Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 25 maja 2022r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 25 maja 2022r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa G. M.

przeciwko (...) Bank Spółce Akcyjnej w W.

o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 9 czerwca 2020r., sygn. akt II C 373/17

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanej na rzecz powódki kwotę 8.100 (osiem tysięcy sto) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt V ACa 284/20

UZASADNIENIE

Powódka G. M. wniosła o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego tj. bankowego tytułu egzekucyjnego (...) BANK SA z dnia 25.11.2014 r. Nr (...) opatrzonego klauzulą wykonalności przez Sąd Rejonowy w Raciborzu postanowieniem z dnia 13.02.2015 r.

Pozwany bank wniósł o oddalenie powództwa oraz o zasądzenie kosztów procesu.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Gliwicach w całości pozbawił wykonalności tytuł wykonawczy w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego wystawionego przez (...) Bank SA z siedzibą w W. przeciwko G. M. w dniu 25.11.2014r. nr ewidencyjny (...) któremu nadano klauzulę wykonalności postanowieniem Referendarza Sądowego Sądu Rejonowego w Raciborzu z dnia 2.02.2015r. sygn. akt I Co 1629/14 oraz orzeczono w przedmiocie kosztów procesu.

W motywach tego rozstrzygnięcia wskazano na następujące ustalenia faktyczne oraz ich ocenę prawną. W dniu 19 listopada 2007 r. powódka zawarła z pozwanym (...) Bank SA w K. umowę kredytu hipotecznego na podstawie której powódka otrzymała kredyt w wysokości 879.323,68 zł indeksowany do CHF. Przy założeniu, że uruchomiono całość kredytu w dacie sporządzenia umowy równowartość kredytu wynosiłaby 409.941,11 CHF, zaś rzeczywista równowartość miała zostać określona po wypłacie kredytu. Kredytobiorca oświadczył, że jest świadomy ryzyka kursowego, związanego ze zmianą kursu waluty indeksacyjnej w stosunku do złotego w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko (§ 1 ust. 1 umowy). Celem kredytu było pokrycie innych zobowiązań kredytowych powódki oraz częściowo na dowolny cel konsumpcyjny. Spłata kredytu miała nastąpić w 324 miesięcznych ratach równych kapitałowo-odsetkowych (§ 1 ust. 2 umowy). Zabezpieczeniem kredytu była hipoteka kaucyjna w złotych polskich do kwoty stanowiącej 170 % kwoty kredytu (§ 3 ust.1 umowy). Oprocentowanie kredytu ustalono jako zmienne i na dzień sporządzenia umowy wynosiło 8,19 % w skali roku, na które składa się obowiązująca stawka DBCHF i stałej marży banku, która wynosiła 5,35 %. W § 1 ust. 3 umowy Kredytobiorca oświadczył, iż jest świadomy ryzyka wynikającego ze zmiennego oprocentowania w całym okresie kredytowania i akceptuje to ryzyko).

Zgodnie z § 1 ust. 7 umowy całkowity koszt kredytu na dzień sporządzenia umowy wynosił 1.352.951,20 zł złotych polskich (podana kwota nie uwzględnia ryzyka kursowego). Ostateczna wysokość całkowitego kosztu kredytu uzależniona jest od zmian poziomu oprocentowania kredytu w całym okresie kredytowania. W § 6 ust. 1 umowy podano, że bankowa tabela kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, zwana Tabelą Kursów jest sporządzana przez merytoryczną komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP, tabela sporządzana jest o godz. 16.00 każdego dnia roboczego i obowiązuje przez cały następny dzień roboczy. W myśl § 7 ust. 1 umowy, wysokość rat odsetkowych została określona w harmonogramie spłat. W § 9 ust. 2 ustalono, że w dniu wypłaty kredytu lub każdej transzy kredytu kwota wypłaconych środków będzie przeliczana do CHF według kursu kupna walut określonego w Tabeli Kursów - obowiązującego w dniu uruchomienia środków. Zgodnie z § 10 ust. 3 umowy wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF - po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut określonego w ,,Bankowej tabeli kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obcych” do CHF obowiązującego w dniu spłaty. W myśl § 13 ust. 2 indeks DBCHF dla każdego miesiąca oblicza się jako średnią arytmetyczną stawek LIBOR 3m obowiązujących w dniach roboczych w okresie liczonym od 26 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc ostatni do 25 dnia miesiąca poprzedzającego zmianę. Zgodnie z ust. 5 i 6 indeks DBCHF ulega zmianie w okresach miesięcznych i obowiązuje od pierwszego dnia miesiąca, jeżeli wartość Indeksu jest różna od obowiązującej stawki indeksu DBCHF o przynajmniej 0,1 punktu procentowego. W przypadku likwidacji stawki LIBOR, bank w terminie 14-stu dni od daty jej likwidacji określi nowy czynnik, na podstawie, którego określane będzie oprocentowanie kredytu, nie spowoduje to jednak zwiększenia marży w którym stawka LIBOR ulegnie likwidacji ryzyka banku. Nowy wskaźnik obowiązywać będzie od 1-go dnia kwartału następującego po kwartale.

Umowa przewidywała możliwość przewalutowania na wniosek kredytobiorcy pod warunkiem, że saldo kredytu po przewalutowaniu spełnia warunki określone dla maksymalnej kwoty kredytu, w zakresie wartości rynkowej nieruchomości stanowiącej przedmiot zabezpieczeń i pozytywnej weryfikacji zdolności kredytowej kredytobiorcy (§ 20 umowy). Zgodnie z § 22 ust. 1 umowy bank mógł wypowiedzieć umowę kredytu w całości lub w części w razie stwierdzenia warunki udzielenia kredytu nie zostały dotrzymane lub w razie zagrożenia terminowej spłaty kredytu z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy, a w szczególności w przypadku niespłacenia dwóch rat odsetkowych lub odsetkowo-kapitałowych lub skierowania egzekucji do nieruchomości stanowiącej zabezpieczenie spłaty kredytu.

Ustalono, że z dniem 4 stycznia 2010 r. nastąpiło przejęcie (...) Banku SA w K. i utworzony został (...) BANK SA w W. który wszedł we wszystkie prawa i obowiązki (...) Banku SA w K.. Z dniem 1.06.2012 r nastąpiło połączenie (...) BANK SA w W. z (...) BANK SA w W. poprzez przeniesieni majątku (...) BANK SA w W. (spółka przejmowana) na spółkę (...) SA w W. (spółka przejmująca) która na mocy art. 494 ustawy ksh wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki przejmowanej spółki, jednocześnie zmieniając nazwę z (...) BANK SA w W. na (...) BANK SA w W..

Aneksem z dnia 22.10.2009 r. dokonano zmian w umowie kredytu hipotecznego z dnia 19.11.2007r. w § 6 i 10 umowy. W § 10 ust 4 ustalono, że wysokość zobowiązania będzie ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut ustalonego przez NBP. Dodatkowo w § 3 aneksu ustalono, że opłata za sporządzenie aneksu w wysokości 2,50% kwoty kredytu pozostałej do spłaty na dzień wejścia w życie aneksu, zostanie pobrana w trybie podwyższenia salda kredytu. Wysokość opłaty zostanie wyliczona w PLN, wg kursu sprzedaży dewiz CHF do złotego, podanego w Bankowej Tabeli Kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut, obowiązującego w dniu wejścia w życie aneksu, a następnie doliczona do bieżącego salda kredytu poprzez jej przeliczenie na CHF wg kursu kupna dewiz CHF do złotego podanego w Bankowej Tabeli Kursów walut dla kredytów dewizowych oraz indeksowanych kursem walut obowiązującego w dniu wejścia w życie aneksu.

Pismem z dnia 15 lipca 2011 r. (...) Bank SA w W. wypowiedział powódce umowę kredytu hipotecznego w związku z powstaniem zaległości w spłacie kredytu z zachowaniem 30 dniowego okresu wypowiedzenia. Równocześnie Bank zawiadomił powódkę o powstaniu zaległości w spłacie.

Pismo o wypowiedzeniu umowy doręczone zostało powódce w dniu 20.07.2011r. na adres wskazany w umowie za potwierdzeniem odbioru. Przesyłka została odebrana przez J. N.. W dniu wypowiedzenia umowy kredyt został przewalutowany. W tym dniu saldo niespłaconego kredytu wynosiło 425.357, 02 CHF. Kurs sprzedaży CHF dla umów kredytowych wynosił w tym dniu 3,8551 zł. Zadłużenie złotowe ustalone w wyniku przewalutowania niespłaconego kredytu wynosiło: kapitał 1.639,393.85 zł, z tytułu niezapłaconych odsetek 26.047,48 zł, z tytułu odsetek karnych 54.428,06 zł.

Poza sporem pozostawało, że strony zawarły po wypowiedzeniu umowy kredytu ugodę długoterminową w której:

- strony potwierdziły, że umowa została skutecznie wypowiedziana z dniem 29.08.2011r. (§1pkt 2 ),

- ustaliły, że aktualne zadłużenie wynosi łącznie 1.766.898,81 zł (z rozbiciem na kapitał, odsetki umowne, odsetki karne i koszty),

- zobowiązanie zostanie spłacone w 24 miesięcznych z czego 23 raty wyniosą po 4.500 zł,

- bank umarza 75% odsetek karnych tj. kwotę 76.076,62 zł pod warunkami wskazanymi w ugodzie,

- bank dokonuje kapitalizacji części odsetek karnych i umownych w wyniku czego kwota kapitału kredytu wynosi 1.691.200,20 zł a wraz z odsetkami 1.766.898,81 zł,

- w sytuacji spłaty zadłużenia zgodnie z ugodą wysokość odsetek umownych wynosi 5,00 % w skali roku i naliczane będą od aktualnego salda kapitału oraz obowiązywać będą od daty zawarcia ugody przez 24 miesiące.

W sytuacji opóźnienia płatności ustalonych w ugodzie Bank będzie uprawniony do naliczania odsetek karnych a w przypadku opóźnieni w realizacji spłat należności ustalonych rat Bank może wypowiedzieć ugodę o co najmniej 15 dni bank może wypowiedzieć umowę ze skutkiem natychmiastowym.

Dołączono do akt kserokopię wypowiedzenia ugody długoterminowej datowanej na 15.07.2013r. adresowanej do powódki w związku z powstaniem zaległości w spłacie rat. Pismo zostało doręczone na adres powódki (...) w R. a odbiór przesyłki potwierdzony przez J. N..

W dniu 2 maja 2015 r (...) Bank SA wystawił Bankowy Tytuł Egzekucyjny nr (...) na kwotę 2.174.702.55 zł w tym: należność główna 1.677.293,30 zł, odsetki umowne za okres korzystania z kapitału od dnia 30.01.2012 r do 17.08.2012 r. na kwotę 120.210,28 zł, odsetki za opóźnienie od kwoty niespłaconego kapitału od dnia 17.08.2012r. do 25.11.2014r. 375.458,03 zł, opłaty i prowizje 1.740,94 zł. Od kwoty kapitału naliczane są dalsze odsetki karne w wysokości czterokrotności oprocentowania kredytu lombardowego od dnia 26.11.2014 r. tj. dnia następnego po wystawieniu BTE. Ponadto w BTE wskazano że od kwoty odsetek umownych za okres korzystania z kapitału od dnia 26.11 2014 r. liczone będą dalsze odsetki ustawowe.

W dniu 11.05.2015 r. bank złożył wniosek egzekucyjny w oparciu o BTE Nr (...) z klauzulą wykonalności Sądu Rejonowego w Raciborzu z dnia 13.02. 2015r. który obejmował egzekucję kwoty 2.261.512,77 zł.

Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłej sądowej z zakresu bankowości i finansów przedsiębiorstw dr J. C. na okoliczność:

- wysokości zobowiązania powódki gdyby pozwany stosował kurs sprzedaży i kupna CHF ustalone przez NBP,

-ustalenia wysokości zobowiązania powódki w chwili przewalutowania kredytu po wypowiedzeniu umowy gdyby pozwany do przewalutowania zastosował kurs sprzedaży NBP,

- wyliczenia zobowiązania powódki przy uwzględnieniu średniego kursu CHF według NBP na dzień dokonywanych przez powódkę wpłat z przeliczeniem jak faktycznie winny być zaliczane na poczet kapitału, odsetek kapitałowych i odsetek za opóźnienie,

- ustalenia czy pobrane przez pozwany bank opłaty za sporządzenie aneksu nr 1 do umowy kredytowej w wysokości 2,5 % kwoty kredytu pozostałego do spłaty odpowiadało ówczesnym warunkom rynkowym oraz wysokościom opłat pobieranych przez inne banki za sporządzenie aneksu do umowy.

Na podstawie opinii biegłej sądowej ustalono, że

1) zgodnie z umową powódka otrzymała kredyt w wysokości 879.323,68 zł co stanowiło w dniu 19.11.2007 r

– według kursu kupna CHF w NBP - 393.627,15 zł

– według kursu tabelarycznego 409.941 CHF,

2) do dnia wypowiedzenia umowy 29.08.2011r. powódka spłaciła 234.705,90 zł co stanowiło: – według Tabelarycznego kursu sprzedaży CHF - 84.270,55 CHF - według kursu sprzedaży NBP - 87.087,26 CHF. Różnica pomiędzy wpłatami kredytobiorcy dokonanymi do dnia wypowiedzenia umowy według kursów sprzedaży CHF obowiązującymi w (...) Bank SA oraz kursów średnich NBP wyniosła 2.816,71 CHF.

3) gdyby powódka miała spłacać kredyt zgodnie z warunkami umowy przez cały okres kredytowania przy przewalutowaniu: - przy kursie wg Tabel całkowita kwota kredytu do spłaty wynosiłaby 2.321.241 zł czyli 1.018.982 CHF, - przy kursie sprzedaży NBP całkowita kwota kredytu do spłaty wynosiłaby 2.229.847,18zł,

czyli przy zastosowaniu kursu NBP spłata kredytu byłaby o 91.394 zł niższa niż w przypadku stosowania kursu tabelarycznego.

4) Wysokość zobowiązania według należnych rat kredytu naliczonych dla okresu faktycznej spłaty kredytu tj. w okresie od 26.11.2007 r do 29.08.2011 r: rozliczna według - kursu kupna i sprzedaży CHF wg Tabeli – 323.025,47 zł (116.165,25 CHF,) - przy kursie NBP - 308.214,24 zł (112.420,98 CHF,) różnica kosztu spłaty kredytu wynosiła więc 13.438,21 CHF czyli 16.811 zł,

5) Wysokość zobowiązania powódki w chwili przewalutowania kredytu po wypowiedzeniu umowy tj. na dzień 29.08.2011 r., gdyby pozwany do przewalutowania zastosował:- kurs sprzedaży CHF według Tabel (3,8551 zł) wynosiłaby 1.719.869,39 zł (w tym kapitał i odsetki),
- kurs sprzedaży CHF wg NBP (3,6731 zł) wynosiłaby 1.653.652,92 zł, różnica w wysokości zobowiązania powódki na dzień rozwiązania umowy wyliczona według kursu Tabelarycznego i według kursu NBP wynosi 66.216,47 zł.

6) uzyskana przez pozwany Bank prowizja na poziome 2,5% wartości kredytu za sporządzenie aneksu była wygórowana. Realna wartość prowizji pobranej od powódki przez Bank był wyższa i wynosiła 2,85% bowiem wartość prowizji została doliczona do kapitału pozostającego do spłaty od którego naliczano odsetki przy zastosowaniu różnic kursowych przy przeliczeniu na walutę kredytu.

Sąd Okręgowy wskazał, że powódka domagała się pozbawienia wykonalności tytułu wykonawczego na podstawie art. 840 § 1 k.p.c. zarzucając, że pozwany bank zastosował niedozwolone postanowienia umowne które doprowadziły do nieuzasadnionego i dowolnego podwyższenia kwoty kredytu. Zaznaczono, że bankowe tytuły egzekucyjne, w odróżnieniu od tytułów egzekucyjnych w postaci prawomocnych orzeczeń sądowych, nie korzystają z powagi rzeczy osądzonej.

Powódka podnosiła nieważność całej umowa kredytu hipotecznego z uwagi na zawarte w treści umowy klauzule abuzywne dotyczące postanowień kształtujących wysokość zobowiązań powódki, której kredyt waloryzowany był kursem CHF. Zarzuciła, że jako konsument nie miała możliwości dokonywania weryfikacji zasadności ponoszenia kosztów wynikających z ustalanych przez bank kursów walutowych w oparciu o jakiekolwiek obiektywne kryteria. Wskazała na klauzule abuzywne zawarte w § 9 ust 2 umowy, § 10 ust 3 i 4 umowy, § 6 ust 1 umowy, § 14 ust 3 umowy kredytu a także § 3 aneksu z dnia 22 09 2009 r w zakresie sposobu ustalania wysokości opłaty za sporządzenie aneksu.

Zdaniem powódki nie ma możliwości dokonywania korekty abuzywnych postanowień umownych. Umowa powinna być rozpatrywana tak jakby zakwestionowanego postanowienia od początku nie było a kwesta ujęta w nim w ogóle nie była uregulowana. Sąd pierwszej instancji zaznaczył, że zgodnie z treścią art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c. dłużnik może w drodze powództwa żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności, jeżeli przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli, a w szczególności, gdy kwestionuje istnienie obowiązku stwierdzonego tytułem egzekucyjnym niebędącym orzeczeniem sądu. Stosownie do brzmienia art. 385 ¹ § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Podniesiono, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są klauzule umowne, które spełniają łącznie trzy przesłanki pozytywne tj.: zawarte zostały w umowach z konsumentami, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz rażąco naruszają jego interesy. Kontrola abuzywności postanowień umowy wyłączona jest gdy: postanowienie umowne zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem oraz gdy postanowienie umowne określa główne świadczenia stron i jest sformułowane w sposób jednoznaczny. Podkreślono, że postanowienia zawarte w umowie kredytu obejmujące klauzule indeksacyjne nie były indywidualnie negocjowane z powódką . Bankowa tabela kursów walut stosowana w pierwszych latach obowiązywania umowy była sporządzana samodzielnie przez bank. Treść bankowej tabeli kursów walut nie była konsultowana z powódką. Uznano, ze klauzule indeksacyjne (§ 9 ust. 2, § 10 ust. 3, § 14 ust. 3) wraz ze ściśle z nimi związanymi postanowieniami regulującymi kursy wymiany walut kształtują prawa i obowiązki powódki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jej interesy, mają abuzywny charakter. Zakwestionowano mechanizm ustalania kursu waluty obcej, według którego miała zostać dokonana indeksacja. Podano, że bankowa tabela kursów walut była sporządzana przez merytoryczną komórkę banku na podstawie kursów obowiązujących na rynku międzybankowym w chwili sporządzania tabeli i po ogłoszeniu kursów średnich przez NBP. Odwołując się do dorobku judykatury podano, że za niedozwolone uznano już postanowienie, w którym wskazano jedynie termin ustalania kursu waluty przejętego do rozliczeń spłaty raty kapitałowo-odsetkowej, a nie określono sposobu ustalania tego kursu. Sąd Okręgowy przyjął że powołany treść § 6 ust. 1 umowy ma abuzywny charakter jako sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszający interesy powódki . Postanowienie o ustalaniu kursu waluty nie odwoływało się do obiektywnych wskaźników, na które powódka nie miałaby wpływu, lecz pozwalało wyłącznie bankowi na określenie miernika wartości wedle swojej woli. Podkreślono, że powódka nie miała żadnego wpływu na sposób ustalania kursu CHF, który przyjmował pozwany bank. Strona pozwana mogła jednostronnie i arbitralnie modyfikować wskaźnik, według którego obliczana była wysokość zobowiązania kredytobiorcy, a tym samym mogła wpływać na wysokość świadczenia powódki. Zaznaczono, że umowa nie dawała kredytobiorcy żadnego instrumentu pozwalającego bronić się przed decyzjami banku w zakresie wyznaczanego kursu CHF, czy też weryfikować go co naruszało równowagę pomiędzy stronami przedmiotowej umowy. Stwierdzono, że brak równowagi kontraktowej występował w stopniu, który rażąco naruszał interesy konsumenta.

Ustalono, że od wejścia w życie aneksu nr 1 z dnia 19.11.2007r., którym zmieniono mechanizm ustalania kursów, wysokość zobowiązania była ustalana jako równowartość wymaganej spłaty wyrażonej w CHF - po jej przeliczeniu według kursu sprzedaży walut ustalonego przez Narodowy Bank Polski. Przyjęto, że na skutek zawarcia aneksu wyeliminowano abuzywność klauzul dotyczących ustalania kursu waluty ustalanych na podstawie Tabeli Kursów. Niemniej jednak we wcześniejszym okresie kurs CHF był kształtowany swobodnie przez bank, na podstawie bankowej tabeli kursów walut.

Podano, że wypłacając na rzecz powódki kwotę w złotych polskich pozwany bank ustalił, iż kwota ta stanowi określoną wartość CHF. Z załączonego dokumentu nie wynika, jaki kurs waluty przyjęto. Przyjęto za biegłą sądową, że w każdym przypadku zastosowany przez pozwany bank kurs franka był zawyżony w porównaniu do kursów NBP.

Uznano, że treść § 9 ust. 2 umowy (ściśle związana z § 6 ust. 1) ma abuzywny charakter, gdyż zadłużenie powódki zostało ustalone przez pozwany bank w sposób arbitralny, na który nie miała oni wpływu. O wysokości zadłużenia dowiedziała się dopiero po otrzymaniu środków pieniężnych. Ponadto zgodnie z literalnym brzmieniem aneksu nr 1 strony umowy nie dokonały zmian w zakresie § 14 ust. 3 umowy kredytu, a jedynie zmieniono § 6 i 10 umowy. Treść § 14 ust. 3 umowy kredytu w zakresie, w jakim odwoływano się do przewalutowania zadłużenia po kursie sprzedaży ustalanym jednostronnie przez bank, z przyczyn analogicznych jak podano powyżej, uznano za abuzywną. W konsekwencji przyjęto, że bankowy tytuł egzekucyjny z dnia 25.11.2014r. nie odpowiada rzeczywistemu zadłużeniu powódki z tytułu udzielonego przez pozwany bank na podstawie umowy kredytu z dnia 19.11.2007 r.

Powołano się na orzeczenia SN, w tym na wyrok z dnia 11 grudnia 2019 r. sygn. V CSK 382/18, w którym Sąd Najwyższy uznał klauzule indeksacyjne za abuzywne i stwierdził że nie wiążą kredytobiorcy.

Zaznaczono, że Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej przyjmuje, iż w razie stwierdzenia abuzywności klauzuli ryzyka walutowego utrzymanie umowy "nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia" (wyrok z dnia 14 marca 2019 r., w sprawie C-118/17, wyrok z dnia 5 czerwca 2019 r., w sprawie C-38/17). W wyroku z dnia 3 października 2019r. w sprawie C-260/18 (pkt 45) Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazał, że art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie stoi na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy, po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty, przyjął, zgodnie z prawem krajowym, że ta umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy.

Mając powyższe na uwadze oraz wskazując na brak przepisów dyspozytywnych, które mogłyby zastąpić luki powstałe po wyeliminowaniu niedozwolonej klauzuli, stwierdzono, że nie istnieje możliwość utrzymania umowy stron w mocy.

O kosztach procesu postanowiono na podstawie art. 98 k.p.c.

Apelację od tego wyroku wniosła strona pozwana zaskarżając go w całości.

Apelację oparła na:

1. naruszeniu prawa materialnego, a to

- art. 385 ¹ § 1 k.c. poprzez wadliwe jego zastosowanie w okolicznościach sprawy, to jest do postanowień umownych określonych w § 9 ust. 2 w zw. z § 6 ust. 1 i § 10 ust. 3 w zw. z § 6 ust. 1 oraz § 14 ust. 3 w zw. z § 6 ust. 1 umowy kredytu, które niedozwolone nie są oraz uznanie, że skutkiem stwierdzenia abuzywności postanowień indeksacyjnych jest niemożność dalszego trwania umowy w ustalonym przez strony kształcie, czyli jej nieważność, podczas, gdy taki skutek przez art. 358 ¹§ 1 k.c. nie jest przewidziany,

- art. 65 § 1 i 2 k.c. w związku z postanowieniami § 9 ust. 2 w zw. z § 6 ust. 1 i § 10 ust. 3 w zw. z § 6 ust. 1 oraz 1 oraz § 14 ust. 3 w zw. z § 6 ust. 1 umowy kredytu i w związku z art. 385 ¹ § 1 k.c., poprzez wadliwą ich wykładnię wyrażającą się przyjęciu, że postanowienia indeksacyjne kredytu rażąco naruszały dobre obyczaje i jednocześnie interes kredytobiorcy jako konsumenta, ponieważ dowolnie pozwalały powodowi ustalać kursy waluty do której była indeksowany kredyt, podczas gdy w rzeczywistości mechanizm ten ujęty w powołanych postanowieniach umowy, które należy czytać łącznie, wskazywał, że kursy te były kształtowane w oparciu o rynek międzybankowy, zatem na podstawie czynników obiektywnych i niezależnych od Banku;

- art. 385 ^{( 1)} § 2 k.c. w zw. z 385 ^{( 1)} § 1 k.c. poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że za abuzywny należy uznać całe postanowienie, w § 9 ust. 2 w zw. z § 6 ust. 1 i § 10 ust. 3 w zw. z § 6 ust. 1 oraz § 14 ust. 3 w zw. z § 6 ust. 1 umowy kredytu, podczas gdy za abuzywne może być uznane co najwyżej odesłanie do bankowych tabel kursów; - art. 358 § 2 k.c. i/lub art. 41 prawa wekslowego przez ich niezastosowanie, w sytuacji, gdy rekonstrukcja norm umownych w oparciu o powołane przepisy doprowadziłaby do utrzymania umowy, jej charakteru w oparciu o przepis, który nie odsyła do ustalonych zwyczajów, za to realizuje postulat utrzymania umowy i to w kształcie nienaruszającym prawa wspólnotowego, czyli Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2016/1011 z dnia 8 czerwca 2016 r. w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźniki referencyjne w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszu inwestycyjnego i zmieniające dyrektywy 2008/48/WE i 2014/17/UE), które podkreśla konieczność stosowania stóp procentowych zgodnych z przypisaną walutą (BMR) - w szczególności w sytuacji, gdy nowelizacja art. 358 § 2 k.c. została wprowadzona do polskiego porządku prawnego w 2009 r. a przedmiotowa umowa kredytu z dnia 16 lipca 2008r. - art. 385 ^{( 1)} §1 i 2 k.c. poprzez dokonanie ich niewłaściwej wykładni polegającej na przyjęciu, że eliminacja postanowień niedozwolonych skutkuje upadkiem umowy jako sankcją dla przedsiębiorcy, podczas gdy prawidłowa wykładnia tych przepisów prowadzi do wniosku, że w razie stwierdzenia abuzywności niektórych postanowień umownych, wykładnia pozostałej części umowy powinna być dokonywania z uwzględnieniem celu, jakim jest - obok utrzymania obowiązywania umowy - przywrócenie równowagi kontraktowej stron;

2.  obrazie przepisów prawa procesowego mające wpływ na treść zapadłego rozstrzygnięcia, a to: - art. 840 § 1 k.p.c. polegające na jego wadliwym zastosowaniu i pozbawieniu tytułu wykonawczego wykonalności w całości:

a)  bez uprzedniego zbadania, czy w związku z prowadzona egzekucją i jej zaawansowanym tokiem, powódka mogła domagać się pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości, czy też wobec wyegzekwowania części świadczenia jej uprawnienie, o którym mowa w powołanym przepisie k.p.c., w części wygasło;

b)  w sytuacji przeprowadzenia dowodu z opinii biegłego, z której - w każdej wersji wyliczeń - wynikało niespłacone i wymagalne zadłużenie powódki, które pozwalało przyjąć zasadność rozwiązania umowy oraz wystawienia BTE, a który to dowód - co najwyżej - uprawniał do pozbawienia tytułu wykonawczego w części;

- art. 233 § 1 k.p.c. polegające na błędnej ocenie całokształtu umowy. Przedmiotem oceny w niniejszym sporze była bowiem umowa w brzmieniu nadanym aneksem nr 1, a zatem zawierającym już postanowienia indeksacyjne odsyłające do kursu sprzedaży Narodowego Banku Polskiego, czyli w brzmieniu eliminującym potencjalną abuzywność, uniezależniającym wysokość rat kredytu do spłaty od bankowych tabel kursowych;

3.  naruszeniu prawa procesowego, to jest art. 233 § 1 k.p.c. oraz prawa materialnego, to jest art. 110 prawa bankowego poprzez:

a)  ułomne przyjęcie, że prowizja za aneks nr 1 ustalona na poziomie 2,5% od salda nie była prowizją rynkową, była zawyżona, pomimo że nawet ustawa z dnia 12 maja 2011 r. o kredycie konsumenckim (choć ustawa ta nie ma tutaj zastosowania) w art. 36a (przed zmianami COVID-19) limituje pozaodsetkowy koszt kredytu, a więc i prowizję, do poziomu całkowitej kwoty kredytu;

b)  oparcie własnej oceny w przedmiocie prowizji za aneks nr 1 na opinii biegłego, pomimo, że kwestia ta, zdaniem skarżącego, nie podlegała opiniowaniu w oparciu o art. 278 k.p.c.

Wskazując na powyższe zarzuty strona pozwana wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego banku kosztów procesu oraz o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanego banku kosztów procesu wg norm przepisanych za II instancję względnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Rybniku, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

W toku postępowania apelacyjnego Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie dowodowe poprzez przeprowadzenie dowodu z informacji Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Raciborzu celem ustalenia wysokości kwot jakie zostały wyegzekwowane w sprawie o sygn. Km 557/15 z wyszczególnieniem kwot przekazanych wierzycielowi do chwili obecnej. Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Raciborzu w piśmie z dnia 3 grudnia 2021r. udzielił informacji, że w sprawie prowadzonej pod sygn. akt KM 557/15 przez cały okres prowadzonego postępowania na poczet zadłużenia nie zostały wyegzekwowane żadne kwoty i nie zostały przekazane wierzycielowi.

Pozostałe ustalenia faktyczne poczynione w sprawie Sąd Apelacyjny podziela i przyjmuje za podstawę dla własnych rozważań prawnych.

Apelacja nie jest zasadna i dlatego nie mogła odnieść skutku.

Podniesione w apelacji zarzuty naruszenia prawa procesowego, a to art. 840 § 1 k.p.c. i art. 233 § 1 k.p.c. nie są zasadne.

Podczas postępowania przed Sądem pierwszej instancji spór ogniskował się na zagadnieniu sposobu ustalania kursu wymiany oraz na kwestii klauzuli waloryzacyjnej, w tym zastosowania tabel kursowych banku. Są to jednak w tej sprawie zagadnienia poboczne wobec zasadniczego zagadnienia wprowadzenia klauzuli ryzyka walutowego w spornej umowie

Sąd Apelacyjny podkreśla, że w sprawie kredytu denominowanego w walucie obcej, jaki zaciągnęła powódka w pozwanym banku, w pierwszej kolejności należy bowiem rozważyć skuteczność klauzuli ryzyka walutowego, określającej główny przedmiot umowy, gdyż szczegółowe zasady wyznaczania kursu waluty, choć dają pełny obraz nielojalności banku wobec konsumentów, mają charakter wtórny wobec istoty sporu sprowadzającej się do oceny abuzywnośći klauzuli ryzyka walutowego, która mieści się w podstawach faktycznych uzasadniających zgłoszone żądanie. W konsekwencji kluczowym zagadnieniem dla rozstrzygnięcia sporu było to, czy pozwany bank, proponując powódce zawarcie umowy kredytu walutowego, dopełnił swoich obowiązków w zakresie takiego sformułowania postanowień określających główny przedmiot umowy, aby konsument był w stanie zrozumieć ekonomiczne konsekwencje zobowiązań, jakie przyjmuje na siebie, akceptując proponowany im przez bank produkt. W każdym z typów kredytu walutowego, w tym także w przypadku kredytu denominowanego, samo ryzyko kursowe jest elementem współokreślającym główny przedmiot umowy (główne świadczenia stron). Z wyroków Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej z dnia 20 września 2017 r. (0.486/16, Andriciuc); z dnia 20 września 2018 r. (051/17, OTP Bank), z dnia 14 marca 2019 r. (0118/17, Dunai) i z dnia 3 października 2019 r., (O 260/18, Dziubak) wynika, że nie jest możliwe odrywanie klauzuli ryzyka walutowego, wyrażonej czy to przez indeksację czy też denominację, od mechanizmu przeliczania waluty krajowej na walutę obcą. Trybunał Sprawiedliwości kwalifikuje konsekwentnie klauzule dotyczące ryzyka wymiany, do których zalicza także sposób ustalania kursu wymiany, jako klauzule określające główny przedmiot umowy kredytu zarówno denominowanego, jak i indeksowanego.

W wyroku C-51/17 (pkt 3 sentencji) Trybunał przedstawił ponadto w odniesieniu do kredytu denominowanego wykładnię art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 co do obowiązków instytucji finansowych z zakresie dostarczenia kredytobiorcom informacji wystarczających do podjęcia przez nich świadomych i rozważnych decyzji. Trybunał potwierdził, że warunek dotyczący ryzyka kursowego musi zostać zrozumiany przez konsumenta zarówno w aspekcie formalnym i gramatycznym, jak i w odniesieniu do jego konkretnego zakresu, tak aby właściwie poinformowany oraz dostatecznie uważny i rozsądny przeciętny konsument mógł nie tylko dowiedzieć się o możliwości spadku wartości waluty krajowej względem waluty obcej, w której kredyt był denominowany, ale również oszacować - potencjalnie istotne - konsekwencje ekonomiczne takiego warunku dla swoich zobowiązań finansowych. Wymogu przejrzystości warunków umownych wynikającego z art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13 nie można zawężać do zrozumiałości tych warunków pod względem formalnym i gramatycznym, lecz przeciwnie, z uwagi na to, że ustanowiony przez dyrektywę 93/13 system ochrony opiera się na założeniu, iż konsument jest stroną słabszą niż przedsiębiorca, między innymi ze względu na stopień poinformowania, ów wymóg wyrażenia warunków umownych prostym i zrozumiałym językiem i w konsekwencji przejrzystości musi podlegać wykładni rozszerzającej (tak wyroki TSUE: z dnia 30 kwietnia 2014 roku, C-26/13, Kasler, pkt 71, 72 i z dnia 9 lipca 2015 roku, C-348/14, Bucura, pkt 52). Wymóg wyrażenia warunku umownego prostym i zrozumiałym językiem nakazuje, by umowa przedstawiała w sposób przejrzysty konkretne działanie mechanizmu, do którego odnosi się ów warunek, a także, w zależności od przypadku, związek między tym mechanizmem a mechanizmem przewidzianym w innych warunkach, tak by konsument był w stanie oszacować, w oparciu o jednoznaczne i zrozumiałe kryteria, wypływające dla niego z tej umowy konsekwencje ekonomiczne (tak wyrok TSUE z dnia 23 kwietnia 2015 roku, Vąn Hove, C-96/14, pkt 50). Kontynuacją tej linii orzeczniczej jest wyrok TSUE z dnia 10 czerwca 2021 roku (w połączonych sprawach C-776/19 do C-782/19, BNP Paribas, pkt 74), w którym wyrażono pogląd, że w ramach umowy kredytu denominowanego w walucie obcej, narażającej konsumenta na ryzyko kursowe, nie spełnia wymogu przejrzystości przekazywanie temu konsumentowi informacji, nawet licznych, jeżeli opierają się one na założeniu, że równość między walutą rozliczeniową a walutą spłaty pozostanie stabilna -przez cały okres obowiązywania tej umowy. Jest tak w szczególności wówczas, gdy konsument nie został powiadomiony przez przedsiębiorcę o kontekście gospodarczym mogącym wpłynąć na zmiany kursów wymiany walut, tak że konsument nie miał możliwości konkretnego zrozumienia potencjalnie poważnych konsekwencji dla jego sytuacji finansowej, które mogą wyniknąć z zaciągnięcia kredytu denominowanego w walucie obcej. Także w orzecznictwie Sądu Najwyższego wskazuje się na konieczność szczególnej staranności banku przy stosowaniu w wieloletniej umowie mechanizmu działania kursowego (tak w wyrokach: z dnia 29 października 2019 roku, IV CSK 309/18 i z dnia 27 listopada 2019 roku, II CSK 438/18). Obowiązek ten jest określany jako „ponadstandardowy”, gdyż mający dać konsumentowi pełną orientację odnośnie do istoty transakcji, a jego naruszenie wiąże się z zastosowaniem odpowiedniej sankcji przy rozstrzyganiu sporu między przedsiębiorcą a konsumentem (tak Sąd Najwyższy w wyrokach: z dnia 16 marca 2018 roku, IV CSK 250/17 i z dnia 9 stycznia 2019 roku, I CSK 736/17). Sporne postanowienia umowy kredytu dotyczących udzielenia kredytu denominowanego w CHF wprowadzają do umowy ryzyko walutowe obciążające konsumentów, bez którego - co jest oczywiste - nie doszłoby do podpisania umowy kredytu denominowanego. Nałożone na powódkę ryzyko walutowe jest zatem istotnym elementem umowy, wpływającym na ostateczną wysokość świadczeń konsumenta wynikających z umowy kredytu. W sporze z konsumentami, a taki status powódki, nie był w niniejszej sprawie kwestionowany, to bank winien zgodnie z art. 6 k.c. udowodnić, że postanowienia określające główne świadczenia stron zostały przez niego sformułowane w sposób zgodny z art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. - językiem prostym i zrozumiałym w rozumieniu art. 4 ust. 2 dyrektywy 93/13, gdyż to bank z takiego faktu wywodzi korzystny dla niego skutek w postaci wyłączenia możliwości badania tych postanowień pod kątem abuzywności. Pozwany bank w niniejszej sprawie nie dopełnił tak określonych obowiązków względem powódki wobec czego uniemożliwił jej oszacowanie konsekwencji ekonomicznych przyjętych zobowiązań. Nie udowodniono nawet, że odebrano od powódki formalne oświadczenie, że jest świadoma zmiany kursu CHF, ani jakiejkolwiek symulacji tych zmian. Pozwany bank winien był uświadomić powódce, że ponosi ryzyko niczym nieograniczone, które może nie tylko pochłonąć ewentualną korzyść z niższego oprocentowania, ale narazić ją na znacznie wyższe koszty obsługi kredytu. Bank tymczasem nie przekazał powódce nawet podstawowych informacji, w szczególności nie wskazał, przy jakim kursie CHF koszty kredytu denominowanego zrównają się z kosztami, jakie powodowie musieliby ponieść przy kredycie złotowym o takiej samej wysokości Pozwany bank nie przedłożył materiału dowodowego, który wskazywałby na przekazanie powódce przy zawarciu umowy informacji pozwalających realnie ocenić zakres ryzyka kursowego i jego wpływ na stan ich zadłużenia i rzeczywisty koszt kredytu. W ocenie Sądu Apelacyjnego nie można racjonalnie oczekiwać, że powódka zaakceptowałaby ryzyko walutowe, gdyby rzetelnie uświadomiono jej jego rozmiar. Zamiarem powódki było bowiem uzyskanie bezpiecznego i taniego kredytu a nie prowadzenie spekulacji na kursach walut. Powódka nie została poinformowana o możliwości negocjacji i takowe nie były z nią prowadzone. Indywidualne uzgodnienie postanowienia oznacza zaś rzeczywisty i aktywny wpływ konsumenta na daną część umowy, a nie tylko jego bierną akceptację typowego, standardowego wzorca umowy kredytu denominowanego, przygotowanego w całości przez pozwanego, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie. Nie wynika też z materiału dowodowego, że możliwe było negocjowanie zakresu samego ryzyka walutowego, na przykład przez wprowadzenie rozwiązań, które by to ryzyko po stronie konsumenta ograniczały do rozsądnego pułapu. Ryzyko to obciążało zatem w pełni słabszą stronę kontraktu. Przedstawianie przez instytucję finansową, dysponującą profesjonalną wiedzą ekonomiczną, pozwalającą jej analizować dane spływające z rynku i prognozować zachowania kursów walut, konsumentowi zarabiającemu w miejscowej walucie kredytu indeksowanego do CHF jako rozwiązania korzystniejszego z uwagi na formalnie niższe koszty (niższe oprocentowanie franka), a jednocześnie zatajenie przed nim, że wzrost kursu zniweczy te korzyści i narazi na ponoszenie kosztów kredytowania znacznie wyższych od tych, którymi bank kusił konsumenta na etapie zawierania umowy, musi być ocenione jako działanie nielojalne wobec konsument. Prowadzi ono do ukształtowania praw i obowiązków kredytobiorcy w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, naruszając przy tym rażąco jego interesy, przy czym owo rażące naruszenie interesów konsumenta wyraża się w tym, że nie jest on w stanie ocenić ryzyka, z jakim wiąże się zawarcie umowy. Dla oceny, czy prawa i obowiązki stron umowy zostały określone z uwzględnieniem równowagi kontraktowej (art. 353 ^{( 1)} k.c. w zw. z art. 58 k.c. i art. 385 ^{( 1)} k.c.) bez znaczenia pozostaje sposób wykonywania umowy (tak uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2018 roku, III CZP 29/17 oraz wyrok TSUE z dnia 26 stycznia 2017 roku, C - 421/14 Banco Primus SA v. J. G. Garcfi). Stąd nie ma znaczenia okoliczność, że kurs banku nieznacznie odbiegał od kursu średniego, kursów kupna i sprzedaży ogłaszanych przez NBP. Abuzywność postanowienia umownego ocenia się przez pryzmat uprawnień, jakie przyznał sobie przedsiębiorca w kwestionowanym postanowieniu, a nie przez analizę, czy i jak następnie wykorzystywał przyznane sobie uprawnienie. W każdym przypadku należy zakwestionować taką konstrukcję umowy, która potencjalnie daje jednej ze stron prawo do nadużyć, nawet jeżeli nie doszło do wykorzystania przewagi kontraktowej poprzez, określanie kursów waluty obcej w sposób odbiegający od kursu rynkowego. Zgodnie z art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c. postanowienie ma charakter niedozwolony, jeżeli kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. W myśl art. 3 ust. 1 dyrektywy 93/13 postanowienia mogą być uznane za nieuczciwe, jeśli stoją w sprzeczności z wymaganiami dobrej wiary, powodując znaczącą nierównowagę wynikających z umowy, praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. W odniesieniu do tej regulacji w motywie 16 dyrektywy 93/13 wyjaśniono, że ocena nieuczciwego charakteru postanowień umowy, zgodnie z wybranymi ogólnymi kryteriami, musi być uzupełniona środkami umożliwiającymi dokonanie ogólnej oceny różnych interesów. Stanowi to wymóg działania w dobrej wierze. Wskazano również, że przy dokonywaniu oceny działania w dobrej wierze brana jest pod uwagę zwłaszcza siła pozycji przetargowej stron umowy, a w szczególności to, czy konsument był zachęcany do wyrażenia zgody na warunki umowy i czy towary lub usługi były sprzedane lub dostarczone na specjalne zamówienie konsumenta. Oceniając postanowienie umowne, należy sprawdzić, czy przedsiębiorca traktujący konsumenta w sposób sprawiedliwy i słuszny mógłby racjonalnie spodziewać się, iż konsument ten przyjąłby taki warunek w drodze negocjacji indywidualnych. Postanowienie umowne jest ukształtowane w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami wtedy, gdy za jego pomocą przedsiębiorca kształtuje prawa i obowiązki w sposób, który jest wyrazem nielojalności polegającej na nieuwzględnieniu słusznych interesów konsumenta. Rażąco narusza interesy konsumenta postanowienie powodujące znaczącą nierównowagę wynikających z umowy praw i obowiązków stron ze szkodą dla konsumenta. Mając powyższe na uwadze, słusznie stwierdzono, że w rozpoznawanej sprawie miało miejsce narzucenie klauzuli walutowej powódce oraz rażące naruszenie jej interesów poprzez brak informacji o ryzyku kursowym, pozwalającej na świadome podjęcie decyzji co do wyboru oferty banku, a w konsekwencji narażenie konsumenta na nieprzewidywalne i nieograniczone ryzyko kursowe, skutkujące wzrostem zobowiązania, mimo przy jednoczesnym zdjęciu tego ryzyka z będącego profesjonalistą na rynku finansowym kontrahenta. Trudno także uznać, że denominowanie kredytu złotowego do waluty, która zmienia kurs w oderwaniu od realnego stanu polskiej gospodarki, spełnia funkcje, jakim ma służyć waloryzacja umowna, polegające na dostosowaniu wartości świadczenia do zmian w sile nabywczej pieniądza i urealnieniu wartości świadczenia w umowach długoterminowych. Było to zatem instrumentalne użycie denominacji, obok zastrzeżenia zmiennego oprocentowania, pełniącego właściwą funkcję waloryzacyjną, które nie zasługuje na ochronę. Niewątpliwie wprowadzenie ryzyka wymiany do umowy nastąpiło przez umieszczenie w niej nieuczciwych postanowień umownych. Gdy uwzględni się zgodną z dyrektywą 93/13 wykładnię art. 385 ^{( 1)} § 1 k.c., a następnie dokona analizy ustaleń faktycznych co do sposobu i zakresu poinformowania powódki przez bank o ryzyku zmiany kursów walut pod normę prawną, to należy uznać, że pozwany przedsiębiorca nie dopełnił spoczywającego na nim obowiązku sformułowania proponowanych konsumentowi postanowień określających główny przedmiot umowy językiem prostym i zrozumiałym. Bank nie przedstawił powódce żadnych informacji, które pozwoliłyby jej rozeznać się w tym, jak duże jest ryzyko zmiany kursu CHF na przestrzeni kilkuletniego okresu związania się z bankiem umową kredytu i jak bardzo mogą wzrosnąć jej zobowiązania z umowy kredytu. Bank wykorzystał swoją przewagę informacyjną i negocjacyjną, aby doprowadzić konsumenta do zawarcia umowy, która dawała bankowi duże szanse na uzyskanie dodatkowych zysków przez zapewnienie sobie, oprócz oprocentowania kredytu, także korzyści wynikających z nieuchronnego wzrostu kursu franka szwajcarskiego w relacji do złotego. Nie budzi wątpliwości, że działanie banku było sprzeczne z dobrym obyczajami. Polegało ono bowiem na zatajeniu przed konsumentem istotnych informacji, dostępnych dla banku, które pozwoliłyby na podjęcie świadomej i rozważnej decyzji, na nieprzedstawieniu rzetelnych symulacji wykazujących wpływ wzrostu kursu CHF na wysokość zobowiązań powódki i realny koszt kredytu. Bank, utrzymując powódkę w przekonaniu, że kredytu jest dla niej korzystny, nie wyjaśnił, że CHF jest walutą bezpieczną z punktu widzenia wierzyciela, natomiast z tych samych względów, dla których jest ceniony przez wierzycieli i inwestorów, naraża dłużnika nieosiągającego dochodów w tej walucie na wyjątkowe ryzyko. W ten sposób powódka zawarła umowę rażąco naruszającą jej interesy. Klauzula waloryzacyjna ma dla konsumentów taki skutek, że z uwagi na wzrost kursu CHF, mimo spłacania przez rat kapitałowych zadłużenie z tytułu kapitału maleje pozornie, wyłącznie nominalnie - w przyjętym mierniku waloryzacji- w rzeczywistości zaś ich zadłużenie w złotych rośnie i to nieraz gwałtownie, w razie większych skoków kursu CHF (por. wyrok SA w Warszawie z dnia 19 listopada 2021r. sygn. akt VI ACa 603/20).

W świetle powyższych ustaleń i rozważań przyjąć należy, że spełniona została także przesłanka w postaci rażącego naruszenia interesów konsumenta.

Mając to wszystko na uwadze Sąd Apelacyjny stwierdza, że podniesiony w apelacji zarzut naruszenia art. 385 ¹ § 1 i 2 k.c. nie jest zasadny. W razie, stwierdzenia abuzywnośći klauzuli ryzyka walutowego utrzymanie umowy nie wydaje się możliwe z prawnego punktu widzenia, co dotyczy także klauzul przeliczeniowych, w których nie dało się wydzielić elementu, który normatywnie mógłby być odrębnie oceniany i stanowić podstawę do wyprowadzania wniosku o utrzymaniu waloryzacji.

Ukształtowane jednostronnie w umowie kredytowej w drodze postanowienia zaczerpniętego z wzorca umowy przez bank uprawnienie do ustalania kursu waluty nie może być dowolne, tj. nie doznawać żadnych ograniczeń w postaci skonkretyzowanych, obiektywnych kryteriów zmian stosowanych kursów walutowych. Należy je ocenić jako element treści umowy skutkujący nierównomiernym rozkładem praw i obowiązków stron umowy kredytowej, prowadzący do naruszenia interesów konsumenta, w tym przędę wszystkim interesu ekonomicznego, odpowiadającego wysokości poszczególnych rat kredytu. W tym zakresie istotne znaczenie należy także przypisać wymaganiu właściwej przejrzystości i jasności postanowienia umownego, czyli odpowiedzi na pytanie, czy zawarta umowa wskazuje w sposób jednoznaczny powody i specyfikę mechanizmu przeliczania waluty, tak by konsument mógł przewidzieć, na podstawie transparentnych i zrozumiałych kryteriów, wynikające dla niego z tego faktu konsekwencje ekonomiczne (tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 15 listopada 2019 roku, V CSK 347/18).

Powyższych wymogów przejrzystości i jasności nie spełniają klauzule przeliczeniowe zastosowane w spornej umowie, co oznacza bezzasadność zarzutów naruszenia prawa materialnego w zakresie kwalifikacji ich jako abuzywne.

Wskazane rozważania prowadzą do wniosku, że sporna umowa kredytu jest nieważna w wyniku bezskuteczności postanowień określających główny przedmiot umowy.

Kierując się wskazaniami zawartymi w uzasadnieniu uchwały Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna – zasada prawna z dnia 7 maja 2021r. sygn. akt III CZP 6/21 postanowieniem z dnia 17 stycznia 2022r. sygn. akt V ACa 284/20 Sąd Apelacyjny w Katowicach wezwał powódkę do złożenia osobistego oświadczenia, czy mając świadomość o niewiążącym charakterze klauzuli indeksacyjnej zawartej w umowie kredytowej sprzeciwia się temu aby klauzula ta została wyłączona, czy też sprzeciwia się utrzymaniu tej klauzuli. Jednocześnie pouczono powódkę, że konsekwencjami prawnymi jakie może pociągnąć za sobą usunięcie niedozwolonych klauzul indeksacyjnych są roszczenia restytucyjne strony pozwanej wskazując, że strona pozwana może domagać się postawienia pozostałej do spłaty kwoty kredytu w stan natychmiastowej wymagalności oraz wystąpić z roszczeniem o wynagrodzenie za korzystanie z kapitału. Pouczono także powódkę, że w przypadku gdy upadek umowy naraża konsumenta na szczególnie niekorzystne konsekwencje możliwe jest zastąpienie niedozwolonej klauzuli norma dyspozytywną albo przepisem „mającym zastosowanie” – gdy strony umowy wyrażą na to zgodę (k. 715 akt). Powódka w piśmie procesowym z dnia 4 kwietnia 2022r. oświadczyła, że jest za wyłączeniem i usunięciem niedozwolonych klauzul indeksacyjnych z umowy kredytowej tj. sprzeciwia się utrzymaniu tej klauzuli. Oświadczyła, że ma świadomość praktyki banków występowania z roszczeniami zwrotnymi wobec konsumentów w sytuacjach upadku umowy kredytowej. Sprzeciwiła się utrzymaniu w mocy tak klauzuli indeksacyjnej, jak i całej umowy (k. 724 akt.)

W ocenie Sądu Apelacyjnego konsekwencją bezskuteczności tych postanowień w umowie jest brak essentialia negotii tej umowy . To skutkowało uznaniem, że umowa kredytu jest nieważna w całości. Nie może ona bowiem istnieć po usunięciu z niej niedozwolonych postanowień umownych. Nie jest możliwe utrzymanie kontraktu po wyłączeniu już samej klauzuli ryzyka walutowego. Eliminacja ryzyka walutowego z umowy prowadziłaby, bowiem do niedopuszczalnego przekształcenia umowy kredytu walutowego w inny rodzaj kredytu, niezgodnie z wolą obu stron wyrażoną w dacie zawarcia umowy. Uwzględniając ustaloną przez Trybunał Sprawiedliwości wykładnię art. 4 dyrektywy 93/13, należy stwierdzić, że klauzule walutowe nie są odrębnym dodatkowym postanowieniem umownym, lecz elementem postanowienia wprowadzającego do umowy ryzyko wymiany, a tym samym określają główny przedmiot umowy. Potwierdza to aktualne stanowisko Sądu Najwyższego, wyrażone w wyroku z dnia 11 grudnia 2019 roku (V CSK 382/19), uchwale z dnia 16 lutego 2021 roku (III CZP 11/20) i uchwale 7 sędziów - zasadzie prawnej z dnia 7 maja 2021 roku (III CZP 6/21). W świetle tej wykładni nie jest możliwe przekształcenie takiej umowy w umowę o kredyt złotowy z pozostawieniem oprocentowania według stawek LIBOR plus marża. Taka ingerencja byłaby bowiem przekształceniem kredytu denominowanego w złotawy, co zmieniałoby całkowicie główny przedmiot umowy.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego rozpoznawanej sprawie nie ma możliwości podstawienia innych rozwiązań (np. art. 358 k.c.) w miejsce postanowień uznanych za abuzywne. Odwołanie się do art. 358 k.c. nie usuwałoby z umowy postanowień abuzywnych, te bowiem nie odnoszą się wyłącznie do zasad ustalania przez bank kursu CHF i zagadnienia spreadu, lecz do kwestii zasadniczej - ryzyka walutowego wiążącego się z samym faktem związania konsumenta kredytem walutowym.

Prawidłowo przyjęto, że powódka nie była związana postanowieniami umowy, z których wynikała konieczność indeksacji kursem waluty ustalanym przez pozwany bank. Żądanie pozbawienia tytułu wykonawczego w całości było zasadne i zasługiwało na uwzględnienie (840 § 1 pkt 1 k.p.c.). Dlatego też apelacja strony pozwanej jako pozbawiona uzasadnionych podstaw prawnych nie mogła odnieść skutku.

Mając to wszystko na uwadze na podstawie art. 385 k.p.c. orzeczono, jak na wstępie.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 k.p.c. Wysokość stawki wynagrodzenia dla pełnomocnika powódki określono na podstawie § 2 pkt. 7 w związku z § 10 ust.1 pkt.1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. poz.1800 zm. Dz.U z 2016r. poz.1668, Dz.U. z 2017r. poz. 1797) 265 ze zm.).

SSA Wiesława Namirska SSA Irena Piotrowska SSA Grzegorz Misina