionowane przez powoda klauzule w sposób czytelny i zrozumiały określają zasady udzielania przez pozwanego ochrony ubezpieczeniowej.

Należy zaznaczyć, że zgodnie z § 2 owu przedmiotem ubezpieczenia jest udzielenie przez pozwanego ubezpieczyciela ochrony ubezpieczeniowej w zakresie ryzyka zgonu ubezpieczonego.

Umowy ubezpieczeniowe dotyczące ryzyka utraty życia przez ubezpieczonego połączone z funduszem inwestycyjnym mają charakter inwestycji długoterminowych. Nie można więc zgodzić się z powodem, że zagwarantowane w umowie prawo wykupu ubezpieczenia jest instrumentem nastawionym na zapobieżenie utraty wartości środków zgromadzonych na rachunkach jednostek uczestnictwa. Nabywanie jednostek uczestnictwa jest uzasadnione spodziewanym wzrostem ich wartości w dłuższym wymiarze czasu (okresie wieloletnim). Prawo do wykupu jednostek uczestnictwa ma w przypadku umowy ubezpieczenia charakter wyjątkowy. Wykup jednostek uczestnictwa nie jest celem umowy ubezpieczenia, ponieważ nie stanowi istoty ochrony podstawowej objętej ryzykiem ubezpieczeniowym, określonej w § 2 owu. W sytuacji, gdy określony w § 13 ust. 2 owu dzień wykupu został ustalony nie później niż w terminie 5 dni od zgłoszenia wniosku o wykup, brak zdaniem Sądu podstaw do uznania, że postanowienie to narusza interesy konsumentów. Wartość wykupu jest bowiem ustalana w czasie, który łącznie nie przekracza jednego tygodnia. Wobec tego ewentualna zmiana koniunktury, na którą powołuje się powód nie przyniesie zbyt istotnych strat dla ubezpieczonego konsumenta. Należy podkreślić, że przedmiotem umowy jest ubezpieczenie a nie prowadzenie rachunku w biurze maklerskim.

W ocenie Sądu treść postanowień § 13 ust. 2 i 3 wzorca umownego owu stosowanego przez pozwanego w należyty sposób określa prawa i obowiązki stron umowy i nie narusza interesów konsumentów oraz dobrych obyczajów.

W podobny sposób należy ocenić postanowienia zawarte w § 15 wzorca owu. Postanowienia te regulują zasady częściowego wykupu ubezpieczenia. Trafnie wskazał pozwany, że częściowy wykup ubezpieczenia, z uwagi na skutki dla wartości ubezpieczenia stanowi formę zmiany umowy ubezpieczenia. Z tego względu zrozumiałe jest, że do częściowego wykupu poprzez umorzenie części jednostek uczestnictwa, wymagana jest zgoda pozwanego ubezpieczyciela występującego w tym przypadku również w charakterze funduszu inwestycyjnego. Postanowienia zawarte w § 15 ust. 1, 2, 3, 4 i 5 mają charakter informacyjny. Mają na celu ustalenie w jakiej sytuacji dopuszczalne jest częściowe wykupienie ubezpieczenia przez konsumenta oraz określenie warunków brzegowych, które muszą być zachowane w przypadku wyrażenia przez konsumenta żądania częściowego wykupu.

Jednocześnie konsument jest informowany o minimalnej wartości rachunku indywidualnego jaka musi być zachowana po dokonaniu wykupu częściowego.

Postanowienie zawarte w § 15 ust. 3 owu jest wyrazem ochrony interesu ubezpieczyciela jako równorzędnego partnera umowy ubezpieczeniowej. Konsument jest informowany pisemnie o decyzji ubezpieczyciela a termin udzielenia odpowiedzi (5 dni) nie jest zdaniem Sądu nadmiernie długi. Brak więc podstaw do uznania, że postanowienia § 15 wzorca owu stosowanego przez pozwanego mają charakter abuzywny.

Odnosząc się do oceny postanowienia zawartego w § 16 ust. 3 owu należy zauważyć, że działanie pozwanego jako przedsiębiorcy prowadzącego działalność gospodarczą nastawione jest na uzyskanie określonego przychodu i zysku. Dlatego też zrozumiałe, że we wzorcu umownym stosowanym przez pozwanego zostały zawarte postanowienia nastawione na ochronę przedsiębiorcy przed ujemnymi skutkami ryzyka gospodarczego prowadzonej przez niego działalności gospodarczej i wynikającymi z niezależnych od samego przedsiębiorcy zmian inflacyjnych. Postanowienia zawarte w § 16 ust. 3 owu przewidują możliwość zmiany wysokości opłat związanych z realizacją umowy ubezpieczenia. Określają w czytelny sposób zasady podstawy, okoliczności i granice wprowadzenia zmiany wysokości opłat poprzez ich waloryzację. Wskazują też możliwość weryfikacji wprowadzonej waloryzacji w oparciu o informacje ogłaszane przez organ uprawniony do określania wskaźnika waloryzacji.

W ocenie Sądu również w przypadku postanowienia zawartego w § 16 ust. 3 owu stosowanego przez pozwanego brak podstaw do stwierdzenia jego abuzywności. Wypada podkreślić, że kwestionowane przez powoda postanowienia zawarte w stosowanym przez pozwanego wzorcu umownym są typowe i nie odbiegają zasadniczo swą treścią od tego rodzaju postanowień stosowanych przez innych ubezpieczycieli. Jak wskazał sam powód, to ubezpieczający ponosi ryzyko inwestycyjne, przy czym pozwany ubezpieczyciel nie gwarantuje konsumentowi osiągnięcia zdefiniowanego przez siebie celu inwestycyjnego.

Jednocześnie należy zawsze mieć na uwadze, że pozwany jako przedsiębiorca zawierający umowy z bardzo dużą grupą konsumentów, ma obowiązek prowadzenia działalności gospodarczej w sposób gwarantujący ochronę interesów wszystkich swoich kontrahentów w tym samym stopniu. Z tego względu przedsiębiorca formułując umowę musi zabezpieczyć się przed ryzykiem utraty rentowności i niewypłacalnością spowodowaną np. jednoczesnym zgłoszeniem wykupu jednostek uczestnictwa przez zbyt dużą grupę ubezpieczonych. Kwestionowane przez powoda postanowienia wzorca umownego są nastawione na ochronę interesu prawnego ubezpieczyciela.

Brak jednak podstaw do uznania, że kwestionowane klauzule kształtują prawa i obowiązki konsumentów sprzecznie z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy ubezpieczonych.

Mając powyższe na uwadze Sąd oddalił zgłoszone przez powoda żądania pozwu, jako bezzasadne.

O przejęciu na Skarb Państwa opłaty sądowej stałej od pozwu oraz kosztów publikacji prawomocnego wyroku orzeczono na podstawie art. 96 ust. 1 pkt 3 ustawy z dn. 28.07.2005r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010r., nr 90, poz. 594) i art. 479 ⁴⁴ § 2 kpc.

O kosztach zastępstwa procesowego orzeczono na podstawie art. 98 i 99 kpc w związku z art. 108 ustawy o kosztach sądowych stosownie do wyniku sporu.

O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zarządzono zgodnie z art. . 479 ⁴⁴ § 1 kpc.

/-/ SSO Witold Rękosiewicz