Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Wnioskodawczyni I. M. wniosła o podział majątku wspólnego oraz zniesienie współwłasności nieruchomości, której współwłaścicielem był jej zmarły syn Z. M., albowiem nieruchomość ta wchodziła w skład majątku wspólnego byłych małżonków Z. M. i A. M.. Wnioskodawczyni oraz jej syn K. M. odziedziczyli spadek po Z. M.. Wobec tego domagała się przyznania nieruchomości na własność A. M. oraz spłat po 100.000 zł na swoją rzecz oraz na rzecz K. M..

W toku postępowania wnioskodawczyni zmarła, a spadek po niej nabyła wnuczka M. M., która wstąpiła w jej miejsce do sprawy.

Uczestniczka postępowania A. M. wniosła o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym byłych małżonków w ten sposób, że jej udział wynosi 4/5, a Z. M. – 1/5.

W uzasadnieniu swojego żądania podała, iż przez cały okres trwania małżeństwa dochody Z. M. były znacznie niższe od jej dochodów. Nadto zmarły przeznaczał uzyskiwane środki jedynie na swoje potrzeby. Według uczestniczki przez cały okres budowy pomagali jej rodzice, którzy finansowali prace budowlane i zakup materiałów. Z. M. natomiast od 2004 roku praktycznie nie pracował, a podjęta przez niego działalność finansowa przynosiła straty. Zdaniem uczestniczki Z. M. w minimalny sposób przyczynił się do powstania majątku wspólnego, dlatego też jej wniosek o ustalenie nierównych udziałów jest uzasadniony.

Na poparcie swoich twierdzeń uczestniczka przedstawiła wnioski dowodowe na okoliczność, że jej rodzice czynili nakłady na budowę, że była to darowizna na jej rzecz, że dochody małżonków były zróżnicowane oraz że Z. M. oficjalnie deklarował brak zainteresowania budową oraz jej finansowaniem, zaś za wykonane prace płaciła uczestniczka lub jej rodzice.

Postanowieniem wstępnym z dnia 16 listopada 2012 roku Sąd Rejonowy w Inowrocławiu oddalił wniosek uczestniczki postępowania o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym (sygn. akt: I Ns 1028/12).

Podejmując rozważania w sprawie Sąd w pierwszej kolejności przytoczył treść art. 43 k.r.o., po czym przystąpił do omówienia jego § 2 w kontekście możliwości ustalenia nierównych udziałów małżonków w majątku wspólnym. Wskazał, iż ustalenie takie, stanowiące wyjątek od zasady, że udziały małżonków w majątku wspólnym są równe, jest możliwe tylko wtedy, gdy małżonkowie w niejednakowy sposób przyczyniają się do powstania tego majątku oraz gdy za tym przemawiają „ważne powody”. Obie przesłanki muszą zaistnieć kumulatywnie. Sąd Rejonowy zaznaczył, że o stopniu niejednakowego przyczynienia nie decyduje wyłącznie wysokość zarobków lub innych dochodów osiąganych przez małżonków. Odnośnie zaś drugiej przesłanki, kierując się poglądami doktryny i orzecznictwa, wskazał, iż pojęcie „ważne powody” należy odnosić do względów natury etycznej sprawiających, iż w danych okolicznościach równość udziałów małżonków w majątku wspólnym wyraźnie kolidowałaby z zasadami współżycia społecznego.

W ocenie Sądu pierwszej instancji uczestniczka nie przedstawiła takich okoliczności, zaś swoją aktywność w tej mierze ograniczyła jedynie do przedstawienia argumentów związanych przede wszystkim z nakładami, jakie miała czynić na nieruchomość z majątku osobistego pochodzącego głównie z odszkodowań i darowizn od jej rodziców. Te kwestie, zdaniem Sądu Rejonowego, mają znaczenie dla rozliczeń dokonywanych w toku podziału majątku, ale nie dla przyjęcia istnienia przesłanek do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym. Dlatego też Sąd pominął wnioski dowodowe zgłoszone przez uczestniczkę uznając, że nie zmierzają one do wykazania ważnych powodów w myśl art. 43 § 2 k.r.o. i mogą być przeprowadzone po uprawomocnieniu się niniejszego postanowienia wstępnego. Reasumując, Sąd oddalił wniosek uczestniczki postępowanie o ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym byłych małżonków z uwagi na niewykazanie istnienia ważnych powodów dla odstąpienia od zasady równych udziałów małżonków w majątku wspólnym.

Od powyższego postanowienia wstępnego apelację wniosła uczestniczka A. M., która zaskarżyła je w całości, zarzucając mu:

1.  naruszenie prawa materialnego, mające wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, tj. art. 43 § 2 k.r.o. polegające na niezastosowaniu przywołanego przepisu z powodu dokonania jego błędnej wykładni i przyjęciu, że zachowanie polegające na nieprzyczynieniu się do powstania majątku wspólnego stosownie do posiadanych sił i możliwości zarobkowych, przeznaczeniu uzyskiwanego wynagrodzenia jedynie na zaspokojenie własnych potrzeb, nie interesowaniu się sprawami finansowymi rodziny, nie poczuwaniu się do pomocy przy pracach związanych z budową oraz urządzaniem domu, ponoszeniu kosztów budowy domu przez jednego z małżonków i wyłącznie dzięki jego staraniom, nie udzieleniu pomocy organizacyjnej podczas budowy domu, a także wyprzedawaniu majątku w okresie pozostawania w separacji faktycznej nie stanowi „ważnych powodów” i pozostaje bez znaczenia dla ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym, podczas gdy prawidłowa interpretacja przywołanego przepisu prowadzi do wniosku, że z ważnymi powodami będziemy mieli do czynienia, gdy jedno z małżonków z przyczyn przez siebie zawinionych i bez usprawiedliwionej przyczyny nie przyczyniło się do powstania majątku wspólnego według możliwości, a tym samym uzasadnione jest ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym;

2.  naruszenie prawa procesowego, mające wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, tj. art. 233 § 1 k.p.c. polegające na sprzeczności dokonanych przez Sąd Rejonowy w Inowrocławiu ustaleń faktycznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym a w szczególności poprzez przyjęcie, że nie zachodziły ważne powody uzasadniające ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym A. M. i Z. M., podczas gdy prawidłowa ocena zebranego w sprawie materiału dowodowego prowadzi do przeciwnego wniosku, a w szczególności, że Z. M. nie przyczyniał się do powstania majątku wspólnego, cały uzyskiwany dochód przeznaczał na zaspokojenie swoich potrzeb, nie interesował się sytuacją finansową rodziny, nie partycypował w kosztach budowy domu oraz nie uczestniczył w jego urządzaniu, przerzucając cały ciężar w tym zakresie na uczestniczkę A. M.;

3.  naruszenie prawa procesowego mające wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, tj. art. 316 § 1 k.p.c. polegające na wydaniu postanowienia wstępnego pomimo nie rozpoznania istoty sprawy i nie przeprowadzenia postępowania dowodowego celem ustalenia, że zachodziły ważne powody uzasadniające ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym;

4.  naruszenie prawa procesowego mające wpływ na treść zaskarżonego postanowienia, tj. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez nie omówienie przez Sąd Rejonowy w uzasadnieniu postanowienia dowodów, na których oparto się ustalając stan faktyczny i przyczyn, dla których innym dowodom odmówiono przyznania waloru wiarygodności, a także wewnętrzną sprzeczność uzasadnienia, polegającą na przyjęciu z jednej strony, że uczestniczka w swoich wnioskach dowodowych zmierzała do wykazania, iż Z. M. nie interesował się budową domu i nie partycypował w kosztach z tym związanych, nie przejmował się sytuacją finansową rodziny, przeznaczał całość wynagrodzenia na zaspokajanie swoich potrzeb, sprzedawał wyposażenie kawiarni w okresie kiedy strony były w separacji faktycznej, a z drugiej stwierdzeniu, że uczestniczka podnosiła argumenty związane jedynie z nakładami z jej majątku odrębnego na majątek wspólny, co nie ma znaczenia dla ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym.

Wskazując na powyższe zarzuty wniosła o zmianę postanowienia wstępnego poprzez ustalenie nierównych udziałów w majątku wspólnym A. M. i Z. M., w ten sposób, że udział uczestniczki A. M. wynosi 4/5 części majątku wspólnego, a udział Z. M. – 1/5, względnie uchylenie postanowienia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania przez Sąd Rejonowy w Inowrocławiu oraz zasądzenie od wnioskodawczyni I. M. na rzecz uczestniczki A. M. kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja uczestniczki zasługuje co do zasady na uwzględnienie, stąd postanowienie wstępne Sądu pierwszej instancji podlegało uchyleniu.

Wadliwość tego orzeczenia wynika z nierozpoznania istoty sprawy. Nierozpoznanie istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. polega bowiem na pominięciu przez sąd orzekający rozważenia przesłanek stanowiących o istnieniu prawa czy roszczenia. Zachodzi ono wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu odnosi się do tego, co nie było przedmiotem sprawy, gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy powództwa (wniosku w postępowaniu nieprocesowym) albo merytorycznych zarzutów strony, bezpodstawnie przyjmując, że istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12.09.2002 roku, IV CKN 1298/00, LEX 80271). W tym miejscu zauważyć wypada, iż powyższy przepis ma zastosowanie w niniejszej w sprawie na mocy odesłania zawartego w art. 13 § 2 k.p.c.

Przede wszystkim należy wskazać, iż u podstaw wydania zaskarżonego postanowienia wstępnego legło przeświadczenie Sądu pierwszej instancji, że zaproponowane przez uczestniczkę postępowania wnioski dowodowe nie pozwolą na ustalenie zaistnienia w sprawie ważnych powodów, o których mowa w art. 43 § 2 k.r.o., przemawiających za odstąpieniem od zasady równych udziałów małżonków w majątku wspólnym.

Wobec powyższego , bez przeprowadzenia postępowania dowodowego, jedynie po analizie treści zgłoszonych wniosków dowodowych, które zawierały okoliczności, jakie miałyby zostać na ich podstawie wykazane, Sąd Rejonowy doszedł do przekonania, że nawet po dopuszczeniu tychże dowodów i tak art. 43 § 2 k.r.o. nie miałby zastosowania w sprawie.

Oddalenie przez Sąd Rejonowy żądania uczestniczki ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym byłych małżonków, w ocenie Sądu Okręgowego, było co najmniej przedwczesne . Apriori dokonana ocena – bez przeprowadzenia postępowania dowodowego - nie pozwalała na przyjęcie , czy w sprawie zaistniały czy też nie , obie przesłanki określone w art. 43 § 2 k.r.o., co jednak uczynił Sąd pierwszej instancji. Zatem nie było także podstaw do wyrażenia odmiennej oceny, czego w apelacji domagała się uczestniczka postępowania podnosząc zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Jednakże jej stanowisko odnoszące się do naruszenia prawa procesowego poprzez wydanie postanowienia wstępnego bez przeprowadzenia postępowania dowodowego i tym samym nierozpoznania istoty sprawy, okazało się słuszne. W tym względzie zaznaczyć jednak wypada, iż nie sposób uznać tego uchybienia za naruszenie art. 316 § 1 k.p.c., na co wskazano w zarzutach apelacyjnych. O naruszeniu tego przepisu można mówić jedynie wówczas, gdy sąd, wydając wyrok lub postanowienie w postępowaniu nieprocesowym, nie uwzględnił stanu rzeczy istniejącego w chwili orzekania (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21.03.2003 roku, II CKN 1271/00, LexPolonica nr 1622968). Taka sytuacja nie występuje w niniejszej sprawie.

Sąd Rejonowy w sposób dowolny ocenił nieprzydatność wniosków dowodowych zgłoszonych przez uczestniczkę pod kątem wykazania przesłanki ważnych powodów uzasadniających odstąpienie od zasady równych udziałów małżonków w majątku wspólnym, w konsekwencji czego nie rozpoznał istoty sprawy. Wskazać należy, iż przesłanka ważnych powodów określona w art. 43 § 2 k.r.o. odnosi się do takich okoliczności w konkretnej sprawie, które oceniane z punktu widzenia zasad współżycia społecznego sprzeciwiają się przyznaniu jednemu z małżonków korzyści z tej części majątku wspólnego, do powstania której ten małżonek się nie przyczynił. Dodać przy tym wypada, czego nie dostrzegł już Sąd pierwszej instancji, iż przy ocenie istnienia powyższej przesłanki należy mieć na względzie całokształt postępowania małżonków w czasie trwania wspólności majątkowej w zakresie wykonywania ciążących na nich obowiązków względem rodziny, którą przez swój związek założyli (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19.12.2012 roku, II CSK 259/12, OSNC 2013, nr 7-8, poz. 92).

Przenosząc poczynione uwagi na grunt niniejszej sprawy nie sposób arbitralnie stwierdzić, aby wnioski dowodowe zgłoszone przez uczestniczkę nie były przydatne do wykazania zasadności ustalenia nierównych udziałów pomiędzy małżonkami.

Zauważyć trzeba ,że zawnioskowane dowody dotyczyły nie tylko tych okoliczności , które w swoim uzasadnieniu wymienił sąd pierwszej instancji , ale również zmierzały do wykazania , że wnioskodawca uzyskiwane dochody przeznaczał wyłącznie na własne potrzeby. Nieprzeprowadzenie postępowania dowodowego w jakiejkolwiek części doprowadziło do dowolnego przyjęcia , że w sprawie nie zachodzą ważne powody, o których mowa art. 43 § 2 k.r.o.

Ponownie rozpoznając żądanie uczestniczki A. M. rzeczą Sądu Rejonowego będzie przeprowadzenia postępowania dowodowego w zakresie zawnioskowanym przez skarżącą – zwłaszcza , że w jakimkolwiek stopniu nie opóźni to rozstrzygnięcia sprawy o podział majątku dorobkowego – i ocena czy zaistniały przesłanki do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym , czy też nie .

Zauważyć przy tym trzeba, że co prawda art. 567 § 2 k.p.c. wskazuje, że w razie sporu co do ustalenia nierównych udziałów w majątku wspólnym sąd może w tym przedmiocie orzec postanowieniem wstępnym, jednakże wydanie takiego postanowienia wydaje się celowe w sytuacji, gdy ułatwia dalsze procedowanie w sprawie lub je przyspiesza , co w niniejszej sprawie nie zachodziło .

Mając powyższe ma uwadze Sąd Okręgowy na mocy art. 386 § 4 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżone postanowienie i sprawę przekazał do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Inowrocławiu, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Na oryginale właściwe podpisy