Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 6 maja 2014r.

Sąd Okręgowy w Suwałkach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 30 kwietnia 2014r. w Suwałkach

sprawy D. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o rentę rodzinną

w związku z odwołaniem D. K.

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

z dnia 17 maja 2013r. znak (...) i z dnia 24 maja 2013r. znak (...)

1.  zmienia zaskarżone decyzje w ten sposób, że ustala iż D. K. jest uprawniony do renty rodzinnej od dnia
1 czerwca 2013r. i nie jest zobowiązany do zwrotu pobranej renty rodzinnej za okres od dnia 1 marca 2012r. do dnia
31 maja 2013r. w wysokości 14.500,38 zł wraz z odsetkami za okres od dnia 6 marca 2012r. do dnia 24 maja 2013r. w kwocie 1.184,52 zł, tj. w łącznej kwocie pobranych świadczeń w wysokości 15.684,90 zł;

2.  Zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. na rzecz D. K. kwotę 120 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt III U 540/13

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. decyzją z dnia 17.05.2013r. z urzędu wstrzymał od 01.06.2013r.wypłatę renty rodzinnej na rzecz D. K..

W uzasadnieniu wskazał, iż postawę stanowią przepisy ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2013r. poz.1440), a wstrzymanie wypłaty świadczenia następuje z powodu ustania uprawnień tj. zaprzestania nauki.

W odwołaniu od tej decyzji D. K. domagał się jej zmiany i ustalenia, że od 01.06.2013r. posiada uprawnienia do otrzymania renty rodzinnej oraz zasądzenia od organu rentowego na jego rzecz kosztów procesu z uwzględnieniem kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Podniósł, iż decyzja organu rentowego została oparta na błędnie ustalonym stanie faktycznym, a mianowicie niewłaściwym przyjęciu, że zaprzestał nauki w (...)Szkole (...) w S., a przez to mylnym przyjęciu, że od dnia 01.06.2013r. utracił on uprawienia do otrzymywania renty rodzinnej, w sytuacji gdy nie ma jakichkolwiek dowodów na potwierdzenie tego. Nie wynika to z dokumentacji zgromadzonej przez organ rentowy, ani on sam nie potwierdził okoliczności zaprzestania nauki w szkole wyższej. Natomiast systematycznie, zgodnie z obowiązującymi przepisami, przedstawiał organowi rentowemu dokumenty potwierdzające fakt kontynuowania nauki tj. zaświadczenia wydane przez placówkę prowadzącą szkolenia. Zatem renta rodzinna przysługuje mu za cały sporny okres. O statusie ucznia, jak wskakuje orzecznictwo, decydują bowiem względy formalne. Zatem status ucznia posiada ten, kto formalnie figuruje w ewidencji jako uczeń. Natomiast przepisy regulujące kwestie renty rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów, jedyny zaś warunek to kontynuowanie nauki i ograniczenie wiekowe. Natomiast zgodnie ze Statutem (...) Szkoły (...) w S., utrata statusu słuchacza następuje w wyniku złożenia rezygnacji albo podjęcia przez Radę Pedagogiczną szkoły uchwały w przedmiocie skreślenia tej osoby z listy słuchaczy. Rok szkolny rozpoczyna się od 01.09 a kończy 31.08 następnego roku i w tym okresie osoba posiada status słuchacza, chyba że go utraci. W świetle Statutu nie jest zabronione powtarzanie danego semestru na danym kierunku, jednorazowo ani tez dwukrotnie.

W odpowiedzi na to odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Wskazał, iż zgodnie z przepisem art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 30.10.2002r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (t.j. Dz.U. z 2009r., Nr 167, poz.1322 ze. zm.) przy ustalaniu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, renty szkoleniowej, renty rodzinnej i dodatku do renty rodzinnej dla sieroty zupełnej z tytułu ubezpieczenia wypadkowego, do ustalenia wysokości tych świadczeń oraz ich wypłaty stosuje się odpowiednio przepisy ustawy o emeryturach i rentach z FUS, z uwzględnieniem przepisów niniejszej ustawy.

W myśl przepisu art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2013r. poz.1440) dzieci własne, dzieci drugiego małżonka i dzieci przysposobione mają prawo do renty rodzinnej do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia.

Zgodnie zaś z art. 134 ust. 1 ustawy emerytalnej wypłatę świadczeń wstrzymuje się, jeżeli:

1) powstaną okoliczności uzasadniające zawieszenie prawa do świadczeń lub ustanie tego prawa;

2) osoba pobierająca świadczenia mimo pouczenia lub żądania organu rentowego nie przedłoży dowodów stwierdzających dalsze istnienie prawa do świadczeń;

3) osoba uprawniona do świadczeń nie poddała się badaniu lekarskiemu lub psychologicznemu, bez uzasadnionych przyczyn, mimo wezwania organu rentowego;

4) okaże się, że prawo do świadczeń nie istniało;

5) świadczenia nie mogą być doręczone z przyczyn niezależnych od organu rentowego.

Z informacji natomiast (...) Szkoły (...) w S. z dnia 15.05.2013r. wynika zaś, że odwołujący się w dniu 08.01.2013r. zapisał się do szkoły uzyskując status słuchacza na kierunku technik BHP. Od momentu zapisu nie uczestniczył jednak w zajęciach. Organ rentowy uważa jednak, że formalne zapisanie się do szkoły bez realizacji obowiązków wynikających z programu nauczania, nie wypełnia dyspozycji art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej tj. „nauki w szkole” i dlatego wstrzymał wypłatę renty rodzinnej na podstawie powołanych przepisów, począwszy od 01.06.2013r.

Decyzją też z dnia 24.05.2013r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zobowiązał D. K. do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 01.03.2012r. do 31.05.2013r.w kwocie 14.500,38zł i odsetek za okres od 06.03.2012r. do 24.05.2013r. tj. do dnia wydania decyzji, w kwocie 1.184,52zł.

Organ rentowy argumentował, iż stwierdził, że D. K. w okresie podanym w decyzji pobrał nienależne świadczenie z tytułu renty rodzinnej – zaprzestanie nauki.

W odwołaniu od tej decyzji D. K. domagał się jej zmiany i ustalenia, że nie jest zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranych świadczeń za okres od 01.03.2012r. do 31.03.2013r. w kwocie 14.500,38zł i odsetek za okres od 06.03.2012r. do dnia 24.05.2013r. w kwocie 1.184,52zł oraz zasądzenie kosztów procesu w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Argumentował, jak w odwołaniu od decyzji z dnia 17.05.2013r.

W odpowiedzi na to odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie. Wskazał, iż zgodnie z art. 84 ust. 1 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 1442) osoba, która pobrała nienależne świadczenie z ubezpieczeń społecznych, jest zobowiązana do jego zwrotu, wraz z odsetkami, w wysokości i na zasadach określonych przepisami prawa cywilnego..

Natomiast zgodnie z treścią art. 138 ust 1 i 2 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych osoba, która nienależnie pobrała świadczenia, jest obowiązana do ich zwrotu.

Za nienależnie pobrane świadczenia w rozumieniu ust. 1 tego artykułu uważa się:

1) świadczenia wypłacone mimo zaistnienia okoliczności powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczeń albo wstrzymanie wypłaty świadczeń w całości lub w części, jeżeli osoba pobierająca świadczenia była pouczona o braku prawa do ich pobierania;

2) świadczenia przyznane lub wypłacone na podstawie fałszywych zeznań lub dokumentów albo w innych przypadkach świadomego wprowadzenia w błąd przez osobę pobierającą świadczenia.

Z informacji Policealnej szkoły (...) w S. z dnia 15.05.2013r. wynikało, że odwołujący się w kolejnych latach, w celu uzyskania prawa do renty rodzinnej, zapisywał się do szkoły uzyskując status ucznia, a następnie był skreślany z listy słuchaczy, gdyż nie brał udziału w zajęciach oraz nie podejmował żadnej aktywności w celu kształcenia się i kontynuowania nauki.

Organ rentowy stwierdził, iż samo zapisanie się do szkoły i uzyskanie statusu słuchacza nie jest wystarczającą przesłanką do uznania, że wnioskodawca kontynuuje naukę w szkole i tym samym zachowania prawo do renty rodzinnej „do ukończenia nauki w szkole” nie dłużej niż do 25 roku życia.

W tym względzie organ rentowy oparł się wyroku Sądu Najwyższego z dnia 03.08.2012r. sygn. I UK 96/12 i dodatkowo wskazał, iż o okolicznościach powodujących ustanie lub zawieszenie prawa do świadczenia wnioskodawca był pouczony np. w pkt XII 1. decyzji z dnia 08.09.2011r. znajdującej się k. 181 akt ZUS.

Sąd ustalił i zważył co następuje :

Odwołania należało uznać za uzasadnione.

Zgodnie z art. 68 ust. 1 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. Dz. U. z 2013r. poz.1440) renta rodzinna przysługuje dzieciom własnym, drugiego małżonka i przysposobionym:

- do ukończenia 16 lat;

- do ukończenia nauki w szkole, jeżeli przekroczyły 16 lat życia, nie dłużej jednak niż do osiągnięcia 25 lat życia, albo

- bez względu na wiek, jeżeli stały się całkowicie niezdolne do pracy oraz do samodzielnej egzystencji lub całkowicie niezdolne do pracy w okresie, o którym mowa w pkt 1 lub 2.

W myśl ust. 2 art. 68 ustawy emerytalnej, jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat życia, będąc na ostatnim roku studiów w szkole wyższej, prawo do renty rodzinnej przedłuża się do zakończenia tego roku studiów

Zasadnicze znaczenie w niniejszej sprawie ma zatem kwestia oceny postępowania odwołującego się w zakresie jego edukacji w spornym okresie czasu i ustalenie czy spełnia on przesłankę kontynuowania nauki wymaganą w świetle art. 68 ustawy emerytalnej do otrzymywania przez niego renty rodzinnej i skutkującą tym samym o braku podstaw do uznania, iż wypłacona renta za ten okres była świadczeniem nienależnym w świetle art. 138 ust. 1 i 2 ustawy emerytalnej.

Szczegółową interpretację zagadnienia kontynuowania nauki przedstawił Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 24.11.2004r. w sprawie I UK 3/04, stwierdzając, iż renta rodzinna przysługuje dziecku uczącemu się w szkole, także w okresach przerw w nauce, niezależnie od tego czy formalnie zachowało ono status ucznia, a dla obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia z tego tytułu decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze. W uzasadnieniu swego stanowiska, Sąd Najwyższy podniósł, iż uczęszczanie do szkoły oznacza figurowanie w ewidencji szkoły oraz bycie uczniem czyli pobieranie nauki poprzez uczestnictwo w zajęciach szkolnych i sprawdzanie wiedzy poprzez przystępowanie do egzaminów. Ukończenie nauki oznacza wypełnienie przez ucznia jego obowiązków i kończy się uzyskaniem świadectwa ukończenia szkoły. Na gruncie art. 68 ust. 1 pkt 2 ustawy emerytalnej ukończenie szkoły oznacza również jej zaprzestanie poprzez skreślenie z listy uczniów czyli formalny brak statusu ucznia, co powoduje brak prawa do renty rodzinnej.

W uzasadnieniu swego stanowiska Sąd podniósł również kwestię uzasadnionych przerw w nauce związanych z sytuacja zdrowotną dziecka, które należy traktować jako okresy uprawniające do renty rodzinnej.

Ponadto Sąd podniósł kwestię, iż dla obowiązku zwrotu nienależnie pobranej renty decydujące znaczenie ma świadomość i premedytacja ubezpieczonego co do tego, że pobrał świadczenie nienależnie, a zatem jego zła wiara w tym zakresie.

Wiele z powyższych rozważań Sądu Najwyższego było podstawą rozstrzygnięć sądowych w tego rodzaju sprawach. W szczególności z orzeczeń sądów II instancji wynika przesłanka, iż prawo do renty rodzinnej nie jest uzależnione od frekwencji ucznia w zajęciach szkolnych ani od wyników tej nauki czy jej przebiegu.

Natomiast powołany przepis art. 68 ust. 1 pkt. 2 ustawy emerytalnej w swym literalnym brzmieniu uzależnia prawo do renty rodzinnej od ukończenia nauki w szkole.

Jednak powyższe rozważania nie mają wiodącego znaczenia dla sprawy, gdyż podstawowa okoliczność, która wymagała w sprawie wyjaśnienia dotyczyła treści pouczenia, jakie odwołujący otrzymał w kolejnych decyzjach. Ponieważ organ rentowy powołał się na tę okoliczność przyjmując za pewnik, iż odwołujący był pouczony o skutkach niesystematycznego uczęszczania na zajęcia i nieuzyskiwania promocji na następny semestr, przytoczenia wymaga treść tego pouczenia zawartego w punkcie XII ppkt 1 „ osoba pobierająca rentę rodzinną lub część tej renty przysługująca dziecku pod warunkiem kontynuowania nauki – nie dłużej niż do ukończenia 25 roku życia, zobowiązana jest – po ukończeniu przez dziecko 16 roku życia – powiadomić o zaprzestaniu uczęszczania do szkoły – uczelni, a jeżeli uczy się nadal – zobowiązana jest do nadesłania zaświadczenia z ww. szkoły – uczelni z podaniem terminu programowego jej ukończenia. Jeżeli dziecko osiągnęło 25 lat na ostatnim roku studiów, prawo do renty przedłuża się d zakończenia tego roku studiów”.

Analiza tego pouczenia, nawet dla osoby nie posiadającej wykształcenia prawniczego i słabo orientującej się w kwestiach prawnych i formalnych, wskazuje jednoznacznie, iż obowiązkiem osoby uprawnionej do renty rodzinnej w związku z nauką jest przedłożenie organowi rentowemu zaświadczenia, z którego będzie wynikało, na kiedy został przewidziany moment zakończenia nauki. Bezspornym w sprawie było, iż odwołujący się takie dokumenty przedstawił organowi rentowemu. Natomiast na skutek doniesienia brata odwołującego się organ rentowy w efekcie zaostrzył wymagania i oprócz wymaganego zaświadczenia nakazał, aby fakt nauki wykazał dodatkowymi okolicznościami – frekwencją, uzyskiwaniem zaliczeń, składaniem zaliczeń czy prac semestralnych. Sądowi Okręgowemu znane są liczne orzeczenia Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych, które rozważały kwestie związane z tematyką „kontynuowania nauki” przez dzieci zmarłych rodziców, uprawnione do renty rodzinnej, jednak należy mieć na względzie, iż każdorazowo kwestia ta wymaga badania od podstaw tzn. od kwestii zasadniczej, jaką jest pouczenie uprawnionego o jego prawach i obowiązkach. Nie można bowiem w sposób dowolny określać wymogów wobec określonej grupy ubezpieczonych, uprawnionych do tego samego świadczenia. Jak bowiem wynika z przepisu art. 68 ust. 1 ustawy emerytalnej prawo do renty rodzinnej jest uzależnione od spełnienia kryterium wieku i kontynuowania nauki. Kwestia wieku nie była sporna. Natomiast przepisy o rencie rodzinnej nie uzależniają prawa do tego świadczenia od systematyczności nauki, jej pozytywnych rezultatów, ewentualnego powtarzania semestrów (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 8.04.2008r., III AUa 1524/07, LEX nr 491111)

Natomiast jeżeli organ rentowy przyjmuje, że „kontynuowanie nauki” należy wykazać dodatkowymi okolicznościami, nie tylko zaświadczeniem z datą przewidywanego terminu zakończenia edukacji, to takie wymagania powinien wymienić w pouczeniu. Uprawniony nie może być bowiem zaskakiwany dowolną interpretacja art. 68 ust.1 ustawy emerytalnej, czy jakiegokolwiek innego przepisu., a taka sytuacja miała miejsce w sprawie niniejszej. Z pouczenia cytowanego wyżej nie wynika, czy organ rentowy za kontynuowanie nauki przyjmuje uzyskanie zaliczenia semestru na ocenę co najmniej dostateczną, wykazanie pewnej ilości obecności na zajęciach czy aż 100% tej obecności. Tego zabrakło w tej sprawie i dlatego działania organu rentowego zostały przez Sąd ocenione jako nieprawidłowe.

Jeżeli kwestia uprawień do renty rodzinnej jest uzależniona również od uczęszczania przez ucznia – studenta na zajęcia, a tak linia orzecznicza w ostatnich latach wskazuje, to uprawniony powinien być o tym pouczony. Być może będzie to dodatkowym bodźcem do uzyskiwania lepszych wyników w nauce i podejmowania działań w celu ukończenia studiów, jednak o konieczności wykazania takich okoliczności odwołujący powinien zostać pouczony. Zdaniem Sądu zawarcie takiej informacji nie nastręczało organowi rentowemu trudności organizacyjnych ani formalnych i nie musiało też mieć obszernej i szczegółowej formy. Natomiast zestawienie powołanego wcześniej pouczenia z okolicznościami, które organ rentowy podnosi w sprawie niniejszej wskazuje na rażące rozbieżności. Wspomnianym zaświadczeniem odwołujący się, zgodnie z uzyskanym pouczeniem, musiał jedynie potwierdzić wpis na listę uczniów – studentów - słuchaczy oraz przewidywaną datę ukończenia nauki. Dokument te nie musiał zawierać danych np. co do uzyskiwanych ocen, czy zaliczeń. Natomiast, gdyby organ rentowy nie uzyskał doniesienia od osoby trzeciej to w ogóle nie zastosowałby w stosunku do odwołującego innych, podwyższonych „standardów” przy ustalaniu jego uprawnień do wypłaty renty rodzinnej. Wcześniej bowiem, przed wspomnianym doniesieniem, odwołujący się wypełniał ciążący na nim obowiązek, o którym został pouczony, a czego nie kwestionowała żadna ze stron. Jednak w związku ze złożonym doniesieniem sposób procedowania w stosunku do odwołującego uległ zaostrzeniu.

Należy mieć na uwadze, iż szczególnie istotnym elementem regulacji zawartej w art. 138 ust. 2 pkt 1 ustawy emerytalnej jest wymóg pouczenia osoby pobierającej świadczenia o braku prawa do ich pobierania. Obowiązek ten obciąża organ rentowy, zaś jego realizacja odbywa się na różne sposoby, wśród których rozpowszechnioną formę stanowi zamieszczanie szczegółowych pouczeń na drukach wniosków o świadczenia, bądź decyzji organu rentowego, zwłaszcza przyznających świadczenia. Samo pouczenie powinno być wyczerpujące i zawierać informację o obowiązujących w dacie pouczenia zasadach zawieszalności prawa do świadczeń. Jednocześnie, pouczenie nie może być abstrakcyjne, obciążone brakiem konkretności, a w szczególności nie może odnosić się do hipotetycznych okoliczności powodujących ustanie prawa do świadczeń. Konsekwencją braku tak rozumianego pouczenia jest niemożność nałożenia obowiązku zwrotu pobranego świadczenia (por. m.in. wyrok Sadu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 07.05.2013r., sygn. III AUa 1457/12, LEX 1324742). Ponadto dla ustalenia obowiązku zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, decydujące znaczenie ma świadomość i zamiar ubezpieczonego, który pobrał świadczenie w złej wierze (tak Sąd Najwyższy w powołanym wyżej wyroku w sprawie I UK 3/04).

Organ rentowy podejmował próby wykazania, iż świadczenie pobrane przez odwołującego w spornym okresie było świadczenie nienależnym, natomiast nie podejmował kwestii, w jaki sposób pouczył go o ciążących na nim obowiązkach. Bez wątpienia takiego pouczenia w niniejszej sprawie zabrakło i dlatego okoliczności przez niego podnoszone w sprawie niniejszej miały drugorzędne znaczenie. Niemniej jednak zauważyć należy, że okoliczności sprawy nie dają jednoznacznej podstawy do przyjęcia, że odwołujący się w ogóle nie kontynuował nauki. Lektura korespondencji szkoły z nim wskazuje mianowicie, że po skreśleniu go z danego kierunku zapisywał się na inny, przy czym to szkoła proponowała mu te inne kierunki. Nie zrezygnował więc z nauki, a twierdził, że nie mógł jej właściwie kontynuować z uwagi na trudności związane ze swoim stanem zdrowia (problemy neurologiczne) i sytuacją rodzinną (opieka na członkami rodziny), co też wykazał odpowiednią dokumentacją i zeznaniami matki G. K.. Problemy były też związane z terminami zajęć w szkole, które nierzadko były zmienianie, co potwierdziła w swoich zeznaniach U. N., dyrektor szkoły, której dotyczy nauka odwołującego się. Mając więc to na uwadze trudno w niewątpliwy sposób uznać, aby odwołujący się nauki nie kontynuował, a w świetle przedstawionych wyżej okoliczności, utracił na pewno prawo do renty rodzinnej. Dowodem na to nie mogą być same zeznania świadka M. K., brata odwołującego się, który zeznał, że odwołujący się cały czas przebywał w A. Nie żyje bowiem, jak sam przyznał, w dobrych stosunkach z ich matką G. K., a i tym samym i odwołującym się, zamieszkującym z matką i trzymającym jej stronę. Przedstawiony też na ostatniej rozprawie brytyjski dowód ubezpieczenia odwołującego się z tytułu zatrudnienia (zresztą nie przetłumaczony z języka angielskiego na język polski) też niczego nie dowodzi. Można bowiem pracować legalnie w wakacje i ferie, na terenie W., co odwołujący się sam przyznał.

Mając więc powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na mocy art. 477 ¹⁴ §2 kpc orzekł jak w sentencji.

W przedmiocie kosztów Sąd orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z §11 ust. 2 rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013r. poz. 490).

PW/mt