Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 9 października 2014 r.

Sąd Okręgowy Warszawa-Praga w Warszawie IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Marcin Łochowski (spr.)

Sędziowie: SO Paweł Iwaniuk, SO Beata Janiszewska

Protokolant: apl. aplikacji ogólnej Edyta Strzelec-Skowron

po rozpoznaniu w dniu 25 września 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z wniosku Gminnej Spółdzielni (...) w J.

z udziałem Gminy L., (...) S.A. w (...) S.A. w R.

o ustanowienie służebności przesyłu

na skutek apelacji wnioskodawcy i uczestnika (...) S.A. w L. od postanowienia Sądu Rejonowego w Legionowie z dnia 18 kwietnia 2013 r., sygn. akt I Ns 148/09

postanawia:

I. umorzyć postępowanie apelacyjne w części dotyczącej apelacji (...) S.A. w L.;

II. zmienić zaskarżone postanowienie w ten sposób, że:

- w pkt 1) ustanowić na nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Legionowie prowadzi księgę wieczystą nr (...), na rzecz (...) S.A. w L. służebność przesyłu, polegającą na znoszeniu przez każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej istnienia urządzenia przesyłowego w postaci posadowionej na tej nieruchomości napowietrznej linii energetycznej średniego napięcia 15 kV, stanowiącej odgałęzienie linii SN-15 kV o nazwie (...) do stacji transformatorowej o nazwie (...) oraz na uprawnieniu każdoczesnego właściciela tego urządzenia przesyłowego do korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do wykonywania prac koniecznych do należytego utrzymania tej linii energetycznej, a nadto zasądzić od (...) S.A. w L. na rzecz Gminnej Spółdzielni (...) w J. kwotę 23.442 zł (dwadzieścia trzy tysiące czterysta czterdzieści dwa złote);

- w pkt 4) stwierdzić, że Gminna Spółdzielnia (...) w (...) S.A. w L. ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie;

III. oddalić apelację Gminnej Spółdzielni (...) w J. w pozostałej części;

IV. stwierdzić, że Gminna Spółdzielnia (...) w (...) S.A. w L. ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie w instancji odwoławczej.

Sygn. akt IV Ca 80/14

UZASADNIENIE

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja wnioskodawcy jest częściowo zasadna, choć nie z przyczyn w niej wskazanych.

Na wstępie podkreślić należy, że Sąd Okręgowy podziela ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego opisane w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia (k.395-398) i przyjmuje je za własne. Stan faktyczny w zakresie istotnym dla rozstrzygnięcia nie był zresztą sporny.

Co więcej, Sąd Rejonowy dokonał, co do zasady, trafnej oceny prawnej żądania wnioskodawcy. Nie można się jednak zgodzić z częścią argumentów przedstawionych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia. Nadto, z uwagi na brak określenia zakresu korzystania z nieruchomości obciążonej, a także niewskazanie osoby zobowiązanej do zapłaty wynagrodzenia w kwocie 23.442 zł oraz osoby uprawnionej do jego otrzymania, zaskarżone postanowienie podlegało w tym zakresie zmianie.

W pierwszej kolejności wymaga wskazania, że zgodnie z art. 391 § 2 zd. 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w razie cofnięcia apelacji sąd drugiej instancji umarza postępowanie apelacyjne i orzeka o kosztach jak przy cofnięciu wniosku. Skarżący może zatem cofnąć apelację aż do wydania orzeczenia w drugiej instancji.

Dlatego też, z Sąd Okręgowy uwagi na cofnięcie apelacji przez uczestnika (...) S.A. w L. na podstawie art. 391 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. umorzył postępowanie apelacyjne w tej części.

Sąd Okręgowy, będąc związany zarzutami procesowymi, z urzędu bierze pod rozwagę naruszenie prawa materialnego przez sąd pierwszej instancji. Sąd odwoławczy jako instancja nie tylko kontrolna, ale także merytoryczna, powinien bowiem zbadać sprawę niezależnie od zarzutów apelacji dotyczących naruszeń prawa materialnego. W konsekwencji może, a jeżeli je dostrzeże – powinien, naprawić wszystkie naruszenia prawa materialnego, niezależnie od tego, czy zostały wytknięte w apelacji, pod warunkiem, że mieszczą się w granicach zaskarżenia. W niniejszej sprawie wnioskodawca zaskarżył postanowienie Sądu Rejonowego w pkt 1., 2. i 4.

Trzeba zauważyć, że apelacja wnioskodawcy opiera się przede wszystkim na zarzucie naruszenia prawa materialnego poprzez błędną wykładnię art. 305 ² § 2 k.c. i w konsekwencji uznanie, że użytkownik wieczysty nie może żądać ustanowienia służebności przesyłu na nieruchomości będącej w użytkowaniu wieczystym, a jedynie na prawie użytkowania wieczystego.

Zgodnie z art. 305 ¹ k.p.c. nieruchomość można obciążyć na rzecz przedsiębiorcy, który zamierza wybudować lub którego własność stanowią urządzenia, o których mowa w art. 49 § 1, prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej, zgodnie z przeznaczeniem tych urządzeń (służebność przesyłu).

Ustanowienie służebności ingeruje zatem w prawa właściciela, ale w sposób ustawowo dozwolony, z przewidzianym prawem uwarunkowaniami ( zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 13 kwietnia 2011 r., V CSK 340/10). Służebność przesyłu daje uprawnionemu, aczkolwiek w pewnym ograniczonym zakresie, władztwo nad cudzą nieruchomością. Ogranicza prawa własności właściciela nieruchomości przez ustanowienie trwałego obowiązku znoszenia przez niego w sferze, w której może być wykonywana własność, stanu ukształtowanego jego oświadczeniem woli. Należące do istoty tego ograniczenia obowiązki ciążą na każdoczesnym właścicielu nieruchomości ( zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 r., IV CSK 303/10).

Służebnością przesyłu można obciążyć nieruchomość gruntową, budynkową lub lokalową, na której są lub mają być posadowione urządzenia przesyłowe przedsiębiorcy. Podmiotem, na rzecz którego może być ustanowiona służebność przesyłu, jest wyłącznie przedsiębiorca, a więc osoba fizyczna, osoba prawna i podmiot ustawowy, o którym mowa w art. 33 ¹ § 1 k.c., prowadzące we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową. Przedmiotem działalności takiego przedsiębiorcy powinna być działalność związana z wykorzystaniem urządzeń przesyłowych. Ustanowienie służebności przesyłu jest możliwe tylko na rzecz takiego przedsiębiorcy, który jest właścicielem urządzeń, służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz innych urządzeń podobnych lub który zamierza wybudować takie urządzenia (art. 49 § 1 k.c.). Podmiotem, który może ustanowić służebność przesyłu, jest natomiast właściciel nieruchomości, na której urządzenia przesyłowe są lub mają być posadowione (nieruchomości obciążonej).

Sąd Rejonowy trafnie zatem uwzględnił wniosek skarżącego o ustanowienie służebność przesyłu na nieruchomości w stosunku do której wnioskodawcy przysługiwał tytuł prawny w postaci prawa własności. Niemniej jednak rozstrzygnięcie w tym zakresie uznać należało za niepełne, a w konsekwencji wydane z naruszeniem art. 305 ¹ k.c. oraz art. 305 ² § 2 k.c.

Zgodnie z treścią art. 305 ¹ k.c. nieruchomość można obciążyć prawem polegającym na tym, że przedsiębiorca może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej. Treścią służebności przesyłu jest zatem korzystanie przez przedsiębiorcę w oznaczonym zakresie z cudzej nieruchomości (nieruchomości obciążonej), w zakresie niezbędnym do zapewnienia prawidłowego funkcjonowania urządzeń przesyłowych. Będzie to oznaczać w praktyce możliwość wejścia przez przedsiębiorcę, któremu przysługuje służebność, na cudzy grunt obciążony służebnością oraz jego zajęcia w trakcie budowy w zakresie niezbędnym do realizacji inwestycji, w celu posadowienia tam urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1 k.c., podejmowania czynności niezbędnych do utrzymania, konserwacji, remontu, modernizacji, dozoru czy usunięcia awarii urządzeń przesyłowych. Na treść służebności przesyłu składa się również obowiązek właściciela nieruchomości obciążonej znoszenia istnienia cudzych urządzeń na gruncie, w tym znoszenia podejmowanych przez przedsiębiorcę czynności w celu ich posadowienia, a następnie ich utrzymania, konserwacji, remontu, dozoru etc. ( zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 17 lutego 2011 r., IV CSK 303/10).

Co więcej, trzeba zaznaczyć, że obciążenie nieruchomości służebnością przesyłu nie sprowadza się tylko do możliwości korzystania przez przedsiębiorcę przesyłowego z określonego fragmentu (części) nieruchomości. Treścią służebności jest przecież także zapewnienie dostępu do urządzenia przesyłowego. Sposób tego dostępu jest determinowany przez charakter urządzenia przesyłowego i rodzaj niezbędnych do wykonania przez przedsiębiorcę czynności. Nie można zatem – co do zasady – z góry ograniczyć uprawnienia przedsiębiorcy przesyłowego do korzystania jedynie z pewnego ściśle określonego fragmentu nieruchomości.

W sentencji postanowienia o ustanowieniu służebności przesyłu sąd winien więc nie tylko określić jej rodzaj (jako służebność przesyłu), lecz również zakres, sposób wykonywania, a także odnieść się do uprawnień każdoczesnego właściciela urządzenia przesyłowego do korzystania z nieruchomości obciążonej. W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd Rejonowy naruszył art. 305 ¹ k.c., albowiem nie zawarł w treści postanowienia wszystkich wskazanych powyżej elementów.

Nadto, art. 305 ² § 2 k.p.c. stanowi, iż jeżeli przedsiębiorca odmawia zawarcia umowy o ustanowienie służebności przesyłu, a jest ona konieczna do korzystania z urządzeń, o których mowa w art. 49 § 1, właściciel nieruchomości może żądać odpowiedniego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie służebności przesyłu. Wskazany przepis przewiduje wprost wynagrodzenie jako świadczenie ekwiwalentne przedsiębiorcy na rzecz właściciela nieruchomości. Zasada odpłatnego ustanawiania służebności przesyłu oznacza, że określenie wysokości i rodzaju wynagrodzenia jest elementem koniecznym orzeczenia kształtującego, a ustanowienie służebności i obciążenie obowiązkiem zapłaty wynagrodzenia musi nastąpić jednocześnie ( zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2012 r., V CSK 190/11). Nie ulega przy tym wątpliwości, że rozstrzygnięcie sądu w zakresie wynagrodzenia musi nadawać się do egzekucji. Konieczne jest zatem jednoznaczne określenie stron tego stosunku prawnego.

W niniejszej sprawie Sąd Rejonowy ustalił w oparciu o przeprowadzony w sprawie dowód z opinii biegłego, iż w zamian za ustanowienie służebności przesyłu wnioskodawcy przysługuje od uczestnika (...) S.A. w L. jednorazowe wynagrodzenie w kwocie 23.442 zł. Kwestia ta nie znalazła jednak należytego odzwierciedlania w treści zaskarżonego postanowienia. Dlatego też, postanowienie Sądu Rejonowego należało uzupełnić o określenie stron tego stosunku zobowiązaniowego (zapłaty wynagrodzenia), tak, aby postanowienie w tym zakresie był zdatne do egzekucji.

W pozostałym zakresie zarzuty apelacji są chybione. Sąd Okręgowy częściowo podziela rozważania Sądu Rejonowego co do braku podstaw do uwzględnienia żądania wnioskodawcy w zakresie ustanowienia służebności przesyłu na pozostałych nieruchomościach. W niniejszej sprawie wnioskodawcy przysługiwał nie tylko tytuł prawny w postaci prawa własności nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Legionowie prowadzi księgę wieczystą nr (...), lecz również tytuł prawny w postaci użytkowania wieczystego nieruchomości dla której Sąd Rejonowy w Legionowie prowadzi księgę wieczystą nr (...) oraz tytuł prawny w postaci użytkowania wieczystego nieruchomości dla której Sąd Rejonowy w Legionowie prowadzi księgę wieczystą nr (...). Wnioskodawca wystąpił o ustanowienie służebności przesyłu na wszystkich wskazanych nieruchomościach, również tych, wobec których przysługiwało mu jedynie użytkowanie wieczyste.

Należy zgodzić się z tezą, że użytkownik wieczysty nie ma legitymacji do wystąpienia z wnioskiem o ustanowienie służebności przesyłu na nieruchomości obciążonej użytkowaniem wieczystym. Nie jest bowiem uprawniony do domagania się obciążenia nieprzysługującego mu prawa własności. Nadto, ustanowienie służebności na nieruchomości oznaczałoby, że wynagrodzenie za ustanowienie służebności należy się właścicielowi nieruchomości, a nie użytkownikowi.

Sąd Okręgowy nie podziela natomiast poglądu Sądu Rejonowego o dopuszczalności ustanowienia służebności przesyłu na użytkowaniu wieczystym. Należy przychylić się do stanowiska, że, co do zasady, jest to wykluczone. „Służebność przesyłowa ma zapewnić przedsiębiorcy stabilny tytuł do korzystania z urządzeń, o jakich jest mowa w art. 49 § 1 k.c. Co do zasady, taka służebność ma obciążać nieruchomość, a nie ustanowione na niej prawo użytkowania wieczystego. Dlatego przedsiębiorcy korzystającemu z urządzeń przesyłowych przysługuje roszczenie o ustanowienie służebności przesyłu za wynagrodzeniem w stosunku do właściciela nieruchomości (art. 305 ¹ § 1 k.c.) i właściciel nieruchomości może też żądać od przedsiębiorcy wynagrodzenia za ustanowienie służebności (art. 305 ² § 1 k.c.).” ( tak Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 28 marca 2014 r., III CSK 174/13).

Należy zwrócić uwagę, że skoro w dacie powstania prawa użytkowania wieczystego nieruchomość, na której prawo to powstało była już zabudowana urządzeniami przesyłowymi, to okoliczność ta ma dla użytkownika wieczystego takie znaczenie, że jako istotna dla oznaczenia wartości nieruchomości powinna być uwzględniona przy ustalaniu wysokości pierwszej opłaty, jak i kolejnych opłat rocznych z tytułu użytkowania wieczystego. Obciążenia istniejące na nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, o ile ograniczają możliwości jej wykorzystania zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem i obniżają jej wartość rynkową, mają znaczenie dla wysokości opłat, które użytkownik wieczysty obowiązany jest świadczyć właścicielowi. Sytuacja, w której użytkownik wieczysty – z uwagi na właściwości nieruchomości, w tym ograniczone możliwości jej wykorzystania inwestycyjnego w związku z zabudowaniem urządzeniami przesyłowymi – miałby płacić właścicielowi niższe opłaty roczne, a zarazem pobierać zamiast właściciela od przedsiębiorcy przesyłowego wynagrodzenie za ustanowienie służebności przesyłowej na przysługującym mu prawie użytkowania wieczystego, pozostawałaby w sprzeczności z relacjami, w jakich rozważane prawa powinny pozostawać względem siebie ( tak też Sąd Najwyższy w ww. postanowieniu).

Skoro zatem obciążenie użytkowania wieczystego służebnością przesyłu jest, co do zasady, niedopuszczalne, ewentualne inne uchybienia Sądu Rejonowego nie mogły mieć wpływu na treść rozstrzygnięcia w pkt 2. zaskarżonego postanowienia.

Z tych względów należy przyjąć, że zaskarżone postanowienie w zakresie pkt 2. – wbrew zarzutom apelacji – odpowiada prawu i nie narusza art. art. 305 ² § 2 k.c.

Dlatego też Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżone postanowienie w części w ten sposób, że w pkt I. ustanowił na podstawie art. 305 ¹ k.c. na nieruchomości, dla której Sąd Rejonowy w Legionowie prowadzi księgę wieczystą nr (...), na rzecz (...) S.A. w L. służebność przesyłu, polegającą na znoszeniu przez każdoczesnego właściciela nieruchomości obciążonej istnienia urządzenia przesyłowego w postaci posadowionej na tej nieruchomości napowietrznej linii energetycznej średniego napięcia 15 kV, stanowiącej odgałęzienie linii SN-15 kV o nazwie (...) do stacji transformatorowej o nazwie (...) oraz na uprawnieniu każdoczesnego właściciela tego urządzenia przesyłowego do korzystania z nieruchomości obciążonej w zakresie niezbędnym do wykonywania prac koniecznych do należytego utrzymania tej linii energetycznej, a nadto w oparciu o art. 305 ² § 2 k.c. zasądził od (...) S.A. w L. na rzecz Gminnej Spółdzielni (...) w J. kwotę 23.442 zł tytułem wynagrodzenia, a w pkt. 4 na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. stwierdził, że każdy z uczestników ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie. Natomiast, zgodnie z art. 385 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy oddalił apelację wnioskodawcy w pozostałej części, jako bezzasadną.

Nadto, Sąd Okręgowy na podstawie art. 520 § 1 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. stwierdził, że wnioskodawca i uczestnik ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie w postępowaniu odwoławczym.

Wobec powyższego Sąd Okręgowy orzekł, jak w sentencji.