Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 2012-09-27 powód – Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w W. - domagał się uznania za niedozwolone i zakazania wykorzystywania w obrocie z konsumentami postanowień o treści:

a) "Sprzedający zastrzega sobie natychmiastową wymagalność nieuiszczonej ceny na wypadek uchybienia terminom poszczególnych rat.";

b) " W przypadku opóźnienia w zapłacie jakiejkolwiek z wpłat co najmniej 30 dni strony zgodnie postanawiają, iż Sprzedający przed wytoczeniem powództwa będzie uprawniony do podjęcia próby przed procesowego, ugodowego uzgodnienia spłaty zadłużenia przez osobisty kontakt z Kupującym w jego miejscu zamieszkania. Kupujący zobowiązuje się do pokrycia wszelkich kosztów takiego działania, jednak tylko i wyłącznie do wysokości 300 zł za jedną wizytę i Kupującego.";

c) " Sprzedający w ramach sprzedaży promocyjnej może zaoferować towary w cenie 1 zł stanowiące integralną część niniejszej umowy. W przypadku odstąpienia przez kupującego od umowy sprzedaży, towary promocyjne zakupione w cenie 1 zł winny być niezwłocznie ( tj. w terminie 3 dni) zwrócone sprzedającemu w stanie niezmienionym. Jeżeli Kupujący nie zwróci Sprzedającemu towarów promocyjnych zakupionych w cenie 1 zł, oznacza to, iż chce towar zatrzymać i zobowiązuje sie do zapłaty ceny według aktualnego cennika Sprzedającego. W przypadku rozpoznania przez Sprzedającego, iż towary promocyjne zakupione w cenie 1 zł znajdują się w stanie świadczącym o uszkodzeniu lub używaniu, Kupujący będzie zobowiązany do zapłaty ceny według aktualnego cennika Sprzedającego."

zawartych w poszczególnych częściach: „Opłaty i sposoby ich dokonywania” pkt 8 i 9 oraz w części zatytułowanej „Zasady sprzedaży” pkt 2,3,4, wzorca umowy zatytułowanego "Umowa sprzedaży nr", którym posługują się pozwani M. A. i M. K. - prowadzący działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej pod nazwą (...) s.c. z siedzibą w P., w zakresie sprzedaży bezpośredniej. Nadto wniósł o zasądzenie kosztów procesu.

W ocenie powoda wskazane postanowienia wzorca umowy stanową niedozwoloną klauzulę, gdyż są sprzeczne z dobrymi obyczajami i rażąco naruszają interesy konsumentów. Wypełniałyby tym hipotezę art. 385[1] § 1 kc, zgodnie z którym niedozwolonymi są postanowienia umowy zawieranej z konsumentem, nieuzgodnione z nim indywidualnie, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy.

Powód wywodził, że przedmiotowe postanowienia naruszają dobre obyczaje i rażąco godzą w interesy konsumentów. W odniesieniu do klauzuli wskazanej w punkcie a) powód podniósł, iż pozwani stosując zaskarżone postanowienie nie doprecyzowali kiedy następuje natychmiastowa wymagalność nieuiszczonej ceny, brak jest informacji co do ilości rat pozostających w zwłoce ani też długości okresu ewentualnej zwłoki, co powoduje że pozwani mogli uznać wymagalność ceny w przypadku, gdy konsument pozostawał w zwłoce chociażby jeden dzień. W rozważaniach dotyczących klauzuli zawartej w punkcie b), powód podkreślał, iż przedsiębiorca zastrzegł sobie prawo do monitorowania płatności w miejscu zamieszkania kupującego, co powoduje naruszenie prawa do ochrony miru domowego. Nadto strona powodowa wskazywała, iż pozwani w zaskarżonym postanowieniu przewidywali naliczenie kosztów jednorazowej wizyty w celu windykacji długu bez podania zasad jej naliczania. Powód w analizie dotyczącej postanowienia zacytowanego w punkcie c) odnosił się do istoty produktu promocyjnego. Podkreślał, że produkt promocyjny jako dodatek do zakupu zazwyczaj jest otwierany w pierwszej kolejności przez co nie jest możliwy jego zwrot w oryginalnym opakowaniu. Po drugie podnosił, że cena produktu promocyjnego/gratisowego nie jest podawana w umowie, dlatego też stosowanie tego postanowienia przez pozwanych stwarza ryzyko zaistnienia sytuacji polegającej na tym, iż cena produktu gratisowego będzie wielokrotnie wyższą od ceny rynkowej tego rodzaju towaru w sprzedaży sklepowej.

Pozwani w odpowiedzi na pozew z dnia 2012-10-31 domagali się oddalenia powództwa i wnosili o zasądzenie kosztów procesu.

W uzasadnieniu odpowiedzi na pozew podnosili, iż przed wytoczeniem powództwa w 2012 roku otrzymali w ankietę z Delegatury Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów w Ł., którą wypełnienili i dołączyli do niej stosowany przez pozwanych wzorzec umowny. W odpowiedzi na powyższą ankietę Delegatura UOKiK w Ł. wyznaczając pozwanym 7dniowy termin na ustosunkowanie się wobec stanowiska Delegatury UOKiK w Ł.. Pozwani wskazywali, że uwzględnili wszystkie zgłoszone zastrzeżenia przez Delegaturę UOKiK i skorygowali stosowany przez nich wzorzec, o czym poinformowali Urząd. Podnosili, że od dnia 6 sierpnia 2012 r. stosują wzór umowy uwzględniający zastrzeżenia Urzędu. Pozwani wnosili o oddalenie powództwa z uwagi na to, że od dnia 06 sierpnia 2012 r. stosują skorygowany wzorzec, a pozew został złożony do tutejszego Sądu w dniu 25 września 2012 r.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwani prowadzą działalność gospodarczą w zakresie sprzedaży detalicznej prowadzonej poza siecią sklepową. W ramach prowadzonej działalności gospodarczej posługiwali się w obrocie z konsumentami postanowieniami wzorca umowy o następujących treściach:

a) "Sprzedający zastrzega sobie natychmiastową wymagalność nieuiszczonej ceny na wypadek uchybienia terminom poszczególnych rat.";

b) " W przypadku opóźnienia w zapłacie jakiejkolwiek z wpłat co najmniej 30 dni strony zgodnie postanawiają, iż Sprzedający przed wytoczeniem powództwa będzie uprawniony do podjęcia próby przed procesowego, ugodowego uzgodnienia spłaty zadłużenia przez osobisty kontakt z Kupującym w jego miejscu zamieszkania. Kupujący zobowiązuje się do pokrycia wszelkich kosztów takiego działania, jednak tylko i wyłącznie do wysokości 300 zł za jedną wizytę i Kupującego.";

c) " Sprzedający w ramach sprzedaży promocyjnej może zaoferować towary w cenie 1 zł stanowiące integralną część niniejszej umowy. W przypadku odstąpienia przez kupującego od umowy sprzedaży, towary promocyjne zakupione w cenie 1 zł winny być niezwłocznie ( tj. w terminie 3 dni) zwrócone sprzedającemu w stanie niezmienionym. Jeżeli Kupujący nie zwróci Sprzedającemu towarów promocyjnych zakupionych w cenie 1 zł, oznacza to, iż chce towar zatrzymać i zobowiązuje sie do zapłaty ceny według aktualnego cennika Sprzedającego. W przypadku rozpoznania przez Sprzedającego, iż towary promocyjne zakupione w cenie 1 zł znajdują się w stanie świadczącym o uszkodzeniu lub używaniu, Kupujący będzie zobowiązany do zapłaty ceny według aktualnego cennika Sprzedającego."

W ramach ankiety przeprowadzonej przez Delegaturę UOKiK w Ł. pozwani zostali wezwani do ustosunkowania się wobec zastrzeżeń do treści stosowanego przez nich wzorca umowy. Wiadomością elektroniczną z dnia 23 lipca 2012 r. pozwani poinformowali Delegaturę UOKiK w Ł. o zmianie treści wzorca umownego. Od dnia 6 sierpnia 2012 r. pozwani posługiwali się zmienionym wzorcem umownym.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie dokumentów złożonych przy pozwie i odpowiedzi na pozew. Pozwani nie kwestionowali okoliczności stosowania postanowień objętych pozwem, podnosili jedynie niezasadność pozwu z uwagi na to, iż w dacie wniesienia pozwu nie były przez nich stosowane przedmiotowe postanowienia wzorca umowy.

Sąd oddalił wniosek dowodowy pozwanych o dopuszczenie dowodu z przesłuchania strony pozwanej. Należy wskazać, iż dowód z przesłuchania stron jest dowodem subsydiarnym, który winien zostać uwzględniony o ile pozostały niewyjaśnione istotne fakty dla rozstrzygnięcia w sprawie. Istotne fakty w przedmiotowej sprawie zostały wyjaśnione, za pomocą dowodów z dokumentów. W sytuacji więc w której sąd za pomocą innych środków dowodowych wyrobił sobie przekonanie co do stanu faktycznego i zgłoszonych przez strony żądań, przeprowadzanie dowodu z przesłuchania stron jest nie tylko niekonieczne ale także może być poczytane jako uchybienie procesowego (por. orzeczenie SN z dnia 17 listopada 1946 r., sygn. akt C III 719/45, LEX nr 160843 oraz T. Zembrzuski [w:] H. Dolecki (red.), T. Wiśniewski (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I, LEX).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo w całości zasługiwało na uwzględnienie.

Spór między stronami dotyczył zasadności powództwa z uwagi na dokonanie zmian przez pozwanych w stosowanym przez nich wzorcu umownym.

Przechodząc do oceny postanowień wzorca pod kątem ich niedozwolonego charakteru, wskazać należy, co następuje.

Stosownie do treści art. 385[1] §1 kc, aby uznać dane postanowienie umowne za niedozwolone musi ono spełniać cztery przesłanki tj.: (I) postanowienie nie zostało indywidualnie uzgodnione z konsumentem, (II) ukształtowane przez postanowienie prawa i obowiązki konsumenta pozostają w sprzeczności z dobrymi obyczajami, (III) powyższe prawa i obowiązki rażąco naruszają interesy konsumenta oraz (IV) postanowienie umowy nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron.

Ostatnia z wymienionych przesłanek, o której mowa w zdaniu drugim art. 385[1] § 1 kc, zachodzi w niniejszej sprawie, gdyż omawiane postanowienia nie regulują głównych świadczeń stron. Główne świadczenia stron polegają bowiem na zapłacie ceny oraz na wydaniu towaru.

Dla zastosowania omawianego przepisu przesłanki II (sprzeczność z dobrymi obyczajami) i III (rażące naruszenie interesów konsumenta), choćby ze względu na verba legis, muszą zachodzić równocześnie. Z reguły rażące naruszenie interesu konsumenta jest naruszeniem dobrych obyczajów, ale nie zawsze zachowanie sprzeczne z dobrymi obyczajami rażąco narusza ten interes.

Poprzez dobre obyczaje rozumiemy pewien powtarzalny wzorzec zachowań, który jest aprobowany przez daną społeczność lub grupę. Są to pozaprawne normy postępowania, którymi przedsiębiorcy winni się kierować. Ich treści nie da się określić w sposób wyczerpujący, ponieważ kształtowane są przez ludzkie postawy uwarunkowane zarówno przyjmowanymi wartościami moralnymi, jak i celami ekonomicznymi i związanymi z tym praktykami życia gospodarczego. Wszystkie one podlegają zmianom w ślad za zmieniającymi się ideologiami politycznymi i społeczno – gospodarczymi oraz przewartościowaniami moralnymi. W szczególności zaś, dobre obyczaje to normy postępowania polecające nienadużywanie w stosunku do słabszego uczestnika obrotu posiadanej przewagi ekonomicznej.

W zakresie oceny stopnia naruszenia interesów konsumentów Sąd tutejszy podziela opinię Sądu Apelacyjnego w Warszawie (wyrok z dnia 2006-06-27, sygn. akt VI ACa 1505/05), że naruszenie interesów konsumenta, aby było rażące, musi być doniosłe czy też znaczące. Natomiast interesy konsumenta należy rozumieć szeroko, nie tylko jako interes ekonomiczny, ale też każdy inny, chociażby niewymierny. Zaliczyć tu można również dyskomfort konsumenta, spowodowany takimi okolicznościami jak strata czasu, naruszenie prywatności, niedogodności organizacyjne, wprowadzenie w błąd oraz inne uciążliwości, jakie mogłyby powstać na skutek wprowadzenia do zawartej umowy ocenianego postanowienia. Przy określaniu stopnia naruszenia interesów konsumenta należy stosować nie tylko kryteria obiektywne (np. wielkość poniesionych czy grożących strat), lecz również względy subiektywne związane bądź to z przedsiębiorcą (np. renomowana firma), bądź to z konsumentem (np. seniorzy, dzieci). Konieczne jest zbadanie, jaki jest zakres grożących potencjalnemu konsumentowi strat lub niedogodności.

Dobrym obyczajem na tle niniejszej sprawy jest, by przedsiębiorca nie wykorzystywał swej uprzywilejowanej pozycji kontraktowej, będącej pochodną stosowania wzorca umowy. W szczególności odnosząc się do zakwestionowanych postanowień wzorca umowy, należy wskazać ich poszczególne postanowienia uwzględnione wyrokiem naruszają podobne obyczaje oraz interesy konsumentów.

Przechodząc do rozważań nad poszczególnymi postanowieniami umownymi objętymi pozwem, jako pierwsze zostało zawarte w punkcie 1.a ) wyroku. W tymże postanowieniu przedsiębiorca zastrzegł sobie prawo do postawienia w stan natychmiastowej wymagalności ceny na wypadek uchybienia terminom płatności poszczególnych rat. Stosując powyższe postanowienie przedsiębiorca kreuje stosunek zobowiązaniowy z konsumentem w ten sposób, że narusza dobry obyczaj, jakim jest wyznaczenie dodatkowego terminu konsumentowi do wykonania zobowiązania. Analizując treść wzorca umownego stosowanego przez pozwanego należy wskazać, iż jest on zarazem sprzedawcą ale także kredytodawcą konsumenta. W tym miejscu należy podnieść, iż instytucje udzielające kredytów w toku realizacji umowy i spłaty udzielonego kredytu w sytuacji zwłoki z płatnością którejkolwiek z rat, upominają kredytobiorcę o istniejącym zadłużeniu. Przedsiębiorca jako podmiot zajmujący się profesjonalnie swoją działalnością, powinien w jasny i czytelny sposób informować potencjalnego klienta o formie spłaty ceny oraz o ewentualnych zaległościach w spłacie rat. Kolejnym aspektem dotyczącym postanowienia wskazanego w punkcie 1. a) wyroku, jest okoliczność niewskazania przez przedsiębiorcę ilości rat, które warunkowałaby natychmiastową wymagalność ceny. Skonstruowane w ten sposób postanowienie narusza przede wszystkim interesy ekonomiczne konsumentów, w szczególności stosując najbardziej dolegliwą z sankcji jaką jest postawienie w stan natychmiastowej wymagalności ceny za zakupiony towar.

Na uwagę również zasługuje fakt, iż sposób prowadzenia sprzedaży pozwanego jest zbliżony, co wskazuje w pozwie Prezez UOKiK, do instytucji sprzedaży na raty uregulowanej w przepisach Kodeksu cywilnego. Kwestie zwłoki w wykonaniu zobowiązania przy tego rodzaju umowie reguluje art. 586 § 1 kc. Stosownie do treści tego przepisu zastrzeżenie natychmiastowej wymagalności nieuiszczonej ceny na wypadek uchybienia terminom poszczególnych rat jest skuteczne tylko wtedy, gdy było uczynione na piśmie przy zawarciu umowy, a kupujący jest w zwłoce z zapłatą co najmniej dwóch rat, łączna zaś suma zaległych rat przewyższa jedną piątą część umówionej ceny. Przenosząc powyższe na grunt niniejszej sprawy, należy wskazać iż powyższy przepis w sposób jednoznaczny określa jaka wartość zaległych rat w stosunku do całej należności może dawać uprawnienie do żądania natychmiastowej zapłaty całej ceny. Dlatego też, należy mieć przekonanie, iż w dobrym obyczaju jest to, aby przedsiębiorca precyzyjnie informował konsumentów o zasadach żądania natychmiastowej zapłaty ceny za zakupiony towar.

Postanowienie wskazane w punkcie 1. b) wyroku stwarza po stronie przedsiębiorcy prawo do monitorowania płatności w miejscu zamieszkania kupującego. Biorąc pod uwagę literalne brzmienie tego postanowienia, monitorowanie klienta może polegać na wizytach w jego domu. Oznacza to, iż przedsiębiorca prowadząc taką metodę monitowania zaległości może wywierać presję na kliencie aby spełnił należne świadczenie. Zaskarżone postanowienie również reguluje zasady pokrywania kosztów wizyt u konsumenta w celu windykacji długu tj. „kupujący zobowiązuje się do pokrycia wszelkich kosztów takiego działania, jednak tylko i wyłącznie do wysokości 300 zł za jedną wizytę i Kupującego”. Wprowadzenie tak sformułowanego zapisu powoduje powstanie po stronie przedsiębiorcy uprawnienia do naliczania kosztów windykacji, które mogą się zwiększać wraz z ilością wizyt przedsiębiorcy lub jego pracownika w miejscu zamieszkania klienta. Nadto klient zobowiązany jest do pokrywania „wszelkich kosztów”, w skład których także wchodzą naliczone odsetki za zwłokę w spełnieniu świadczenia. Zapis ten powoduje generowanie dodatkowych kosztów po stronie klienta, co rażąco narusza jego interes ekonomiczny, a także poprzez niejasne określenie zakresu kosztów jakie klient jest obowiązany ponieść prowadzi do niedoinformowania i wprowadzeniu w błąd konsumenta.

Ostatnim postanowieniem jakie zostało objęte pozwem zostało również uznane za niedozwolone w punkcie 1. c) wyroku. Treść przedmiotowego postanowienia odnosi się do możliwości zakupienia towarów promocyjnych w cenie 1 zł oraz do możliwości ich zwrotu wraz z zakupionym towarem podstawowym. Analizując treść zaskarżonego postanowienia, stwierdzić należy, iż konsument w momencie zwrotu towaru podstawowego winien zwrócić wraz z nim towar zakupiony za 1 zł, natomiast w przypadku gdy klient zatrzyma towar promocyjny, przedsiębiorca zastrzegł sobie prawo do naliczenia ceny za towar promocyjny według cennika obowiązującego u sprzedającego. Zaś w przypadku zwrócenia przez klienta towaru promocyjnego uszkodzonego lub noszącego ślady używania, sprzedawca również zastrzegł sobie prawo do naliczenia ceny za towar według aktualnego cennika sprzedającego. Wprowadzenie przez przedsiębiorcę takich zapisów powoduje przede wszystkim wprowadzenie w błąd konsumenta. Konsument, który nabył towar za 1 zł jest przekonany o jego promocyjnym charakterze. Dodatkowo należy wskazać, iż sprzedawca nie umieścił zapisu, w którym zostanie wskazana wartość towaru promocyjnego według cennika obowiązującego u sprzedawcy. Tym samym istnieje prawdopodobieństwo powstania takiej sytuacji, że wartość towaru promocyjnego będzie znacznie większa niż towaru podstawowego czy też będzie znacznie większa niż cena ogólnie obowiązująca na rynku dla danego towaru. Stosowanie przedmiotowego postanowienia przez sprzedającego powoduje także odczucie zniechęcenia po stronie konsumenta do korzystania z instytucji odstąpienia od umowy zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny ( DZ. U. z 2000 r. Nr 22, poz. 271). Wprowadzenie przedmiotowego zapisu rażąco narusza interesy ekonomiczne konsumentów, ponieważ konsument zamawiając towar promocyjny posiada jedynie wiedzę o cenie promocyjnej w wysokości 1 zł, nie zaś o cenie ustalonej według cennika stosowanego przez sprzedającego.

Zważyć należy również, iż pozwani w odpowiedzi na pozew wskazywali, iż zaprzestali stosowania zaskarżonych postanowień od dnia 6 sierpnia 2012 r., natomiast pozew został złożony do tutejszego Sądu w dniu 27 września 2012 r. Okoliczności te nie były sporne między stronami. Niemniej jednak, mając na uwadze treść przepis art. 479 [39] kpc, który stanowi, iż z żądaniem uznania postanowienia wzorca umowy za niedozwolone można wystąpić również wtedy, gdy pozwany zaniechał jego stosowania, jeżeli od tego zaniechania nie minęło sześć miesięcy, wskazywanie przez pozwanych na okoliczność zaprzestania stosowania zaskarżonych postanowień nie mogło zostać uwzględnione z uwagi na zachowanie przez powoda 6 miesięcznego terminu uprawniającego do złożenia powództwa.

Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 385[1] § 1 kc, Sąd uznał postanowienia wzorca umowy za niedozwolone, zaś na podstawie art. 479[42] § 1 kpc zakazał ich wykorzystywania w obrocie z udziałem konsumentów.

O kosztach postępowania orzeczono w oparciu o art. 98 kpc, zgodnie z którym strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić solidarnie przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Przyznane stronie koszty stanowią wynagrodzenie pełnomocnika procesowego w wysokości 360 zł - ustalone na podstawie § 14 ust. 3 pkt. 2 w zw. z § 2 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 2002-09-28 w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Mając na uwadze wynik sprawy, orzeczenie o nakazaniu pobrania od strony pozwanej opłaty od pozwu uzasadnia art. 113 ust. 1 ustawy z dnia 2005-07-28 o kosztach sądowych w sprawach cywilnych.

O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym na koszt strony pozwanej zarządzono na podstawie art. 479[44] kpc.

SSO Anna Iwaszko