Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 18 lipca 2014 r.

Sąd Okręgowy we Włocławku I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 10 lipca 2014 r. we Włocławku

na rozprawie

sprawy z powództwa D. D.

przeciwko Powiatowi (...)

o zapłatę

1.  zasądza od pozwanego Powiatu (...) na rzecz powoda D. D. kwotę 97 055 zł 95 gr (dziewięćdziesiąt siedem tysięcy pięćdziesiąt pięć złotych dziewięćdziesiąt pięć groszy) z ustawowymi odsetkami od dnia 1 czerwca 2013 r. do dnia zapłaty;

2.  oddala powództwo w pozostałej części;

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 6 309 zł 03 gr (sześć tysięcy trzysta dziewięć złotych trzy grosze) tytułem zwrotu kosztów procesu;

4.  nakazuje pobrać od pozwanego Powiatu (...) na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego we Włocławku) kwotę 436 zł 26 gr (czterysta trzydzieści sześć złotych dwadzieścia sześć groszy) tytułem nieopłaconych kosztów sądowych;

5.  nakazuje pobrać od powoda D. D. na rzecz Skarbu Państwa (Sądu Okręgowego we Włocławku) kwotę 357 zł 59 gr (trzysta pięćdziesiąt siedem złotych pięćdziesiąt dziewięć groszy) tytułem reszty nieopłaconych kosztów sądowych.

UZASADNIENIE

Powód, D. D. prowadzący działalność gospodarczą pod nazwą (...) Biuro (...) w P. wniósł o zasądzenie od pozwanego Powiatu (...) kwoty 176 608 zł 16 gr z ustawowymi odsetkami od 1 czerwca 2013 roku.

W uzasadnieniu wskazał, że zawarł z pozwanym cztery umowy na wykonanie modernizacji ewidencji gruntów i budynków, zmianę nośnika mapy ewidencyjnej, wpasowanie istniejących analogowych map sytuacyjno – wysokościowych oraz przeprowadzania wektoryzacji map w zakresie treści map glebowo – rolniczych w gminach C., B., C. i K.. W trakcie prac stwierdzono rozbieżność pomiędzy zamówieniem, a zakresem robót koniecznych do wykonania w terenie, która polegała na zwiększonej liczbie budynków, na których powód wykonywał prace geodezyjne. W oparciu o rozmowy prowadzone z pozwanym i zapewnienie o zapłacie powód wykonał prace dodatkowe. Powód wezwał pozwanego do zapłaty za te prace w dniu 22 października 2012 roku. Pozwany nie zapłacił.

Pozwany Powiat (...) wniósł o oddalenie powództwa w całości. Potwierdził zawarcie z powodem w dniu 15 września 2010 r. umów, na podstawie których powód w gminach B., C., C. i K. miał wykonać prace geodezyjne. W umowach określono wynagrodzenie ryczałtowe. Rozbieżności pomiędzy danymi w warunkach technicznych pozwany przewidział, a powód je zaakceptował podpisując poszczególne umowy, ale nie miały one istotnego znaczenia przy wynagrodzeniu ryczałtowym. Powód nie wykonał żadnych prac dodatkowych ani nadprogramowo wykonanych.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Pozwany Powiat (...) rozpoczął cztery postępowania w oparciu o ustawę z dnia 29 stycznia 2004 roku Prawo Zamówień Publicznych. Przedmiotem zamówienia było wykonanie modernizacji ewidencji gruntów w zakresie aktualizacji użytków gruntowych oraz uzupełnienie danych ewidencyjnych dot. budynków i lokali dla gmin B., C., C., i K. wraz ze zmianą nośnika mapy ewidencyjnej z analogowego na numeryczny i utworzeniem obiektów budynkowych w mapie numerycznej.

(niesporne, (...), k. 160 i nast., 187 i nast., 213 i nast., 226 i nast.)

W wyniku dokonania przez Zamawiającego wyboru Wykonawcy w postępowaniu prowadzonym w trybie przetargu nieograniczonego, dn. 15 września 2010 roku zostały zawarte pomiędzy Powiatem (...), a powodem D. D. cztery umowy:

1.  umowa nr (...), zgodnie z którą zamawiający powierzył, a wykonawca przyjął do wykonania pracę polegającą na:

a.  modernizacji ewidencji gruntów w zakresie aktualizacji użytków gruntowych oraz uzupełnienia danych ewidencyjnych dotyczących budynków i lokali dla gminy K. obejmującej 18 obrębów ewidencyjnych;

b.  zmianie nośnika istniejącej analogowej mapy ewidencyjnej na mapę numeryczną dla całego obszaru objętego modernizacją oraz uzupełnienie powstałej mapy wektorowej o dane powstałe w wyniku modernizacji;

c.  wpasowanie istniejących analogowych map sytuacyjno – wysokościowych prowadzonych w układzie państwowych współrzędnych do postaci hybrydowej mapy numerycznej sytuacyjno – wysokościowej wraz z aktualizacją jej treści ewidencyjnej na podstawie pomiarów wykonanych w trakcie modernizacji;

d.  przeprowadzeniu wektoryzacji map w zakresie treści map glebowo – rolniczych dla poszczególnych obrębów będących przedmiotem opracowania.

Wynagrodzenie brutto z tytułu wykonania przedmiotu umowy określono na kwotę 152 500 zł. Wykonawca zobowiązał się wykonać umowę do 10 grudnia 2010 roku. Szczegółowy zakres rzeczowy prac i wymagania techniczne określone zostały w warunkach technicznych, stanowiących załącznik do umowy. W warunkach technicznych, w opisie obiektu wskazano, że powierzchnia gminy wynosi 11 469 ha, przybliżona liczba budynków to 2 243, przybliżona liczba lokali (...), objęty umową obszar zamieszkuje 4 049 osób. Integralną część umowy stanowiła Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia oraz oferta wykonawcy. Cena jednostkowa wyniosła 67,99 zł. (152 500/2 243).

(dowód: umowa, k. 57 i nast., warunki techniczne, k. 201 i nast.)

2.  Umowa nr (...), zgodnie z którą Zamawiający powierzył a Wykonawca przyjął do wykonania identyczne prace dla gminy B., obejmującej 19 obrębów ewidencyjnych.

Wynagrodzenie brutto z tytułu wykonania przedmiotu tej umowy określono na kwotę 109 800 zł. Wykonawca zobowiązał się wykonać przedmiot umowy do 10 grudnia 2010 roku. Szczegółowy zakres rzeczowy prac i wymagania techniczne określone zostały w warunkach technicznych, stanowiących załącznik do umowy. W warunkach technicznych w opisie obiektu wskazano, że powierzchnia gminy wynosi 10 100 ha, w jej skład wchodzi 6 256 działek ewidencyjnych. Obszar wiejski gminy zamieszkują 1 604 osoby. Szacowana liczba budynków wynosi 1 210. Integralną część umowy stanowiła Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia oraz oferta wykonawcy. Cena jednostkowa, za budynek, wyniosła 90,74 zł (109 (...)).

(dowód: umowa, k. 69 i nast., warunki techniczne, k. 174 i nast.)

3.  Umowa nr (...), zgodnie z którą Zamawiający powierzył a Wykonawca przyjął do wykonania identyczne prace dla gminy C., obejmującej 10 obrębów ewidencyjnych.

Wynagrodzenie brutto z tytułu wykonania tego przedmiotu umowy określono na kwotę 117 120 zł. Wykonawca zobowiązał się wykonać umowę do 10 grudnia 2010 roku. Szczegółowy zakres rzeczowy prac i wymagania techniczne określone zostało w warunkach technicznych, stanowiących załącznik do umowy. W warunkach technicznych, w opisie obiektu wskazano, że powierzchnia gminy wynosi 3 534 ha, w jej skład wchodzi 3 129 działek ewidencyjnych. (...) zamieszkują 3 172 osoby. Szacowana liczba budynków na obiekcie wynosi 1 760. Integralną część umowy stanowiły Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia oraz oferta wykonawcy. Cena jednostkowa, za budynek, wyniosła 66,55 zł (117 120/1 760).

(dowód: umowa, k. 61 i nast., warunki techniczne, k. 220 i nast.)

4.  Umowa nr (...), zgodnie z którą Zamawiający powierzył a Wykonawca przyjął do wykonania identyczne prace na obszarze gminy C., obejmującej 22 obręby ewidencyjne.

Wynagrodzenie brutto z tytułu wykonania tego przedmiotu umowy określono na kwotę 191 540 zł. Wykonawca zobowiązał się wykonać umowę do 10 grudnia 2010 roku. Szczegółowy zakres rzeczowy prac i wymagania techniczne określone zostało w warunkach technicznych, stanowiących załącznik do umowy. W warunkach technicznych, w opisie obiektu wskazano, że powierzchnia gminy wynosi 8 520 ha, w jej skład wchodzi 6 252 działek ewidencyjnych. (...) zamieszkują 2 084 osoby. Szacowana liczba budynków na obiekcie wynosi 2 920. Integralną część umowy stanowiły Specyfikacja Istotnych Warunków Zamówienia oraz oferta wykonawcy. Cena jednostkowa za budynek wyniosła 65,60 zł).

(dowód: umowa, k. 65 i nast., warunki techniczne, k. 234 i nast.).

Powód, przedstawiając zaakceptowaną później przez pozwanego ofertę wartość przedmiotu umowy określił biorąc pod uwagę szacowaną ilości budynków wskazaną w zamówieniu. Warunki techniczne zamówienia zostały zatwierdzone przez Wojewódzkiego Inspektora Nadzoru Geodezyjnego w T..

(dowód: zeznania powoda, protokół elektroniczny z 10 lipca 2014 roku adnotacja 00: 05: 33, od 00: 33: 25 do 00:34:58, zeznania za pozwanego, G. P., protokół elektroniczny z dn. 10 lipca 2014 roku adnotacje 00:40:30)

Wykonawca przystąpił do wykonania umów i rozpoczął od pracy w terenie. Miał między innymi obowiązek dojechać do każdego budynku i dokonać pomiaru budynku (czołówki).

(dowód: zgłoszenia prac: k. 7-18, informacja Starosty z dnia 14 września 2010 r., k. 29 – 33)

W połowie listopada 2010 roku wykonawca poinformował Geodetę Powiatowego U. R. o błędnie wskazanej (znacznie) w warunkach technicznych liczbie budynków objętych zamówieniem. Informacja to została przekazana Staroście (...).

W dniu 17 listopada 2010 r. Geodeta Powiatowy U. R. poinformowała pismem Starostę (...) o sygnalizowaniu przez D. D. błędnej i znacznie zaniżonej liczbie budynków objętych zamówieniem.

Umowa (...) została wykonana w terminie. Odbiór nastąpił 14 grudnia 2010 roku bez uwag. Jednak zakres pracy związanych z założeniem tylko kartotek budynków wyniósł znacznie więcej, niż wynikało to z warunków technicznych. W rzeczywistości w gminie K. powód dokonał pomiaru i opisu 2 935 budynków, w gminie (...) 538 budynków, w gminie (...) 812 budynków, a w gminie (...) 811 budynków. Ostatecznie protokoły końcowe odbioru dla gminy B., C. i C. sporządzono w dniu 31 maja 2011 r.)

(dowód: opinia biegłego, k. 51 opinii, zeznania świadka U. R., 00: 41: 11 - protokół elektroniczny rozprawy z dnia 12 września 2014 r., zeznania świadka U. T., protokół elektroniczny z dnia 13 października 2013 r., adnotacja 00: 31:37, zeznania świadka W. D., protokół elektroniczny z dnia 13 października 2013 r., adnotacja 00:08:48, protokoły, k. 36-38, pismo U. R., k. 50, pismo powoda z dnia 22 listopada 2010 r., k. 51, pismo podpisane przez U. R. z dnia 11 października 2011 r., stwierdzające wykonanie umowy, zeznania powoda, protokół elektroniczny z 10 lipca 2014 roku adnotacje: 00:12:24, 00:12:55, 00:13:46, 00:14:09, 00:22:55, zeznania za pozwanego G. P., protokół elektroniczny z dnia 10 lipca 2014 r., adnotacja: 00:45:13)

Za przygotowanie warunków technicznych dla przetargów odpowiadały Geodeta Powiatowy i Naczelnik Wydziału Geodezji Powiatu (...) U. R. oraz U. T., podinspektor w Wydziale Geodezji Starostwa Powiatowego.

(niesporne, zeznania U. R. protokół elektroniczny z dnia 9 września 2014 r., adnotacja 00:40:02, zeznania U. T., protokół elektroniczny z dnia 13 października 2013 r., adnotacja 00:28:50)

Nie było możliwe dokładne określenie ilości budynków w warunkach technicznych zamówienia, stanowiących załącznik do umów. Wobec powyższego w zamówieniu określono liczbę budynków słowem „szacowana”. Szacowania pracownicy Starostwa Powiatowego dokonywali jedynie w oparciu o nieaktualne mapy sytuacyjno – wysokościowe. Mapa taka jest bowiem aktualna jedynie wtedy, gdy budynek został zinwentaryzowany. Nie dokonano fizycznego liczenia budynków, nie zweryfikowano obliczeń w żaden inny sposób. Część obliczeń dokonali stażyści zatrudnieni z Urzędu Pracy i to oni ponoszą bezpośrednią winę za błędne wyliczenie. Ich obliczeń nie zweryfikowano. Fizyczna weryfikacja ilości budynków trwałaby około 1 miesiąca.

Za błąd ten odpowiadają U. R. i U. T., pracownicy Starostwa Powiatowego we W..

(niesporne, dowód: warunki techniczne, k. 77 i nast., zeznania świadka U. R., protokół elektroniczny z dnia 9 września 2013 r., adnotacje od 00:39:38 do 00:47:49, zeznania świadka U. T., protokół elektroniczny z dnia 13 października 2013 r., adnotacje: 00:28:35-50, 00:29:55, 00:38:55-51, zeznania świadka W. D., protokół elektroniczny z dnia 13 października 2013 r., adnotacja 00:19:45, zeznania za pozwanego G. P., protokół elektroniczny z dnia 10 lipca 2014 r., adnotacja: 00:42:33, 00:43:07, 00:54:15).

Znacząca różnica pomiędzy liczbą budynków określoną w warunkach technicznych zamówienia, a rzeczywistą została natychmiast zgłoszona zamawiającemu. Zrobiono to ustnie i pisemnie. Prace na krótko zostały zatrzymane, następnie, po jedynie ustnych obietnicach osób występujących w imieniu zamawiającego co do rozliczenia dodatkowej pracy, podjęte.

(niesporne, zeznania świadka U. R., protokół elektroniczny z dnia 9 września 2013 r., adnotacja 00:47:49, notatka i tabela sporządzona przez U. D., k. 49 oraz zeznania świadka U. R., protokół elektroniczny z dnia 9 września 2013 r., adnotacje od 00:53:16 do 00:57:13, zeznania świadka W. D., protokół elektroniczny z dnia 13 października 2013 r., adnotacje: 00:11:35 – 00:14:27 oraz 00:19:45, (...)).

Przyjmuje się powszechnie, że błąd w zamówieniu, w określeniu ilości budynków może wynieść 10 %. Taki procent błędu określiła również U. R. w notatce służbowej, którą sporządziła 1 września 2011 r.

(dowód: zeznania biegłego, protokół elektroniczny, adnotacja 00:53:06, notatka służbowa U. R., k. 49, zeznania powoda, protokół elektroniczny z dnia 10 lipca 2014 r., adnotacja 00:26:23)

Prace określone umowami nie zostały wykonane w terminie. W dniu 23 kwietnia 2012 r. w D. D. wniósł pozew przeciwko Powiatowi (...), żądając zasądzenia kwoty w 204 616 zł 65 gr z ustawowymi odsetkami. W uzasadnieniu żądania wskazał, że pozwany naliczył karę umowną z tytułu zwłoki wykonawcy w wykonaniu umowy i potrącił je. Powód nie ponosi odpowiedzialności za brak wykonania zobowiązania w zakreślonym terminie, bowiem gdyby wiedział jaka jest rzeczywista liczba budynków objętych umową, wskazałby inny termin odbioru i wywiązał się w pełni ze zobowiązania. Sąd Okręgowy we Włocławku wyrokiem z dn. 21 maja 2013 roku wydanym w sprawie sygn. akt I C 152/12 uwzględnił powództwo w całości. Sąd Apelacyjny w Gdańsku wyrokiem z dn. 10 grudnia 2013 roku wydanym w sprawie V ACa 655/13 oddalił apelację. W uzasadnieniu Sąd Okręgowy wskazał, że powód włożył w wykonanie umowy od 32 % więcej pracy. Wskazał, że jeżeli chodzi o gminy C. i C. liczba budynków była zgodna z umową, mieściła się bowiem w dopuszczalnym 10 % błędzie w ich wyliczeniu. Sąd Apelacyjny w pełni zaaprobował ustalenia Sądu I instancji oraz wyciągnięte na podstawie tych ustaleń wnioski, uczynił z nich integralną część swoich ustaleń. Uznał za trafne ustalenia Sądu I instancji, że skoro przedmiot umowy obejmował więcej budynków od określonych w umowie, to wymagało to analogicznie więcej czynności i czasu dla powoda do wywiązania się z tej umowy, a w konsekwencji miało wpływ na opóźnienie w jej wykonaniu.

Sąd Apelacyjny wskazał też, że obowiązkiem pozwanego było prawidłowe przygotowanie przetargu, w szczególności prawidłowe określenie w dokumentach przetargowych i umowie zawartej z powodem przedmiotu umowy, skoro zaś wielkość przedmiotu umowy odbiegała od rzeczywistości to takie przygotowanie przetargu nie może być ocenione jako prawidłowe, zaś pozwany swoimi zaniedbaniami tym zakreślenie nie może obciążać powoda, który w dobrej wierze i zaufaniu do organów władzy samorządowej przystąpił do przetargu oraz zawarł z pozwanym umowę w ramach prowadzonej przez siebie działalności gospodarczej.

(dowód: wyrok Sądu Okręgowego we Włocławku, wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, uzasadnienie Sądu Apelacyjnego w Gdańsku, k. 325, 375, 387- 400 w aktach I C 152/12).

25 października 2012 roku powód wezwał Skarb Państwa – Powiat (...) do próby ugodowej. Wniósł o zawarcie ugody co do zapłaty wynagrodzenia z tytułu „realizacji nadprogramowych robót geodezyjnych na 1 967 budynkach”.

(niesporne, dowód: pismo z 22 października 2012 roku, karta 103, dowód nadania karta 106, zawiadomienie karta 107).

Sad Okręgowy zważył, co następuje:

Sąd Okręgowy ustaleń faktycznych dokonał w oparciu o wskazane wyżej zeznania świadków, stron oraz dokumenty. Dowody te były niesporne.

Powód na rozprawie w dniu 10 lipca 2014 roku przyznał, że liczby wskazane przez biegłego dotyczące ilości budynków odpowiadają jego twierdzeniom (adnotacja 00:30:14 w elektronicznym protokole rozprawy z dn. 10 lipca 2014 roku ), pozwany nie kwestionował w ogóle opinii biegłego.

Nie było też sporne pomiędzy stronami, że ani w ofercie ani też w warunkach technicznych nie wskazano jednostki (powierzchni, działki, obrębu, budynku czy roboczodniówek) stanowiącej podstawę dla określenia wartości w zamówieniu, ofercie i umowie. Biegły wskazał, że jednostką cenotwórczą powinna być ta, która będzie określała cenę jednostkową w sposób jednoznaczny, czytelny i łatwo rozpoznawalny, musi być uniwersalna – czyli taka, która będzie w miarę uwzględniała wynagrodzenie za wszystkie czynności wymienione w (...) i WT. Jego zdaniem taką jednostką jest działka. Jednak bliżej tego poglądu nie uzasadnił (opinia biegłego karta 43 opinii).

Pracownicy pozwanego przyznali, że ponoszą odpowiedzialność za błędy w zamówieniu. O odpowiedzialności za właściwe przygotowanie zamówienia przesądził w sprawie I C 152/12 Sąd Okręgowy we Włocławku i Sąd Apelacyjny w Gdańsku.

Nie było też sporne i jest oczywiste, że powód poniósł dodatkowe nakłady i koszty w zw. z wykonaniem pracy w szerszym zakresie. Gdyby zamówienie określało inną ilość budynków, wartość oferty złożonej przez powoda byłaby wyższa.

Sporne w sprawie było natomiast, czy powodowi należy się wynagrodzenie za prace wykonane ponad zakresem określonym umową w sytuacji, gdy w umowie określono cenę ryczałtową, jeżeli tak, jaka powinna być kwota tego wynagrodzenia (odpowiedź na pozew, k. 116).

W rozpoznawanej sprawie strony łączyła umowa o dzieło, do której zastosowanie mają przepisy kodeksu cywilnego (art. 627 k.c. w zw. z art. 139 ustawy – Prawo zamówień publicznych, dalej: p.z.p.).

Zawieranie i wykonywanie umów w trybie p.z.p. jest poddane szczególnej regulacji związanej z celem tej ustawy mającej zapewnić właściwą konkurencję, równe traktowanie wykonawców, celowe i oszczędne wydatkowanie środków publicznych. Oznacza to konieczność respektowania przepisów tej ustawy, która nie rzutuje jednak na kwalifikację materialno – prawną umów z punktu widzenia prawa cywilnego. Umowa o dzieło zawarta przez jednostkę sektora publicznego pozostaje zatem umową, o której mowa w art. 627 i nast. k.c. Zmianie podlega natomiast rygor, pod jakim zastrzeżona jest forma tej umowy. Kodeks cywilny nie wymaga dla zawarcia umowy o dzieło szczególnej formy prawnej. Do zawarcia umowy o dzieło stosuje się ogólne zasady dotyczące zawierania umów konsensualnych. Nie wymaga ona zachowania formy szczególnej. Do zawarcia umowy może dojść także ustnie, a nawet w sposób dorozumiany. Jednak do umowy zawartej w trybie p.z.p. znajduje zastosowanie forma pisemna pod rygorem nieważności (art. 139 ust. 2 p.z.p.).

Niewątpliwym jest, że strony nie zachowały tej formy dla zmiany umowy w zakresie nieobjętym umową podstawową, co do robót obejmujących budynki nieokreślone w tej umowie. Nie doszło więc w sprawie do zawarcia aneksu lub kolejnej umowy obejmującej zakres prac w efekcie wykonanych przez powoda.

Z kolei artykuł 632 § 2 k.c. dotyczy podwyższenia ryczałtu, w razie zaistnienia przesłanek materialnoprawnych, w stosunku do uzgodnionego przez strony wynagrodzenia za przedmiot robót objętych umową, nie może natomiast znaleźć zastosowania, w stosunku do prac nieobjętych zakresem umowy. W tej części stron nie łączył bowiem stosunek umowny z uzgodnionym wynagrodzeniem ryczałtowym, który ma być zmodyfikowany przez sąd na podstawie art. 632 § 2 k.c. przez podwyższenie ryczałtu, przepis ten nie ma więc w sprawie zastosowania.

W doktrynie i orzecznictwie przyjmuje się, iż istotna zmiana stosunków w rozumieniu art. 632 § 2 k.c. dotyczy wyłącznie zdarzenia zewnętrznego, niezależnego od stron, którego nie były one w stanie obiektywnie przewidzieć w dacie zawarcia umowy. Na gruncie tego przepisu wykluczone są natomiast okoliczności zależne od stron, czy też zdarzenia losowe o charakterze indywidualnym zagrażające wykonawcy rażącą stratą. Natomiast wykonanie przez wykonawcę robót dodatkowych, których potrzeba wynikła na skutek wad dokumentacji przetargowej, do czego doszło z wyłącznej winy pozwanego nie stanowi zmiany stosunków, o której mowa w art. 632 § 2 k.c.

Nie oznacza to jednak, że roszczenie powoda jest bezzasadne. Sąd Najwyższy wielokrotnie wskazywał, że wykonawca może domagać się od zamawiającego zapłaty za wykonane roboty na podstawie przepisów o bezpodstawnym wzbogacaniu, w przypadku gdy nie zostały one ujęte w umowie.

W trakcie prowadzonych przez wykonawcę prac okazało się, że w celu wykonania umowy konieczne jest przeprowadzenie dodatkowych prac, w niej nieujętych. Umowy dotyczyły modernizacji ewidencji gruntów w zakresie aktualizacji użytków gruntowych oraz uzupełnienia danych ewidencyjnych dotyczących budynków i lokali dla czterech gmin. Wykonanie tej umowy w zakresie takim jak określonym w warunkach technicznych było niemożliwe. Umowa dotyczyła bowiem sporządzenia ewidencji wszystkich budynków na terenach gmin. Zawierając umowy wykonawca przyjął na siebie obowiązek wprowadzenia zmian na mapie ewidencyjnej dla całego obszaru nimi objętego.

W umowach określono zdecydowanie mniejszą ilość budynków podlegających ewidencji, niż w rzeczywistości.

Wskazać przy tym należy, że powód nawet przy dołożeniu maksymalnej staranności, nie miał możliwości sprawdzenia i zweryfikowania liczby budynków wskazanej w ofercie. Nie miał po temu odpowiednich możliwości technicznych (jak wynika z zeznań świadków weryfikacja taka mogłaby nastąpić wyłącznie przez sprawdzenie fizyczne, na miejscu), nie miał przede wszystkim czasu, bowiem okres od ogłoszenia przetargu do składania ofert był krótki. Na weryfikację ilości budynków potrzeba było, co wynika zeznań pozwanego, co najmniej 1 miesiąc. Już warunki przetargu pozbawiały jego uczestników możliwości sprawdzenia, czy dane wskazane przez zamawiającego są zgodne z rzeczywistością lub chociaż do niej przybliżone. Nadto żadne przepisy nie nakładają na uczestników przetargu obowiązku szczegółowego sprawdzenia warunków technicznych zamówienia.

W takiej sytuacji, skoro pozwany korzysta z efektów wykonanych przez powoda prac, a powód nie miał obowiązku i możliwości szczegółowego sprawdzania warunków technicznych w celu wykrycia wad (por. wyrok Sądu Najwyższego z 27 marca 2000 r., III CKN 629/98, OSNC 2000/9/173 Lex 40421 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2013 r. IV CSK 354/12, Lex 1311808), zgodzić należy się z powodem, iż strony powinny rozliczyć się w oparciu o przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu (art. 410 § 1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. w zw. z art. 139 ust. 1 p.z.p.) Świadczenie wykonawcy realizowane w ramach nieważnej umowy należy bowiem kwalifikować jako świadczenie nienależne.

Zgodnie z art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości. W sprawie należy więc określić wartość korzyści, którą uzyskał pozwany.

Wzbogacenie polega na uzyskaniu jakiejkolwiek korzyści majątkowej w dowolnej postaci. Może ono polegać na nabyciu rzeczy lub praw, lub powiększeniu zakresu praw poprzez przetworzenie, połączenie. Uzyskanie korzyści może też polegać na rozszerzeniu lub umocnieniu już istniejących praw, na używaniu albo osiąganiu pożytków z cudzych rzeczy lub praw, lub na korzystaniu z cudzych usług. Korzyść może także polegać na zwolnieniu z długu, zniesieniu praw rzeczowych obciążających rzeczy wzbogaconego, uchronieniu przed szkodą lub zmniejszeniu szkody (por. teza 8 Komentarz do art.405 Kodeksu cywilnego, Agnieszka Rzetecka-Gil, Lex).

Zdaniem Sądu Okręgowego w sprawie korzyść pozwanego polegała na uzyskaniu mniejszej kwoty wynagrodzenia zamówienia w przetargu. Na taką korzyść wskazywał powód.

Jest oczywistym, że gdyby liczba budynków określona w warunkach technicznych była większa, powód w ofercie wskazałby wyższą wartość wynagrodzenia. Wynika to z jego zeznań ale również z zeznań pozwanego. Niewątpliwie wartość wynagrodzenia powód określił w oparciu o najbardziej czytelne i właściwe kryterium, tj. liczbę budynków na terenie gminy. Od tej liczby zależał zakres prac geodezyjno – kartograficznych. Pierwsze czynności wynikające z umowy wykonywane były w terenie, polegały na dojechaniu do każdego z budynków położonego na terenie konkretnej gminy i opomiarowaniu go. Następnie pomiary przenoszono na mapę cyfrową. Czynności w terenie wymagały określonej ilości sprzętu (geodezyjnego, środków transportu i paliwa) i zatrudnienia odpowiedniej liczby osób uprawnionych do wykonywania tego typu prac – również ze względu na krótki termin wykonania umowy, określony na 10 grudnia 2010 roku. Dlatego też Sąd Okręgowy dał wiarę powodowi w tym zakresie. To, że jego zeznania odpowiadają prawdzie potwierdzone zostało treścią notatki służbowej (k. karta 49) sporządzonej przez głównego geodetę pozwanego. Z notatki tej wynika, że dodatkowe wynagrodzenie należne powodowi obliczyła w sposób identyczny jak powód. Oznacza to, że również pozwany za główny czynnik określający wysokość wynagrodzenia za wykonanie umowy przejmowała ilość budynków na terenie gmin. Wskazać również należy na treść rozporządzenia Ministra Infrastruktury z 19 lutego 2004 roku w sprawie wysokości opłat za czynności geodezyjne i kartograficzne oraz udzielanie informacji, a także za wykonywanie wyrysów i wypisów z operatu ewidencyjnego (Dz.U. nr 37, poz. 333). Jak wynika z treści tego rozporządzenia określa ono wysokość opłat za czynności związane z prowadzeniem państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego. Opłaty w rozporządzeniu (por. np. tabela III) określane są „za” budynek lub działkę. Tak więc sposób określenia wynagrodzenia za prace geodezyjne przy pomocy określenia liczby budynków występuje w praktyce. W zamówieniu pozwanego wyraźnie wskazano na czynnik cenotwórczy – liczbę budynków. Twierdzenia biegłego w tym zakresie, momentami niejasne i zawiłe, a przede wszystkim wychodzące poza zakres jego obowiązków wynikający z tezy dowodowej Sąd pominął. Bez wątpienia biegły wypowiadając się w tym zakresie wszedł w kompetencje sądu orzekającego, co jednak nie miało wpływu na rozstrzygnięcie.

Różnica dla poszczególnych gmin w ilości budynków wskazanych w zamówieniu, a rzeczywiście naniesionych na mapy wynosi:

K. – (...) = 692.

B. – (...) - 1210 = (...);

C. – (...) - 1760 = 52;

C. – (...) - 2920 = -109;

Łącznie powód dokonał pracy na budynkach w liczbie większej od określonej w zamówieniu o 1963.

Cena jednostkowa w ofercie i umowie za każdy budynek wynosiła odpowiednio dla poszczególnych gmin:

K.– 152 500 zł (...) budynków = 67,99 zł;

B. – 109 800 zł / 1210 budynków = 90,74 zł;

C. – 117 120 zł / 1760 budynków = 66,55 zł;

C. – 191 540 zł / 2920 budynków = 65,60 zł.

Łącznie wynagrodzenie określone w ofercie i zamówieniu wynosiło 570 960 zł, a ilość budynków określona była na 8 133.

Przyjmując powyższe ceny jednostkowe określić można, że powód, przy prawidłowym określeniu ilości budynków w poszczególnych gminach uzyskałby następujący wynagrodzenie:

K. – (...) budynków * 67,99 zł = 199 550 zł 65 gr;

B. – (...) budynków * 90,74 zł = 230 298 zł 12 gr;

C. – (...) budynków * 66,55 zł = 120 588,60 zł;

C. – (...) budynków * 65,60 zł = 184 401,60 zł.

Jak wynika z powyższego łącznie, za zinwentaryzowanie 10 096 budynków, powód uzyskałby wynagrodzenie w kwocie 734 838 zł 97 gr. Nawet oferując taką sumę wygrałby przetarg, bowiem kwota oferowana przez konkurenta była zdecydowanie wyższa, tak co do ceny ogółem, jak i po przyjęciu miernika ceny – budynku (por. k. 40 opinii biegłego).

Jednak, co ustalił Sąd, strony przyjmowały dopuszczalny zakres błędu - 10 %. Zgadzały się, że liczba budynków określona w zamówieniu może być błędna. W tym zakresie powód nie może domagać się zapłaty z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia. Liczba budynków mogłaby więc być o 10 % mniejsza lub 10 % większa bez wpływu na wysokość wynagrodzenia.

Liczba budynków zmniejszona o 10 % w stosunku do rzeczywiście ujętych przez powoda dla potrzeb modernizacji i ewidencji gruntów i budynków oraz wynagrodzenie wynosiłyby odpowiednio, dla poszczególnych gmin:

K.– (...) budynków * 67,99 zł = 181 397,32 zł;

B. – (...) budynków * 90,74 zł = 209 337,18 zł;

C. – (...) budynków * 66,55 zł = 109 607,87 zł;

C. – (...) budynków * 65,60 zł = 167 673,60 zł.

Powód otrzymał wynagrodzenie w kwocie 570 960 zł. Jak wynika z powyższego wyliczenia powinien otrzymać 668 015 zł 95 gr. Do zapłaty pozostało 97 055 zł 95 gr o czym orzeczono w punkcie I wyroku. Powództwo w pozostałej części oddalono jako bezzasadne.

O odsetkach orzeczono na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c. Zgodnie z art. 120 § 1 k.c. termin spełnienia świadczenia z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia – jako nieoznaczony i niewynikający z jego właściwości – biegnie niezwłocznie po wezwaniu. Takie stanowisko zajął Sąd Najwyższy w uchwale z dn. 6 marca 1991 roku, III CZP 2/91 (OSNC 1991, nr 7 pozycja 93), a w wyroku z dn. 22 marca 2001 roku, V CKN 769/00 (OSNC 2001, nr 11, pozycja 166) stwierdził, że roszczenie z tytułu nienależnego świadczenia mającego taki charakter już w chwili spełnienia, staje się wymagalne w tej chwili. Świadczenie to powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu. W sprawie powód wielokrotnie ustnie zgłaszał pozwanemu swoje roszczenia. Zgłosił je również pisemnie – wzywając go do zawarcia ugody przed sądem. Wprawdzie w nagłówku wskazał jako osobę zobowiązaną do zawarcia ugody Skarb Państwa, jednak wezwanie dotarło do pozwanego, a ten miał świadomość, że roszczenie powoda dotyczy jego (por. wyrok, wyrok SN Izba Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, sygnatura akt I PK 20/14, nie publ.). Zdaniem Sądu Okręgowego powód mógłby domagać się odsetek z datą wcześniejszą, niż zgłoszona w pozwie. Orzeczono w tym zakresie zgodnie z żądaniem pozwu.

O kosztach orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c. Powód poniósł następujące koszty: wpis w kwocie 8 831 zł, 3 600 zł kosztów pełnomocnika i 2 000 zł kosztów za opinię biegłego. Łącznie koszty powoda wyniosły 14 431 zł. Pozwany poniósł koszty pełnomocnika w kwocie 3 600 zł. Łącznie koszty w sprawie wyniosły 18 031 zł. Powód żądał zapłaty 176 608 zł 16 gr wygrał 97 055 zł 95 gr, tj. 54,96 %. Zapłacił kwotę 14 431 zł, a winien zapłacić 8 121 zł 97 gr. Różnica do zwrotu od pozwanego wynosi 6 309 zł 03 grosze, którą zasądzono w punkcie III. Skarb Państwa poniósł koszty z tytułu opinii biegłego w łącznej kwocie 793 zł 85 gr (598 zł 39 gr + 60 zł 06 gr + 135 zł 40 gr). Koszty te strony winny ponieść proporcjonalnie do wyniku procesu (54,96 % do 45,04 %). Wobec powyższego od powoda na rzecz Skarbu Państwa zasądzono 357 zł 59 gr, a od pozwanego 436 zł 26 gr.