Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 12 listopada 2013 roku w sprawie z powództwa A. R. przeciwko K. M., J. M. Sąd Rejonowy w Łowiczu w punkcie 1. oddalił powództwo o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli, a w punkcie 2. nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu pozwanym kosztów procesu.

Apelację od powyższego wyroku wniosła powódka, skarżąc go w zakresie punktu 1. i zarzucając:

- naruszenie art. 64, art. 491 § 1 w zw. z art. 494 i w zw. z art. 535 k.c. poprzez niezastosowanie tych przepisów i niezobowiązanie J. M. i K. M. do złożenia oświadczeń woli następującej treści: „J. M. i K. M. oświadczają, że w wykonaniu zobowiązania do powrotnego przeniesienia nieruchomości wynikającego z odstąpienia dokonanego przez A. R. w piśmie z dnia 28 stycznia 2013 r. od umowy sprzedaży zawartej w dniu 2 października 2000 r. przed N. A. N. w Ł. (Repertorium A Nr 4677/2000), przenoszą na rzecz A. R. własność zabudowanej nieruchomości rolnej położonej we wsi S. powiatu (...) w Gminie C. o łącznym obszarze 5,66 hektarów składającej się z działek nr (...)” pomimo, iż powódka skutecznie skorzystała z prawa podmiotowego kształtującego określonego w art. 491 § 1 k.c.,

- naruszenie (błędne zastosowanie i interpretacja) art. 117 § 1 w zw. z art. 491 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że prawo podmiotowe kształtujące odstąpienia od umowy ulega przedawnieniu, pomimo iż prawo podmiotowe kształtujące odstąpienia od umowy nie jest roszczeniem i tym samym nie ulega przedawnieniu; konsekwencją powyższego błędnego zastosowania i interpretacji art. 117 § 1w zw. z art. art. 491 § 1 k.c. jest niezastosowanie art. 64, art. 491 § 1 w zw. z art. 494 w zw. z art. 535 k.c. oraz naruszenie art. 207 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych z zeznań T. K., W. R., A. P., G. C., B. R., T. P., M. B., które miały służyć udowodnieniu okoliczności, iż A. R. nie otrzymała od pozwanych pełnej kwoty stanowiącej cenę z tytułu umowy sprzedaży zawartej w dniu 2 października 2000 r. przed N. A. N. w Ł. (Repertorium A nr 4677/2000),

- naruszenie art. 227, 207 § 6, 217 § 1 i 247 k.p.c. poprzez niezasadne oddalenie wniosków dowodowych z zeznań T. K. ,W. R., A. P., G. C., B. R., T. P., M. B., które miały służyć udowodnieniu okoliczności, że A. R. nie otrzymała od pozwanych pełnej kwoty stanowiącej cenę z tytułu wskazanej wyżej umowy sprzedaży, pomimo iż okoliczności które mają być potwierdzone zeznaniami ww. świadków mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia a wnioski dowodowe zostały złożone w terminie.

W konkluzji do tak sformułowanych zarzutów apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uwzględnienie powództwa poprzez zobowiązanie J. M. i K. M. do złożenia oświadczeń woli o treści wskazanej powyżej oraz przez stwierdzenie, że prawomocny wyrok Sądu zastępuje umowę, a nadto, o rozpoznanie na podstawie art. 380 k.p.c. postanowień w przedmiocie oddalenia wniosków dowodowych z zeznań wskazanych wyżej świadków, które miały służyć udowodnieniu okoliczności, iż A. R. nie otrzymała od pozwanych pełnej kwoty stanowiącej cenę z tytułu przedmiotowej umowy sprzedaży oraz zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki zwrotu kosztów postępowania przed Sądem I i II instancji, w tym kosztów zastępstwa procesowego wg norm prawem przepisanych.

W odpowiedzi pozwani wnieśli o oddalenie apelacji powódki i zasądzenie od powódki na ich rzecz kosztów postępowania apelacyjnego, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Na terminie rozprawy apelacyjnej w dniu 24 czerwca 2014 r. pełnomocnicy stron podtrzymali swe stanowiska w sprawie, a pełnomocnik powódki dodatkowo oświadczył, że w przypadku nieuwzględnienia apelacji wnosi o nieobciążanie powódki kosztami postępowania.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

apelacja nie jest zasadna.

Zaskarżone orzeczenie należało uznać za prawidłowe, stanowiące wynik właściwej oceny zebranego materiału dowodowego. Przytoczone w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku motywy tej oceny nie wykazują nieprawidłowości w rozumowaniu, błędów logicznych bądź też niezgodności z doświadczeniem życiowym. Z tego względu Sąd Okręgowy podziela poczynione przez Sąd pierwszej instancji ustalenia, a w konsekwencji przyjmuje za swoje, uznając za zbędne powielanie ich w treści niniejszego uzasadnienia.

W rozpoznawanej sprawie osią sporu jest kwestia skuteczności odstąpienia przez powódkę od zawartej pomiędzy stronami umowy sprzedaży nieruchomości na skutek złożenia przez powódkę w dniu 28 stycznia 2013 r. odpowiedniego oświadczenia. Jako podstawę prawną takiego działania powódka wskazała art. 491 § 1 k.c. i podała, że jego źródłem jest niezapłacenie na jej rzecz kwoty 20.000 zł stanowiącej część ceny za nieruchomość będącą przedmiotem umowy sprzedaży. Zgodnie z powołanym przepisem przesłankami ustawowego odstąpienia od umowy są: zwłoka dłużnika w wykonaniu zobowiązania oraz prawidłowe uprzedzenie dłużnika o zamiarze odstąpienia od umowy poprzez wyznaczenie przez wierzyciela dodatkowego terminu na wykonanie zobowiązania. Stosownie zaś do rozkładu ciężaru dowodów z art. 6 k.c. i art. 232 k.p.c. powódka powinna zatem udowodnić okoliczności będące podstawą odstąpienia od umowy, tj. przede wszystkim wykazać, że faktycznie nie otrzymała zapłaty całości ceny. Nie ulega bowiem wątpliwości, a i między stronami było to bezsporne, że powódka wyznaczyła dodatkowy termin na zapłatę przez pozwanych części ceny z tytułu sprzedaży nieruchomości i termin ten upłynął bezskutecznie. Odnosząc się do drugiej z przesłanek należy zauważyć, że słusznie Sąd I instancji uznał, iż powódce nie przysługuje skuteczne względem pozwanych roszczenie o zapłatę ceny sprzedaży nieruchomości. Nawet bowiem przyjmując, że brak zapłaty ze strony pozwanych całej kwoty ceny z tytułu sprzedaży nieruchomości zostałby wykazany w toku postępowania dowodowego, to wobec upływu dziesięcioletniego okresu pomiędzy zawarciem umowy sprzedaży a złożeniem oświadczenia o odstąpieniu do umowy należy stwierdzić, że roszczenie to uległo przedawnieniu (art. 117 i art. 118 k.c.) i jako takie nie może być dochodzone. Skutkiem przekształcenia tego zobowiązania w zobowiązanie naturalne jest również brak możliwości skutecznego odstąpienia od umowy sprzedaży. W tym miejscu należy zaznaczyć, że wbrew twierdzeniom apelującej Sąd I instancji nie uznał, że przedawnieniu uległo prawo odstąpienia. Ustawowe prawo odstąpienia uregulowane w przepisie art. 491 § 1 k.c. stanowi wykonanie przez jedną ze stron stosunku obligacyjnego uprawnienia prawnokształtującego i jako takie nie podlega przedawnieniu. Jak wskazano wyżej przedawnieniu uległo roszczenie z zapłatę pozostałej części ceny z tytułu sprzedaży nieruchomości, co powoduje, że nie została spełniona jedna z przesłanek warunkujących skorzystanie z ustawowego prawa odstąpienia w postaci zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania.

Z tych względów nie sposób podzielić zarzutu powódki odnośnie naruszenia przepisów materialnoprawnych w postaci art. 64, 491 § 1 w zw. z art. 494 i 535 oraz art. 117 § 1 k.c.

W ocenie Sądu odwoławczego nie doszło też do naruszenia wskazanych w apelacji przepisów postępowania w postaci art. 227, 207 § 6, 217 § 1 i 247 k.p.c. Konsekwencją bowiem przyjęcia powyższego stanowiska o przedawnieniu zobowiązania pozwanych do zapłaty całej części ceny i tym samym nieskutecznym odstąpieniu od umowy sprzedaży nieruchomości – było oddalenie złożonych przez powódkę wniosków dowodowych o przesłuchanie świadków wymienionych w rozpatrywanym środku zaskarżenia na okoliczność, czy powódka otrzymała całość uzgodnionej między stronami należności. Przeprowadzenie wskazanych dowodów wobec przedawnienia roszczenia o zapłatę ceny pozostaje bez wpływu na wynik sprawy i w związku z tym byłoby niecelowe i prowadziłoby jedynie do niezasadnego przedłużenia postępowania. Nadto, zakreślona we wniosku dowodowym teza dowodowa nie zmierzała do wykazania prawdziwości twierdzeń powódki o niewręczeniu jej całości pieniędzy z tytułu sprzedaży nieruchomości. Przeprowadzenie wskazanych dowodów osobowych miało mieć na celu wykazanie „czy w dniu 2 października 2000 r. oraz w okresie wcześniejszym A. R. była w posiadaniu kwoty 30.000 zł stanowiącej cenę umowy sprzedaży (…), a nadto na okoliczność jaką konkretnie kwotę A. R. otrzymała z tytułu ww. umowy i na co konkretnie A. R. przeznaczyła otrzymane pieniądze, tj. jak je rozdysponowała, jakie były motywy i cele związane z przeznaczeniem otrzymanej kwoty” (k. 31). Wreszcie, zauważenia wymaga, że pełnomocnik powódki nie zgłosił w tym względzie zastrzeżenia w trybie art. 162 k.p.c. Nie może zatem skutecznie zarzucać w apelacji uchybienia przez Sąd I instancji wskazanym wyżej przepisom postępowania, dotyczącego oddalenia wniosków dowodowych, skoro nie zwróciła uwagi Sądu na to uchybienie.

Nie ma także racji strona powodowa zgłaszając zarzut naruszenia przez Sąd I instancji przepisu art. 247 k.p.c. Wprawdzie należy zgodzić się z apelującą, że oświadczenie powódki ujęte w tekście umowy sprzedaży zawartej w formie aktu notarialnego jest pokwitowaniem i nie nosiło w sobie elementu woli oraz nie kształtowało umowy stron. Oświadczenie to stwierdzało jedynie fakt spełnienia uzgodnionego świadczenia przez pozwanych. Jak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 2 lipca 2009 r., sygn. akt V CSK 4/09, opubl. LEX nr 527176 pokwitowanie (art. 462 § 1 k.c.), jest nie tylko źródłem wynikającego z jego treści domniemania, że spełnione zostało świadczenia w nim wymienione, lecz także dalszych domniemań prawnych przewidzianych w art. 466 k.c., m.in. domniemania zapłaty należności ubocznych. Z punktu widzenia prawa procesowego pokwitowanie jest dokumentem prywatnym w rozumieniu art. 245 k.p.c. i jako takie potwierdza jedynie, że osoba, która go podpisała złożyła tej treści oświadczenie. Nie korzysta natomiast z domniemania prawdziwości zawartych w nim oświadczeń, wobec czego osoba mająca w tym interes prawny może twierdzić i dowodzić, że treść złożonych oświadczeń nie odpowiada stanowi rzeczywistemu. Pokwitowanie należy do oświadczeń wiedzy, mających charakter potwierdzenia faktów. Nie wpływa na ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego. Jego funkcją jest ułatwienie dłużnikowi udowodnienia, że spełnił świadczenie. Pokwitowanie może być jednak zakwestionowane, ponieważ stan w nim stwierdzony jako fakt podlega ocenie w kategoriach prawdy lub fałszu. Podważenie zaś prawdziwości oświadczenia zawartego w pokwitowaniu może być dokonane wszelkimi środkami dowodowymi. Nie mają przy tym zastosowania ograniczenia przewidziane w art. 247 k.p.c., które odnoszą się do treści czynności prawnej, to znaczy do oświadczeń woli zawartych w dokumencie, a nie do ujętych w nim oświadczeń wiedzy. Z uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia nie wynika jednak, by przepis art. 247 k.p.c. stanowił podstawę oddalenia wskazanych wniosków dowodowych, co uniemożliwia stwierdzenie, że Sąd I instancji dopuścił się naruszenia wskazanego przepisu.

Konkludując należy stwierdzić, że trafnie Sąd I instancji uznał, iż powódka nie wykazała, by skutecznie odstąpiła od umowy sprzedaży na rzecz pozwanych nieruchomości. Uniemożliwia to uwzględnienie jej roszczenia o zobowiązanie pozwanych do złożenia oświadczenia woli o powrotnym przeniesieniu na powódkę prawa własności tejże nieruchomości.

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację.

O kosztach postępowania drugoinstancyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 391 § 1 k.p.c., uznając, że powódka przegrała apelację w całości. Sąd Okręgowy zasądził od powódki na rzecz pozwanych kwotę 1.800 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego, obliczonych na podstawi§ 6 pkt 6 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz.U. z 2013 r., poz. 490). Sąd odwoławczy nie znalazł podstaw do odstąpienia od obciążenia powódki kosztami procesu. Należy podkreślić, że zwolnienie powódki od obowiązku zwrotu kosztów postępowania pierwszoinstancyjnego na rzecz strony przeciwnej uzasadnione było stanowiskiem pozwanych, którzy nie wnosili o ich zwrot. Wobec jednak jednoznacznego wniosku zawartego w apelacji i powtórzonego na rozprawie apelacyjnej Sąd odwoławczy nałożył na powódkę obowiązek zwrotu tychże kosztów na rzecz pozwanych.