Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 31 lipca 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Łodzi, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Mirosław Godlewski

Sędziowie: SSA Ewa Naze

SSO del. Joanna Kasicka (spr.)

Protokolant: st. sekr. sądowy Joanna Sztuka

po rozpoznaniu w dniu 24 lipca 2014 r. w Łodzi

sprawy P. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.

o emeryturę,

na skutek apelacji organu rentowego

od wyroku Sądu Okręgowego w Kaliszu

z dnia 12 lipca 2013 r., sygn. akt: V U 401/13,

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Kaliszu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania za drugą instancję.

Sygn. akt III AUa 1652/13

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 28 lutego 2013 roku, Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił P. S. prawa do emerytury dla pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych argumentując, że wnioskodawca nie udowodnił 15 letniego okresu takiej pracy. W szczególności nie zaliczył organ rentowy zainteresowanemu, wnioskowanego przez niego okresu pracy wykonywanej na rzecz Spółdzielni (...) w K. ( 01.02.1991 - 30.06.1991 ) wskazując, że wnioskodawca nie przedstawił właściwego świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych, a jedynie zaświadczenie.

P. S. w odwołaniu od powyższej decyzji wniósł, by do wymaganego okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych zaliczyć okres odbywania zasadniczej służby wojskowej tj. od 28.10.1974 roku do 05.10.1976 roku podnosząc, że w chwili powołania do jej pełnienia pracował on w (...) D. jako traktorzysta, zaś po jej odbyciu, w ciągu dalszych 30 -tu dni, podjął pracę w (...), na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. Powołał się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 06.04.2006 roku, sygn. III UK 5/2006.

Organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania. Odnośnie wnioskowanego okresu podniósł, że nie podlega on zaliczeniu, skoro zainteresowany po odbyciu służby wojskowej nie wrócił do pracy w zakładzie sprzed - do niej powołania.

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 12 lipca 2013 roku w sprawie VU 401/13 Sąd Okręgowy w Kaliszu zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że ustalił , że odwołujący ma prawo do emerytury dla pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych od dnia 02 marca 2013 roku oraz zasądził od organu rentowego na rzecz odwołującego kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Powyższe orzeczenie poprzedziły następujące ustalenia faktyczne:

P. S. urodził się (...). Na dzień 01.01.1999 roku legitymował się łącznym stażem pracy w wymiarze 27 lat, 2 m-cy i 26 dni, w tym w warunkach szczególnych 14 lat i l dzień. Nie jest członkiem OFE, nadal pracuje. Wnioskodawca z zawodu jest kierowcą. Stosowne uprawnienia uzyskał przed rokiem 1974. W dniu 13.09.1971 roku rozpoczął pracę jako traktorzysta w (...) D.. W okresie jej trwania od 28.10.1974 roku do 05.10.1976 roku odbywał zasadniczą służbę wojskową. W dniu 16.10.1976 roku rozpoczął pracę w Spółdzielni (...) w K. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. Pracował tam do 31.12.1983 roku. Jako kierowca samochodu ciężarowego pracował nadto w okresie od 01.01. 1984 roku do 31.08.1987 roku w (...) Spółdzielni (...) w K.. W/w okresy pracy organ rentowy uwzględnił jako okresy wykonywania pracy w warunkach szczególnych. W okresie od 14.09.1987 roku do 30.06.1991 roku wnioskodawca był zatrudniony w Spółdzielni (...) w K.. Został przyjęty do pracy w dziale transportu na stanowisko operatora wózka widłowego. Stosunek pracy ze Spółdzielnią uległ rozwiązaniu na zasadzie porozumienia stron z przyczyn leżących po stronie pracodawcy. W piśmie skierowanym do kierownictwa zakładu z dnia 13.05.1991 roku P. S. wskazał, że swoją zgodę na odejście z pracy na zasadzie porozumienia stron uzależnia, od "... transakcji kupna samochodu, który aktualnie użytkuję na dogodnych warunkach ratalnych ". W świadectwie pracy z dnia 28.06.1991 roku zakład wskazał, że P. S. pracował w nim jako operator wózków widłowych i kierowca samochodu ciężarowego. W dniu 17.01.2001 roku Spółdzielnia wystawiła "zaświadczenie wykonywania prac w szczególnych warunkach", z treści którego wynika, że w okresie od dnia 01.02.1991 roku do 30.06.1991 roku wykonywał prace kierowcy samochodu ciężarowego powyżej 3,5 tony.

Oceniając materiał dowodowy zgromadzony na okoliczność charakteru pracy wnioskodawcy w Spółdzielni (...) w K. Sąd Okręgowy uznał, że nie zasługują na wiarę zeznania odwołującego, jakoby operatorem wózka widłowego był jedynie przez pierwsze 2, 3 miesiące tej pracy. Akta osobowe wnioskodawczy zawierają bowiem dokumenty w postaci angaży i przeszeregowań, na których stanowisko pracy zainteresowanego określa się jako operator wózka widłowego. Brak w nich natomiast jakiejkolwiek wzmianki, że przed rokiem 1991 pracował on na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego. Dopiero z pisma, jakie P. S. skierował do kierownictwa zakładu wynika, że w roku 1991 jeździł pojazdem, nieokreślonej zresztą marki, do kupna którego się przymierzał. Dlatego Sąd Okręgowy uznał za wykazane, że pracę kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony wykonywał w Spółdzielni (...) jedynie w okresie wyszczególnionym w wystawionym mu przez zakład zaświadczeniu.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że odwołanie wnioskodawcy zasługuje na uwzględnienie. Przywołał treść art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz art. 32 tej ustawy nadto treść przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 07.02.1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zaznaczył, że zgromadzony w sprawie materiał dowodowy wskazuje, że we wskazanym w zaświadczeniu okresie pracy, wnioskodawca wykonywał prace w warunkach szczególnych jako kierowca samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony na podstawie zapisu działu VIII, pkt 2, wykazu A do rozporządzenia z roku 1983 i orzekł zmieniając zaskarżoną decyzję na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c.

Do niespornego okresu Sąd Okręgowy zaliczył okres pracy wskazany w zaświadczeniu z dnia 17.10.2001 roku, co skutkowało przyjęciem, że legitymuje się on okresem pracy wykonywanej w warunkach szczególnych w łącznym wymiarze 14 lat, 5 m-cy i 1 dnia. Okres pracy w warunkach szczególnych Sąd I instancji uzupełnił okresem, w jakim wnioskodawca odbywał służbę wojskową podnosząc, że do jej odbycia P. S. został powołany z pracy w warunkach szczególnych i po jej zakończeniu, w ustawowym terminie dni 30 -tu, powrócił do pracy w takich warunkach, chociaż do innego zakładu. Na poparcie tej tezy przytoczył stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w wyroku z dnia 17.05.2012r. ( I UK 399111, LEX 121140 ) oraz z dnia 06.04.2006r. (III UK 5/06, OSNP 2007, Nr 7-8, poz. 108 ), z dnia 24.11.2009r. w sprawie II UK 215/09 (OSNP 2011, Nr 15-16, poz. 219.).Z orzeczeń tych wynika teza, iż okres służby wojskowej dla żołnierza zatrudnionego przed powołaniem do czynnej służby wojskowej w warunkach szczególnych, który po zakończeniu tej służby podjął zatrudnienie w tych samych warunkach, jest nie tylko okresem służby w rozumieniu art. 6 ust. l pkt 4 " ustawy emerytalnej" ale także okresem pracy w warunkach szczególnych w rozumieniu § 3 i 4 rozporządzenia z roku 1983. Sąd I instancji uznał zatem, że odwołujący legitymuje się wymaganym 15 letnim okresem pracy w warunkach szczególnych, uprawniającym go, przy spełnieniu pozostałych warunków ustawowych, do dochodzonego świadczenia. Prawo do emerytury przyznano na podstawie art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej od dnia 02.03.2013 roku, tj. od dnia ukończenia on 60 rok życia.

Od powyższego wyroku apelację wywiódł Zakład Ubezpieczeń Społecznych zaskarżając go w całości i zarzucając naruszenie przepisów prawa materialnego - art.184 ustawy z dnia 17.l2.l998 roku o emeryturach i rentach z FUS w związku z § 4 rozporządzenia RM z dnia 7.02.1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zw. z art. l08 ust. ustawy z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony PRL (Dz. U. Nr 44 poz.220). Wskazując na powyższą podstawę apelacji skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania. W uzasadnieniu apelujący poniósł, że przedmiotem sporu stała się ocena prawna czy służba wojskowa, do której odwołujący został powołany ze stanowiska pracy w szczególnych warunkach (traktorzysta w (...) D.), a po jej zakończeniu rozpoczął pracę również na stanowisku pracy w szczególnych warunkach lecz u innego pracodawcy, podlega zaliczeniu na zasadzie art. 108 ust. l i 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony PRL (w brzmieniu z 1976r.) do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych. W ocenie apelującego, wykładnia przepisu art. 108 ust. 2 ustawy o powszechnym obowiązku obrony w brzmieniu obowiązującym w 1976 roku nie pozwala na doliczenie do stażu pracy w szczególnych warunkach okresu pełnienia przez P. S. służby wojskowej. Wynika to z brzmienia przepisu, zgodnie z którym tylko wówczas okres pełnionej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem pod warunkiem, że pracownik po odbyciu służby wojskowej powrócił na stanowisko pracy w szczególnych warunkach, to samo które zajmował bezpośrednio przed powołaniem do wojska. Z art. l 08 ust. 2 wynika , iż do okresu zatrudnienia zalicza się okres pełnienia służby wojskowej żołnierzom podejmującym zatrudnienie , którzy przed powołaniem do służby nie byli zatrudnieni , albo po jej odbyciu podjęli zatrudnienie w innym zakładzie lub w innej gałęzi pracy. Jednakże zdaniem apelującego, ust.2 przepisu art. l08 dotyczy tylko stażu pracy tzw. ogólnego. Natomiast ust. l wskazuje jednoznacznie, by okres pełnienia służby wojskowej mógł być zaliczony do okresu pracy w warunkach szczególnych musi być tożsamość stanowisk pracy i tożsamość pracodawców. W przedmiotowym przypadku warunek ten nie zachodzi , albowiem P. S. po zakończeniu służby wojskowej rozpoczął pracę, wprawdzie na stanowisku pracy w warunkach szkodliwych, lecz u innego pracodawcy, aniżeli ten, u którego był zatrudniony bezpośrednio przed powołaniem.

W odpowiedzi na apelację odwołujący wniósł o oddalenie apelacji w całości jako bezzasadnej oraz o zasądzenie od organu rentowego na rzecz odwołującego kosztów niniejszego postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego.

Sąd Apelacyjny w Łodzi zważył, co następuje:

Apelacja organu rentowego zmierzająca do wzruszenia zaskarżonego wyroku zasługuje na uwzględnienie, co skutkuje uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania .

W ocenie Sądu Apelacyjnego apelacja organu rentowego zasługuje na uwzględnienie w zakresie w jakim wskazuje na naruszenia prawa materialnego, a mianowicie art. 184 ustawy z dnia 17.l2.l998 roku o emeryturach i rentach z FUS w związku z § 4 rozporządzenia RM z dnia 7.02.1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w związku z art. l08 ust. ustawy z dnia 21 listopada 1967r. o powszechnym obowiązku obrony PRL.

Wskazać w tym miejscu przede wszystkim należy, że naruszenie prawa materialnego może nastąpić w dwojaki sposób: przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie. Pierwszy sposób naruszenia prawa materialnego polega na mylnym zrozumieniu treści zastosowanego przepisu. Ta postać naruszenia obejmuje także ustalenie treści ogólnych pojęć prawnych. Naruszenie prawa przez niewłaściwe jego zastosowanie, to kwestia prawidłowego odniesienia normy prawa materialnego do ustalonego stanu faktycznego, sprawa właściwego skonfrontowania okoliczności stanu faktycznego z hipotezą odnośnej normy prawnej i poddanie tego stanu ocenie prawnej na podstawie treści tej normy.( tak np. wyrok SN z 2 kwietnia 2003 r. I CKN 160/01 LEX nr 78813 ) .

Zdaniem Sądu Apelacyjnego zaskarżone orzeczenie nie poddaje się kontroli, ponieważ Sąd Okręgowy w znacznym stopniu zaniechał przeprowadzenia postępowania dowodowego. Zgodnie z art. 227 k.p.c. przedmiotem dowodu są fakty mające dla rozstrzygnięcia sprawy istotne znaczenie. Sąd w toku postępowania dokonuje selekcji faktów przytoczonych przez strony oceniając te fakty z punktu widzenia podstawy faktycznej powództwa oraz z punktu widzenia prawa materialnego. Co do zasady obowiązek przytoczeń faktycznych oraz podania dowodów na ich poparcie spoczywa zgodnie z zasadą kontradyktoryjności na stronach procesu (art. 232 zd. 1 k.p.c.). Pewien wyłom od powyższej zasady czyni art. 232 zd. 2 k.p.c., który stanowi, że Sąd może dopuścić dowód nie wskazany przez strony.

Podstawowym uchybieniem Sąd Okręgowego było brak poczynienia jakichkolwiek ustaleń w kierunku charakteru prac wykonywanych przez odwołującego w Spółdzielni Kółek Rolniczych (...) oraz w Spółdzielni (...) w K. nadto okoliczności związanych z powrotem do pracy po odbyciu zasadniczej służby wojskowej. Sąd Okręgowy wskazał jedynie, że są to okresy pracy wykonywanej w warunkach szczególnych niekwestionowane przez organ rentowy, tym nie mniej nie zwalniało to sądu od dokonania ustaleń faktycznych i oceny prawnej w tym zakresie. Z zebranego w sprawie materiału dowodowego wiadomym jest jedynie, że w dniu 13.09.1971 roku wnioskodawca rozpoczął w (...) D. pracę jako traktorzysta. Nie ustalono jakie czynności wykonywał, czy były to prace wykonywane w transporcie czy tez w rolnictwie, a jest to okoliczność istotna w zakresie oceny czy praca odwołującego stanowiła pracę wykonywaną w warunkach szczególnych. W okresie od 28.10.1974 roku do 05.10.1976 roku odbywał zasadniczą służbę wojskową. W dniu 16.10.1976 roku rozpoczął pracę w Spółdzielni (...) w K. na stanowisku kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony. Sąd Apelacyjny ustalił, że pracodawca – Spółdzielnia Kółek Rolniczych (...) w dniu 11 października1976 roku wystawił P. S. świadectwo pracy potwierdzające zatrudnienie na stanowisku traktorzysty do dnia 5 października 1976 roku (k.48).

Sąd Okręgowy mimo, że prowadząc postępowanie tylko w niewielkim jego wycinku - sprowadzającym się do odebrania stanowiska odwołującego i analizy akt osobowych pracowniczych wnioskodawcy oraz lakonicznego przesłuchania odwołującego w charakterze strony przyjął za udowodnione, że P. S. wykonywał pracę w warunkach szczególnych, jednakże nie poczynił w tym kierunku żadnych dalej idących ustaleń. W ocenie Sądu Apelacyjnego wyżej przytoczone fakty niczemu jeszcze nie dowodzą. Nie jest bowiem wiadomym i żaden z sądów zarówno Okręgowy, jak i Apelacyjny w obecnym składzie nie dysponuje tego rodzaju wiedzą, czy odwołujący wykonywał pracę w warunkach szczególnych . W przedmiotowej sprawie bezspornym jest, iż odwołujący przed powołaniem do zasadniczej służby wojskowej pracował w (...) D. jako traktorzysta oraz to, że po powrocie ze służby wojskowej podjął w dniu 16 października 1976 roku zatrudnienie jako kierowca samochodów ciężarowych powyżej 3,5 tony w Spółdzielni (...) w K.. Organ rentowy wywodzi w apelacji, że zmiana pracodawcy po zakończonej zasadniczej służbie wojskowej wyklucza możliwość zaliczenia odwołującemu okresu pełnienia tej służby do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych powołując się na przepis art. 108 ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony PRL (Dz. U. Nr 44, poz. 220). Należy jednak zauważyć, że przepis ten okresie odbywania przez wnioskodawcę służby wojskowej uległ zmianie. Odwołujący zakończył służbę wojskową w dniu 5.10.1976 roku. Należało zatem dokonać analizy prawnej, czy w odniesieniu do sytuacji wnioskodawcy ma zastosowanie norma art. 108 cyt. ustawy w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 1974 roku czy też od dnia 01 stycznia 1975 roku a ma to znaczenie zasadnicze. Sąd Okręgowy w rozważaniach nie wskazał jakie normy prawa materialnego w tym zakresie zastosował. Zaliczając okres odbywania służby wojskowej do pracy w warunkach szczególnych przytoczył jedynie orzecznictwo Sądu Najwyższego w tym zakresie, które jednak dotyczyło innych stanów faktycznych tj. okresów odbywania służby wojskowej do dnia 31 grudnia 1874 roku. Tymczasem art. 108 ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony PRL w brzmieniu obowiązującym od dnia 01 stycznia 1975 roku stanowił, że okres odbytej zasadniczej służby wojskowej zaliczał się do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem, również żołnierzom podejmującym zatrudnienie, którzy przed powołaniem do tej służby nie byli zatrudnieni, albo po jej odbyciu podjęli zatrudnienie w innym zakładzie pracy lub gałęzi pracy (art. 108 ust. 2 ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony PRL ( Dz. U. Nr 44, poz. 220). Warunkiem zaliczenia odbytej służby wojskowej było zachowanie 30 - dniowego terminu podjęcia zatrudnienia. Wskazać należy że ust. 2 powołanego wyżej art. 108 ustawy z dnia 21 listopada 1967 roku o powszechnym obowiązku obrony PRL wskazywał, że w drodze rozporządzenia zostanie ustalone, w jakim zakresie czas odbywania zasadniczej służby wojskowej wlicza się do okresu zatrudnienia również pracownikom, którzy przed powołaniem do tej służby nie byli zatrudnieni albo którzy po jej odbyciu podjęli zatrudnienie w innym zakładzie pracy. Wydane na podstawie tego przepisu rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie szczególnych uprawnień żołnierzy i ich rodzin z dnia 22 listopada 1968r. (Dz. U. Nr 44, poz. 318 w § 7 stanowiło, że żołnierzowi, który z ważnych przyczyn nie podjął poprzedniego zatrudnienia albo przed powołaniem do służby nie był zatrudniony, wlicza się czas odbywania służby wojskowej do okresu zatrudnienia w zakresie uprawnień określonych w § 5 ust. 1 (a więc w zakresie wszelkich uprawnień związanych z zatrudnieniem w tym zakładzie oraz w zakresie szczególnych uprawnień uzależnionych od wykonywania pracy na określonym stanowisku lub w określonym zawodzie), jeżeli w ciągu 30 dni od dnia zwolnienia ze służy wojskowej zgłosił do urzędu właściwego terenowego organu administracji państwowej wniosek o skierowanie do pracy i na podstawie tego skierowania podjął pracę, albo podjął pracę w tym terminie bez skierowania tego urzędu.

W sprawie brak jest jakichkolwiek ustaleń na okoliczność, czy odwołujący po zakończeniu służby wojskowej stawił się u dotychczasowego pracodawcy celem kontynuacji zatrudnienia, czy pracę podjął, z jakich przyczyn stosunek pracy ustał z dniem wskazanym w świadectwie pracy, z jakich przyczyn podjął pracę u innego pracodawcy i czy praca ta stanowiła pracę wykonywaną w warunkach szczególnych. W świetle powyższego po dokonaniu ustaleń faktycznych w tym zakresie należy ponownie rozważyć, czy okres odbytej przez odwołującego zasadniczej służby wojskowej zalicza się do okresu zatrudnienia w zakresie wszelkich uprawnień związanych z tym zatrudnieniem, a nie tylko do tzw. ogólnego stażu pracy.

Wszystkie powyższe wątpliwości w sposób jednoznaczny winny być w sposób jednoznaczny rozwiane przy ponownym rozpoznaniu sprawy.

Sąd Apelacyjny uznając, iż wydanie orzeczenia wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego niemal w całości, co z mocy art. 386 § 4 k.p.c. skutkowało uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania .