Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 listopada 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 15 listopada 2012 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa S. R.

przeciwko Skarbowi Państwa-Dyrektorowi Aresztu Śledczego w M.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Katowicach

z dnia 28 grudnia 2011 r., sygn. akt I C 488/09

1)  zmienia zaskarżony wyrok:

a)  w punkcie 1. w ten sposób, że zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 1 500 (tysiąc pięćset) złotych z ustawowymi odsetkami od 28 grudnia 2011 roku,

b)  w punkcie 2. o tyle, że zasądzoną kwotę obniża do kwoty 800 (osiemset) złotych,

c)  w pozostałej części powództwo oddala;

2)  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3)  przyznaje od Skarbu Państwa-Sądu Okręgowego w Katowicach na rzecz adwokata R. M. 147,60 (sto czterdzieści siedem i 60/100) złotych, w tym podatek od towarów i usług w wysokości 27,60 (dwadzieścia siedem i 60/100) złotych, tytułem wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną udzieloną powodowi z urzędu w postępowaniu apelacyjnym;

4)  zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa–Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa 200 (dwieście) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 697/12

UZASADNIENIE

Powód S. R. domagał się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanego Skarbu Państwa - Dyrektora Aresztu Śledczego w M. kwoty 500000,- zł z ustawowymi odsetkami tytułem zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych powoda w czasie odbywania przez niego w pozwanym Areszcie kary pozbawienia wolności.

Powód podnosił, że przebywał w przeludnionych celach, które nie spełniały wymogu powierzchni 3 metrów kwadratowych na osobę, w celach tych urządzenia sanitarne nie były oddzielone, ściany wilgotne, zagrzybione i nie było wentylacji. Powód zarzucał również, że pozwany nie organizował zajęć kulturalno-oświatowych i ćwiczeń fizycznych, nie zapewnił dostępu do aktów prawnych, brak było warunków do utrzymania należytej higieny osobistej a temperatury posiłków były niewłaściwe. Utrudniano mu także kontakt z rodziną.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, zaprzeczył wszystkim twierdzeniom pozwu i podniósł, że w sytuacji, gdy zachodziła konieczność umieszczenia w celi osób bez zapewnienia 3 m ² na osobę, dyrektor zakładu karnego podejmował decyzję, w oparciu o art. 248 § 1 k.k.w. Ponadto pozwany zgłosił zarzut przedawnienia części roszczeń za okres przed dniem 26 lipca 2006 roku z uwagi na upływ trzech lat od ewentualnego zdarzenia wyrządzającego szkodę i wiedzę powoda o warunkach odbywania kary i podejmowanych przez administrację pozwanego działaniach. Pozwany zarzucił także, że powód swoim postępowaniem, w wyniku którego został osadzony, naruszył obowiązujący porządek prawny, dlatego zasądzenie zadośćuczynienia byłoby, w ocenie pozwanego, niezgodne z zasadami współżycia społecznego.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy oddalił powództwo, zasądził od powoda na rzecz Skarbu Państwa – Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 7200,- złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego i przyznał adwokatowi R. M. kwotę 8856,- złotych tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi z urzędu.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

Powód był osadzony w Areszcie Śledczym w M. w okresach:

-

25.05.1998 r. do 31.07.1998 r.,

-

23.09.1998 r. do 4.02.1999 r.,

-

13.10.1999 r. do 24.01.2000 r.,

-

05.03.2003 r. do 1.04.2003 r.,

-

3.07.2003 r. do 27.08.2003 r.,

-

20.07.2006 r. do 8.10.2008 r.,

-

19.11.2008 r. do 23.11.2009 r.,

Z zeznań wszystkich przesłuchanych w tej sprawie świadków jednoznacznie wynika, że przebywał w celi, która była wyremontowana i czysta. W celi tej nie było osadzonych więcej osób, niż dopuszczały normy.

Świadek T. M. zeznał na rozprawie dnia 15.09.2010 roku, że powód przebywał w celi numer (...). Cela ta była po remoncie, posiadała zabudowany kącik sanitarny, przeznaczona była dla dwóch osadzonych i tylko dwóch osadzonych tam przebywało. Powód do świadka nigdy nie żalił się na warunki.

Świadek P. S. zeznał na rozprawie dnia 3 listopada 2010 r., że przebywał razem z powodem w sali numer (...), przez trzy miesiące, w połowie 2009 roku. Świadek potwierdził, że była to sala dwuosobowa i tylko dwie osoby w niej przebywały. Sala wyposażona była w dwa łóżka, dwa stoły, dwa krzesła. Kącik sanitarny był zabudowany, wentylacja dobrze działała. W tej celi nie było ani robaków, ani insektów.

Świadek R. P. na rozprawie dnia 30 maja 2011 roku zeznał, że przebywał z S. R. w jednej celi, była to cela wyremontowana kącik sanitarny był wydzielony. W celi tej przebywał tylko świadek i powód, w celi była ciepła woda.

Zeznania świadka A. G. nie przyczyniły się do dokonania jakichkolwiek ustaleń, natomiast świadek A. S. rozwiedziona z powodem w 2003 roku była żona zeznała, że jeszcze po rozwodzie utrzymywała z nim kontakt, często pisali do siebie, powód do niej telefonował. Świadek stwierdziła, że w latach 2006 do 2009 r. były problemy z doręczaniem korespondencji. Kilka listów powoda nie było doręczonych.

Sąd I instancji uznał zeznanie powoda jako bardzo ogólnikowe, bowiem powód nie odnosił się do konkretnych zdarzeń, nie wskazał konkretnych pomieszczeń i okresów, w których w tych pomieszczeniach przebywał. Opisał jedynie ogólnie, że warunki były złe. Sąd Okręgowy stwierdził, że zeznanie powoda ukierunkowane jest na osiągnięcie celu, dla którego powództwo zostało wytoczone, treść jest całkowicie odosobniona i nie poparta dokumentami lub zeznaniami świadków. Dokumenty prywatne w postaci oświadczeń, które powód złożył w toku sprawy nie mogą stanowić – w ocenie Sądu – źródła ustaleń, z przyczyn podniesionych przez Sąd Okręgowy.

Z dokumentów urzędowych przedstawionych przez pozwanego wynika natomiast, że stan techniczny i sanitarny Aresztu Śledczego był dobry. W pomieszczeniach wykonywano konieczne remonty, stan sanitarny pomieszczeń utrzymywany był na odpowiednim poziomie. Wizytacje Aresztu Śledczego przeprowadzane były systematycznie. Protokoły tych wizytacji są szczegółowe, a z ich treści nie wynika, aby S. R. przebywał w takich warunkach, o których pisze w pozwie.

Sąd oddalił wniosek powoda o dopuszczenie i przeprowadzenie dowodu z oględzin załączonych do akt sprawy dowodów rzeczowych w postaci nieżywych insektów jako całkowicie nieprzydatny. Z dokumentów przedłożonych przez pozwanego wynika, że gdy pojawiały się insekty, to pozwany zarządzał dezynsekcje, a niezależnie od tego dezynsekcje były też przeprowadzane profilaktycznie. Z treści zeznań wszystkich przesłuchanych w sprawie świadków wynika natomiast, że powód przebywał w celach, w których insekty nie występowały.

Na podstawie powyższych ustaleń Sąd uznał powództwo za bezzasadne i je oddalił.

W ocenie sądu I instancji powód nie udowodnił, że pozwany naruszył wskazane w pozwie dobra osobiste powoda.

Sąd Okręgowy wskazał, że ciężar udowodnienia, że pozwany naruszył dobra osobiste powoda spoczywa, stosownie do treści art. 6 k.c., na powodzie a powód temu obowiązkowi nie sprostał. Przeprowadzone postępowanie dowodowe nie dało podstaw do ustalenia, że powód odbywając u pozwanego karę pozbawienia wolności, przebywał w warunkach, o których pisał w pozwie i mówił w trakcie przesłuchania. Dotyczy to całego objętego pozwem okresu, bowiem Sąd nie ograniczył postępowania dowodowego tylko do okresu, do którego nie był zgłoszony zarzut przedawnienia. Powołani przez powoda świadkowie nie tylko nie potwierdzili twierdzeń pozwu, ale z treści zeznań tych osób jednoznacznie wynika, że powód przebywał w dobrych warunkach. Cele, w których odbywał karę były czyste, należycie wyposażone i nie przeludnione. Powód nie udowodnił, że pozwany jest odpowiedzialny za niedostarczanie korespondencji między powodem a jego byłą żoną lub, że w inny, niedozwolony sposób utrudniał powodowi utrzymywanie kontaktu z rodziną.

Nieudowodnienie przez powoda, że doszło do naruszenia jego dóbr osobistych uniemożliwia – zdaniem Sądu – uwzględnienie powództwa.

O kosztach Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. i art. 11 ust. 3 ustawy o Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa a o kosztach nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodowi przez adwokata ustanowionego z urzędu na podstawie § 19 w związku z § 6 pkt 7 oraz § 2 ust. 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.

Powyższy wyrok w zakresie punktu 1 i 2 zaskarżył apelacją powód.

Zarzucił:

naruszenie przepisów prawa materialnego, a to:

⚫

art. 6 w związku z art. 24 kc , poprzez nieprawidłowe przyjęcie, iż na powodzie spoczywa ciężar udowodnienia naruszenia przez pozwanego jego dóbr osobistych, podczas gdy ciężar dowodu, co do dobrych warunków bytowych powoda w pozwanym areszcie spoczywa na pozwanym;

⚫

art. 23 i art. 448 w związku z 417 § 1 kc , poprzez ich niezastosowanie, albowiem doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda z uwagi na przeludnienie cel;

naruszenie przepisów postępowania, a to :

⚫

art. 228 kpc w związku z art. 6 kc wskutek uznania, że fakt przeludnienia w areszcie wymagał udowodnienia przez powoda;

⚫

art. 217 § 1 w związku z art. 227 oraz art. 233 § 1 kpc, poprzez dowolną, swobodną, wybiórczą ocenę dowodów polegających w szczególności na:

-

oddaleniu wniosków dowodowych z oględzin załączonych do akt 5 sztuk załączników zawierających nieżywe insekty,

-

pominięciu zeznań świadka, R. P.,

-

ocenę zeznań powoda jako bardzo ogólnikowych,

-

pominięciu okoliczności związanej z przeludnieniem w celach, którą sam pozwany przyznał w piśmie z dnia 16 sierpnia 2010 roku wraz z załącznikami,

⚫

art. 328 § 2 kpc;

⚫

art. 102 kpc .

Wskazując na powyższe zarzuty domagał się zmiany zaskarżonego wyroku w pkt 1 i 2 i orzeczenia zgodnie z żądaniem pozwu, ewentualnie uchylenia wyroku w zakresie punktu 1 i 2 oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Sąd Apelacyjny zważył:

Apelacja jest uzasadniona w części.

W pierwszej kolejności należy odnieść się do zarzutu naruszenia przepisów postępowania albowiem zarzut naruszenia prawa materialnego dopiero wówczas może być rozpoznany, jeżeli stan faktyczny sprawy jest należycie ustalony.

Sąd Apelacyjny podziela stanowisko skarżącego, że w sprawie zostało udowodnione i to przedłożonymi przez pozwanego dokumentami, iż powód odbywał częściowo karę pozbawienia wolności w jednostce penitencjarnej pozwanego, w warunkach przeludnienia.

Sąd Okręgowy dokonując odmiennych ustaleń uczynił to w oparciu o zeznania wymienionych przez ten Sąd świadków, współosadzonych, którzy odbywali z powodem karę pozbawienia wolności w 2009r., przez okres 2-3 miesięcy, w dobrych warunkach.

Uszło jednak uwagi Sądu, że z notatki służbowej sporządzonej przez por. D. S., kierownika działu (...) z dnia 3.08.2010r., dołączonej do pisma procesowego pozwanego z dnia 16 sierpnia 2010r. wynika, że powód w okresie od 20 lipca 2006r. do 24 listopada 2008r., z przerwami, przebywał w przeludnionych celach (k. 190 – 191).

Od 24 listopada 2008r. do 23 listopada 2009r. powód przebywał w celach dwuosobowych, tylko z drugą osobą, przy czym przez okres 11-tu miesięcy w celi (...), w bardzo dobrych warunkach.

Zeznający w sprawie świadkowie przebywali z powodem w celach nieprzeludnionych, jednakże Sąd I instancji nieprawidłowo ustalił, że tylko w takich celach powód przebywał i błędnie oparł się w swoich ustaleniach tylko na opisanych przez ten Sąd dowodach.

Z wyżej wymienionej notatki służbowej wynika, że szczególnie trudna sytuacja miała miejsce w okresie od 7 listopada 2007r. do 12.05.2008r. a więc przez 6 miesięcy, gdzie w dwuosobowej celi Nr (...) włącznie z powodem przebywały na zmianę 3-4 osoby.

Zatem zeznania powoda w tej kwestii, którym Sąd w całości odmówił wiary, pokrywają się z treścią notatki służbowej pozwanego a także z protokołami okresowych wizytacji jednostki przeprowadzonej przez sędziego penitencjarnego, w których zwrócono uwagę na znaczne przeludnienie Aresztu.

O przeludnieniu świadczą również informacje Dyrektora Aresztu Śledczego kierowane do Wydziału VIII Penitencjarnego Sądu Okręgowego w K. wynoszącym nawet 130% pojemności (vide informacja z dnia 2.10.2006r., k. 80), a także przykładowe zarządzenia Dyrektora Aresztu Śledczego w M. o umieszczaniu osadzonych na czas określony w warunkach, w których powierzchnia w celi na jedną osobę wynosiła mniej niż 3 m ^{( 2)}.

Z tego więc wynika, że ustalenia Sądu w zakresie odbywania przez powoda w części kary pozbawienia wolności w celach nieprzeludnionych, były błędne.

Dokonując odmiennych ustaleń faktycznych w oparciu o przedłożone przez strony dowody Sąd Apelacyjny rozważał, czy pozostałe zarzuty apelacji, w szczególności oddalenie przez Sąd Okręgowy wniosków powoda o dopuszczenie dowodu z nieżywych insektów było zasadne oraz czy ocena tego Sądu, iż nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda skutkujących zasądzeniem zadośćuczynienia była właściwa.

W tym miejscu należy wyraźnie stwierdzić, iż roszczenia powoda dotyczące okresu sprzed 26 lipca 2006r. są przedawnione. Pozwany zgłosił zarzut przedawnienia lecz Sąd Okręgowy nie wypowiedział się odnośnie tego zarzutu. Zatem Sąd Apelacyjny uznaje za skuteczny podnoszony zarzut przedawnienia co do roszczeń powoda sprzed 26 lipca 2006r . Powód bowiem od początku osadzenia wiedział, w jakich warunkach odbywa karę i kto za nie odpowiada. Oceniając zebrany w sprawie materiał dowodowy wskazać trzeba, że na powodzie spoczywał ciężar udowodnienia, iż oprócz przeludnienia, nie miał zapewnionych odpowiednich warunków bytowych i sanitarnych, w tym, że toalety nie były oddzielone od reszty celi oraz, że zostały naruszone jego dobra osobiste.

Pozwany zaprzeczył twierdzeniom pozwu (oprócz przeludnienia), świadkowie powoda nie potwierdzili jego zarzutów, protokoły wizytacji sędziego penitencjarnego również nie potwierdzają tych okoliczności natomiast zostało wykazane, że w pozwanym Areszcie systematycznie przeprowadzano akcje deratyzacyjne, dezynsekcyjne, prowadzono systematyczne kontrole sanitarne, cele były w miarę możliwości remontowane.

Sąd Apelacyjny nie podziela stanowiska skarżącego jakoby miała wpływ na rozstrzygnięcie odmowa Sądu przeprowadzenia złożonego przez powoda dowodu z nieżywych insektów.

Nie ulega wątpliwości, iż w pozwanym Areszcie mieszczącym się w starych budynkach mogły pojawiać się insekty. Zostało wykazane również, że w pomieszczeniach Aresztu były przeprowadzane przez wyspecjalizowaną firmę zabiegi dezynsekcyjne.

Trudno zatem z tej okoliczności wysnuć wnioski o poniżaniu i okrutnym traktowaniu powoda, w rozumieniu art. 3 Konwencji o ochronie praw człowieka.

Rację ma skarżący, że ciężar dowodu, iż warunki w zakładzie karnym odpowiadały obowiązującym normom i nie doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda spoczywa na stronie pozwanej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zostało wykazane, iż powód w wskazanym przez Sąd okresie przebywał w przeludnionych celach, ale tylko to. Wbrew twierdzeniom powoda, toalety były oddzielone od pozostałej celi w różny sposób: zasłonkami, płytami, przepierzeniem.

Mając na uwadze powyższe ustalenia, nieco odmienne od poczynionych przez Sąd I instancji, Sąd Apelacyjny uznał, że doszło do naruszenia dóbr osobistych powoda. W uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 18 października 2011r. Sąd Najwyższy stwierdził, że umieszczenie osoby pozbawionej wolności w celi o powierzchni przypadającej na osadzonego mniejszej niż 3 m ², może stanowić wystarczającą przesłankę stwierdzenia naruszenia jej dóbr osobistych.

Prawo do godnego odbywania kary pozbawienia wolności zawiera się w dobru osobistym, jakim jest godność człowieka.

Doszło zatem do naruszenia tego prawa wobec powoda przez odbywanie kary pozbawienia wolności w przeludnionych celach (aczkolwiek z przerwami), w szczególności w okresie od 7 listopada 2007r. do 12 maja 2008r. Naruszenie dóbr osobistych rodzi odpowiedzialność Skarbu Państwa na podstawie art. 24 i 448 kc. Nie ulega wątpliwości, że przebywanie powoda w celi dwuosobowej nierzadko z 4 osobami powodowało znaczne uciążliwości, jeśli weźmie się przy tym pod uwagę słabą wentylację cel i rozdrażnienie tą sytuacją współlokatorów.

Przyznając apelującemu rację co do zasady odpowiedzialności Skarbu Państwa uznać należy, że zakres i stopień naruszenia jego dóbr osobistych nie uzasadnia przyznania zadośćuczynienia w kwocie przewyższającej 1500 zł.

Przyznana powodowi ochrona powinna być dostosowana do charakteru i rodzaju naruszonego dobra osobistego oraz stopnia i zakresu naruszenia.

Odnosząc powyższe rozważania do stanu faktycznego niniejszej sprawy zauważyć należy, że powód przebywał przez ostatni kilkunastomiesięczny nieprzedawniony okres w pozwanym Areszcie w bardzo dobrych warunkach i dopiero w tym czasie po około roku wystąpił z pozwem. Przed wniesieniem pozwu uzyskał informację od innego osadzonego, św. A. G. co do możliwości uzyskania takiego zadośćuczynienia.

Nie sposób więc przyjąć, by powód nadmiernie cierpiał i czuł się skrzywdzony osadzeniem go w przeludnionych celach. Rozmiar cierpień, stopień naruszenia dóbr osobistych ale także ogólnie trudna sytuacja Aresztu Śledczego i zaangażowanie kierownictwa w poprawę tych warunków należy wziąć pod uwagę przy zasądzeniu wysokości zadośćuczynienia.

Wskazać dodatkowo należy, że powód mógł korzystać ze spacerów, siłowni, kontaktował się telefonicznie i listownie z rodziną (wprawdzie kilka listów zaginęło, jednakże brak podstaw do przyjęcia, aby godność powoda z tej przyczyny ucierpiała).

Z tych wszystkich przyczyn Sąd Apelacyjny zmienił w części zaskarżony wyrok na zasadzie art. 386 § 1 kpc, oddalając apelację w oparciu o art. 385 kpc.

Mając na uwadze charakter roszczeń i trudną sytuację materialną powoda, Sąd Apelacyjny częściowo uwzględnił apelację w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach i w oparciu o art. 102 kpc obniżył koszty należne pozwanemu od powoda do kwoty 800 zł. Powód występując z żądaniem zasądzenia kwoty 500 000 zł

winien liczyć się z obowiązkiem zwrotu kosztów przeciwnikowi, które liczone są od wartości przedmiotu sporu.

Ta sama zasada obowiązuje przy zasądzaniu kosztów postępowania apelacyjnego, o których Sąd orzekł na podstawie art. 102 kpc w związku z art. 397 § 2 kpc.

Koszty należne pełnomocnikowi powoda z urzędu zostały zasądzone na zasadzie § 13 p 2, § 19 i 20, §8 p 25 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2012r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163 poz. 1348 ze zm.).