Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 października 2014 roku

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący - Sędzia SA– Krzysztof Tucharz

Sędzia SA– Jacek Sadomski (spr.)

Sędzia SO (del.) – Jolanta Pyźlak

Protokolant: – sekr. sąd. Mariola Frąckiewicz

po rozpoznaniu w dniu 21 października 2014 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa miasta (...) W.

przeciwko (...) Sp. z o.o. w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 26 stycznia 2012 roku

sygn. akt XX GC 385/10

uchyla zaskarżony wyrok w zakresie rozstrzygnięć zawartych w punktach: pierwszym, drugim, trzecim i piątym i w tej części sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Warszawie, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego i kasacyjnego.

Sygn. akt VI ACa 1409/14

UZASADNIENIE

Miasto (...) W. wniosło w tej sprawie pozew przeciwko (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością w W. o zapłatę kwoty 1.286.985,72 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty. W uzasadnieniu pozwu wskazano, że dochodzona kwota stanowi roszczenie odszkodowawcze z tytułu niewykonania przez pozwanego zobowiązania wynikającego z § 6 umowy dzierżawy zawartej przez strony w dniu 27 października 2000 r. i dotyczącego wydania powodowi, jako wydzierżawiającemu, przedmiotu dzierżawy w sytuacji wygaśnięcia lub rozwiązania umowy. Na skutek podjętych działań egzekucyjnych w dniu 21 lipca 2009 r. powód poniósł dodatkowe koszty stanowiące przedmiot roszczenia w tej sprawie.

Wyrokiem z dnia 26 stycznia 2012 r. Sąd Okręgowy w Warszawie uchylił w całości uprzednio wydany wyrok zaoczny i powództwo w całości oddalił oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 1.593.683,88 zł tytułem zwrotu świadczenia spełnionego przez pozwanego na skutek wydanego uprzednio wyroku zaocznego.

Podstawą wydanego rozstrzygnięcia były następujące ustalenia sądu pierwszej instancji.

W dniu 27 października 2000 r. powód zawarł z pozwanym (...) umowę dzierżawy, której przedmiotem była nieruchomość, oznaczona w ewidencji gruntów jako część działki o numerze ewidencyjnym (...) w obrębie (...), położonej w rejonie ulic (...), będącej fragmentem Placu (...) w W. z przeznaczeniem pod budowę i eksploatację czasowego obiektu handlowego, stanowiącej własność Gminy (...). Umowa została zawarta na okres 3 lat. Na mocy § 6 umowy w ciągu 30 dni po wygaśnięciu lub rozwiązaniu umowy dzierżawca ( (...)) zobowiązany był do przekazania wydzierżawiającemu (powodowi) na podstawie protokołu zdawczo-odbiorczego czasowego obiektu handlowego. Pozwany zobowiązał się do: usunięcia z obiektu oraz terenu dzierżawionego wszelkich urządzeń i wyposażenia, niestanowiących części składowej obiektu, zainstalowanych w obiekcie, naprawienia poważnych szkód powstałych w tymczasowym obiekcie handlowym wskutek usunięcia przez dzierżawcę ww. urządzeń i wyposażenia oraz wskutek niewłaściwego użytkowania obiektu. Umowa dzierżawy zmieniana była aneksami i ostatecznie wygasła z dniem 31 grudnia 2008 r. Powód wyznaczył pozwanemu termin wydania nieruchomości na dzień 2 lutego 2009 r. na godz. 12.00. Pismem z dnia 12 stycznia 2009 r. powód ponownie wezwał pozwanego do natychmiastowego zaprzestania działalności i przystąpienia do demontażu wyposażenia w celu przygotowania hali do przekazania zgodnie z wytycznymi wskazanymi w § 6 ust. 2 i 3 umowy dzierżawy. W dniu 2 lutego 2009 r. nie doszło do wydania nieruchomości – w hali (...) nadal prowadzona była działalność gospodarcza i hala nie była przygotowana do przejęcia. Postanowieniem z dnia 9 lutego 2009 r. Sąd Rejonowy dla Warszawy Śródmieścia nadał klauzulę wykonalności aktowi notarialnemu z dnia 27 października 2000 r., w którym pozwany zobowiązał się do wydania przedmiotu dzierżawy w terminie 30 dni od dnia ustania stosunku dzierżawy. W dniu 25 maja 2009 r. powód wystąpił do komornika o wszczęcie egzekucji celem wydania przez pozwanego nieruchomości. Komornik w dniu 18 czerwca 2009 r. wystosował zawiadomienie o wszczęciu egzekucji i wezwał (...) do dobrowolnego opuszczenia i opróżnienia przedmiotu dzierżawy wraz ze wszystkimi rzeczami do dnia 18 lipca 2009 r. Z uwagi na niezastosowanie się do tego wezwania w dniu 21 lipca 2009 r. komornik w asyście policji wezwał przez megafon kupców zgromadzonych wewnątrz hali do jej opuszczenia i umożliwienia wykonania czynności egzekucyjnych. Kupcy znajdujący się w hali (...) wbrew kierowanemu do nich wezwaniu zabarykadowali wejście do hali. Na wezwanie komornika agenci ochrony Agencji (...) podjęli próbę sforsowania drzwi wejściowych. Próba ta zakończyła się niepowodzeniem z uwagi na atak ze strony zabarykadowanych w hali (...) kupców przy użyciu gaśnic, prętów stalowych, wody z hydrantów oraz gazów łzawiących. Po kolejnych dwóch próbach wejścia do hali (...) komornik prowadzący egzekucję został uderzony kamieniem rzuconym z tłumu, po czym wezwani na miejsce policjanci w trybie alarmowym wystawili kordon pomiędzy halą (...), a gmachem (...). Następnie około godz. 11.35 pracownicy Agencji Ochrony i Mienia (...) podjęli czwartą próbę wejścia do hali (...), która również okazała się nieskuteczna, bowiem zabarykadowani w hali (...) kupcy rzucali w stronę agentów ochrony oraz funkcjonariuszy Straży Miejskiej gaśnice proszkowe, metalowe pręty oraz drewniane elementy hali. W kierunku natomiast utworzonego przez policję kordonu zaczęto rzucać kamieniami i kostką brukową. Około godz. 12.40 policjanci sforsowali wejście do hali (...) i do środka hali wszedł komornik. Po wejściu sił policyjnych część kupców zabarykadowała się w pomieszczeniu biurowym (...) i nie chciała go opuścić. Około godz. 13.15 na policjantów zabezpieczających wejście do hali nastąpił atak od strony ul. (...), z kolei grupa osób z dachu hali (...) rzucała do środka hali na znajdujących się tam policjantów płyty chodnikowe. Zabarykadowane w pomieszczeniu biurowym (...) osoby zaczęły rzucać przez okna w stronę policjantów drewniane i metalowe elementy wyposażenia biurowego. Policja podjęła decyzję o utworzeniu tyraliery i zepchnięciu tłumu w kierunku ul. (...). Podjęte działania spotkały się z agresją tłumu przejawiająca się rzucaniem kamieniami, kostka brukową i butelkami. W stosunku do agresywnych uczestników zdarzenia policja użyła środki przymusu bezpośredniego. W pobliżu hali (...) zapalona została opona oraz kontener na śmieci, do ugaszenia którego wezwana została Straż Pożarna. Około godz. 14.30 wyprowadzone zostały wszystkie osoby przebywające w hali (...), po czym komornik przejął halę. W hali (...) pozostały dziesiątki ton towaru należącego do kupców, który nie został zabrany pomimo wielokrotnych apeli. Towar ten został zabezpieczony przez pracowników ochrony. Zwrot tych ruchomości następował po wykazaniu przez zgłaszającego się uprawnień do dysponowania wydzielonym pomieszczeniem, opróżnieniu boksu i podpisaniu stosownego oświadczenia. W dniach 19-20 sierpnia 2009 r. wskutek niezgłoszenia się osób uprawnionych do odbioru ruchomości, komornik zarządził otwarcie boksów w celu zapewnienia powodowi pełnego władztwa nad nieruchomością, Ruchomości oddano pod dozór pełnomocnika gminy. W dniu 4 grudnia 2009 r. powód zawarł ze spółką z o.o. (...) sp. z o.o. w W. umowę sprzedaży hali targowej w celu dokonania jej rozbiórki. W dniu 20 lipca 2009 r. powód zawarł z S. Z., prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą Agencja Ochrony Osób i Mienia (...), umowę o dzieło, której przedmiotem było zapewnienie ochrony terenu hali (...) w okresie od dnia 21 lipca 2009 r. do dnia 14 sierpnia 2009 r. Powód z tego tytułu wypłacił łącznie kwotę 822.669,40 zł. W dniu 18 listopada 2009 r. gmina zawarła z (...) sp. z o.o. w W. umowę w zakresie ochrony obiektu. Z tego tytułu powód wypłacił (...) sp. z o.o. odpowiednio kwotę 16.426,08 zł i 8.696,16 zł, z czego z ostatniej faktury kwotą 3.864,96 zł obciążona została (...) sp. z o.o. w W.. Za realizację usługi polegającej na przeprowadzeniu prac porządkowych na terenie hal (...) gmina zapłaciła R. W. kwotę 4.270 zł. Ponadto powód poniósł wydatek w wysokości 3.965 zł na wykonanie opracowania dokumentacji oceny warunków ochrony przeciwpożarowej, przeprowadzenia pomiarów na ciśnienie i wydajność hydrantów wewnętrznych w hali oraz na antresoli, przeprowadzenie badań zewnętrznych hydrantów kolumnowych zlokalizowanych od strony ul. (...) oraz wyposażenia w gaśnice hali (...). W dniu 19 sierpnia 2009 r. gmina zawarła z (...) sp. z o.o. w W. umowę w przedmiocie zebrania, wywozu i utylizacji śmieci i odpadów gabarytowych z terenu hali (...). Z tego tytułu powód zapłacił kwotę 20.841,25 zł. W dniu 2 grudnia 2009 r. gmina zleciła P. B. prowadzącemu działalność gospodarczą pod nazwą (...) rejestrowanie kamerą czynności komorniczych polegających na plombowaniu i rozplombowywaniu boksów w (...), pomoc przy wydawaniu ruchomości byłym najemcom boksów znajdujących się na terenie hali oraz pomoc przy pakowaniu ruchomości przenoszonych do tymczasowego magazynu w dniach 17-21 sierpnia 2009 r. Z tego tytułu wypłaciła mu kwotę 1.709,95 zł. Ponadto powód zapłacił za prace porządkowe i zabezpieczające oraz wykonanie odkrywek w hali (...) kwotę 14.243,50 zł, kwotę 5.874,30 zł za odbiór i transport w celu utylizacji odpadów komunalnych powstałych w związku z likwidacją stoisk w hali (...) w terminie od 24 lipca do 17 sierpnia 2009 r. oraz za energię elektryczną na potrzeby tymczasowej (...) w okresie od 7 sierpnia do 31 grudnia 2009 r. Koszty komornicze z tytułu przeprowadzonej egzekucji wyniosły 893.957,76 zł.

Mając powyższe ustalenia na uwadze sąd okręgowy uznał, że roszczenie strony powodowej nie zostało udowodnione. Powód nie udowodnił bowiem istnienia adekwatnego związku przyczynowego dochodzonymi w tej sprawie kwotami a nienależytym wykonaniem przez pozwaną łączącej strony umowy dzierżawy. W szczególności zaś strona powodowa nie przedstawiła żadnych dowodów, że tak zwana (...) była spowodowana bezpośrednim działaniem pozwanej. Pozwana nie ponosi więc odpowiedzialności za skutki tego zdarzenia, w szczególności dokonane wówczas dewastacje. Ponadto z chwilą wydania obiektu na właściciela (wydzierżawiającego) przeszły, bez względu na sposób wydania, ryzyka związane z utrzymaniem obiektu w stanie zgodnym ze sposobem jego eksploatacji determinowanym wyłącznie planowanym przez wydzierżawiającego celem. Z kolei powódka - jako ustanowiony dozorca ruchomości - może domagać się wynagrodzenia i zwrotu kosztów jedynie w ramach postępowania egzekucyjnego. Ponadto – jak wskazał sąd okręgowy – oddalenie powództwa uzasadnia również fakt dobrowolnego spełnienia przez pozwaną świadczenia będącego przedmiotem roszczenia w tej sprawie. Sąd okręgowy zarazem uwzględnił wniosek pozwanej o zwrot wyegzekwowanego świadczenia do wysokości obowiązku nałożonego wyrokiem zaocznym z dnia 31 maja 2011 r., któremu z urzędu, na podstawie art. 333 § 1 pkt 3 k.p.c., nadano rygor natychmiastowej wykonalności.

Od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie apelację wniosły obie strony.

Powód miasto (...) W. zaskarżył wyrok w części obejmującej uchylenie wyroku zaocznego i oddalenie powództwa oraz uwzględnienie wniosku restytucyjnego pozwanego, wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku i utrzymanie w mocy wyroku zaocznego w całości oraz oddalenie wniosku pozwanego o zwrot spełnionego świadczenia, ewentualnie o uchylenie wyroku w zaskarżonej części i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. W apelacji powoda zawarte zostały następujące zarzuty:

1) naruszenie art. 479 ¹ § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że sprawa wszczęta pozwem z dnia 11 marca 2010 r. ma charakter sprawy gospodarczej i podlega rozpoznaniu według przepisów Działu IVa ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego „Postępowanie w sprawach gospodarczych”;

2) naruszenie art. 479 ⁹ § 1 k.p.c. w zw. z art. 133 § 3 k.p.c. poprzez zarządzenie w dniu 31 maja 2011 r. zwrotu pisma procesowego pełnomocników powoda z dnia 18 czerwca 2010 r. z uwagi na fakt, że do pisma załączono dowód wysłania odpisu stronie przeciwnej na adres pozwanego, nie zaś na adres pełnomocnika, o ustanowieniu którego pełnomocnik powoda dowiedział się dopiero w dniu 30 czerwca 2010 r.;

3) naruszenie art. 217 k.p.c. i art. 227 k.p.c. w zw. z art. 479 ¹² § 1 k.p.c. poprzez przyjęcie, że powód utracił prawo powoływania innych niż zgłoszone w pozwie twierdzeń i dowodów na ich poparcie i uznanie za spóźnione wniosków dowodowych zgłoszonych w piśmie procesowym powoda z dnia 12 sierpnia 2011 r.;

4) naruszenie art. 217 § 2 k.p.c. i art. 227 k.p.c. poprzez oddalenie wniosków dowodowych zgłoszonych przez powoda w piśmie procesowym z dnia 12 sierpnia 2011 r., oraz wszystkich wniosków dowodowych z osobowych źródeł dowodowych zgłoszonych w piśmie procesowym z dnia 13 lipca 2010 r. i uznanie, że nie miały one znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy;

5) błąd w ustaleniach faktycznych poprzez przyjęcie, że przebieg zdarzeń w dniu 21 lipca 2009 r., z których powód wywodzi szkodę nie był spowodowany bezpośrednim działaniem pozwanego, w szczególności brak ustaleń w zakresie udziału członków zarządu pozwanej Spółki (...) w działaniach zmierzających do uniemożliwienia przeprowadzenia skutecznej egzekucji w dniu 21 lipca 2009 r. poprzedzony naruszeniem przepisu art. 228 § 2 k.p.c. w zw. z art. 236 k.p.c. w zw. z art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń w tym zakresie w oparciu fakt znany sądowi z urzędu - przebieg (...), mimo braku zwrócenia na niego uwagi stron, nie znajdujący potwierdzenia w przekazach medialnych z dnia 21 lipca 2009 r., jak również zapisu telewizyjnego z rekonstrukcji zdarzeń z dnia 21 lipca 2009 r. przedstawionego przez pozwanego w sprzeciwie od wyroku zaocznego oraz poprzez naruszenie przepisu art. 217 k.c. w zw. z art. 227 k.c. w zw. z art. 328 § 2 k.p.c. w wyniku nieuwzględnienia wniosku pozwanego o przeprowadzenie dowodu z zapisu telewizyjnego rekonstrukcji zdarzeń z dnia 21 lipca 2009 r. zawartego w sprzeciwie od wyroku zaocznego i braku dostatecznego uzasadnienia w zakresie niezasadności takiego wniosku mimo przyjętego braku prekluzji w jego zgłoszeniu;

6) naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 361 k.c. poprzez błędne uznanie, że powód nie wykazał istnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej Spółki (...), a w szczególności istnienia związku przyczynowego między działaniami lub zaniechaniami pozwanego a powstałym skutkiem w postaci szkody, której naprawienia domaga się powód w niniejszym postępowaniu jako niezbędnej przesłanki odpowiedzialności cywilnej za szkodę;

7) naruszenie art. 705 k.c. w zw. z art. 471 k.c. w zw. z art 668 § 1 k.c. w zw. 694 k.c. poprzez błędne uznanie, że powód nie wykazał istnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej w ramach odpowiedzialności kontraktowej pozwanego;

8) naruszenie art. 415 k.c. w zw. 422 k.c. poprzez błędne uznanie, że powód nie wykazał istnienia przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej w ramach odpowiedzialności deliktowej pozwanego;

9) naruszenie przepisu art. 316 k.p.c. w zw. z art. 338 § 1 k.p.c. poprzez uchylenie wyroku zaocznego i oddalenie powództwa na skutek przyjęcia jego niezasadności wskutek zaspokojenia w wyniku przeprowadzonego postępowania egzekucyjnego wierzytelności powoda objętej tytułem egzekucyjnym zaopatrzonym rygorem natychmiastowej wykonalności, któremu nadana została klauzula wykonalności;

10) naruszenie art. 858 k.p.c. poprzez błędne zastosowanie i przyjęcie, że powód został ustanowiony dozorcą znajdujących się w przejętym obiekcie hali rzeczy ruchomych, a w konsekwencji uznanie, że na koszty dochodzone w niniejszym postępowaniu składają się również koszty dozoru, które winny zostać rozliczone przez komornika prowadzącego egzekucję, a dochodzenie ich w niniejszym postępowaniu jest niedopuszczalne.

Wobec oddalenia przez sąd pierwszej instancji wniosków dowodowych, powód ponownie wniósł o dopuszczenie dowodów ze znajdujących się w aktach postępowania egzekucyjnego dokumentów w postaci: pisma zarządu Spółki (...) z dnia 20 lipca 2009 r., notatki z przebiegu egzekucji z dnia 21 lipca 2009 r., pisma kierowanego do zarządu Spółki (...) z dnia 22 lipca 2009 r., odnalezionej przez komornika w hali instrukcji zachowania podczas egzekucji, protokołu z czynności terenowych w dniach 23 lipca -14 sierpnia 2009 r. wraz z listami kupców uprawnionych do odbioru towarów, pisma kierowanego do zarządu Spółki (...) z dnia 24 lipca 2009 r., protokołu czynności z dnia 19-20 sierpnia 2009 r., pisma kierowanego do komornika sądowego z dnia 24 sierpnia 2009 r., pisma kierowanego do zarządu Spółki (...) z dnia 26 sierpnia 2009 r., pisma komornika sądowego kierowanego do Sądu Rejonowego dla Warszawy - Śródmieścia w sprawie I Co 1387/09 - na okoliczność przebiegu postępowania egzekucyjnego oraz konieczności podejmowania przez powoda czynności zabezpieczających i ochronnych wobec znajdującego się w przejętej hali mienia po wprowadzeniu przez komornika sądowego w posiadanie tymczasowej hali.

Pozwana spółka (...) w złożonej apelacji zaskarżyła wyrok sądu okręgowego w części oddalającej wniosek o zwrot spełnionego świadczenia w zakresie kwoty 8.709,22 zł, wnosząc o jego zmianę i uwzględnienie wniosku restytucyjnego również co do tej kwoty. W apelacji zawarte zostały następujące zarzuty:

1) naruszenie art. 229 k.p.c. poprzez uznanie, że pozwany nie wykazał swojego roszczenia, podczas gdy fakt ten został wyraźnie przyznany przez powoda i nie był przedmiotem sporu między stronami;

2) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez błędną ocenę mocy dowodowej zawiadomienia o wszczęciu egzekucji i przyjęcie, że przesądzało ono samodzielnie o faktycznej wysokości zobowiązania pozwanego wobec powoda, oraz jego nieprawidłową interpretację, prowadzącą do uznania, że zakresem prowadzonej egzekucji komorniczej nie były objęte kwoty odsetek należnych od dnia wszczęcia egzekucji do dnia zapłaty;

3) naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia materiału sprawy, na skutek pominięcia jako dowodu pisma procesowego powoda z dnia 20 grudnia 2011 r. na okoliczność spełnienia przez pozwanego świadczenia we wskazanej w nim wysokości, co doprowadziło do przyjęcia błędnych ustaleń faktycznych;

4) naruszenie art. 338 § 1 k.p.c. poprzez odmowę zasądzenia w całości zwrotu świadczenia spełnionego przez pozwanego, w związku z uchyleniem wyroku zaocznego, któremu został nadany rygor natychmiastowej wykonalności.

Wyrokiem z dnia 20 grudnia 2012 r. Sąd Apelacyjny w Warszawie oddalił obie wniesione apelację oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego kwotę 5.400 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego. Sąd apelacyjny podzielił stanowisko sądu pierwszej instancji, że strona powodowa nie wykazała przesłanek odpowiedzialności odszkodowawczej pozwanego. Powód nie udowodnił, aby zniszczeń na terenie hali dokonały osoby reprezentujące pozwaną spółkę, bądź aby w stosunku do tych osób pozwany dopuścił się podżegania lub pomocnictwa (art. 422 k.c.). Powód nie wykazał, aby szkody powstałe podczas (...) pozostawały w normalnym związku przyczynowym z niewykonaniem umowy polegającym na niewydaniu obiektu w terminie. Zważywszy przy tym, że rozpoznawana sprawa ma charakter sprawy gospodarczej, zasadnie sąd okręgowy pominął spóźnione wnioski dowodowe powoda. Apelacja pozwanego uznana została za niezasadną z uwagi na nieudowodnienie okoliczności faktycznych stanowiących podstawę zarzutów i wniosków apelacji.

Na skutek rozpoznania skargi kasacyjnej strony powodowej wyrokiem z dnia 9 maja 2014 r. Sąd Najwyższy uchylił wyrok sądu apelacyjnego w części oddalającej apelację powoda oraz orzekającej o kosztach procesu i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu w Warszawie do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.

Rozpoznając ponownie sprawę w zakresie zaskarżenia wyznaczonym apelacją powoda, sąd apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja strony powodowej jest zasadna w zakresie, w jakim zmierza do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

Trafnie skarżący zarzuca sądowi pierwszej instancji błędne przyjęcie, że niniejsza sprawa ma charakter sprawy gospodarczej i podlega rozpoznaniu według przepisów odrębnych w sprawach gospodarczych, które obowiązywały do dnia 3 maja 2012 r., w tym przepisom dotyczącym prekluzji procesowej (art. 479 ¹² k.p.c.). Na wstępie wskazać należy, że pozew wniesiony w tej sprawie został w dniu 11 marca 2010 r., a więc przed wejściem w życie ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 233, poz. 1381). Tym samym, zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r., do sprawy tej zastosowanie znajdują przepisy dotychczas obowiązujące, a więc obejmujące również przepisy o postępowaniu odrębnym w sprawach gospodarczych.

Zgodnie z art. 479 ¹ k.p.c., sprawami gospodarczymi, które podlegały rozpoznaniu w oparciu o przepisy odrębne zawarte w dziale IVa tytułu VII księgi pierwszej Kodeksu, były sprawy ze stosunków cywilnych pomiędzy przedsiębiorcami w zakresie prowadzonej przez strony działalności gospodarczej. Tym samym sprawa gospodarcza cechowała się trzema właściwościami: dotyczyła sporu wynikającego ze stosunku o charakterze cywilnoprawnym, spór istniał między przedsiębiorcami oraz występował funkcjonalny związek pomiędzy przedmiotem sporu a prowadzoną przez strony działalnością gospodarczą. O ile dwa pierwsze elementy występują w tej sprawie – spór między stronami dotyczy stosunku cywilnoprawnego, zaś obie strony mają status przedsiębiorcy, o tyle nie występuje element trzeci – funkcjonalny związek pomiędzy działalnością gospodarczą stron a dochodzonym w tej sprawie roszczeniem. Zagadnienie to wyjaśnione zostało w kasatoryjnym wyroku Sądu Najwyższego, który został wydany w tej sprawie. Jak wskazał Sąd Najwyższy, brak jest w tej sprawie funkcjonalnego związku pomiędzy dochodzonymi roszczeniami odszkodowawczymi powoda, opartymi na reżimie odpowiedzialności deliktowej, a prowadzoną przez powoda działalnością gospodarczą. Powód wywodzi powstałą w jego majątku szkodę, stanowiącą przedmiot żądań odszkodowawczych, z zachowań, jakie miały miejsce w toku czynności egzekucyjnych. Zachowania te powód wiąże z postawą pozwanego, który uchylił się od obowiązku wydania organowi egzekucyjnemu nieruchomości, jak też uniemożliwił organowi egzekucyjnemu wprowadzenie wierzyciela w posiadanie nieruchomości. Tym samym nie można uznać, ze istnieje związek pomiędzy roszczeniami powoda a prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą.

Brak gospodarczego charakteru tej sprawy w rozumieniu art. 479 ¹ § 1 k.p.c. skutkował brakiem podstaw do zastosowania w niej przepisów dotyczących postępowania odrębnego w sprawach gospodarczych, w tym regulacji dotyczących prekluzji procesowej (art. 479 ¹² i art. 479 ¹⁴ k.p.c.). W efekcie bezzasadnie (to jest przy braku podstawy prawnej) sąd okręgowy pominął wnioski dowodowe zgłaszane w tej sprawie przez stronę powodową. Dotyczy to zarówno wniosków, których przedmiotem były dowody z dokumentów, jak i dowody ze źródeł osobowych, zgłoszone przez powoda w pisma procesowych z dnia 18 czerwca 2011 r., 12 sierpnia 2011 r. oraz z dnia 13 lipca 2010 r. W efekcie zasadny jest również zawarty w apelacji powoda zarzut naruszenia art. 479 ¹² § 1 k.p.c. poprzez jego błędne zastosowanie w okolicznościach rozpoznawanej sprawy oraz zarzuty naruszenia art. 217 § 2 k.p.c.

Jak wskazał Sąd Najwyższy w wydanym w tej sprawie wyroku, celem rozpoznania roszczeń powoda niezbędne jest przeprowadzenie postępowania dowodowego w oparciu o które możliwe będzie dokonanie ustaleń faktycznych pozwalających na ocenę zachowania pozwanego w świetle podstaw odpowiedzialności deliktowej. Pozwany bowiem był zobowiązany do wydania obiektu powodowi, zarówno z uwagi na treść łączącej strony umowy dzierżawy, jak i wszczęte przez powoda czynności egzekucyjne. Uchybienie tym obowiązkom przesądza o bezprawnym zachowaniu pozwanego. Powód wskazał w tej sprawie określone wydatki stanowiące, zgodnie z jego twierdzeniami szkodę, wywołaną bezprawnym zachowaniem pozwanego. Na zachowanie to, zgodnie z wywodami strony powodowej składa się zarówno bezprawne zaniechanie wydania obiektu stanowiącego przedmiot czynności egzekucyjnych, jak i działanie polegające na inspirowaniu kupców do podejmowania bezprawnych działań uniemożliwiających przeprowadzenie egzekucji, czy nawet kierowanie tymi działaniami. Jak wskazał Sąd Najwyższy uchylając wydane w tej sprawie orzeczenie sądu apelacyjnego, odpowiedzialności odszkodowawcza pozwanego powinno być rozważona w pierwszej kolejności w kategoriach odpowiedzialności deliktowej. Tym samym konieczne jest rozważenie przesłanek odpowiedzialności deliktowej pozwanego, to jest ustalenie charakteru jego działań i zaniechań w kontekście bezprawności i zawinienia, ustalenie zakresu szkody poniesionej przez powoda w związku z tymi działaniami oraz ustalenie występowania adekwatnego związku przyczynowego pomiędzy bezprawnymi zachowaniami pozwanego a szkodę poniesioną przez powoda. W tym celu niezbędne jest przeprowadzenie postępowania dowodowego, przede wszystkim w oparciu o wnioski dowodowe stron zgłoszone w tej sprawie i bezzasadnie pominięte przez sąd pierwszej instancji. Potrzeba przeprowadzenia postępowania dowodowego i dokonania ustaleń faktycznych niezbędnych do oceny prawnej roszczeń odszkodowawczych powoda przesądza o konieczności uchylenia wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy sądowi okręgowemu do ponownego rozpoznania. Zaniechanie bowiem przeprowadzenia postępowania dowodowego w istocie w całości uzasadnia uchylenie zaskarżonego wyroku w oparciu o art. 386 § 4 k.p.c. Sąd odwoławczy może bowiem, zgodnie z modelem apelacji pełnej, uzupełnić postępowania dowodowe przeprowadzone przed sądem pierwszej instancji, nie powinien jednak w tym zakresie sądu pierwszej instancji zastępować. Zasadnie wskazuje się w orzecznictwie Sądu Najwyższego, że skutkowałoby to w istocie sprzecznym z Konstytucją wyłącznie jednoinstancyjnym rozpoznaniem sprawy. Zgodnie z art. 78 Konstytucji każda ze stron ma prawo zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji, zaś zgodnie z art. 176 ust. 1 Konstytucji, postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. Przy czym nie chodzi w tym wypadku jedynie o formalne istnienie w danej sprawie co najmniej dwu instancji sądowych oraz ustanowienie powszechnego dostępnego środka zaskarżenia, ale o realne zagwarantowanie możliwości skorzystania z tego środka, przeniesienia sprawy do wyższej instancji i przeprowadzenia merytorycznej kontroli orzeczenia (zob. w szczególności: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 maja 2002 r., III CKN 948/00, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 października 2010 r., III CSK 323/09, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 9 stycznia 2014 r., V CZ 80/13).

Stwierdzenie wskazanych wadliwości proceduralnych sądu pierwszej instancji skutkujących brakiem koniecznych ustaleń stanu faktycznego sprawy czyni w istocie niemożliwym i tym samym przedwczesnym ustosunkowanie się do dalszych zarzutów apelacji powoda, w szczególności dotyczących naruszenia prawa materialnego. Podobnie przedwczesna jest obecnie ocena zarzutów apelacji kwestionujących rozstrzygnięcie sądu okręgowego w zakresie wniosku strony pozwanej o zwrot spełnionego świadczenia.