Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 9 stycznia 2014 r. Sąd Rejonowy dla Łodzi – Widzewa w Łodzi w sprawie z powództwa (...) Spółdzielni Mieszkaniowej w Ł. przeciwko A. R. uwzględnił powództwo w całości, w punkcie 1 zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 4.043,03 zł. z ustawowymi odsetkami od dnia 10 maja 2012 r. do dnia zapłaty oraz w punkcie 2 zasądził od pozwanego na rzecz powódki kwotę 820,00 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Rejonowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych:

(...) Spółdzielnia Mieszkaniowa jest właścicielem lokalu mieszkalnego numer (...) usytuowanego w budynku położonym przy ulicy (...) w Ł., który to lokal A. R. zajmował bez tytułu prawnego w okresie od 1 sierpnia 2011 roku do dnia 31 marca 2012 roku.

Zadłużenie pozwanego z tytułu zajmowania przedmiotowego lokalu za okres od dnia 1 sierpnia 2011 roku do dnia 31 marca 2012 roku, wyniosło ogółem 4043,03 zł, w tym 3911,29 złotych z tytułu opłat za użytkowanie lokalu w okresie od 1 sierpnia 2011 roku do 31 marca 2012 roku, oraz 131,74 złotych z tytułu odsetek ustawowych naliczonych od września 2011 roku do 31 marca 2012 roku.

Należność pozwanego względem spółdzielni z tytułu bezumownego korzystania z lokalu w okresie objętym pozwem, naliczona była w oparciu o ustalane uchwałami zarządu i rady nadzorczej powodowej spółdzielni stawki opłat dla budynku przy ul. (...).

Opłata miesięczna za używanie lokalu mieszkalnego numer (...) usytuowanego w budynku położonym przy ulicy (...) w Ł. wynosiła w okresie od 1 maja 2011 roku 499,34 zł, w okresie od 1 stycznia 2012 roku 512,32 zł, oraz w okresie od 1 lutego 2012 roku 523,84 zł.

W oparciu o tak ustalony stan faktyczny Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

Sąd Rejonowy uznał powództwo za zasadne w całości.

Jako podstawę prawną rozstrzygnięcia Sąd I instancji wskazał przepis art. 225 k.c. w zw. z art. 230 k.c. oraz przepisy szczególne normujące relacje właściciela lokalu oraz osób go zajmujących, zawarte w art. 18 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 roku o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz.U. z 2001 roku, Nr 71, poz.733), wskazując iż nie wyłączają one stosowania poprzez art. 230 k.c. regulacji zawartej w art. 224–229 k.c. W odwołaniu do powyższej regulacji, Sąd I instancji uznał, iż konsekwencją naruszenia przez pozwanego obowiązku zwrotu pomieszczenia powódce po wygaśnięciu tytułu prawnego do jego zajmowania jest zaistnienie po stronie powódki jako właściciela uprawnienia żądania wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu.

Sąd Rejonowy uznał, iż odszkodowanie należne powódce z tytułu zajmowania przez pozwanego lokalu powódki odpowiada kwocie dochodzonej pozwem, jako wyliczone w oparciu o uchwały zarządu i rady nadzorczej (...) Spółdzielni Mieszkaniowej, w których ustalono wysokość opłat za poszczególne składniki wchodzące w skład naliczanego odszkodowania. Sąd Rejonowy podkreślił, iż zgodnie z rzeczonymi uchwałami na wszystkich osobach zajmujących lokale nieruchomości wchodzących do zasobu lokalowego (...) Spółdzielni Mieszkaniowej ciąży obowiązek ponoszenia kosztów związanych z korzystaniem z windy i suszarni, bez względu na rzeczywiste z nich korzystanie, zaś ich wysokość określana jest w oparciu o powierzchnię zajmowanego lokalu. Tym samym Sąd Rejonowy uznał za niezasadne żądanie pozwanego ograniczenia odszkodowania o opłaty naliczone z tego tytułu przez powódkę.

Sąd I instancji nie uwzględnił wniosku pozwanego o rozłożenie na raty dochodzonej kwoty w oparciu o art. 320 k.p.c., wskazując, iż zastosowanie tego przepisu jest uzasadnione jedynie w przypadkach szczególnie uzasadniony, gdy sytuacja majątkowa, rodzinna lub finansowa strony czyni nierealnym spełnienie całego świadczenia jednorazowo, jednak przy równoczesnym wzięciu pod uwagę sytuacji finansowej i interesów wierzyciela. Okoliczności sprawy zdaniem Sąd Rejonowego nie pozwalały na zastosowanie tego przepisu. Sąd podkreślił, iż pozwany nie stawił się na rozprawę celem złożenia wyjaśnień dotyczących swojej sytuacji materialnej, tak aby można było dokonać ustaleń w zakresie niezbędnym dla oceny zasadności takiego rozstrzygnięcia, w tym określenia wysokości ewentualnej raty w odniesieniu do możliwości finansowych pozwanego, zaś że ciężar udowodnienia tych elementów spoczywał, zgodnie z treścią art. 6 k.c., na pozwanym.

O odsetkach ustawowych Sąd Rejonowy orzekł na podstawie art. 481 § 1 i 2 k.c., zasądzając je zgodnie z żądaniem strony powodowej.

O kosztach procesu Sąd I intonacji orzekł na podstawie z art. 98 k.p.c., jako że pozwany przegrał proces, a zatem w ocenie Sąd Rejonowego winien zwrócić powódce całość poniesionych kosztów postępowania w łącznej kwocie 820 zł, na którą złożyło się wynagrodzenie pełnomocnika w kwocie 600 zł (§ 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu), opłata skarbowa od pełnomocnictwa w kwocie 17 zł oraz opłata od pozwu w wysokości 203 zł.

Apelację od powyższego wyroku złożył pozwany, zaskarżając wyrok w całości.

W uzasadnieniu apelacji pozwany podniósł, iż Sąd Rejonowy nie uwzględnił sytuacji materialnej i zdrowotnej pozwanego, który od 1984 r. cierpi na chorobę psychiczną – schizofrenię oraz zespół paranoidalny, pozostaje pod stała opieką lekarską, ma orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności. Pozwany pobierał rentę chorobową, a obecnie jedynie zasiłek w wysokości 159 zł. W tej sytuacji pozwany nie jest w stanie ponieść kosztów procesu przed Sądem I instancji ani w postępowaniu apelacyjnym.

W oparciu o powyższe pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez rozłożenie zasądzonego świadczenia w zakresie należności głównej, jak i odsetek, na raty w kwocie po 300 zł. miesięcznie, począwszy od kwietnia 2014 r., zmianę rozstrzygnięcia o kosztach procesu przed Sądem I instancji poprzez nieobciążanie pozwanego tymi kosztami.

W odpowiedzi na apelację powódka wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powódki kosztów postępowania odwoławczego, w tym kosztów zastępstwa adwokackiego według norm przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył co następuje:

Apelacja jedynie częściowo okazała się zasadna.

Pozwany na etapie postępowania apelacyjnego nie kwestionując wysokości zasądzonego świadczenia wniósł jedynie o rozłożenie świadczenia na raty oraz zmianę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania przed Sądem I instancji poprzez nieobciążanie pozwanego kosztami procesu.

Jakkolwiek apelujący w sposób wyraźny nie sformułował zarzutów stawianych rozstrzygnięciu Sądu I instancji, to wobec samych wniosków apelacji, podnoszoną przez apelującego okoliczność nie uwzględniania w wystarczający sposób sytuacji materialnej i zdrowotnej pozwanego należy rozpatrywać w ramach ewentualnego naruszenia art. 320 k.p.c. oraz art. 102 k.p.c.

W pierwszej kolejności wypada wskazać, iż stan faktyczny ustalony przez Sąd I instancji był między stronami bezsporny. Ustalenia faktyczne jako prawidłowe Sąd Okręgowy w pełni podziela.

Dodatkowo jednak w oparciu o materiał dowodowy zgromadzony w sprawie, w postaci dokumentów, w tym zaświadczeń lekarskich, zaświadczeń ZUS, orzeczenia o niepełnosprawności Sąd Okręgowy ustalił, iż pozwany od 1 kwietnia 2003 r. pobiera rentę z ZUS z tytuł niezdolności do pracy. W okresie do 31 grudnia 2013 r. świadczenie rentowe wynosiło 745,99 zł. Orzeczeniem z dnia 31 sierpnia 2005 r. Miejski Zespół d/s Orzekania o Niepełnosprawności w Ł. postanowił zaliczyć pozwanego do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności na stałe, z uwagi na trwały stopień niepełnosprawności datowany od 1984 r.

Pozwany cierpi na przewlekłą chorobę psychiczną – zespół paranoidalny.

Rozważania prawne zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Rejonowego, a dotyczące zasady odpowiedzialności pozwanego z tytułu zajmowania lokalu powódki bez tytułu prawnego Sąd Okręgowy w pełni podziela i przyjmuje za własne..

Odnosząc się już bezpośrednio do zarzutów apelacji wskazać trzeba, iż jak prawidłowo przyjął Sąd Rejonowy, w okolicznościach sprawy brak było podstaw do rozłożenia zasądzonego świadczenia na raty.

Zgodnie z art. 320 k.p.c. w szczególnie uzasadnionych wypadkach Sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie. Przepis ten daje Sądowi możliwość orzekania o sposobie spełnienia świadczenia w sposób bardziej dogodny dla dłużnika niż wynikałoby to z regulacji prawa materialnego. Inaczej rzecz ujmując daje Sądowi możliwość modyfikacji sposobu spełnienia świadczenia. Jego zastosowanie musi być zatem ograniczone jedynie do wypadków szczególnie uzasadnionych. Skorzystanie przez Sąd z uprawnienia określonego w cytowanym przepisie winno mieć na celu ochronę dłużnika przed niepowetowaną stratą, jaką mogłaby spowodować konieczność jednorazowego spełnienia świadczenia, w tym uchronienie dłużnika od postępowania egzekucyjnego i umożliwienie mu wykonanie wyroku w sposób dobrowolny. Równocześnie jednak decydując o zastosowaniu art. 320 k.p.c. nie można tracić z pola widzenia uzasadnionych interesów samego wierzyciela.

W okolicznościach sprawy zasadnie Sąd I instancji nie uwzględnił wniosku pozwanego o zastosowanie art. 320 k.p.c. Pozwany dysponuje bardzo niskimi dochodami. Pobierał rentę z tytułu niezdolności do pracy w wysokości około 800,00 zł., netto miesięcznie. Miesięczne opłaty za zajmowany przez pozwanego lokal mieszkalny, zgodnie z uchwałami organów powodowej spółdzielni, wynoszą około 500,00 zł., zaś pozwany nadal przedmiotowy lokal zajmuje. W konsekwencji nawet przy braku ustaleń co do miesięcznych wydatków pozwanego związanych z zakupem leków, żywności, środków czystości, odzieży można stwierdzić w oparciu o zasady doświadczenia życiowego, iż dochody te nie pozwalają na spłatę zasądzonej kwoty w ratach przy równoczesnym regulowaniu przez pozwanego bieżących opłat za zajmowany lokal. W ocenie Sądu Okręgowego pozwany nie daje zatem wystarczającej gwarancji spłaty zadłużenia względem powódki w ratach, tym bardziej w ratach których wysokość apelujący deklarował na kwotę 300,00 zł. miesięcznie. Przy przyjęciu raty miesięcznej na poziomie 300,00 zł. pozwanemu na utrzymanie, w tym na pokrycie bieżących opłat za mieszkanie pozostawałaby kwota ok. 500,00 zł., podczas gdy tyle właśnie wynosi sam czynsz za przedmiotowy lokal, a zatem pozwany nie jest w stanie spłacić powyższej kwoty w ratach przy równoczesnym bieżącym regulowaniu należności na rzecz powódki i pokrywaniu koniecznych potrzeb życiowych. Rozłożenie świadczenia na raty doprowadziłoby zatem do naruszenia słusznego interesu powódki.

W konsekwencji apelacja w tym zakresie okazała się niezasadna.

Nie sposób jednak nie przyznać racji skarżącemu co do naruszenia przez Sąd I instancji przepisu art. 102 k.p.c. poprzez nieuwzględnienie sytuacji życiowej pozwanego w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu i w konsekwencji niezastosowanie cytowanego przepisu. Złożonymi do akt sprawy na etapie postępowania przed Sądem I instancji dokumentami pozwany wykazał zaistnienie przesłanek do zastosowania art. 102 k.p.c. i nieobciążanie pozwanego kosztami procesu przed Sądem I instancji.

Regulacja tego przepisu stanowi odstępstwo od zasady odpowiedzialności za wynik procesu wyrażonej w art. 98 k.p.c., zgodnie z którą strona przegrywająca sprawę obowiązana jest zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony (koszty procesu). Zasada słuszności uregulowana w art. 102 k.p.c. jest rozwiązaniem szczególnym, niepodlegającym wykładni rozszerzającej, wymagającym do swego zastosowania wystąpienia wyjątkowych okoliczności. W ocenie Sądu Okręgowego takie wyjątkowe okoliczności zaistniały na gruncie niniejszej sprawy. Należy zważyć, iż pozwany jest osoba niepełnosprawną, od kilkudziesięciu lat cierpi na przewlekłą chorobę psychiczną – zespół paranoidalny, co niewątpliwie rzutuje na całą sytuację życiową pozwanego. Jakkolwiek powszechnie przyjmuje się w orzecznictwie sądowym, iż sama zła sytuacja materialna strony przegrywającej proces nie jest wystarczającą przesłanką do uwolnienia jej od obowiązku zwrotu kosztów procesu stronie przeciwnej, to jednak okoliczności sprawy, przy uwzględnieniu niskich dochodów pozwanego wymagały zastosowania przepisu art. 102 k.p.c. i nieobciążania pozwanego kosztami procesu. Zasady doświadczenia życiowego przemawiają za przyjęciem, iż sytuacja życiowa apelującego jest bardzo trudna, a co wiąże się z zaburzeniami psychicznymi z powodu których orzeczono stopień niepełnosprawności. Powyższe zaburzenia rzutują na zdolności zarobkowe pozwanego, który z powodu niezdolności do pracy przyznane ma świadczenie rentowe, jednak w wysokości nie pozwalającej na zaspokojenie wszystkich, w tym nawet podstawowych potrzeb życiowych. Zaburzenia psychiczne wpływają natomiast niewątpliwie na zdolność pozwanego do należytej dbałości o własne interesy.

W konsekwencji Sąd Okręgowy na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., zmienił zaskarżony wyrok w punkcie 2 i nie obciążył pozwanego kosztami procesu.

W pozostałym Sąd Okręgowy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację jako bezzasadną.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd Okręgowy orzekł na podstawie art. 102 k.p.c. w zw. z art. 391 § 1 k.p.c. nie obciążając pozwanego tymi kosztami. W tym względzie Sąd Okręgowy wziął pod uwagę trudną sytuację życiową pozwanego, zarówno materialną, jak i zdrowotną, o której była mowa powyżej, jak i związaną z tą sytuacją okoliczność, iż obowiązek spełnienia zasądzonego świadczenia już sam w sobie będzie wiązał się dla pozwanego z bardzo dużym obciążeniem, zaś możliwości zarobkowe pozwanego, zważywszy na chorobę pozwanego są znikome.