Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt XX GC 294/10

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 25 października 2002r. Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniosła o zasądzenie od (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. łącznej kwoty 13.626.259,79 dolarów amerykańskich, co stanowi równowartość 56.758.822,24 złotych (według kursu średniego USD w NBP z dnia 8 października 2002r.), z czego:

- 12.057.692,32 USD stanowiących równowartość 50.225.111,59 PLN z odsetkami ustawowymi od należności dewizowych w wysokości 8% od dnia złożenia pozwu, tytułem roszczenia głównego, mianowicie wypłaty odszkodowania z tytułu szkody poniesionej wskutek udzielenia podmiotowi zagranicznemu kredytu, który nie został spłacony

- 1.421.871,50 USD stanowiących równowartość 5.922.663,55 PLN z odsetkami ustawowymi od należności dewizowych w wysokości 8% od dnia złożenia pozwu, tytułem odsetek umownych należnych do dnia wniesienia pozwu,

- 146.695,90 USD stanowiących równowartość 611.047,10 PLN, z odsetkami ustawowymi od należności dewizowych w wysokości 8% od dnia złożenia pozwu, tytułem roszczenia o zwrot kosztów procesu, które powód poniósł w związku z dochodzeniem roszczeń przeciwko swemu kontrahentowi przed (...) przy (...) w M. (pozew k. 2 – 7).

W odpowiedzi na pozew pozwana (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wniosła o oddalenie powództwa w całości oraz o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. W uzasadnieniu pozwana przyznała, że w czasie obowiązywania umowy ubezpieczenia nastąpiło zdarzenie, które spowodowało szkodę objętą ochroną ubezpieczeniową, jednak odszkodowanie z tytułu ochrony ubezpieczeniowej nie należy się powodowi, gdyż nie zostały spełnione wymagania określone we wzorcu kontraktowym(...) będącym integralną częścią umowy ubezpieczenia. Mianowicie, według pozwanej (...), zabezpieczenia kredytu udzielonego przez powoda nie spełniały wymogów prawa kraju dłużnika, a sam powód nie dokonał wszelkich czynności koniecznych do realizowania swoich praw z ustanowionych zabezpieczeń (odpowiedź na pozew k. 264 – 270).

Sąd uwzględniając roszczenie powoda w części zasądził wyrokiem z dnia 20 kwietnia 2009 roku na jego rzecz od strony pozwanej kwotę 13.479.563,89 USD z ustawowymi odsetkami dla należności wyrażonej w walucie obcej od dnia 25 października 2002 roku do dnia zapłaty i oddalił powództwo w pozostałym zakresie. Sąd zasądził od strony pozwanej na rzecz powoda kwotę 107.215 zł tytułem kosztów postępowania (wyrok k. 899 wraz z uzasadnieniem k. 905 – 913). Orzeczenie zostało poddane kontroli instancyjnej, w wyniku której Sąd Apelacyjny w Warszawie uchylił zaskarżony wyrok w zakresie zasądzenia od strony pozwanej na rzecz powoda kwoty 13.479.563,89 USD z ustawowymi odsetkami dla należności wyrażonej w walucie obcej od dnia 25 października 2002 roku do dnia zapłaty oraz w zakresie zasądzonych na rzecz powoda kosztów procesu (wyrok w sprawie o sygn. akt VI ACa 1053/09 wraz z uzasadnieniem k. 1162 – 1171).

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy pozwana spółka podtrzymała dotychczasowe stanowisko w sprawie wskazując, że powództwo jest bezzasadne i powinno zostać oddalone z uwagi na regulacje § 14 ust. 2 (...) zatwierdzonych decyzją Ministra Finansów nr (...) z dnia 13 listopada 1995r., wiążących strony zgodnie z zawartą pomiędzy nimi umową – Indywidualnymi Postanowieniami Umownymi Nr(...) oraz regulację § 25 ust. 5 (...). Pozwany przyznał, że doszło do jednej z przesłanek jego odpowiedzialności, w związku z czym doszłoby do wypłaty odszkodowania powodowi, gdyby powód spełnił wszystkie warunki określone w postanowieniach OWU i wykazał, że ustanowione zabezpieczenie sporządzone zgodnie z wymogami prawa jest skutecznym instrumentem pozwalającym na uzyskanie zwrotu wypłaconej kwoty odszkodowania. W ocenie pozwanego powód nie wykazał, że zabezpieczenia zostały ustanowione przez dłużnika zgodnie z przepisami prawnymi obowiązującymi w Federacji Rosyjskiej (pismo procesowe pozwanego k. 1193 – 1200). Powód konsekwentnie popierał powództwo w całości (protokół rozprawy k. 1505, k. 1524).

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Na podstawie umowy kredytowej z dnia 5 lutego 1996r. Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. udzielił kredytu rosyjskiemu bankowi (...) S.A. z siedzibą w M., a na podstawie drugiej umowy kredytowej oznaczonej tą samą datą powód udzielił kredytu kolejnemu rosyjskiemu bankowi (...) z siedzibą w T.. Zgodnie z art. 3 umowy kredytowej z T. kredytobiorca miał przeznaczyć otrzymane od powoda środki na kredyt inwestycyjny, który miał udzielić innej spółce prawa rosyjskiego – (...) S.A. z siedzibą w M. – aby spółka ta mogła sfinansować dostawę maszyn, materiałów, sprzętu i wykonanie robót przez Spółkę Handlowo- (...) Sp. z o.o. z siedzibą w Polsce w K. zgodnie z kontraktem zawartym przez rosyjski (...) wraz z innym podmiotem z jednej strony, a C. z drugiej. W ten sam sposób kredyt miał zostać wykorzystany przez T..

Dowód: umowy kredytu k. 10 – 83.

Dnia 4 marca 1996r. (...) zobowiązał się w formie listu intencyjnego poręczyć spłatę kredytu przez wspomniane powyżej dwa rosyjskie banki na wypadek, gdyby one zaprzestały spłacania kredytu powodowi. Dnia 29 kwietnia 1996r. Bank (...) S.A. z siedzibą w W. zawarł z (...) Spółką Akcyjną z siedzibą w W. umowę ubezpieczenia kredytów udzielonych przez powoda wspomnianym powyżej rosyjskim bankom o numerze (...) (k. 83-86). Na mocy postanowień ogólnych umowy ubezpieczenia (pkt I.2 umowy ubezpieczenia) do przedmiotowej umowy mają zastosowanie (...) (k. 271-286). Zgodnie z postanowieniami części II pkt 2 umowy ubezpieczenia oraz postanowieniami wystawionych polis ubezpieczenia ochroną ubezpieczeniową objęto szkody mogące powstać w wysyłce towarów lub zrealizowaniu usług (ryzyko kredytowe). Ochrona ubezpieczeniowa dla poszczególnych rat kredytu rozpoczynała się w miarę wykorzystania przez T. i T. kredytu udzielonego im przez Bank (...) S.A. z siedzibą w W. i trwała do całkowitego jego spłaty tj. do dnia 31.12.2000r. Ochroną ubezpieczeniową objęto, zgodnie z postanowieniami pkt 4.1 i pkt 4.1.1 części II umowy, zdarzenia wywołujące szkodę stanowiące ryzyko handlowe, do których zaliczono: przewlekłą zwłokę w wypełnianiu zobowiązań płatniczych przez dłużnika oraz stwierdzoną niewypłacalność dłużnika polegającą na jego niezdolności do wywiązywania się z zobowiązań wobec Banku (...) S.A. z siedzibą w W. z powodu niewypłacalności prawnie stwierdzonej albo niewypłacalności faktycznej.

Dowód: umowa kredytu k. 83 – 89, polisy wraz z załącznikami k. 90 – 99,

Zgodnie z postanowieniami § 14 ust. 1 i ust. 2 (...) zatwierdzonych decyzją Ministra Finansów (...) z dnia 13.11.1995r., stanowiących integralną część umowy ubezpieczenia, odszkodowanie jest wypłacane, gdy szkoda poniesiona przez ubezpieczającego – Bank (...) S.A. z siedzibą w W. jest bezpośrednim następstwem ryzyka objętego ochroną ubezpieczeniową oraz pod warunkiem wypełnienia przez ubezpieczającego postanowień umowy ubezpieczenia zastrzeżonych w warunkach ogólnych i w indywidualnych postanowieniach umownych. Jeżeli zobowiązania dłużników względem ubezpieczającego zostały zabezpieczone poręczeniem, gwarancją lub w inny sposób, przyznanie odszkodowania mogło nastąpić z zastrzeżeniem następujących warunków: 1) że zabezpieczenia te zostały ustanowione zgodnie z przepisami prawnymi obowiązującymi w kraju dłużnika oraz 2) że ubezpieczający dokonał wszelkich czynności koniecznych do zrealizowania swoich praw z tych ubezpieczeń. W myśl § 25 ust. 5 (...) w wypadku niewykonania przez ubezpieczającego obowiązku wynikającego z umowy ubezpieczenia, a także wszelkich innych działań lub ukrywania faktów w celu wprowadzenia pozwanej korporacji w błąd co do rzeczywistej sytuacji dłużnika lub co do zabezpieczenia należności objętych ubezpieczeniem, jak również doprowadzenia do niewłaściwej oceny ryzyka przez pozwaną korporację oraz wszelkiego zwiększenia ryzyka z winy ubezpieczającego, pozwany może odmówić wypłaty odszkodowania w całości lub w części.

Dowód: (...) k. 271 – 286.

T. w 1997r. wskutek trudności finansowych T. przejął spłatę całości kredytu. Z uwagi na niewywiązanie się przez T. z zobowiązań określonych w umowie kredytowej, które to zobowiązania zostały poręczone przez rosyjski (...) w dniu 20 stycznia 1997r. (k. 318-319), (...) zaproponował powodowi zawarcie umowy cesji, na mocy której powód scedowałby na rzecz (...) swoje wierzytelności wobec T., w zamian za spłatę przez (...) kredytu udzielonego T. przez powoda. Dnia 18 listopada 1998r. powód zawarł z (...) umowę cesji na wskazanych powyżej warunkach, jednak (...) nie wypłacił powodowi kwot wynikających z umowy cesji. Przed art. 1 umowy cesji mowa jest o udzieleniu kredytu T. i szczególnie o tym, że kredyt został udzielony tylko i wyłącznie dla nadania kredytu inwestycyjnego (...). Mowa jest również o tym, że (...) nadał list gwarancyjny dotyczący spłacenia kredytu oraz o podpisaniu umowy poręczenia. Tym samym ściśle powiązano zawarcie umowy cesji z wcześniej istniejącymi stosunkami prawnymi, w tym z udziałem T.. Zawarcie umowy cesji było przedłużeniem stosunków mających umożliwić wzięcie na siebie przez strony zobowiązań.

Dowód: oświadczenie o poręczeniu k. 317 – 319.

Zgodnie z częścią 1 art. 157 kodeksu cywilnego Federacji Rosyjskiej (zwanego dalej k.c. FR) czynność prawną uważa się za dokonaną pod warunkiem zawieszającym, jeśli strony postanowiły powstanie praw i obowiązków w zależności od okoliczności, co do których nie wiadomo, czy nastąpi ona czy nie. Umowa cesji została zawarta pod warunkiem, o czym świadczy sformułowanie „niniejsza umowa wchodzi w życie od daty przekazania przez kredytodawcę do (...) zawiadomienia w formie pisemnej o zatwierdzeniu (akcepcie) umowy przez Firmę (...) S.A. po otrzymaniu przez kredytodawcę od (...) uwierzytelnionych kopii zezwoleń, wydanych przez odpowiednie organy (...) na wykonanie przez (...) zobowiązań wynikających z niniejszej umowy”. Zawarty w umowie cesji warunek należy uznać za ważny i zgodny z ustawą. W takiej sytuacji zastosowanie znajduje część 3 art. 157 k.c. FR, która stanowi, że jeżeli ziszczenie się warunku niesumiennie (czyli będąc faktycznie w złej wierze) przeszkodziła strona, dla której ziszczenie się warunku jest niewygodne, to warunek taki uznaje się za taki, który się ziścił. Chodzi o osobę, która dokonując czynów, które sprzyjają ziszczeniu (czy nieziszczeniu) warunków, działa dla własnej wygody, dąży do ziszczenia się warunków, dbając przy tym o swoje interesy. W świetle zawartej umowy cesji jeden z jej warunków ziścił się (otrzymanie i przekazanie akceptu od (...) S.A. do (...) z dnia 11 grudnia 1998r.). Drugi warunek może być uznany za taki, który się ziścił. Skoro warunki się ziściły, to umowa cesji doszła do skutku.

Dowód: opinia prawna k. 1320 – 1323.

Zgodnie z częścią 1 art. 329 k.c. FR wykonywanie zobowiązań może być zabezpieczone karą umowną, zastawem, zatrzymaniem mienia dłużnika, poręczeniem, gwarancją bankową, zadatkami i innymi sposobami, przewidzianymi przez umowę albo umowę. W art. 361 k.c. FR została podana ustawowa definicja poręczenia – zgodnie z umową poręczenia poręczyciel zobowiązany jest wobec wierzyciela innej osoby odpowiadać za wykonanie tym ostatnim jego zobowiązania w całości lub w części. Poręczenie jest umową i nie może być ustanowione wyłącznie w drodze jednostronnej czynności prawnej. Art. 362 k.c. FR stanowi, że umowa poręczenia powinna być dokonana w formie pisemnej. Niedotrzymanie formy pisemnej skutkuje nieważnością umowy poręczenia. Pomimo użycia w dokumentach (...) i (...)słów „gwarantuję” i „niniejsza gwarancja”, chodzi w nich o udzielenie poręczenia. Nawiązanie do gwarancji może wynikać z poprzedniego stanu prawnego, kiedy ustawodawstwo faktycznie utożsamiało poręczenie z gwarancją i nie przesądza kwestii ważności poręczenia. Dokumenty (...) i (...) są jednolitymi dokumentami podpisanymi przez przedstawicieli (...). Kodeks cywilny federacji rosyjskiej nie zawiera specjalnych reguł dotyczących zawarcia umowy poręczenia (oprócz wymogu formy pisemnej) samo zawarcie można odbywać się na zasadach ogólnych (rozdział 27 – 29 k.c. FR). Z części 2 art. 434 k.c. FR wynika, że umowa w formie pisemnej może być zawarta poprzez sporządzenie jednego dokumentu podpisanego przez strony, jak również poprzez wymianę dokumentami przy pomocy pocztowych, telegraficznych, teletajpowych, telefonicznych, elektronicznych czy innych środków przekazu, pozwalających stwierdzić z całą pewnością, że dokument pochodzi od strony umowy.

W listach poręczeniowych (...) i (...) (...)zdecydowanie i w różnych formach wyrażał gotowość do rozliczenia się z (...) S.A. w razie upadku T.. List poręczający (...) z dnia 20.01.1997r. zawiera w sobie dwa poręczenia. Brakuje jednak dokumentu zawierającego jednoznaczne oświadczenie woli o przyjęciu przez (...) S.A. poręczenia. Brak oświadczenia powoduje, że nie doszło do zawarcia umowy poręczenia. Jednostronne „gwarantuję” nie wywołuje takich samych skutków prawnych jak umowa poręczenia. W liście poręczeniowym (...) z dnia 04.03.1996r. zawarte są dwa poręczenia. Pomimo treści listu nie można go uznać za umowę poręczenia w rozumieniu kodeksu cywilnego Federacji Rosyjskiej.

Dowód: opinia biegłego k. 1323 – 1325, k. 1395.

Pismem z dnia 26 października 1999r. powód dokonał zgłoszenia szkody objętej ochroną ubezpieczeniową – szkoda w wysokości 14.874.624,81 USD, według stanu na dzień 1 października 1999r., powstałą na skutek odmowy zapłaty wierzytelności wynikających z umowy cesji przez (...) i w związku z postanowieniami umowy ubezpieczenia kredytu domagał się od pozwanego wypłacenia kwoty 13.479.563,82 USD.

Dowód: zgłoszenie szkody k. 153-155.

Działając na podstawie klauzuli arbitrażowej zawartej w umowie cesji, dnia 16 stycznia 2001r. powód wystąpił z roszczeniami o zapłatę kwot wynikających z umowy cesji przeciwko rosyjskiemu (...) na drogę arbitrażową (k. 166-174). Orzeczeniem z dnia 29 maja 2002r. (...) przy (...) w M. zasądził od rosyjskiego (...) na rzecz powoda kwotę 6.463.427,70 USD (k. 199-235). (...) złożył apelację od orzeczenia sądu arbitrażowego do (...) Sądu Gospodarczego. Sąd (...) odrzucił środek odwoławczy złożony przez (...), od której to decyzji odwołujący się wniósł apelację do Federalnego Sądu Gospodarczego dla Obwodu (...). Federalny Sąd Gospodarczy unieważnił decyzję (...) Sądu Gospodarczego i nakazał mu ponownie rozpoznać sprawę. (...) Sąd Gospodarczy po kolejnym przeanalizowaniu apelacji również i tym razem odrzucił ją. (...) ponownie wniósł apelację. Dnia 15 sierpnia 2003r. Federalny Sąd Gospodarczy uchylił orzeczenie wydane przez sąd polubowny. Powód złożył wniosek do Najwyższego Sądu Gospodarczego Rosji o uchylenie decyzji z dnia 15 sierpnia 2003r. i przywrócenie orzeczenia sądu arbitrażowego. Sąd Najwyższy odrzucił wniosek powoda decyzją z dnia 29 grudnia 2004 r. Dnia 4 lutego 2005r. powód dochodził kolejnego roszczenia przed sądem arbitrażowym. Dnia 25 maja 2007r. sąd polubowny wydał postanowienie odrzucające pozew z uwagi na upływ terminu przedawnienia (k. 808-811).

Dowód: pozew złożony przez powoda w (...) przy (...) w M. k. 166-174; orzeczenie sądu arbitrażowego z dnia 29 maja 2002 r. k. 199 -235; pozew z dnia 4 lutego 2005 r. do sądu arbitrażowego k. 395-410; postanowienie sądu arbitrażowego z dnia 25 maja 2007 r. odrzucające pozew k. 765-790.

Z art. 233 kodeksu postępowania arbitrażowego Federacji Rosyjskiej (zwanego dalej k.p.a. Federacji Rosyjskiej) sąd arbitrażowy może skasować wyrok arbitrażu międzynarodowego tylko na podstawach, które zostały przewidziane w tym artykule. Z kolei art. 233 k.p.a. Federacji Rosyjskiej oprócz przewidzianych wprost podstaw skasowania wyroków, wynika również, że wyrok międzynarodowego arbitrażu mógłby zostać skasowany na podstawach przewidzianych w umowie międzynarodowej Federacji Rosyjskiej i federalnej ustawie o międzynarodowym arbitrażu komercyjnym. Zgodnie z art. 233 k.p.a. Federacji Rosyjskiej sąd państwowy nie może z urzędu orzec o wyjściu arbitrażu poza granice zastrzeżenia arbitrażowego. To strona powinna zwrócić się z żądaniem skasowania wyroku i przedstawić odpowiednie dowody. Taka regulacja wynika również z art. 34 ustawy federalnej o międzynarodowym arbitrażu komercyjnym. Jeżeli strona o to nie wniosła sąd z własnej inicjatywy nie mógł tego dokonać. W postanowieniu z dnia 21 stycznia 2003r. sąd nie skasował wyroku Międzynarodowego Sądu Arbitrażowego, zatem na tym etapie sporu nie było błędnego zastosowania art. 233 k.p.a. Federacji Rosyjskiej czy też błędnego zastosowania art. 34 ustawy federalnej o międzynarodowym arbitrażu komercyjnym. Wynika to z pierwszego w tej sprawie orzeczenia Federalnego Sądu Arbitrażowego O., na mocy którego sprawa wróciła do ponownego rozpoznania. Sąd niższej instancji – Państwowy Sąd Arbitrażowy miasta M. ponownie nie podzielił poglądu (...) i nie uchylił wyroku arbitrażu międzynarodowego. Z postanowienia z dnia 28 maja 2003 roku wynika, że (...) próbował ponownie udowodnić, że wyrok zapadł w sprawie nieprzewidzianej klauzulą arbitrażową. (...) ponownie odwołał się i dopiero w wyniku tej skargi kasacyjnej zapadło orzeczenie z dnia 15 sierpnia 2003 roku, którym skasowano wyrok Międzynarodowego Sądu Arbitrażowego. W skardze kasacyjnej (...) powoła się na naruszenie podstawowych zasad rosyjskiego porządku prawnego. Na podstawie treści orzeczeń rosyjskiego sądu państwowego nie można stwierdzić, że popełniono błąd polegający na orzekaniu bez żądania stron. Należy podkreślić, że instancja kasacyjna, która uchyliła wyrok arbitrażu nie zakwestionowała ważności klauzuli arbitrażowej i prawa arbitrażu międzynarodowego do rozpatrzenia sporu dotyczącego ważności umowy cesji. Rosyjski sąd państwowy nie zakwestionował ważności klauzuli arbitrażowej. Instancja kasacyjna wskazał, że niezależność klauzuli arbitrażowej od innych postanowień umowy, w której ona została zawarta, nie można interpretować jako możliwości rozpowszechnienia tej klauzuli na stosunki stron, które wykraczają poza ramy stosunków prawnych, pojawiających się w związku z zawarciem i wykonaniem umowy, w której ta klauzula się znajduje. Arbitraż międzynarodowy mógł badać i rozstrzygać co do wszystkich okoliczności związanych z umową cesji, jednak zdaniem instancji kasacyjnej nie mógł orzec co do istoty sporu między stronami opierając się o inne fakty niezwiązane czy nieujawnione w umowie cesji. Arbitraż międzynarodowy nie mógł wydać wyroku co do wypłaty odszkodowania z tytułu szkody poniesionej wskutek udzielenia podmiotowi zagranicznemu kredytu, który nie został spłacony, bo musiałby odwoływać się do listów – gwarancji udzielonych przez (...) i ocenić ich skuteczność.

Z art. 233 k.p.c. Federacji Rosyjskiej wynika, że sąd z urzędu powinien uchylić wyrok międzynarodowego arbitrażu w przypadku naruszenia głównych zasad prawa rosyjskiego. Z kolei w art. 34 ustawy dotyczącej międzynarodowego arbitrażu handlowego mowa jest o tym, że orzeczenie sądu arbitrażowego może być uchylone przez sąd państwowy, jeżeli ten uzna, że orzeczenie arbitrażowe jest sprzeczne z porządkiem publicznym Federacji Rosyjskiej. Wyrok arbitrażowy nie jest sprzeczny z publicznym porządkiem Federacji Rosyjskiej. Arbitraż komercyjny podjął decyzję realizując zasadę równości i podzielił negatywne skutki majątkowe po równo między stronami.

W prawie rosyjskim nie ma potrzeby na uzyskanie jakiegokolwiek specjalnego zezwolenia na fakt dokonania umowy cesji. Bank (...)wydawał jednak zezwolenia na przeprowadzeni operacji walutowych. Bez zezwolenia nie można było realizować płatności, mimo że sama umowa cesji była ważna. W niniejszej sprawie zezwolenie mógł uzyskać tylko (...), skoro powinien on był dokonać płatności. (...) S.A. nie mógł uzyskać zezwalania, skoro dla otrzymania zezwolenia należało złożyć szereg dokumentów, między innymi zaświadczenie z organów podatkowych o tym, że rezydent ( (...)) nie zalega z płatnościami do budżetu i nie narusza ustawodawstwa podatkowego. (...) musiał otrzymać zezwolenie, jeśli oczywiście chciał dobrowolnie dokonać zapłaty na rzecz (...) S.A. (...) musiałby zwrócić się do (...) w celu otrzymania praktycznej możliwości realizacji swoich zobowiązań. Skoro (...) nie chciał dobrowolnie spełnić swoich zobowiązań i otrzymać zezwolenia w celu finalizacji płatności to (...) S.A. mógł zwrócić się do sądu o dokonanie przekazów przez rezydentów Federacji Rosyjskiej sum pieniężnych wypłaconych na podstawie orzeczenia (wyroku) kwoty z możliwością wyegzekwowania świadczenia i faktycznego przekazania pieniędzy z terenu Federacji Rosyjskiej na rzecz (...) S.A. Wówczas nie ma potrzeby uzyskania zezwolenia. W okresie od 17 sierpnia 1998 roku do 14 listopada 1998 roku z uwagi na ograniczenia wprowadzone przez stronę rosyjską (...) nie miał możliwości spłaty na rzecz (...) S.A. zobowiązania. Wynikało to z braku udzielania zezwoleń przez (...). W prawie rosyjskim dla roszczeń z umowy cesji z dnia 18 listopada 1998r. przewidziano trzyletni termin przedawnienia, którego bieg został przerwany w dniu 16 stycznia 2001r. poprzez wniesienia przez pozwanego pierwszego pozwu do Międzynarodowego Sądu Arbitrażowego w M.. Zgodnie z częścią 1 art. 203 k.c. Federacji Rosyjskiej bieg terminu przedawnienia przerywa się wraz z wniesieniem pozwu oraz dokonaniem przez zobowiązaną osobę działań, które świadczą o uznaniu długu. Z kolei cześć 2 art. 203 k.c. Federacji Rosyjskiej stanowi, że po przerwaniu biegu terminu przedawnienia zaczyna się od nowa; czas, który upłynął do przerwy nie zalicza się do nowego terminu. Z uwagi na niejasne brzmienie przepisu art. 203 k.c. Federacji Rosyjskiej oraz spór doktrynalny w zakresie interpretacji tego przepisu sąd arbitrażowy mógł wydać odmienne rozstrzygniecie nieuwzględniające zarzutu przedawnienia roszczenia powoda.

Dowód: opinia prawna k. 1326 – 1338, k. 1437 – 1451.

Dnia 30 września 2002r. powód ponownie wezwał pozwanego do zapłaty odszkodowania przysługującemu powodowi z tytułu umowy ubezpieczenia oraz przesłał mu przysięgłe tłumaczenia dokumentów dotyczących postępowań prowadzonych w Rosji w przedmiocie wyegzekwowania wierzytelności należnych od rosyjskiego (...). Pozwany odmówił wypłaty żądanej przez powoda kwoty (bezsporne).

Dowód: wezwanie k. 239 – 240.

Czyniąc powyższe ustalenia Sąd oparł się na twierdzeniach stron wyraźnie przyznanych bądź niezaprzeczonych przez przeciwnika (art. 229 k.p.c. i 230 k.p.c.) oraz zaoferowanym przez nie materiale dowodowym, na który złożyły się niekwestionowane co do ich autentyczności kopie dokumentów poświadczone za zgodność z oryginałami oraz opinia biegłego. Okoliczności faktyczne w niniejszej sprawie zostały potwierdzone środkami dowodowymi w postaci dokumentów: umowy ubezpieczenia kredytów z dnia 29 kwietnia 1996r. nazwanej (...) zwanej dalej (...) (k. 83-86) wraz z jej załącznikami (k. 87-89 oraz 92-96); polisy z dnia 29 kwietnia 1996 r. (k. 90-91); polisy z dnia 21 marca 1997 r. (k. 97-98); (...) zwanych dalej „OWU” (k. 271-286); umowy kredytowej z dnia 5 lutego 1996 r. (k. 10-54) wraz z jej aneksami (k. 53-82); oświadczenia o poręczeniu z dnia 20 stycznia 1997 r. (k. 318-319); pozwu złożonego przez powoda w (...) przy (...) w M. (k. 166-174); orzeczenia wspomnianego sądu arbitrażowego z dnia 29 maja 2002 r. (k. 199-235); pozwu złożonego dnia 4 lutego 2005 r. do sądu arbitrażowego (k. 395-410); postanowienia sądu arbitrażowego z dnia 25 maja 2007 r. odrzucającego pozew (k. 765-790). Nie wzbudziły one zastrzeżeń, co do swej mocy dowodowej, gdyż zarówno powód jak i pozwany nie zaprzeczali ich rzetelności, a Sąd nie znalazł przyczyn, by powziąć wątpliwości w zakresie ich treści z urzędu.

W zakresie interpretacji prawa obcego oraz ustalenia obcej praktyki sądowej, jak również w zakresie okoliczności spornych, tj. ustalenia czy zobowiązania dłużnika względem ubezpieczającego zostały zabezpieczone zgodnie z przepisami obowiązującymi w kraju dłużnika, tj. w Federacji Rosyjskiej Sąd poczynił ustalenia w oparciu o całokształt zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego, w szczególności na podstawie opinii biegłego ad choc J. T. z zakresu wykładni prawa Federacji Rosyjskiej. Sąd dokonując oceny tego dowodu kierował się poziomem wiedzy biegłego, sformułowanymi przez niego podstawami teoretycznymi opinii, ocenił także sposób motywowania zajętego stanowiska i nie znalazł żadnych argumentów wskazujących na wadliwość wydanej opinii. Biegły w sposób drobiazgowy przeanalizował dostępny mu materiał dowodowy, zapoznał się z dostępną literatura fachową zarówno w kraju, jak i w Federacji Rosyjskiej. Opinia biegłego jest szczegółowa, fachowa i rzetelna, wyczerpująco uzasadnia przy tym wyciągnięte przez biegłego wnioski końcowe. Dlatego Sąd uznał ją za w pełni wystarczającą dla rozstrzygnięcia badanego zagadnienia i poczynił ustalenia faktyczne na jej podstawie.

Pisemna opinia biegłego (k. 1320 – 1338) została zakwestionowana przez strony postępowania, które zarzuciły jej niezupełność (pismo procesowe k. 1370 – 1372, k. 1379 – 1381). Z uwagi na stanowisko stron postępowania Sąd zażądał od biegłego złożenia ustnej uzupełniającej opinii (opinia k. 1394 – 1396) oraz złożenia pisemnej uzupełniającej opinii (postanowienie k. 1404 – 1405), w których biegły wyjaśnił wątpliwości stron (opinia uzupełniająca k. 1437 – 1541). Opinia ta została zakwestionowana przez pozwanego (pisma procesowe k. 1489 – 1490). Z uwagi na wyczerpujące udzielenie przez biegłego odpowiedzi na pytania strony pozwanej zarówno w pisemnej opinii uzupełniającej, jak i w ustnej opinii składanej do protokołu rozprawy Sąd nie uwzględnił wniosku pozwanego o dopuszczenie dalszego dowodu z ustnej uzupełniającej opinii biegłego. Wszelkie wątpliwości dotyczące opinii biegłego zostały wyjaśnione w toku postępowania. W ocenie Sądu wniosek pozwanego zmierzał jedynie do przedłużenia postępowania sądowego. Opnie pisemne i ustne wydane w niniejszej sprawie pozwalają stwierdzić, że biegły udzielił wyczerpującej odpowiedzi na zarzuty stawiane przez strony oraz precyzyjnie przedstawił obowiązujące w Federacji Rosyjskiej przepisy prawa, jak również ich interpretację i praktykę sądową. W ocenie Sądu opinia biegłego oraz złożone do niej wyjaśnienia są rzetelne, precyzyjne, wnikliwe i obiektywne. Podzielając stanowisko biegłego zaprezentowane w opiniach Sąd poczynił ustalenia faktyczne w sprawie w oparciu o nie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Okolicznością bezsporną była kwestia zaistnienia wypadku ubezpieczeniowego. Pozwany nie kwestionował także faktu, iż strony łączyła umowa ubezpieczenia. W toku postępowania pozwany konsekwentnie podnosił, że powód nie wypełnił wszystkich przesłanek warunkujących wypłatę odszkodowania. Wskazał, że zgodnie z § 14 ust. 2 pkt 1 OWU warunkiem przyznania odszkodowania jest wypełnienie wszystkich postanowień umowy ubezpieczenia (także z OWU i (...)). W myśl § 14 ust 2 pkt. 1 – na który powołał się pozwany, przyznanie odszkodowania może nastąpić, jeżeli zobowiązania dłużnika względem ubezpieczającego zostały zabezpieczone, zaś zabezpieczenia te zostały ustanowione zgodnie z przepisami prawnymi obowiązującymi w kraju dłużnika. Pozwany wskazał, iż takim dokumentem – o skuteczności którego zapewniał go powód – jest list intencyjny z 4 marca 1996r., w którym (...) zobowiązuje się do poręczenia spłaty kredytów w razie zaprzestania spłat przez T. i T.. Następnie w wyniku przejęcia spłaty kredytu takie zapewnienie zostało ponownie udzielone w piśmie z dnia 20 stycznia 1997r.

Niewątpliwie obowiązkiem, jaki nakładała na powoda umowa ubezpieczenia, której integralną częścią były OWU i (...) było w sytuacji ustanowienia zabezpieczeń ich ustanowienie zgodne z przepisami Federacji Rosyjskiej. Niezachowanie tego warunku umownego lub ewentualne wprowadzenie w błąd pozwanej (...) co do zabezpieczenia należności objętych ubezpieczeniem mogło skutkować odmową wypłaty odszkodowania w całości lub części (§ 25 ust. 5 OWU).

Z uwagi na podnoszone przez stronę pozwaną zarzuty spoczywał na niej ciężar procesowy wykazania, iż zaszły okoliczności uzasadniające odmowę wypłaty odszkodowania, tj. wykazania, że ustanowione zabezpieczenia nie były zgodne z prawem Federacji Rosyjskiej. Ciężar ten spoczywał na pozwanym na mocy art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c., które stanowią, że ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne, a strony są obowiązane wskazywać dowody dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, zaś Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez stronę. Z uwagi na wolę ustawodawcy wyrażoną w ar. 232 k.p.c. należy przyjąć, że strona postępowania ma obowiązek wyraźnego powołania konkretnego środka dowodowego. Ciężar ten jest ciężarem procesowym i spoczywa na stronach postępowania. Taka interpretacja art. 232 k.p.c., jest zgodna ze stanowiskiem Sądu Najwyższego wyrażonym w wyroku z dnia 17 grudnia 1996r. (I CKU 45/96, OSNC 1997/6 – 7/76). W powołanym orzeczeniu Sąd Najwyższy wskazał, iż przy rozpoznawaniu sprawy na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego, rzeczą sądu nie jest zarządzenie dochodzeń w celu uzupełnienia lub wyjaśnienia twierdzeń stron i wykrycia środków dowodowych pozwalających na ich udowodnienie ani też sąd nie jest zobowiązany do przeprowadzenia z urzędu dowodów zmierzających do wyjaśnienia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 232 k.p.c.). Obowiązek przedstawienia dowodów spoczywa na stronach (art. 3 k.p.c.), a ciężar udowodnienia faktów mających dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie (art. 227 k.p.c.) spoczywa na stronie, która z faktów tych wywodzi skutki prawne (art. 6 k.c.). Należy podkreślić, iż art. 232 k.p.c. zdanie drugie stanowi istotny wyjątek od zasady kontradyktoryjności i wynikającego z niej ciężaru dostarczenia dowodów przez strony, dlatego sąd powinien traktować dopuszczenie dowodu z urzędu jako środek ostateczny, w sytuacji, gdy nie może w inny sposób przeciwstawić się niebezpieczeństwu nieprawidłowego rozstrzygnięcia sprawy. Przeprowadzenie konkretnego dowodu przez sąd z reguły jest korzystne dla jednej ze stron, co może prowadzić do naruszenia zasady równości, a przed wszystkim do podważenia zaufania do sądu. Na podstawie przedłożonego w sprawie materiału dowodowego nie dało się ustalić, czy ustanowione zabezpieczenia nie były zgodne z prawem Federacji Rosyjskiej. Każda ze stron postępowania przedstawiła swoje twierdzenia w tym zakresie. Strony niewątpliwie różniły się w postrzeganiu umowy cesji jak i poręczenia jako skutecznego zabezpieczenia udzielonego kredytu. Z uwagi na sprzeczne stanowiska stron i stawiane przez stronę pozwaną zarzuty Sąd poczynił ustalenia co do przepisów prawnych obowiązujących w Federacji Rosyjskiej oraz obcej praktyki sądowej w oparciu o opinie biegłego J. T., która w ocenie Sądu została sporządzona w sposób prawidłowy i nie budzący zastrzeżeń, zgodnie z wiedzą specjalisty. W tym miejscu należy wskazać, że ustalenia co do treści obowiązującego w Federacji Rosyjskiej prawa w 1996r. stanowią element stanu faktycznego, co znajduje swoje odzwierciedlenie w treści poczynionych ustaleń w sprawie. Interpretacja przepisów prawa obowiązujących w Federacji Rosyjskiej i stosowana praktyka sądowa stanowią natomiast podstawy do oceny skuteczności ustanowionych zabezpieczeń spłaty kredytu. Strony zgodnie wskazały, że w niniejszej sprawie zabezpieczeniem kredytu udzielonego przez powoda były następujące dokumenty: list intencyjny z dnia 4 marca 1996r., w którym (...) w M. zobowiązał się do poręczenia spłaty kredytu, poręczenie przedmiotowego kredytu przez (...) w M. udzielone w dniu 20 stycznia 1997 roku oraz umowa cesji z dnia 18 listopada 1998r. wierzytelności powoda wobec (...) S.A. w M. na rzecz Kombinaty (...) w M.. Celem ustalenia czy zabezpieczenia te zostały ustanowione zgodnie z przepisami obowiązującymi w kraju dłużnika Sąd dopuścił dowód z opinii biegłego zakresu prawa Federacji Rosyjskiej. Opinia ostała sporządzona rzetelnie po zapoznaniu się biegłego z materiałem dowodowym zgromadzonym w przedmiotowej sprawie, a nadto po zapoznaniu się zarówno w kraju jak i w Federacji Rosyjskiej z dostępnymi stanowiskami doktryny i judykatury. Opinia biegłego nie była co do zasady kwestionowana przez strony postępowania. Strony postępowania zgłosiły kolejne pytania do biegłego żądając dodatkowych wyjaśnień w zakresie interpretacji prawa obcego. Biegły w wyczerpujący sposób udzielił odpowiedzi na pytania stron, a nadto wyjaśnił wszelkie wątpliwości wynikające z treści pisemnych i ustnych opinii wydanych w sprawie. Wnioski płynące z opinii biegłego są spójne i logiczne. Na podstawie sporządzonej w sprawie opinii zostało wykazane, że o ile listy intencyjne nie stanowiły umowy poręczenia dla zabezpieczenia kredytu udzielonego przez powoda, to umowa cesji stanowiła skuteczne zabezpieczenie spłaty kredytu ustawione zgodnie z przepisami obowiązującymi w Federacji Rosyjskiej. Biegły jednoznacznie stwierdził, że z treść dokumentów (...)i (...) wynika, że chodzi w nich o udzielenie poręczenia, o którym mowa w art. 361 k.c. FR i zostały one sporządzone w wymaganej prawem Federacji Rosyjskiej pisemnej formie. Treść obu listów poręczeniowych (...) i (...) pozwoliła biegłemu na jednoznaczne stwierdzenie, że (...) zdecydowanie i w różnych formach wyrażał gotowość do rozliczenia się z (...) S.A. w razie upadku T.. List poręczający (...) z dnia 20.01.1997r. zawiera w sobie dwa poręczenia. Brakuje jednak dokumentu zawierającego jednoznaczne oświadczenie woli o przyjęciu przez (...) S.A. poręczenia. Brak oświadczenia powoduje, że nie doszło do zawarcia umowy poręczenia. Jednostronne „gwarantuję” nie wywołuje takich samych skutków prawnych jak umowa poręczenia. W liście poręczeniowym (...) z dnia 04.03.1996r. zawarte są dwa poręczenia. Pomimo treści listu nie można go uznać za umowę poręczenia w rozumieniu kodeksu cywilnego Federacji Rosyjskiej. Biegły stwierdził, że umowa cesji została zawarta pod ważnym i zgodnym z ustawą warunkiem zawieszającym. W świetle zawartej umowy cesji jeden z jej warunków ziścił się, albowiem K. otrzymało i przekazało list (...) S.A. do (...) z dnia 11 grudnia 1998r., natomiast drugi z warunków należy uznać, za taki, który się ziścił albowiem nie był on zależny od powoda. Ubezpieczający dokonał zatem wszelkich czynności koniecznych do zrealizowania swoich praw z ubezpieczenia. Należy pokreślić, że, jak słusznie wskazał biegły w sporządzonej w sprawie opinii w świetle regulacji prawa Federacji Rosyjskiej wykonanie operacji walutowych wymagało zezwolenia (...). W niniejszej sprawie zezwolenie mógł uzyskać wyłącznie (...), skoro powinien on był dokonać płatności. Powód nie mógł uzyskać stosowanego zezwalania, którego wydanie było uzależnione od przedłożenia szeregu dokumentów dotyczących rezydenta Federacji Rosyjskiej, tj. (...). Tylko (...) mógł otrzymać stosowne zezwolenie na dokonanie operacji walutowej i dobrowolnie dokonać zapłaty na rzecz powoda. Ponadto z uwagi na ograniczenia wprowadzone przez stronę rosyjską w okresie od 17 sierpnia 1998 roku do 14 listopada 1998 roku Bank Rosji nie wydawał żadnych zezwoleń na dokonanie operacji walutowych. Dobrowolne spełnienia świadczenia przez (...) było w spełni niezależne od działań powoda, zatem należy stwierdzić, że ubezpieczający dokonał wszelkich czynności koniecznych do zrealizowania swoich praw z tych ubezpieczeń, o których mowa w § 14 ust. 2 pkt 2 OWU. Skuteczne ustanowienie zabezpieczenia powoduje, że nie zostały spełnione przesłanki wyłączające odpowiedzialność ubezpieczeniową pozwanego.

Z uwagi na wskazane powyżej okoliczności roszczenie powoda należy uznać słuszne do co zasady. W tym miejscu należy wskazać, że powód konsekwentnie popierał roszczenie w pełnej wysokości, tj. co do roszczenia głównego w wysokości 13.626.259,79 USD. Roszczenia powoda ponad kwotę 13.479.563,89 USD zostało prawomocnie osądzone wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 20.04.2009r. o sygn. akt XX GC 1354/02, utrzymanym w tym zakresie w mocy wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 16.04.2010r., co uzasadnia odrzucenie pozwu na podstawie art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. W pozostałym zakresie, tj. do kwoty 13.479.563,89 USD roszczenie główne powoda o zasądzenie odszkodowania jako uzasadnione podlegało zasądzeniu od pozwanego. W zakresie odsetek od tej kwoty należnych do dnia wniesienia pozwu – wraz z ustawowymi odsetkami dla należności wyrażonych w walucie obcej od dnia 25 października 2002 r. do dnia zapłaty Sąd orzekł na podstawie art. 481 § 1 k.c., zgodnie z którym jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

O kosztach postępowania orzeczono na mocy art. 98 k.p.c. Na podstawie powyższego przepisu Sąd zasądził od pozwanego, jako od strony przegrywającej spór, na rzecz powoda kwotę 251.126,40 zł, na którą składają się uiszczony w sprawie wpis, koszty sporządzenia opinii, opłaty skarbowej pełnomocnictwa oraz wynagrodzenie pełnomocnika powoda za obie instancje.

SSO Mirosława Kamińska

(...)

Kontakt: saos_malpka_saos_kropka_org_kropka_pl | Wersja SAOS: 0.9.13