Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 11 czerwca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 11 czerwca 2014 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa W. K.

przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego we W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

i zażalenia Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 20 grudnia 2012 r., sygn. akt I C 416/13

1.  oddala apelację;

2.  oddala zażalenie;

3.  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym,

4.  przyznaje od Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) na rzecz adwokat B. W. 147,60 zł tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

M. Kaźmierczak M. Mazurkiewicz-Talaga P. Górecki

Sygn. akt IACa 323/14

IACz 501/14

UZASADNIENIE

Powód W. K. domagał się zasądzenia na jego rzecz od pozwanego Skarbu Państwa reprezentowanego przez Dyrektora Zakładu Karnego we W. kwoty 350 000 zł tytułem zadośćuczynienia z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty i zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa według norm przepisanych.

Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2013 r. Sąd Okręgowy w Poznaniu oddalił powództwo, nie obciążył powoda kosztami sądowymi, przyznał od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika powoda działającego z urzędu wynagrodzenie oraz zasądził od powoda na rzecz prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa 600 zł tytułem zwrotu części kosztów zastępstwa procesowego (sygn. akt IC 416/13).

Powyższe rozstrzygnięcie zapadło w oparciu o następujący stan faktyczny.

Powód przebywa w Zakładzie Karnym we W., gdzie odbywa karę dożywotniego pozbawienia wolności. Jest on osobą niewidomą od wielu lat a podczas swojego pobytu w jednostkach penitencjarnych przeszedł szereg badań i konsultacji lekarskich.

W związku z zaćmą oka prawego powodowi przedstawiane były propozycje operacyjne w warunkach Więziennej (...) w Oddziale Okulistycznym Aresztu Śledczego w B. wyznaczonym przez Centralny Zarząd Służby Więziennej w W. dla chorych z chorobami okulistycznymi, a także w Klinice (...) w K.. Jednak powód z tych propozycji nie skorzystał.

W Zakładzie Karnym we W. był pod stałą opieką lekarzy specjalistów, miał aplikowane leki, wizyty kontrolne. Powód na własną rękę szukał też kontaktu z lekarzami z innych ośrodków, umówił się na wizytę z krajowym konsultantem w dziedzinie okulistyki, jednak nie dostał zgody na przepustkę.

Sąd Okręgowy w dalszej części uzasadnienia wyroku omówił podstawy prawne roszczenia oraz przedstawił szeroko argumentację z której wynikało, że powództwo nie zasługiwało na uwzględnienie. Sąd ten zaakcentował, że nie wystąpiły żadne okoliczności, które mogłyby wskazywać na naruszenie dóbr osobistych powoda. W trakcie pobytu w zakładzie karnym, nie doszło do naruszenia praw powoda, niehumanitarnego traktowania czy odmawiania prawo do opieki medycznej.

Apelację od tego wyroku wniósł powód zaskarżając go w części obejmującej pkt 1 (oddalenie powództwa) oraz pkt 4 (dotyczący zasądzenia od powoda kosztów zastępstwa procesowego pozwanego). Autor odwołania podniósł następujące zarzuty:

1) „sprzeczność istotnych ustaleń faktycznych z zebranym w sprawie materiałem dowodowym polegający na przyjęciu, że W. K. w czasie pobytu w Zakładzie Karnym we W. był objęty prawidłową opieką medyczną, dostosowaną do jego potrzeb i stanu zdrowia, podczas gdy:

- nie dochowano należytej staranności w podawaniu leków (…),

- odmówiono mu przeprowadzenia badania i wezwania karetki pogotowia pomimo, iż (…) skarżył się na silny ból oczu, oczodołów, głowy,

- nie wyrażono zgody na wyjazd do Katedry i Kliniki (...) Wydziału Lekarskiego (...) celem konsultacji u prof. dr hab. n. med. J. S..”,

2) „naruszenie przepisu postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c. przez dokonanie oceny dowodów w sposób wybiórczy, sprzeczny z zasadami doświadczenia życiowego i w sposób nasuwający zastrzeżenia z punktu widzenia zasad logicznego rozumowania poprzez uznanie, iż powód nie wykazał, aby w Zakładzie Karnym odnoszono się do niego bez szacunku, szykanowano go, źle traktowano”,

3) „naruszenie przepisu postępowania tj. art. 328 § 2 k.p.c. poprzez pominięcie przez Sąd I Instancji jednych z podstaw merytorycznych roszczenia - nieprzydzielenie powodowi, pomimo licznych wniosków i niemożności samodzielnej egzystencji przewodnika, jak i niedostosowanie diety do potrzeb osoby niewidomej (…)”,

4) „naruszenie przepisu postępowania tj. art. 102 k.p.c. poprzez jego niezastosowanie (…)”.

Opierając się na powyższych zarzutach powód wniósł o:

• zmianę zaskarżonego wyroku w części tj. w zakresie punktu 1 i 4 poprzez uwzględnienie powództwa i zasądzenia na jego rzecz kwoty 400.000,00 zł tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych oraz nie obciążanie powoda kosztami zastępstwa procesowego, względnie o

• uchylenie zaskarżonego wyroku w części tj. w zakresie punktu 1 i 4 i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I Instancji.

Nadto pełnomocnik powoda wniósł o zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych, względnie o zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika kosztów pomocy prawnej, udzielonej urzędu w postępowaniu odwoławczym, oświadczając jednocześnie, iż nie zostały one uiszczone nawet w części.

Pozwany wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego w kwocie 5.400 zł.

Pozwany Skarb Państwa działający przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa wniósł także zażalenie na postanowienie zawarte w pkt IV wyroku dotyczące zasądzenia od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa 600 zł „zamiast przepisanych 7.200 zł” (zażalenia o sygn. akt IACa501/14).

Powód wniósł o oddalenie tego zażalenia.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu zważył, co następuje.

Apelacja powoda jak i zażalenie pozwanego okazały się bezzasadne. Sąd odwoławczy podziela istotne ustalenia faktyczne poczynione przez sąd I instancji i tym samym przyjmuje za własne. Wypada zatem odnieść się bliżej do zarzutów obu środków odwoławczych.

Co do apelacji powoda. Na wstępie wypada podnieść ogólnie, że Skarb Państwa w razie wykonywania kary pozbawienia wolności w sposób sprzeczny z prawem dopuszcza się czynu niedozwolonego w rozumieniu art. 417 § 1 k.c. Prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności niewątpliwie należy zaliczyć do katalogu dóbr osobistych podlegających ochronie. Działania naruszające te dobra mogą rodzić odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 k.c. i 448 k.c., jednakże sam tylko dyskomfort spowodowany pobytem w warunkach izolacji nie może stanowić podstawy do sformułowania tezy, że doszło do naruszenia dóbr osobistych. Do naruszenia dóbr osobistych dochodzi jedynie wówczas, gdy cierpienie i upokorzenie, jakiego doznaje osoba pozbawiona wolności przekracza nieunikniony element cierpienia wpisanego w karę pozbawienia wolności. W przepisie z art. 24 § 1 k.c. ustanowione zostało domniemanie bezprawności naruszenia dobra osobistego. Domniemanie to podlega obaleniu przez wykazanie uprawnienia do określonego działania. Kto zatem twierdzi, że naruszono jego dobro osobiste, nie musi wykazywać bezprawności. Niemniej jednak obowiązkiem powoda było wykazanie samego naruszenia dobra osobistego przez pozwanego. Obowiązkowi temu powód nie sprostał. Przeprowadzone postępowanie dowodowe wykluczyło, aby odbywając karę pozbawienia wolności w ZK W. powód był źle traktowany czy też - jak wskazywał – został pozbawiony właściwej opieki lekarskiej. Nie można zatem przyjąć, aby doszło do naruszenia przez bezprawne działania pozwanego jakichkolwiek dóbr osobistych powoda (np. godności, zdrowia). Sam fakt, że powód miał szereg życzeń, próśb i wniosków wobec administracji jednostki penitencjarnej a ta ostatnia z różnych przyczyn – w tym prawnych - nie była w stanie ich zrealizować nie oznacza, że działania Skarbu Państwa było bezprawne.

Nietrafny zatem był zarzut sprzeczności „istotnych ustaleń faktycznych” co do prawidłowości opieki medycznej nad powodem, skoro powód uzyskiwał prawidłową pomoc medyczną tak w samym zakładzie karnym a nawet poza nim. Marginalnie tylko wypada wspomnieć w tym miejscu, że powód zrezygnował z zabiegu usunięcia zaćmy pomimo, że na zabieg ten został przewieziony do kliniki. Lekarz okulista do którego powód się systematycznie zgłaszał zapisał mu krople do oczu (nawilżające). Nie można przyjąć w oparciu o zebrane dowody, aby kropli tych mu nie podawano. Krople te powód mógł sam sobie dawkować jak i mogli to czynić współosadzeni. Dodać jednak wypada, że krople te miały jedynie na celu poprawę komfortu życia, natomiast ich nie przyjmowanie w żaden sposób nie wpływało na stan oczu powoda. Systematycznie też badano u powoda ciśnienie w gałkach ocznych (zeznania lek. okulisty M. L. bezpośrednio leczącej powoda – CD k. 370). Powód odbywał także kurs dla niewidomych (świadek R. K.). Nie można podzielić również zarzutu apelacyjnego, jakoby sąd nie uwzględnił faktu, że powoda nie dowieziono do wybranego przez niego lekarza (prof. J. S.), skoro miał możliwość leczenia w klinice (...). Nie jest bowiem tak, że osadzony może sobie wybierać w sposób niekontrolowany i dowolny lekarzy a zakład karny ma obowiązek temu życzeniu sprostać. Skazanemu odbywającemu karę pozbawienia wolności nie przysługuje prawo wyboru lekarza (art. 115 § 1a k.k.w.). Zaznaczyć trzeba, że powodowi zakład karny zapewniał bezpłatne świadczenia zdrowotne i leki (zgodnie z art. 115 § 1 k.k.w.), przy czym oferowana opieka medyczna była na wysokim poziomie (np. klinika). Nie można pominąć i tego, że powód został osadzony w celi dla osób niepełnosprawnych (z prysznicem). Jak wynikało z zeznań świadka T. N. powodowi zapewniono najlepsze warunki odbywania kary jakie tylko były możliwie (CD – k. 494; 00:45).

Nie sposób podzielić zarzutu naruszenia zasady swobodnej oceny dowodów (art. 233 § 1 k.p.c.). W apelacji jej autor wskazywał, że naruszenie tego przepisu upatruje w tym, że sąd I instancji błędnie przyjął, iż powód nie wykazał tego, iż w zakładzie karnym we W. odnoszono się do niego „bez szacunku, szykowano go, źle traktowano”. Niewątpliwie sąd I instancji w sposób wszechstronny dokonał oceny zaoferowanych przez strony dowodów i w sposób prawidłowy je ocenił. Lektura akt sprawy nie wskazuje na to, aby podnoszone zarzuty miały oparcie w materiale dowodowym. Powód w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności miał subiektywne przekonanie, że jest „źle leczony” (świadek T. N.), co oczywiście samo przez się nie może świadczyć o naruszeniu przez sąd I instancji art. 233 § 1 k.p.c. Zgodnie z zasadą swobodnej oceny dowodów wyrażoną w art. 233 § 1 k.p.c. sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania, na podstawie „wszechstronnego rozważenia zebranego materiału” a zatem na podstawie wszelkich okoliczności towarzyszących przeprowadzaniu poszczególnych dowodów i mających znaczenie dla oceny ich mocy i wiarygodność. Tak rozumianej zasady swobodnej oceny dowodów bezsprzecznie sąd I instancji nie naruszył.

Nietrafny okazał się również zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. Sąd musi tak wytłumaczyć motywy rozstrzygnięcia, by w wyższej instancji mogła zostać oceniona jego prawidłowość. Braki w uzasadnieniu uniemożliwiające odczytanie motywów rozstrzygnięcia mogą niekiedy stanowić podstawę uwzględnienia odwołania. Sytuacja taka jednak w przedmiotowej sprawie nie występowała. Uzasadnienie zaskarżonego wyroku odpowiadało zasadom wynikającym z art. 328 § 2 k.p.c., co czyni podniesiony zarzut za nietrafny.

Co do zarzutu naruszenia art. 102 k.p.c. Według skarżącego naruszenie tego przepisu polegało na tym, że sąd I instancji nie odstąpił w sposób całkowity od obciążania powoda obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego stronie przeciwnej. Przede wszystkim trzeba zauważyć, że zgodnie z art. 108 ustawy o kosztach w sprawach cywilnych „zwolnienie od kosztów sądowych nie zwalnia strony od obowiązku zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.” Sama tylko zła kondycja finansowa i majątkowa, nie jest wystarczającą przesłanką do zwolnienia strony od obowiązku zwrotu kosztów przeciwnikowi. Tak więc zarzut ten nie był zasadny.

Innych zarzutów powód nie podnosił. Reasumując trzeba stwierdzić, że powód nie wykazał, aby pozwany naruszył jego dobra osobiste. Mając na uwadze powyższe ustalenia i rozważania, apelacja na podstawie art. 385 k.p.c. jako bezzasadna podlegała oddaleniu (pkt 1 wyroku).

W pkt 3 wyroku sąd odwoławczy zasądził od powoda na rzecz Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego zgodnie art. 98 k.p.c. w zw. z § 11 ust. 1 pkt 25 i § 13 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Co do zażalenia. Zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego w Poznaniu z dnia 20 grudnia 2013 r. zawarte w wyroku z tego dnia a dotyczące częściowego obciążenia strony powodowej obowiązkiem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa wniosła Prokuratoria Generalna. Autor zażalenia wniósł o zmianę zaskarżonego postanowienia poprzez zasądzenie od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, czyli – jak określił - 7.200 zł.

Zażalenie było oczywiście bezzasadne. Wysokość kosztów związanych z zastępstwem procesowym Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa uregulowana jest na postawie art. 99 k.p.c. w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu. Te z kolei przepisy przewidują, że w sprawie o zadośćuczynienie związane z warunkami wykonywania kary pozbawienia wolności wynagrodzenie adwokata wynosi 120 zł. Zatem żądanie zasądzenia kosztów w wysokości 7.200 zł pozbawione było podstaw prawnych.

Zażalenie Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa podlegało więc oddaleniu na podstawie art. 397 § 2 k.p.c. w zw. z art. 385 k.p.c. (pkt 2 wyroku).

Z kolei w pkt 4 wyroku Sąd Apelacyjny przyznał od Skarbu Państwa na rzecz adw. B. B.-W. 147,60 zł brutto (23% VAT) tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu w postepowaniu apelacyjnym (§ 11 ust. 1 pkt 25, § 13 ust. 2 i § 19 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu).

P. Górecki M. Mazurkiewicz-Talaga M. Kaźmierczak