Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 września 2012r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 11 września 2012r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa A. B.

przeciwko Skarbowi Państwa - Centralnemu Zarządowi Służby Więziennej w W.

o zadośćuczynienie i rentę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 8 lutego 2012r., sygn. akt I C 23/09

1.  prostując zawarte w rubrum oznaczenie pozwanego w ten sposób, że w miejsce: „Centralnego Zarządu Służby Więziennej” wpisać „Skarb Państwa – Centralny Zarząd Służby Więziennej”, zmienia zaskarżony wyrok w części oddalającej powództwo w ten sposób, że odrzuca pozew w zakresie żądania zadośćuczynienia związanego z zakażeniem wirusem HCV, a w pozostałej części powództwo oddala;

2.  oddala apelację w pozostałej części;

3.  zasądza od powoda na rzecz pozwanego kwotę 120 (sto dwadzieścia) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

4.  przyznaje adwokatowi P. G. od Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego w Gliwicach) kwotę 147,60 (sto czterdzieści siedem 60/100) złotych, w tym 27,60 złotych podatku VAT, tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt V ACa 296/12

UZASADNIENIE

Powód domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego Skarbu Państwa (Aresztu Śledczego w T., Zakładu Karnego w B. i Zakładu Karnego w R.), na podstawie art. 448 k.c. w zw. z art. 23 i 24 k.c.,:

- 200.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami tytułem zadośćuczynienia za doznana krzywdę wywołaną zarażeniem powoda wirusem HCV w Areszcie Śledczym w T.;

- 200.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami tytułem zadośćuczynienia za naruszenie jego dóbr osobistych (godności i intymności) wskutek złych warunków, na jakie był narażony w Areszcie Śledczym w T., Zakładzie Karnym w R. i Zakładzie Karnym w B. wskutek przeludnienia cel, złych warunków sanitarnych, braku odpowiedniej wentylacji i przebywania w celach z osobami palącymi;

- renty w wysokości po 2.000 zł miesięcznie z tytułu zmniejszenia jego możliwości zarobkowych i widoków powodzenia na przyszłość w związku z zarażeniem wirusowym zapaleniem wątroby typu C;

- ustalenia, że pozwany ponosi odpowiedzialność za dalsze, mogące wystąpić w przyszłości skutki zarażenia powoda wirusem HCV.

Na postawie art. 67 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy oznaczył jako jednostkę organizacyjną Skarbu Państwa Centralny Zarząd Zakładów Karnych i tej jednostce organizacyjnej doręczył odpis pozwu.

W odpowiedzi na pozew, w pierwszej kolejności zakwestionowała ona swoją odpowiedzialność wskazując, że roszczenie powoda nie wiąże się z jej działalnością. Nadto podniosła zarzut przedawnienia części roszczeń powoda oraz wskazała na ich merytoryczną bezzasadność.

Wyrokiem z dnia 8 lutego 2012 roku Sąd Okręgowy odrzucił pozew w zakresie żądań powoda związanych z jego pobytem w Zakładzie Karnym w B., a w pozostałym zakresie powództwo oddalił i orzekł o kosztach procesu ustalając co następuje.

Przed Sądem Rejonowym w Brzegu, w sprawie o sygn. akt I C 204/09, powód dochodził od Skarbu Państwa - Zakładu Karnego w B. roszczeń odszkodowawczych związanych z pobytem w tej jednostce. W pozwie w tej sprawie powód podnosił, że odbywał karę w warunkach przeludnienia, co skutkowało zagrożeniem jego bezpieczeństwa osobistego, wyżywienie było nieodpowiednie, w celach brak było należytego wyposażenia i warunków utrzymania higieny osobistej oraz że był przedmiotowo traktowany przez funkcjonariuszy. Zarzucał także, że był osadzony w celi z osobami palącymi oraz że w pozwanym zakładzie zarażono go wirusem HCV, co spowodowało pogorszenie się jego stanu zdrowia. Prawomocnym wyrokiem Sądu Rejonowego w Brzegu z dnia 17 marca 2010 r., jego powództwo zostało oddalone. W sprawie niniejszej powód ponownie zgłosił żądania odszkodowawcze oparte na tej samej podstawie prawnej i faktycznej w stosunku do Zakładu Karnego w B.. Pozew w tej części podlegał zatem odrzuceniu na zasadzie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c.

Zarzuty kierowane wobec Zakładu Karnego w R. okazały się bezpodstawne. Powód podnosił, że był tam osadzony jako niepalący w celi z osobami palącymi, że spał na podłodze w warunkach przeludnienia i był traktowany niehumanitarnie. Z poczynionych ustaleń wynika natomiast, że powód miał swoje osobne miejsce do spania, w celach była zachowana norma minimum 3 m ² na osobę, a nadto umożliwiono powodowi odbycie terapii dla osób uzależnionych od środków odurzających i psychotropowych. W czasie pobytu powód nie składał żadnych skarg w związku z osadzeniem i warunkami bytowymi, w tym sanitarnymi. Nie składał także wniosku o przeniesienie go do innej celi z osobami niepalącymi.

Pozew został wniesiony w dniu 7 stycznia 2009 roku. W Areszcie Śledczym w T. powód przebywał z przerwami od maja 2001 r. do maja 2009 roku, a w Zakładzie Karnym w R. od 16.05.2006 r. do 04.06.2007 roku. Roszczenia powoda dotyczące przebywania w pozwanym Areszcie Śledczym w T. za okres do 7 stycznia 2006 roku uległy przedawnieniu na podstawie art. 442 ¹ § 1 k.c.

Nieprzedawnione roszczenie związane z pobytem powoda w wymienionym Areszcie obejmowały okres od 05.06.2007 r. do 09.11.2007 r., w czasie którego powód przebywał kolejno w dwóch celach o pow. 21,20m ² i 21,43m ² oraz okres od 25.03.2009 r. do 13.05.2009 roku, kiedy był osadzony w celi o powierzchni 21,20 m ².

Nie znalazły potwierdzenia zarzuty powoda odnośnie do warunków, w jakich odbywał karę pozbawienia wolności. Wszystkie warunki związane z odbywaniem przez powoda kary pozbawienia wolności były zgodne z przepisami obowiązującymi w służbie więziennej. Strona pozwana podejmowała nadto stosowne działania by poprawić warunki panujące w jednostce.

Powód zawsze miał zapewnione osobne miejsce do spania, a cele mieszkalne były wyposażone w sprzęt kwaterunkowy dostosowany do ilości osób przebywających w celi. Okresowo przeprowadzano remonty cel i odświeżanie sprzętu. W każdym miesiącu wydawano środki do utrzymania czystości; powód otrzymywał także środki higieny osobistej. W przypadku zgłoszenia przez osadzonego potrzeby wydania większej ilości środków czystości lub higieny istniała możliwość ich otrzymania.

Cele mieszkalne w Areszcie Śledczym w T., w których przebywał powód, posiadały kąciki sanitarne, które były oddzielone od pozostałej części celi (zabudową lub przesłonami). W tatach 2006 – 2009 systematycznie remontowano pawilon B Aresztu Śledczego w T.. W czasie remontu w każdej sali kącik sanitarny został zabudowany i od tej pory posiada oddzielne wejście. W pawilonie A w trakcie remontu odświeżono sale i kąciki sanitarne – nie zabudowywano ich; pawilon ten jest przed generalnym remontem.

Z akt osobowych powoda wynika, że ani razu nie zgłaszał żadnych próśb ani skarg w związku z warunkami socjalno-bytowymi w jednostkach; w rozmowach z wychowawcami i psychologami wskazywał, że nie ma zastrzeżeń co do warunków osadzenia i nie zgłasza potrzeby interwencji; nie zgłaszał dolegliwości związanych z pobytem w jednostce. Z notatek wynika, że o czystość i porządek w celi powód dbał w stopniu przeciętnym.

Powód nie wykazał zatem by warunki odbywania kary pozbawienia wolności miały cechy dręczenia go lub upokarzania oraz naruszały jego godność w stopniu wymagającym udzielenia mu ochrony prawnej na podstawie przepisów art. 23,24 i 448 k.c.

W ocenie Sądu Okręgowego, oddaleniu podlega także powództwo w zakresie żądania zasądzenia 200.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę wywołaną zarażeniem powoda wirusem HCV w Areszcie Śledczym w T., a także o zasądzenie renty z tytułu zmniejszenia możliwości zarobkowych oraz ustalenie odpowiedzialności pozwanego za ewentualne dalsze następstwa związane z tym faktem. Powód nie wykazał bowiem, że do zakażenia wirusem HCV doszło w pozwanym Areszcie Śledczym w T.. Nie można bowiem wykluczyć, że powód już przy przyjęciu do jednostki był nosicielem wirusa - zwłaszcza, że tryb życia, jaki powód prowadził przed osadzeniem – nadużywanie alkoholu, zażywanie narkotyków, wpadanie w ciągi alkoholowe i narkotyczne, bójki, trenowanie boksu i związane z tym częste urazy, operacja przegrody nosa w związku z urazem, przebyta w 2000 r., tatuaż na klatce piersiowej, blizna po samookaleczeniu – przemawia za przyjęciem, że w tych przypadkach prawdopodobieństwo zakażenia było wyższe niż podczas zachowawczego leczenia stomatologicznego. W okresie od 16.11.2007 r. do 18.12.2007 r. powód przebywał na leczeniu szpitalnym w ZOZ Zakładu Karnego w P. z rozpoznaniem przewlekłego zapalenia wątroby typu C. Jego stan zdrowia w związku z przebytym przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu C - jest aktualnie dobry. Leczenie przeciwwirusowe było skuteczne. Z hepatologicznego punktu widzenia powód nie doznał krzywd i cierpienia w trakcie leczenia wirusowego zapalenia wątroby typu C. Niedogodnością jest konieczność przestrzegania diety i bezwzględny zakaz używania substancji hepatotoksycznych.

Powód zaskarżył powyższy wyrok w części oddalającej jego powództwo w zakresie żądań pozostających w związku z jego pobytem w Areszcie Śledczym w T. oraz w części zasądzającej od powoda na rzecz strony pozwanej koszty procesu. Zarzucając Sądowi Okręgowemu naruszenie prawa materialnego (art. 442 ¹k.c. i 448 k.c. w zw. z art. 23 i 24 k.c.) oraz procesowego (231,232, 233§ 1 k.p.c.) oraz nieuwzględnienie art. 102 w zw. z art. 5 k.c.) wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i uwzględnienie jego żądań.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Według art. 378 § 1 k.p.c., sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji; w granicach zaskarżenia bierze jednak pod uwagę nieważność postępowania. Przepis ten, określający granice apelacji, zobowiązuje sąd drugiej instancji do zbadania z urzędu, czy postępowanie przed sądem pierwszej instancji jest dotknięte nieważnością (por. uchwałę siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07). Inne uchybienia procesowe, sąd drugiej instancji bierze pod uwagę jedynie wówczas, gdy w apelacji zostaną podniesione odpowiednie zarzuty procesowe.

Wskazać w związku z tym wypada, że czynności procesowe podejmuje organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszczenie lub organ jednostki nadrzędnej. Rolą sądu prowadzącego postępowanie skierowane przeciwko Skarbowi Państwa, jest zatem ustalenie, która jednostka organizacyjna powinna Skarb Państwa reprezentować w procesie. Sąd działa przy tym z urzędu. Udział w procesie właściwej statio fisci ma bowiem na celu zapewnienie Skarbowi Państwa możności obrony jego praw.

Ponieważ sprawa dotyczyła odpowiedzialności odszkodowawczej Skarbu Państwa związanej z warunkami odbywania przez powoda kary pozbawienia wolności we wskazanych w pozwie zakładach penitencjarnych, uzasadniony jest wniosek, że właściwymi organami, które powinny reprezentować w sprawie Skarb Państwa, były wskazane w pozwie jednostki organizacyjne. Skarb Państwa, w obu instancjach, był natomiast reprezentowany przez Centralny Zarząd Zakładów Karnych, który (choć następnie wdał się w spór) początkowo zasadnie nie uznawał swojej kompetencji do reprezentowania Skarbu Państwa. Stosownie do przepisów ustawy z dn. 9 kwietnia 2010 r. o służbie więziennej (Dz. U. Nr 79, poz. 523) Centralny Zarząd Służby Więziennej nie jest bowiem zakładem penitencjarnym i wywodzone przez powoda roszczenia nie wiązały się z jego działalnością.

Sąd pierwszej instancji przyjął jednakże, że pozwany powinien być reprezentowany przez tenże Zarząd; nadto został on wymieniony w sentencji orzeczenia bez wskazania, że reprezentuje Skarb Państwa. Tym samym Sąd Okręgowy naruszył art. 67 § 2 k.p.c. Powyższe uchybienie nie uzasadniało jednak uchylenia zaskarżonego wyroku.

Przyjmuje się bowiem w orzecznictwie, że z chwilą podjęcia przed sądem czynności procesowych za Skarb Państwa przez organ jednostki nadrzędnej - zamiast organu tej państwowej jednostki organizacyjnej, z której działaniem wiąże się dochodzone roszczenie - organ jednostki nadrzędnej staje się organem uprawnionym do reprezentowania Skarbu Państwa (art. 133 § 2) i od tej chwili jemu należy doręczać pisma sądowe (zob. wyrok SN z dnia 20 października 1972 r., II CR 412/72, OSNCP 1973, nr 7-8, poz. 137). Taka zaś sytuacja miała miejsce w niniejszym postępowaniu. Nadto uchybienie to mogło dotykać jedynie praw procesowych pozwanego.

Uwzględniając powyższe, Sąd Apelacyjny nie mógł w postępowaniu apelacyjnym badać naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 67 § 2 k.p.c. ponieważ w apelacji nie podniesiono takiego zarzutu procesowego, a uchybienie tym przepisom postępowania, nie spowodowało nieważności postępowania przed Sądem Okręgowym.

Sprostowaniu, na podstawie art. 350 k.p.c. podlegało natomiast oznaczenie pozwanego w rubrum sentencji zaskarżonego wyroku.

Przechodząc do zarzutów apelacji wskazać na wstępie należy, że odrzuceniu, na podstawie art. 199 § 1 k.p.c., podlegał również pozew obejmujący roszczenie o zadośćuczynienie związane z zakażeniem powoda wirusem HCV w Areszcie Śledczym w T..

Stosownie bowiem do art. 33 i 34 k.c. - Skarb Państwa stanowi jednolity podmiot niezależnie od wielości wskazanych w pozwie i orzeczeniu sądowym państwowych jednostek organizacyjnych (art. 67 § 2 k.p.c.). Materialnoprawna konstrukcja zakładająca jednolitość Skarbu Państwa jako osoby prawnej, wywiera w sferze przepisów proceduralnych ten skutek, że niezależnie od wielości wskazanych w pozwie czy orzeczeniu sądowym państwowych jednostek organizacyjnych lub ich organów z których działalnością wiąże się dochodzone roszczenie, stroną pozwaną zawsze jest Skarb Państwa a nie wskazane jednostki (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 maja 1999 r., I CKN 1148/97, OSNC 1999/12/205 oraz z dnia 17 marca 2010 r., II CSK 393/09, LEX nr 602681).

Oznacza to, że wobec prawomocnego oddalenia powództwa skierowanego przeciwko Skarbowi Państwa o zasądzenie zadośćuczynienie za skutki związane z zarażeniem powoda wirusem HCV w czasie odbywania kary pozbawienia wolności powód nie może ponownie dochodzić tego samego roszczenia przeciwko tej samej osobie prawnej. Sprawa o to samo roszczenie pomiędzy tymi samymi stronami została już bowiem prawomocnie osądzona i rzeczą powoda było w tym postępowaniu wykazanie, że zakażenie wirusem nastąpiło w czasie osadzenia w jednej z jednostek penitencjarnych pozwanego. Powództwo w tej części zostało zaś oddalone wobec niewykazania przez powoda, że zakażenie nastąpiło w związku z odbywaniem przezeń kary pozbawienia wolności.

Z powyższych względów, na mocy art. 386 § 3 k.p.c. w zw. z art. 199 § 1 k.p.c. wyrok w tej części podlegał uchyleniu a pozew odrzuceniu. Rozstrzygnięcie to nie narusza zakazu wynikającego z art. 384 k.p.c., gdyż nie pogarsza sytuacji skarżącego. Sąd drugiej instancji w sytuacji przewidzianej we wskazanym przepisie ma obowiązek wydania przewidzianego w nim rozstrzygnięcia w razie stwierdzenia, że istniała podstawa do odrzucenia pozwu.

Rozstrzygnięcie to czyni bezprzedmiotowymi zarzuty apelacji odnoszące się do naruszenia prawa procesowego, gdyż dotyczą one wyłącznie merytorycznego rozstrzygnięcia w tym właśnie przedmiocie (zakażenia wirusem).

Wobec prawomocnego rozstrzygnięcia w tym przedmiocie co do zasady, nieuzasadniona jest również apelacja w części dotyczącej rozstrzygnięcia o żądaniu zasądzenia renty oraz ustalenia odpowiedzialności pozwanego za dalsze mogące się ujawnić w przyszłości skutki zarażenia powoda wirusem HCV.

Nieuzasadniony okazał się również zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów prawa materialnego.

Przedawnienie roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym podlega regułom ustanowionym w art. 442¹ k.c. i wbrew zarzutom skarżącego Sąd Okręgowy nie naruszył wymienionego przepisu, gdyż prawidłowo go zastosował jak i dokonał jego prawidłowej wykładni. Początek terminu przedawnienia, związany z jego wymagalnością (art. 120 k.c.), wyznaczają kryteria obiektywne, niezależne od zachowania osoby, którą dotknęła przeszkoda. Opóźnienia powód niczym nie usprawiedliwił. Wprawdzie kolizję wartości przejawiającej się w pewności stosunków prawnych, chronionej instytucją przedawnienia oraz wartość jaką stanowi prawo pokrzywdzonego do uzyskania ochrony prawnej można w wyjątkowych wypadkach rozwiązywać przy pomocy klauzuli generalnej zawartej w art. 5 k.c., to jednak zważyć należy, że powód nie wykazał, że wcześniej, przed upływem terminu przedawnienia nie mógł wnieść sprawy do Sądu; nie doznał przecież od tego czasu żadnej wyjątkowej przeszkody uniemożliwiającej mu zasięgnięcie właściwej informacji i pokierowanie swoimi sprawami (wniesienia sprawy do Sądu we właściwym czasie).

Brak jest również podstaw do podzielenia zarzutu powoda odnośnie do naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 448 w zw. z art. 23 i 24 k.c.

Wprawdzie na Państwie, co podkreśla słusznie skarżący w swoich wywodach, ciąży przewidziany w normach konstytucyjnych oraz umowach międzynarodowych obowiązek zapewnienia osadzonym godziwych warunków, niemniej jednak o naruszeniu godności skazanego, któremu w takich wypadkach służy prawo do ochrony prawnej, można mówić wtedy, gdy cierpienia i upokorzenie przekraczają konieczny element cierpienia wpisanego w odbywanie kary pozbawienia wolności, zwłaszcza przy bierności zakładu karnego, który nie dba o poprawę warunków odbywania kary i godzi się na nie.

Apelacja nie zawiera żadnych rzeczowych argumentów mogących podważyć zasadność zaskarżonego wyroku. Ustalenia faktyczne poczynione przez Sąd Okręgowy nie dają bowiem jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, że pozwany naruszył dobra osobiste powoda i że działanie pozwanego, z którym powód łączy to naruszenie można zakwalifikować jako bezprawne. Nadto względy, które dawały mu podstawę do postawienia takiej tezy zostały wyłożone przez Sąd w sposób przekonywujący, logiczny w oparciu o przeprowadzone dowody, w tym zeznania zawnioskowanych przez powoda świadków i nie zostały przez powoda podważone.

Za nieuzasadniony należało również uznać zarzut skarżącego naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 102 k.p.c. przy rozstrzyganiu o kosztach procesu. Ustanowiona w art. 102 k.p.c. zasada słuszności, stanowiąca odstępstwo od zasady odpowiedzialności za wynik procesu, jest niewątpliwie rozwiązaniem szczególnym, wymagającym do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. Wymieniony przepis, choć nie konkretyzuje pojęcia wypadków szczególnie uzasadnionych, pozostawiając ich kwalifikację, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy sądowi orzekającemu, powinien być zastosowany wówczas, gdy w okolicznościach danej sprawy obciążenie strony przegrywającej kosztami procesu przeciwnika byłoby rażąco niezgodne z zasadami słuszności (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 lutego 2011 r., II CZ 203/10, LEX nr 738399 oraz z dnia 9 lutego 2011 r., V CZ 98/10, LEX nr 738404).

Sąd Okręgowy, w ramach przyznanej mu przez ustawę swobody oceny okoliczności uzasadniających zastosowanie - jako wyjątkowego - przepisu art. 102 k.p.c., nie dopatrzył się takiej sytuacji w odniesieniu do powoda, a stan majątkowy skarżącego nie jest przesłanką wystarczającą do potraktowania go w sposób uprzywilejowany. Rzeczą powoda jest wstępna ocena zakresu żądania, jego zasadności i możliwości udowodnienia. Występując na drogę procesu musiał się zatem liczyć z konsekwencjami związanymi z przegraniem procesu.

Z powyższych względów i na podstawie art. 385 k.p.c. apelacja podlegała oddaleniu.

Orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego, stosownie do jego wyniku, uzasadniają przepisy art. 98 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c. Wynagrodzenie pełnomocnika procesowego strony pozwanej zasądzono w stawce minimalnej określonej w § 10 ust.1 pkt 25 Rozp. Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Brak było podstaw do nieobciążania powoda kosztami postępowania apelacyjnego, gdyż rzeczą skarżącego jest ocena zakresu apelacji, jej zasadności i możliwości udowodnienia. Skarżący ponosi ryzyko, że jeżeli nieskutecznie zaskarży wydany wyrok to będzie musiał w tym zakresie ponieść konsekwencje co do kosztów procesu.

Z kolei na podstawie § 15 i 16 w zw. z § 10 ust. 1 pkt 25 wymienionego wyżej rozporządzenia Sąd Apelacyjny przyznał ustanowionemu dla powoda pełnomocnikowi z urzędu od Skarbu Państwa kwotę 120 zł plus 23% VAT w wysokości 27,60 zł, łącznie kwotę 147,60 zł tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.