Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I C 550/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 maja 2014 r.

Sąd Okręgowy w Toruniu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSO Wojciech Modrzyński

Ławnicy : -------------------

Protokolant: : st. sekr. sądowy Monika Falkiewicz

po rozpoznaniu w dniu 28 maja 2014 r. w Toruniu

sprawy z powództwa P. K.

przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...) w B.

o zapłatę

Oddala powództwo;

kosztami postępowania od uiszczenia, których zwolniony był powód obciąża Skarb Państwa;

odstępuje od obciążania powoda kosztami procesu należnymi pozwanemu;

zasądza ze Skarbu Państwa- kasy Sądu Okręgowego w Toruniu na rzecz Kancelarii Adwokackiej adwokata W. M. 24.710,90zł (dwadzieścia cztery tysiące siedemset dziesięć złotych 90/100) tytułem wynagrodzenia za pomoc prawną świadczoną powodowi z urzędu.

IC 550/14

UZASADNIENIE

Do Sądu Okręgowego wpłynął pozew P. K. przeciwko Skarbowi Państwa - Wojewodzie (...) w B. o zadośćuczynienie w kwocie 150.000 zł za szkody moralne w oparciu o art. 23 i 24 k.c. Powód wskazał, iż w latach 1975-1991 przebywał w placówkach wychowawczych w C. i G.. Personel placówek dopuścił się szeregu zaniedbań. W piśmie z dnia 25 marca 2013 roku pełnomocnik powoda sprecyzował żądanie pozwu i wniósł o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa –Wojewody (...) w B. na jego rzecz kwoty 300.000 zł. tytułem zadośćuczynienia za doznane krzywdy i cierpienia fizyczne i psychiczne wywołane zdarzeniami stanowiącymi czyny niedozwolone, których powód doznał przebywając w placówkach szkolno-wychowawczych nadzorowanych przez pozwanego. Jako podstawę prawną dochodzonych roszczeń wskazał art. 445§1 k.c., w zw. z art. 444§1 k.c. i art. 417 k.c., i art. 4171 §4 k.c. W uzasadnieniu pełnomocnik powoda wskazał, iż w okresie od 1975 do 1991 roku powód przebywał w placówkach szkolno-wychowawczych podległych lub nadzorowanych przez byłego Wojewodę (...), a następnie po reformie administracyjnej kraju przez Wojewodę (...) tj. w Ośrodku (...)w C. przy ulicy (...) w latach 1975-1983, w Ośrodku (...) w C. przy ulicy (...) w latach 1983-1988, w Ośrodku (...) w G. przy ulicy (...) w latach 1988 – 1991. Powód przebywał w tych placówkach na podstawie decyzji administracyjnych wydawanych przez urzędników podległych wojewodzie, a nie na mocy orzeczeń sądu. W trakcie pobytu w placówkach powód doznał licznych krzywd i cierpień psychicznych i fizycznych, polegających przede wszystkim na stosowaniu niewłaściwych metod wychowawczych, używaniu przemocy, biciu, wyzywaniu, dręczeniu psychicznym, podawaniu leków psychotropowych m.in. haloperydolu bez wiedzy lekarza, stosowaniu pasów bezpieczeństwa. Wskutek powyższych, niewłaściwych działań i zaniechań urzędników i pracowników podległych ówczesnym wojewodom, stanowiących czyny niedozwolone powód utracił zdrowie i jest osobą niepełnosprawną. W dniu dzisiejszym powód cierpi na padaczkę, choroby psychiczne, psychozę. Są to następstwa pobytu powoda w ww. placówkach i niewłaściwych metod wychowawczych stosowanych wobec niego. Orzeczeniem Obwodowej Komisji Lekarskiej ds. Inwalidztwa i Zatrudnienia z dnia 24 stycznia 1996 roku powód został uznany za inwalidę II grupy, przy czym uznano, iż inwalidztwo istnieje przed 16 rokiem życia. Dziś powód jest na rencie i leczy się w Wojewódzkim Ośrodku (...). Powód dochodzi zadośćuczynienia za krzywdę, cierpienia fizyczne i psychiczne celem wyrównania finansowego uszczerbku niematerialnego związanego z inwalidztwem.

W odpowiedzi na pozew Prokuratoria Generalna Skarbu Państwa w imieniu Wojewody K. (...) wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenia na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego stosownie do treści art. 98 k.p.c. w zw. z art. 11 ust. 3 ustawy z dnia 8 lipca 2005 r. o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa (Dz. U. Nr 169, poz. 1417 ze zm.). W uzasadnieniu pozwany zaprzeczył wszelkim okolicznościom faktycznym, które w sposób jednoznaczny nie zostały przez pozwanego przyznane. W pierwszej kolejności pozwany podniósł zarzut przedawnienia. W ocenie pełnomocnika pozwanego, zgodnie z art. 442§1 k.c. roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę. Jednakże przewidziany w art. 442 § 1 zdanie drugie k.c. dziesięcioletni termin przedawnienia biegnie - z woli ustawodawcy - nie od chwili dowiedzenia się o szkodzie, lecz od chwili zdarzenia wyrządzającego szkodę. Zdaniem pełnomocnika pozwany już z treści pozwu można wnioskować, iż roszczenie powoda uległo przedawnieniu nie tylko z uwagi na upływ terminu biegnącego a tempore scientiae, ale również dziesięcioletni termin biegnący a tempore facti. Pozwany nie zgodził się z twierdzeniem, że skuteczne podniesienie przez pozwanego zarzutu przedawnienia stanowi nadużycia prawa podmiotowego. Wskazał na istnienie domniemania, że osoba uprawniona korzysta z prawa podmiotowego w sposób legalny, zasługujący na ochronę prawną (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14.09.2011 r., sygn. akt I ACa 258/11). Wynika z niego, że ciężar dowodu istnienia szczególnych, wyjątkowych okoliczności faktycznych uzasadniający ten zarzut spoczywa na tym, kto ten zarzut podnosi (tak: wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 14.02.2012 r. sygn. akt I ACa 19/12). Kwestionujący uprawnienie do podniesienia zarzutu przedawnienia obowiązany jest wykazać racjonalne przesłanki swojej kontestacji (art. 6 k.c.). Strona powodowa nie tylko nie udowodniła, ale nawet nie wskazała okoliczności, które upoważniałyby do przyjęcia, że Skarb Państwa uczynił ze swojego uprawnienia użytek nieakceptowany z punktu widzenia uznanych przez ogół społeczeństwa wartości.

Z ostrożności procesowej pozwany Skarb Państwa zakwestionował powództwo co do zasady, jak i co do wysokości. Jednocześnie zwrócił uwagę na nieprecyzyjne sformułowanie podstaw faktycznych powództwa. Zdaniem pozwanego strona powodowa nie przywołała bowiem okoliczności uzasadniających twierdzenie, że w wyniku niezgodnych z prawem konkretnych działań, bądź zaniechań pozwanego doszło do wyrządzenia powodowi określonej szkody. Nadto strona powodowa nie sprecyzowała kiedy, gdzie i kto miał dokonać opisanych naruszeń zdrowia i innych dóbr osobistych powoda, co czyni niemożliwym odniesienie się do przytoczonych okoliczności.

Zdaniem pozwanego, w myśl zasad kontradyktoryjności oraz dyspozycyjności stron, to na powodzie spoczywa obowiązek poprawnego sformułowania powództwa pod względem przedmiotowym i podmiotowym. Stosownie do treści art. 67 § 2 k.p.c. za Skarb Państwa czynności procesowe podejmuje organ państwowej jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się dochodzone roszenie lub organ jednostki nadrzędnej. Konieczne jest zatem znalezienie funkcjonalnego związku pomiędzy zakresem kompetencji wskazanej jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa a dochodzonym roszczeniem. Celem powołanego przepisu jest zapewnienie reprezentacji Skarbu Państwa przez podmiot, który z racji wykonywanych zadań posiada kwalifikację oraz wiedzę umożliwiające mu reprezentowanie interesów Skarbu Państwa w najlepszy sposób (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2005 r. III CZP 78/05). Tylko dokładne wskazanie okoliczności faktycznych uzasadniających żądanie, umożliwia sądowi orzekającemu w procesie, którego stroną jest Skarb Państwa ustalenie powiązania między strukturą organizacyjną i zakresem działania danej jednostki organizacyjnej Skarbu Państwa, a dochodzonym roszczeniem (art. 67 § 2 k.p.c.), natomiast pozwanemu podjęcie skutecznej obrony. Pełnomocnik pozwanego podkreślił, iż brak precyzyjnego sformułowania powództwa stanowi samoistną, wystarczającą podstawę do jego oddalenia. Zdaniem pełnomocnika pozwanego roszczenie powoda nie znajduje ono oparcia w przepisach regulujących szeroko rozumiany delikt władzy publicznej i z tego powodu nie może zostać uwzględnione. Pierwotnie szkody wyrządzone przez funkcjonariuszy państwowych i samorządowych przy wykonywaniu powierzonych im czynności, objęte były dyspozycjami dawnych art. 417, 418, i 419 k.c. regulacje te dotyczyły szkód wynikłych ze zdarzeń zaistniałych przed wejściem w życie Konstytucji RP, tj. przed 17 października 1997 roku. Odpowiedzialność przewidziana w art. 417 k.c. ukształtowana została na zasadzie ryzyka, a cechą uzasadniającą odpowiedzialność Skarbu Państwa było nie tylko bezprawne ale i zawinione działanie funkcjonariusza przy wykonywaniu powierzonej mu czynności. Zdaniem pozwanego strona powodowa nie przedstawiła żadnych wniosków dowodowych na okoliczność bezprawnego działania, zaniechania Skarbu Państwa.

Zdaniem pełnomocnika pozwanego powód nieprawidłowo wskazał jako podstawę swego roszczenia art. 448 w zw. z art. 24 k.c. w jego ocenie w niniejszej sprawie do roszczęń wywodzących się ze zdarzeń sprzed 28 grudnia 1996 roku zastosowanie znajduje art. 448 k.c. w brzmieniu sprzed nowelizacji. Zgodnie z powyższym przepisem tylko w razie umyślnego naruszenia dóbr osobistych poszkodowany mógł żądać , niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków wyrządzonej szkody, ażeby sprawca uiścił odpowiednią sumę pieniężną na rzecz Polskiego Czerwonego Krzyża.

Z daleko posuniętej ostrożności procesowej pozwany zakwestionował wysokość dochodzonego roszczenia, wskazując, że w orzecznictwie oraz w nauce prawa zgodnie przyjmuje się, że suma pieniężna przyznana tytułem zadośćuczynienia ma stanowić przybliżony ekwiwalent poniesionej szkody niemajątkowej, powinna zatem wynagrodzić poszkodowanemu doznane przez niego cierpienia fizyczne i psychiczne oraz ułatwić przezwyciężanie ujemnych przeżyć (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2010 r. II CSK 94/10, z dnia 2 lutego 2011 r. II CSK 431/10).

Pełnomocnik pozwanego wniósł o oddalenie wniosków dowodowych strony powodowej jako zbędnych dla rozstrzygnięcia sprawy, przede wszystkim wobec podniesienia zarzutu przedawnienia. Wskazał również, że na mocy art. 250 § 1 k.p.c. sąd posiada kompetencję zażądania udzielenia odpisu lub wyciągu z dokumentów znajdujących się w aktach organu jedynie wówczas, gdy strona sama nie może uzyskać tego dokumentu. Strona powodowa nie wykazała zaś w żaden sposób, że wniosek o dokumentacji medycznej wskazanej w pozwie i kolejnych pismach procesowych wynika z jakichkolwiek trudności wiążących się z jej uzyskaniem.

W piśmie procesowym z dnia 8.07.2013r. pełnomocnik powoda podtrzymał żądanie pozwu i wniósł o nieuwzględnienie zarzutu przedawnienia z uwagi na nadużycie prawa podmiotowego przez Skarb Państwa - stosownie do przepisu art. 5 k.c. W ocenie pełnomocnika powoda za zastosowaniem art. 5 k.c. w niniejszej sprawie przemawia stan psychiczny powoda, który uniemożliwiał mu uzyskanie właściwej ochrony prawnej naruszonych dóbr i wcześniejsze dochodzenie roszczeń. Powód jako osoba niepełnosprawna, chora psychicznie, nie była w stanie wcześniej, bez udziału profesjonalnego pełnomocnika, dochodzić roszczeń objętych niniejszym pozwem. Nadto wskazał, że stan psychiczny powoda nie pozwalał mu na precyzyjne i szczegółowe odtworzenie wszelkich zdarzeń z okresu kiedy przebywał we wskazanych w pozwie placówkach opiekuńczo-wychowawczych. Zdaniem pełnomocnika powoda zgłoszone dowody w postaci dokumentacji administracyjno-prawnej z w/w placówek, dokumentacji medycznej z (...) w T., zeznań wnioskowanych świadków oraz przesłuchania stron - pozwolą na udowodnienie okoliczności faktycznych związanych z roszczeniami powoda.

W piśmie procesowym z dnia 24.07.2013r. strona pełnomocnik pozwanego podtrzymał żądanie oddalenia powództw i wskazał, iż podniesienie zarzutu przedawnienia nie stanowi nadużycia prawa podmiotowego. Podkreślił, że instytucja przedawnienia roszczenia chroni przede wszystkim interes dłużnika, a nie wierzyciela {por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 4 października 2006 r. sygn. I ACa 415/06). Nadto pełni funkcję stabilizatora stosunków prawnych i gwarantuje ich pewność. Z uwagi na powyższe podkreśla się, że choć sam w sobie art. 5 k.c. ma wyjątkowy charakter, to jego wyjątkowość akcentuje się szczególnie wyraźnie, gdy ma znaleźć zastosowanie jako obrona przed zarzutem przedawnienia. Przyczyna tkwi już w samej konstrukcji art. 5 k.c., który nie może być samodzielną podstawą nabycia lub utraty prawa podmiotowego. Jego celem jest jedynie takie ograniczenie jego wykonywania, aby nie zostały naruszone społeczno - gospodarcze jego przeznaczenie i zasady współżycia społecznego (zob. A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej. Warszawa 1998, s. 154). Z założenia zarzut nadużycia prawa podmiotowego z art. 5 k.c. ma jedynie charakter dylatoryjny. Jego uwzględnienie w odniesieniu do zarzutu przedawnienia ma zaś charakter peremptoryjny. W istocie prowadzi do utraty prawa, tego kto czyni użytek z zarzutu przedawnienia. Nadto zdaniem pozwanego zastosowanie art. 5 k.c. całkowicie podważa przy ratio legis instytucji przedawnienia, u której podstaw leży założenie, że nie ma powodu chronić wierzyciela, który zaniedbał realizacji roszczenia we właściwym momencie (zob. A. Wolter, J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo cywilne. Zarys części ogólnej. Warszawa 1998, s. 346).Zdaniem pozwanej pozew w niniejszej sprawie został złożony dopiero w dniu 31 grudnia 2012 r., a więc po upływie terminu przedawnienia, jakkolwiek byłby on liczony.

Wyrokiem z dnia 10 września 2013 roku Sąd Okręgowy w T. oddalił powództwo w całości. W uzasadnieniu wskazał, iż podstawą rozstrzygnięcia było uwzględnienie zarzutu przedawniania roszczenia. Apelację od powyższego rozstrzygnięcia złożył powód.

Sąd Apelacyjny w G. wyrokiem z dnia 30 stycznia 2014 roku uchylił zaskarżony wyrok i zniósł postępowanie przeprowadzone przed Sądem Okręgowym w Toruniu i przekazał temu Sądowi sprawę do ponownego rozpoznania i orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego. W uzasadnieniu swego orzeczenia Sąd Apelacyjny wskazał ,iż niezależnie od podniesionych w apelacji zarzutów, ma obowiązek oceny ważności postępowania przeprowadzonego przed Sądem Okręgowym. W postępowaniu przed Sądem Okręgowym pełnomocnik powoda był wzywany do uzupełnienia braków formalnych pozwu i ostatecznie zarządzeniem z dnia 13 marca 2013 roku zarządzono zwrot pozwu. To zarządzenie uprawomocniło się, a pozew z uwagi na spóźnione uzupełnienie braków formalnych, został zarejestrowany jako nowa sprawa, której nadano nowy numer. Zgodnie z artykułem z 130§2 k.p.c. pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma do sądu. Zatem po prawomocnym zwrocie pozwu wpisanie sprawy pod nowy numer, w oparciu pierwotnie złożony pozew, inicjuje nowy proces, formalnie niezwiązany z wcześniej toczącym się postępowaniem. Skoro pełnomocnik procesowy powoda z urzędu został wyznaczony w pierwszym z toczącym się postępowań to wraz z prawomocnym zarządzeniem zwrotu pozwu z uwagi na wspomniane konsekwencje wynikające z regulacji przyjętej w art. 130§2 k.p.c. zostały zniweczone skutki jego wyznaczenia. W tej sytuacji adwokat W. M. w rozpoznawanej sprawie nie był umocowany do zastępowania z urzędu powoda, a skoro postępowanie prowadzone było z jego udziałem to jest ono dotknięte nieważnością z uwagi na brak należytego umocowania pełnomocnika procesowego zastępującego powoda. W tej sytuacji wyrok podlegał uchyleniu, a sprawa przekazaniu do ponownego rozpoznania.

Pismem z dnia 19 lutego 2014 roku powód ponownie złożył wniosek o zwolnienie go od kosztów sądowych i ustanowienie dla niego pełnomocnika czy urzędu. Postanowieniem z dnia 17 kwietnia 2014 roku Sąd Okręgowy wT.zwolnił powoda P. K. od kosztów sądowych w całości i ustanowił dla niego pełnomocnika z urzędu.

Pismem z dnia 27 maja 2014 roku (k - 190) Skarb Państwa reprezentowany przez Wojewodę (...) w B. i zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu Państwa podtrzymał żądanie oddalenia powództwa i zasądzenia na swoją rzecz zwrotu kosztów postępowania, w tym kosztów wynagrodzenia pełnomocnika. W uzasadnieniu swego stanowiska pełnomocnik pozwanej podtrzymał argumentację zawartą w pismach z 10 czerwca 2013 roku i 24 lipca 2013 roku.

Na rozprawie powód podtrzymał swoje stanowisko zawarte w pozwie i w późniejszych pismach procesowych.

Sąd ustalił co następuje:

Powód P. K. urodził się (...) w T. i po urodzeniu zamieszkał z rodzicami w T.. W powód ma rodzeństwo. W chwili urodzenia powoda jego rodzice nie byli małżeństwem. Związek małżeński zawarli dopiero w 1982 roku. Rodzice powoda nadużywali alkoholu. W związku z nadużywaniem alkoholu od 1975 roku powód przebywał w środowisku zastępczym. Początkowo powód przebywał w ośrodku (...)w C.. Przebywał tam od 1973 roku do 1983. Ośrodek ten był prowadzony przez siostry (...). Następnie od 1983 r. do 1988 r. powód przebywał w Ośrodku (...)w C. przy ulicy (...), obecnie ul. (...), zaś w okresie od 1988 r . do 1991 r . w Ośrodku (...)w G. ulicy (...). Rodzice nie interesowali się powodem. Ojciec powoda zmarł w 1995 roku. Powód nie utrzymuje żadnych kontaktów z matką.