Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 czerwca 2014r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 10 czerwca 2014 r. w Łodzi

na rozprawie

sprawy z powództwa Banku (...) Spółki Akcyjnej w W.

przeciwko E. K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Okręgowego w Łodzi

z dnia 25 października 2013 r. sygn. akt I C 1704/11

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje adwokatowi R. D. prowadzącemu Kancelarię Adwokacką w Ł. wynagrodzenie za świadczenie pozwanej nieopłaconej pomocy prawnej z urzędu w kwocie 3.321 (trzy tysiące trzysta dwadzieścia jeden) złotych brutto i nakazuje wypłacenie jej ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi;

3.  nie obciąża pozwanej kosztami zastępstwa procesowego strony powodowej w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I ACa 16/14

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 25 października 2013 roku Sąd Okręgowy w Łodzi w sprawie z powództwa Banku (...) Spółki Akcyjnej w W. przeciwko E. K. o zapłatę:

1.  zasądził od E. K. na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 143.274,40 złotych wraz z odsetkami maksymalnymi od dnia 16 listopada 2008 roku do dnia zapłaty;

2.  oddalił powództwo w pozostałej części;

3.  zastrzegł pozwanej E. K. prawo do powoływania się w toku egzekucji zasądzonego od niej świadczenia pieniężnego na ograniczenie odpowiedzialności do wysokości wartości udziału pozwanej E. K. w prawie własności nieruchomości położonej w K. przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w Kutnie, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer (...);

4.  nie obciążył pozwanej E. K. kosztami procesu;

5.  przyznał i nakazał wypłacenie ze Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Łodzi na rzecz adw. R. D., prowadzącego Kancelarię Adwokacką w Ł. przy al. (...) lok. 515 kwotę 4.428 złotych tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

Powyższy wyrok zapadł na podstawie poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych, które Sąd Apelacyjny podzielił i przyjął za własne, a z których wynika, że na mocy umowy z dnia 11 lipca 2002 roku Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. udzielił E. T. (1) kredytu inwestycyjnego w kwocie 187.000 złotych na okres do dnia 9 lipca 2007 roku na cele związane z finansowaniem prowadzonej przez kredytobiorcę działalności gospodarczej.

Na podstawie § 7 umowy strony ustaliły, że od kwoty pozostającego do spłaty kredytu bank nalicza odsetki według zmiennej stopy procentowej określonej, jako suma stopy WIBOR dla depozytów jednomiesięcznych, notowanej na 2 dni robocze przed pierwszym wykorzystaniem kredytu, a następie na 2 dni robocze przed rozpoczęciem każdego okresu odsetkowego oraz marży w wysokości 4,50% w stosunku rocznym.

Bankowi przysługują odsetki od należnych, a niespłaconych w terminie kwot kredytu i prowizji w wysokości 150% odsetek ustawowych rocznie ( § 9).

W myśl § 12 umowy strony ustaliły zabezpieczenie spłaty kredytu, odsetek, prowizji, opłat i kosztów banku w postaci hipoteki zwykłej w kwocie 187.000 złotych plus odsetki i inne koszty Banku, ustanowionej na nieruchomości położonej w K., przy ulicy (...), działka nr (...), której właścicielami są E. T. (1) w ½ części oraz E. T. (2) w ½ części, dla której Sąd Rejonowy Kutnie prowadzi księgę wieczystą nr KW (...).

E. T. (1) oświadczył, że bank w zakresie zobowiązań wynikających z umowy kredytu inwestycyjnego będzie mógł wystawić tytuł egzekucyjny do kwoty 224.400 złotych. E. T. (2) złożyła względem banku oświadczenie, że zapoznała się z treścią umowy o kredyt inwestycyjny i wyraziła zgodę na ustanowienie zabezpieczeń przewidzianych w § 12 umowy.

Aktem notarialnym z dnia 15 lipca 2002 roku E. T. (1) oraz E. T. (2), jako współwłaściciele w ½ części każdy z nich nieruchomości położonej w K. przy ulicy (...), oznaczonej jako działka nr (...) o powierzchni 2050m ² ustanowili na wskazanej nieruchomości hipotekę w kwocie 187.000 złotych wraz z odsetkami określonymi w umowie kredytu inwestycyjnego z dnia 11 lipca 2002 roku na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W..

Uzyskany kredyt inwestycyjny miał zostać przeznaczony na poczet prowadzonej wspólnie przez E. T. (1) i E. T. (2) hurtowni cytrusów. Małżonkowie planowali rozszerzenie działalności poprzez otworzenie restauracji. E. T. (1) i E. T. (2) ustanowili w 2003 roku ustrój rozdzielności majątkowej.

W dniu 9 lipca 2004 roku Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wystawił wobec E. T. (1) bankowy tytuł egzekucyjny nr (...) na łączną kwotę 179.021,24 złotych, na którą składały się kwoty 158.760 złotych tytułem należności głównej wynikającej z Kredytu Inwestycyjnego, 16.343,91 złotych tytułem odsetek umownych do dnia 20 maja 2004 r. naliczonych według stopy 1M WIBOR + 4,50% p.a. oraz 3.917,33 złotych tytułem odsetek za zwłokę liczonych od dnia 21 maja do 9 lipca 2004 r. Postanowieniem z dnia 13 września 2004 roku Sąd Rejonowy w Kutnie nadał bankowemu tytułowi egzekucyjnemu z dnia 9 lipca 2004 roku klauzulę wykonalności na rzecz wierzyciela Banku (...) SA z siedzibą w W. przeciwko dłużnikowi E. T. (1).

Postanowieniem z dnia 25 marca 2005 roku Sąd Rejonowy w Kutnie nadał bankowemu tytułowi egzekucyjnemu z dnia 9 lipca 2004 roku klauzulę wykonalności przeciwko małżonce dłużnika E. T. (2) z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową. Zażalenie E. T. (2) na powyższe postanowienie zostało oddalone postanowieniem Sądu Okręgowego w Łodzi z dnia 3 sierpnia 2005 r.

Małżonkowie T. rozwiedli się w 2005 roku. W toku postępowania egzekucyjnego prowadzonego przeciwko E. T. (1) na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzulę wykonalności na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. została wyegzekwowana kwota 15.485,60 złotych.

Postępowanie egzekucyjne w sprawie Km 788/05 prowadzone przeciwko E. T. (2) zostało umorzone w 20 czerwca 2006r. w zakresie egzekucji z ½ niewydzielonej części nieruchomości nr KW (...) z uwagi na nadanie klauzuli wykonalności przeciwko E. T. (2) z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową

Postępowanie egzekucyjne prowadzone przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Kutnie w sprawie Km 788/05 zostało umorzone w części dotyczącej egzekucji z nieruchomości nr KW (...) z uwagi na brak przystąpienia do licytacji nieruchomości oraz nieprzejęcie nieruchomości na własność przez wierzyciela.

Pismem z dnia 13 lipca 2011 roku Bank (...) Spółka Akcyjna z siedzibą w W. wezwał E. K. do zapłaty kwoty 179.021,24 złotych wraz z dalszymi odsetkami w terminie 7 dni od dnia otrzymania wezwania.

Pismem z dnia 14 maja 2012 roku kierowanym do Banku (...) w W. E. K. oświadczyła, że uchyla się od skutków oświadczenia woli z dnia 11 lipca 2002 roku w zakresie wyrażenia zgody na uzyskanie kredytu inwestycyjnego oraz ustanowienia zabezpieczenia w postaci hipoteki zwykłej na udziale jej nieruchomości z uwagi na fakt, iż oświadczenie to zostało złożone pod wpływem groźby.

Postanowieniem z dnia 28 czerwca 2012 roku Sąd Rejonowy w Kutnie dokonał podziału majątku wspólnego E. K. i E. T. (1) oraz zniesienia współwłasność nieruchomości położonej w K., przy ulicy (...) poprzez jej fizyczny podział na dwie odrębne działki, przy czym zabudowaną działkę o numerze (...) o powierzchni 0,1006 ha przyznał na własność E. K., zaś zabudowaną działkę o powierzchni 0,1044 ha przyznał na własność E. T. (1). Jednocześnie Sąd Rejonowy w Kutnie zasądził od E. K. na rzecz E. T. (1) kwotę 78.850 złotych tytułem dopłaty przysługującego mu udziału we współwłasności.

Pismem z dnia 14 sierpnia 2012 roku Bank (...) w W. zwrócił się do komornika sądowego o zajęcie wierzytelności E. T. (1) w kwocie 78.850 złotych z tytułu przysługującego mu udziału we współwłasności nieruchomości. Zajęcie wierzytelności nastąpiło w dniu 24 sierpnia 2012 roku. W dniu 9 września 2013 roku komornik sądowy dokonał zajęcia wierzytelności uzyskanej przez E. T. (1) w postępowaniu egzekucyjnym prowadzonym przeciwko E. K. w sprawie Km 145/13.

W toku prowadzonej przeciwko E. T. (1) egzekucji oddalony został wniosek Komornika Sądowego o wpisie wzmianki o toczącej się w sprawie Km 1935/11 egzekucji nieruchomości – działki (...) w księdze wieczystej nr (...) z uwagi na brak ujawnienia przedmiotowej działki w księdze wieczystej. Pismem z dnia 28 marca 2013 roku Bank (...) w W. poinformował komornika sądowego o zamiarze wystąpienia do Sądu Rejonowego w Kutnie z wnioskiem o uregulowanie stanu prawnego nieruchomości położonej w K., przy ulicy (...).

E. K. prowadzi wspólne gospodarstwo domowe z B. K., z którym w dniu 31 stycznia 2009 roku zawarła związek małżeński oraz córkami M. T. i E. T. (3).

Małżonkowie K. w dniu 23 listopada 2009 roku ustanowili rozdzielność majątkową. E. K. utrzymuje się z emerytury w wysokości 987,80 złotych. M. T. i E. T. (3) otrzymują miesięcznie świadczenie alimentacyjne z Funduszu Alimentacyjnego w wysokości 350 złotych każda z nich. Pozwana spłaca miesięcznie zobowiązania finansowe w kwocie 560 złotych. E. K. nie posiada oszczędności, wartościowych rzeczy ruchomych oraz nieruchomości poza przyznaną jej postanowieniem Sądu Rejonowego w Kutnie z dnia 28 czerwca 2012 roku zabudowaną działką o numerze (...) o powierzchni 0,1006 ha, położoną w K. przy ulicy (...).

W małżeństwie E. K. i E. T. (1) dochodziło do licznych sporów. E. T. (1) stosował wobec pozwanej przemoc fizyczną, dochodziło również do wyzwisk pod jej adresem i gróźb. Pozwana kierowała do Prokuratury Rejonowej w Kutnie liczne zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa wobec niej przez E. T. (1). Sytuacja ta trwała również po ustaniu małżeństwa, aż do momentu zawarcia kolejnego związku małżeńskiego przez E. K. w 2009 roku.

W świetle powyższych okoliczności Sąd pierwszej instancji wskazał, że podstawa odpowiedzialności pozwanej znajduje swoje uzasadnienie w treści ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece.

E. K. ustanawiając na swym udziale we współwłasności nieruchomości położonej w K., przy ulicy (...) hipotekę umowną celem zabezpieczenia spłaty wierzytelności z tytułu kredytu inwestycyjnego udzielonego przez Bank (...) w W. E. T. (1), stała się dłużnikiem hipotecznym powódki.

Sąd Okręgowy podkreślił, że podstawowy cel hipoteki - określony w art. 65 ust. 1 ustawy o księgach wieczystych i hipotece - polega na tym, że wierzyciel, którego wierzytelność jest zabezpieczona hipoteką, może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością, i z pierwszeństwem przed wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

Warunkiem skutecznego dochodzenia zaspokojenia z nieruchomości jest uzyskanie przez wierzyciela hipotecznego tytułu wykonawczego przeciwko właścicielowi nieruchomości, zasądzającego od niego zabezpieczoną hipoteką wierzytelność, chociażby właściciel był tylko dłużnikiem odpowiadającym rzeczowo (hipotecznym). Sytuacja taka ma miejsce w przedmiotowej sprawie, gdzie dłużnikiem rzeczowym z tytułu ustanowionego zabezpieczenia hipotecznego pozostaje pozwana. W konsekwencji żądanie powódki stanowi realizację uprawnień wierzyciela hipotecznego, znajdujące oparcie w treści ww. regulacji.

Odnosząc się do wysokości żądania zgłoszonego przez Bank (...) w W., Sąd Okręgowy uznał roszczenie za uzasadnione jedynie w zakresie kwoty 143.274,40 złotych.

Bezspornym między stronami pozostaje fakt, że powódka udzieliła E. T. (1) kredytu inwestycyjnego w kwocie 187.000 złotych, przy czym część należności została uiszczona przez dłużnika (wystawienie bankowego tytułu egzekucyjnego na kwotę 158.760 złotych), a także wyegzekwowana w toku prowadzonego postępowania egzekucyjnego (15.485,60 złotych). Tym samym aktualna zaległość w spłacie należności głównej na rzecz powódki obejmuje dochodzoną kwotę 143.274,40 złotych (158.760 złotych – 15.485,60 złotych), za którą E. K. odpowiada, jako dłużnik hipoteczny. Wobec powyższego, Sąd Okręgowy zasądził od E. K. na rzecz Banku (...) Spółki Akcyjnej z siedzibą w W. kwotę 143.274,40 złotych.

Sąd pierwszej instancji ponadto wskazał, że nie uwzględnił podnoszonego przez pozwaną czynienia przez powódkę ze swojego prawa użytku sprzecznego z zasadami współżycia społecznego – art. 5 k.c.

W realiach przedmiotowej sprawy Bank (...) Spółka Akcyjna w W. dochodzi przysługującej jej wierzytelności, która została zabezpieczona hipotecznie na nieruchomości pozwanej. Żaden przepis obowiązujących regulacji prawnych nie statuuje warunku dochodzenia roszczenia od dłużnika rzeczowego od uprzedniego wykazania, że egzekucja skierowana do majątku dłużnika osobistego okazała się bezskuteczna.

Założenie takie sprzeczne byłoby z samą instytucją hipoteki jako ograniczonego prawa rzeczowego. Niemniej jednak powódka dowiodła w toku niniejszego postępowania, że prowadziła egzekucję wobec E. T. (1), która okazała się w przeważającej części bezskuteczna (wyegzekwowano jedynie kwotę 15.485,60 złotych).

Nadto w dalszym ciągu Bank (...) w W. podejmuje względem E. T. (1) czynności, które mają na celu wyegzekwowanie należnej mu wierzytelności (zajęcia wierzytelności z dnia 24 sierpnia 2012 roku oraz 9 września 2013 roku). Sąd Okręgowy podkreślił, że nie bez znaczenia dla oceny podniesionego zarzutu, pozostaje fakt, że pomimo dokonania podziału majątku wspólnego oraz zniesienia współwłasności nieruchomości położonej w K. (postanowieniem Sądu Rejonowego w Kutnie z dnia 28 czerwca 2012 roku), pozwana nie podjęła żadnych kroków celem uregulowania stanu prawnego nieruchomości.

W ocenie Sądu pierwszej instancji nie zasługuje na aprobatę twierdzenie pozwanej, że za uznaniem powództwa za sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, przemawia fakt, iż nie skorzystała w żadnym zakresie z sumy uzyskanej przez E. T. (1) pożyczki. Kredyt udzielony przez powódkę miał być przeznaczony na działalność gospodarczą – hurtownię cytrusów, która prowadzona była wspólnie przez pozwaną i jej ówczesnego małżonka. Sama E. K. przyznała, że uzyskana pomoc finansowa miała zostać przeznaczona na otworzenie restauracji, co ostatecznie nie nastąpiło. Okoliczność ta, zdaniem Sądu pierwszej instancji, nie może jednak obciążać udzielającego kredytu banku. Pozwana wskazała nadto, że w okresie po uzyskaniu kredytu prowadziła samodzielnie hurtownię z uwagi na zły stan zdrowia E. T. (1), tym samym identyfikowała się z prowadzoną działalnością.

Sąd Okręgowy zaznaczył również, że kredytodawca nie powinien być obciążany negatywnymi konsekwencjami pożycia małżeńskiego pozwanej, która jako najistotniejszą okoliczność uzasadniającą podniesiony zarzut powołuje relacjez byłym małżonkiem, a przede wszystkim w jego negatywnym wobec niej i ich córek zachowaniu. Sąd pierwszej instancji wskazał, że nie można stracić z pola widzenia faktu, że E. K. sama podała, iż negatywny okres jej życia związany z E. T. (1) zakończył się w 2009 roku, kiedy zawarła ponowny związek małżeński. Zatem miała wtedy pełną możliwość uchylenia się od oświadczenia woli złożonego względem banku pod wpływem groźby ze strony E. T. (1), czego nie uczyniła. W konsekwencji Sąd pierwszej instancji uznał, że oświadczenie z dnia 24 maja 2012 roku należało uznać za spóźnione i pozbawione skutków prawnych – art. 88 § 2 k.c.

Sąd pierwszej instancji wskazał ponadto, że ewentualne zaspokojenie należności z majątku pozwanej, nie pozbawi E. K. możliwości dochodzenia roszczenia zwrotnego w stosunku do E. T. (1).

W świetle powyższych okoliczności Sąd Okręgowy nie podzielił stanowiska pozwanej co do możliwości zastosowania instytucji art. 5 k.c. w realiach przedmiotowej sprawy. Podniesione przez pozwaną fakty dotyczące jej związku z E. T. (1) były istotne, jednakże w kontekście całokształtu okoliczności niniejszej sprawy nie skutkowały pozbawieniem powódki prawa dochodzenia jej wierzytelności na drodze procesu sądowego.

W zakresie dochodzonych zaległych odsetek umownych do dnia 20 maja 2004 roku (16.343,91 złotych) oraz za zwłokę za okres od dnia 21 maja 2004 roku do dnia 9 lipca 2004 r. (3.917,33 złotych) Sąd Okręgowy powództwo oddalił.

Sąd Okręgowy zastrzegł pozwanej prawo do powoływania się w toku egzekucji zasądzonego od niej świadczenia pieniężnego na ograniczenie odpowiedzialności do wysokości wartości udziału pozwanej w prawie własności nieruchomości położonej w K., przy ulicy (...), dla której Sąd Rejonowy w Kutnie, V Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą numer (...).

Rozstrzygnięcie w zakresie kosztów procesu Sąd pierwszej instancji oparł na treści art. 102 k.p.c. Uwzględniając charakter przedmiotowej sprawy, sytuację materialną pozwanej, w szczególności uzyskiwane przez nią dochody na poziomie 987,80 złotych przy braku innego majątku czy też oszczędności, Sąd Okręgowy uznał, że zachodzi szczególny wypadek uzasadniający nieobciążenie E. K. kosztami procesu.

W toku procesu E. K. korzystała z pomocy prawnej pełnomocnika z urzędu, którego koszty nie zostały uiszczone ani w całości, ani w części. Dlatego też Sąd Okręgowy na podstawie § 2, § 6 pkt 6 i § 20 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. 2013, poz. 461) przyznał adw. R. D. kwotę 4.428 złotych tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana zaskarżając go w części tj. w punkcie 1 i zarzucając mu:

1)  naruszenie przepisów postępowania mające istotny wpływ na treść wyroku, tj. art. 233 § l k.p.c. przez przyjęcie, że pozwana nie podjęła żadnych kroków celem uregulowania stanu prawnego obciążonej nieruchomości oraz że fakty dotyczące związku pozwanej z E. T. (1) nie mogły skutkować pozbawieniem powoda prawa dochodzenia jego wierzytelności w postępowaniu sądowym;

2)  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 5 k.c. przez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że powód wykonuje swoje prawo w sposób zgodny z dyspozycją tego przepisu.

W następstwie tal sformułowanych zarzutów skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku przez oddalenie powództwa w całości, a nadto o przyznanie zwrotu kosztów pomocy prawnej świadczonej z urzędu.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o jej oddalenie w całości i zasądzenie na jej rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się niezasadna.

Podniesiony przez apelującą w pierwszym rzędzie zarzut naruszenia przez Sąd instancji art. 233 § 1 k.p.c. uznać należy go za chybiony.

Pozwana upatruje naruszenia powyższej regulacji przez przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że pozwana nie podjęła żadnych kroków celem uregulowania stanu prawnego obciążonej nieruchomości, oraz że fakty dotyczące związku pozwanej z E. T. nie mogły skutkować pozbawieniem powoda prawa dochodzenia jego wierzytelności w postępowaniu sądowym.

Podkreślić należy, na co wielokrotnie wskazywano już w judykaturze, że podniesienie zarzutu naruszenia przez Sąd art. 233 § 1 k.p.c. jest skuteczne jedynie w wypadku wykazania, że ocena materiału dowodowego jest rażąco wadliwa czy w sposób oczywisty błędna, dokonana z przekroczeniem granic swobodnego przekonania sędziowskiego, wyznaczonych w tym przepisie. Podkreślić przy tym należy, że Sąd ocenia wiarygodność i moc dowodów według własnego przekonania na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału, dokonując wyboru określonych środków dowodowych. Jeżeli z danego materiału dowodowego sąd wyprowadza wnioski logicznie poprawne i zgodne z doświadczeniem życiowym, to ocena Sądu nie narusza reguł swobodnej oceny dowodów i musi się ostać, choćby w równym stopniu, na podstawie tego materiału dowodowego, dawały się wysnuć wnioski odmienne. Przeprowadzona przez sąd ocena dowodów może być skutecznie podważona tylko wtedy gdy brak jest logiki w wiązaniu wniosków z zebranymi dowodami lub, gdy wnioskowanie sądu wykracza poza schematy logiki formalnej albo, wbrew zasadom doświadczenia życiowego, nie uwzględnia jednoznacznych praktycznych związków przyczynowo – skutkowych (por. postanowienie z dnia 11 stycznia 2001 r., I CKN 1072/99, Prok. i Pr. 2001 r., nr 5, poz. 33, postanowienie z dnia 17 maja 2000 r., I CKN 1114/99, nie publ., wyrok z dnia 14 stycznia 2000 r., I CKN 1169/99, OSNC 2000 r., nr 7-8, poz. 139, ).

W ocenie Sądu Apelacyjnego dokonana przez Sąd pierwszej instancji w przedmiotowej sprawie ocena dowodów nie narusza, ani reguł logicznego myślenia, ani zasad doświadczenia życiowego czy właściwego kojarzenia faktów.

Sąd Okręgowy słusznie przy tym zaznaczył, że pozwana nie podjęła żadnych kroków celem uregulowania stanu prawnego nieruchomości w księgach wieczystych, nie negując przy tym, iż skarżąca zainicjowała postępowanie w przedmiocie podziału majątku oraz zniesienia współwłasności. Ze zgromadzonego materiału dowodowego wynika bezsprzecznie, że brak uregulowania w tym zakresie spowodował oddalenie przez sąd wieczystoksięgowy wniosku Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Kutnie A. M. o wpis wzmianki o toczącej się w sprawie KM 1935/11 egzekucji z nieruchomości – działki nr (...) w księdze wieczystej (...), które to postępowanie egzekucyjne prowadzone jest na wniosek strony powodowej przeciwko E. T. (1). Z wpisów w przedmiotowej księdze, prowadzonej dla nieruchomości położonej w K. przy ulicy (...), wynika, że jako współwłaściciele widnieją E. T. (1) oraz E. T. (2) w udziale po ½ części każde z nich.

Również okoliczności dotyczące związku pozwanej z E. T. (1) nie mogły skutkować pozbawieniem powoda prawa dochodzenia wierzytelności w przedmiotowym postępowaniu sądowym.

Słusznie wskazał Sąd I instancji, że nie sposób obarczać strony powodowej negatywnymi konsekwencjami pożycia małżeńskiego pozwanej i E. T. (1). Skarżąca sama podczas przesłuchania wskazała, że naganne zachowanie byłego małżonka względem niej zakończyło się z chwilą wyjścia przez nią ponownie za mąż, co miało miejsce w 2009 roku.

Biorąc zatem pod uwagę, że przepis art. 88 k.c. ustanawia termin, w którym powinno nastąpić uchylenie się przez stronę od skutków prawnych jej oświadczenia woli, który wynosi jeden rok, a jego początek w przypadku groźby liczy się od dnia ustania stanu obawy. Ustalony w tym przepisie termin do wykonania uprawnienia do uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli ma charakter zawity, nie podlega ani przerwie, ani zawieszeniu, nie stosuje się do niego przepisów o przedawnieniu. Uprawnienie to po upływie terminu z art. 88 k.c. wygasa, albowiem groźba nie powodują bezwzględnej nieważności czynności prawnej. Wobec skarżącej od czasu zawarcia nowego związku małżeńskiego w 2009 roku E. T. (1) zaprzestał czynności, które budziły w niej lęk i obawę o jej i jej dzieci zdrowie oraz życie. Nie można zatem uznać, że nie mogła wcześniej podjąć próby uchylenia się od skutków wyrażenia zgody na obciążenie spornej nieruchomości.

Zauważyć też należy, że powyższe oświadczenie zostało złożone po dokonaniu przez Bank wezwania pozwanej do zapłaty, a zatem trudno doszukiwać się impulsu do złożenia powyższego oświadczenia w ustaniu stanu obawy pozwanej o siebie i córki po zawarciu nowego związku małżeńskiego.

Podniesienia wymaga również że pozwana jako osoba trzecia, która spłaci wierzyciela będzie miała możliwość skorzystania z roszczenia regresowego wobec dłużnika do wysokości dokonanej zapłaty.

Mając powyższe uwagi na względzie uznać należy, że sposób postawienia w apelacji zarzutu naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. nie odpowiada regułom wskazanym w wyżej przytoczonym orzecznictwie. Treść zarzutu, jak i jego argumentacja przytoczona w jego uzasadnieniu, sprowadzają się do zaprezentowania własnych twierdzeń odnośnie samego faktu wyrażenia zgody na obciążenie nieruchomości hipoteką.

Za nietrafny należy również uznać podnoszony przez pozwaną zarzut naruszenia art. 5 k.c., sformułowany przez skarżącą jako błędne przyjęcie, że powód wykonuje swoje prawo w sposób zgodny z dyspozycją tego przepisu.

W orzecznictwie podkreśla się, że stosowanie generalnej klauzuli wyrażonej w przepisie art. 5 k.c. może mieć miejsce jedynie w wyjątkowych sytuacjach, gdy uwzględnienie powództwa prowadziłoby do sytuacji nieakceptowanej ze względów aksjologicznych i teleologicznych. Nie może być ono wymierzone przeciwko treści prawa postrzeganego jako niesprawiedliwie, lecz musi być następstwem wykonania prawa podmiotowego przez stronę godzącego w fundamentalne wartości, których urzeczywistnieniu ma służyć prawo (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 24 października 2013 roku, sygn. akt I ACa 541/13, Lex nr 1383507). W innych wyrokach akcentuje się moralny wymiar zasad współżycia społecznego, podkreślając, że stwierdzenie nadużycia prawa wymaga skonkretyzowania działań, które pozostają w sprzeczności z normami moralnymi godnymi ochrony i przestrzeganymi w społeczeństwie. Na treść zasad współżycia społecznego składają się, w ocenie Sądu Najwyższego, akceptowane i godne ochrony reguły rzetelnego postępowania w stosunkach społecznych (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lutego 1998 r., sygn. akt I CKN 459/97, Lex, nr 78424).

W literaturze podkreśla się również, że instytucja nadużycia prawa ma zapobiegać powstawaniu sytuacji, w których zastosowanie litery prawa prowadziłoby do rozstrzygnięć rażąco niesłusznych (F. L. de B., Nadużycie prawa ..., s. 8, 9). Poprzez instytucję nadużycia prawa dochodzą do głosu pewne nakazy społeczne i zasady etyczne, które - choć rzadko znajdują wyraz w treści prawa pozytywnego - leżą u podstaw całego porządku prawnego (Małgorzata Pyziak - Szafnicka: komentarz do Kodeksu Cywilnego).

Trybunał Konstytucyjny podkreśla funkcję, jaką spełniają klauzule generalne: nadają elastyczność przepisom, pozwalają uniknąć „przelegalizowania” regulacji, są narzędziem realizacji wartości konstytucyjnych. Spełnienie tych funkcji następuje w procesie interpretacji, z natury rzeczy wymagającym dokonywania ocen uwikłanych w systemie aksjologicznym. Wprowadzanie do systemu prawa klauzul generalnych bez akceptacji elementu ocennego przy ich stosowaniu mijałoby się z ich zasadniczym celem; (M. S., Klauzule generalne ..., s. 54).

Prof. A. S. (1) podkreślał przy tym, że „klauzula generalna z art. 5 k.c. nie może być rozumiana jako ogólne upoważnienie sędziego do dokonywania własnych, z konieczności subiektywnych ocen oraz modyfikowania w ten sposób praw i obowiązków obywateli” (A. S., Uwagi o nadużyciu prawa..., s. 338). Akceptacja tego rodzaju praktyki byłaby równoznaczna z uznaniem prawotwórczej działalności sądów prowadzonej w zamaskowanej formie. Taka działalność jest oczywiście niedopuszczalna, gdyż godzi w zasadę pewności prawa, która sama w sobie stanowi bardzo cenną wartość społeczną (A. Szpunar, glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 kwietnia 1997 r., II CKN 118/97, OSP 1998, z. 1, poz. 3).

Dostrzec również należy, że w literaturze wskazuje się, że niezwykle istotne jest właściwe uzasadnienie rozstrzygnięć opartych na zasadach współżycia społecznego (P. Machnikowski (w:) Kodeks cywilny..., red. E. Gniewek, t. I, s. 25). W tym też kierunku idą niektóre wypowiedzi Sądu Najwyższego, który w wyroku z dnia 3 lutego 1998 r., sygn. akt I CKN 459/97, Lex, nr 78424, wskazał, że reguły postępowania, składające się na treść zasad współżycia społecznego, wymagają [...] konkretyzacji w każdej sprawie, w której wchodzi w grę zarzut nadużycia prawa podmiotowego. Bez takiego stwierdzenia rozstrzygnięcie narażone jest na uzasadniony zarzut dowolności, jak też nie poddaje się racjonalnej kontroli instancyjnej.

Z poczynionych w sprawie ustaleń faktycznych wynika bezsprzecznie, że skarżąca nie tylko nie podjęła próby skorzystania w ustawowym terminie z prawa uchylenia się od skutków prawnych złożenia oświadczenia woli polegającego na zgodzie na obciążenie nieruchomości hipoteką, ale do chwili obecnej nie podjęła kroków prawnych skutkujących uregulowaniem zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym spornej nieruchomości w księgach wieczystych.

Dla oceny żądania pozwanej oddalenia powództwa na podstawie art. 5 k.c. znaczenie ma również - co podkreślał także Sąd Okręgowy - że pieniądze z kredytu miały być przeznaczone prowadzoną przez małżonków hurtownię cytrusów i przyszłe uruchomienie restauracji. Skoro prowadzona działalność gospodarcza w zakresie prowadzenia hurtowni służyła utrzymaniu rodziny, to nie można zasadnie twierdzić, że pozwana nie odniosła żadnej korzyści z zaciągnięcia przez E. T. (1) kredytu. W tym miejscu należy dodać, że pozwana była zaangażowana w prowadzenie tej działalności, a w okresie po wypłaceniu kredytu przez półtora roku skarżąca samodzielnie prowadziła hurtownię z uwagi na zły stan zdrowia E. T. (1).

Podnieść należy również i tę okoliczność, że gdyby apelująca dokonała spłaty zasądzonej od niej na rzecz byłego męża w sprawie o podział majątku i zniesienie współwłasności, to z racji dokonanego przez komornika zajęcia powyższej wierzytelności, znaczna cześć zadłużenia kredytowego byłaby już uregulowana.

Wskazać przy tym trzeba, że Bank (...) w W. wbrew twierdzeniom uzasadnienia apelacji nie ogranicza się do podejmowania działań przeciwko pozwanej, ale podejmował również działania egzekucyjne względem E. T. (1) w celu zaspokojenie wierzytelności z nieruchomości, która przypadła dłużnikowi w wyniku orzeczenia o podziale majątku i zniesienia współwłasności. Nie można więc skutecznie zarzucać stronie powodowej, że swoje działania zmierzające do wyegzekwowania długu kredytowego ograniczyła do dążenia przyszłego spieniężenia nieruchomości stanowiącej własność skarżącej.

Podkreślić przy tym należy i to, że Sąd pierwszej instancji trafnie zaznaczył, że podniesione przez pozwaną fakty dotyczące jej związku z byłym małżonkiem były wprawdzie bardzo dolegliwe dla pozwanej, jednakże w kontekście całokształtu okoliczności przedmiotowej sprawy nie mogły skutkować pozbawieniem strony powodowej prawa dochodzenia jej wierzytelności wynikającej z hipotecznego zabezpieczenia zaciągniętego kredytu na drodze postępowania sądowego.

W ocenie Sądu Apelacyjnego pozwana nie wykazała w niniejszym postępowaniu zarzucanego stronie powodowej czynienia użytku ze swego prawa w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Wobec powyższego apelacja pozwanej jako niezasadna podlegała oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c.

Na podstawie § 2 ust. 1 i 3 w zw. z § 6 pkt 6 w zw. z § 19 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. 2013.461 j.t.), Sąd Apelacyjny przyznał pełnomocnikowi pozwanej wynagrodzenie z tytułu nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu.

O kosztach procesu Sąd Apelacyjny rozstrzygnął na podstawie art. 102 k.p.c., zgodnie z brzmieniem którego w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać je w ogóle kosztami. Powyższy przepis ustanawia zasadę słuszności, będącą odstępstwem od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Nie konkretyzuje on pojęcia „wypadków szczególnie uzasadnionych”, pozostając ich kwalifikacje, przy uwzględnieniu całokształtu okoliczności danej sprawy, Sądowi (por. orzeczenie Sądu Najwyższego z dnia 20 grudnia 1973r., sygn. akt II CZ 210/73, niepubl.).

Sąd drugiej instancji, podobnie jak Sąd Okręgowy, miał na uwadze przede wszystkim trudną sytuację majątkową pozwanej, która nie posiada żadnych oszczędności, a jej jedynym dochodem jest emerytura w wysokości 987,80 złotych oraz uzyskiwane na rzecz córek alimenty z Funduszu Alimentacyjnego w kwocie po 350 złotych. W świetle powyższego w ocenie Sądu Apelacyjnego, uwzględniając przy tym również przedmiot sprawy, należało uznać, że zachodził wypadek szczególnie uzasadniony, uzasadniający nie obciążanie pozwanej kosztami zastępstwa procesowego strony powodowej w postępowaniu apelacyjnym.