Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 listopada 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Marek Szymanowski (spr.)

Sędziowie: SO del. Marzanna Rogowska

SA Dorota Elżbieta Zarzecka

Protokolant: Magda Małgorzata Gołaszewska

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 5 listopada 2014 r. w B.

sprawy z odwołania L. S.

przy udziale zainteresowanego G. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o ustalenie obowiązku ubezpieczenia

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Białymstoku V Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 27 grudnia 2013 r. sygn. akt V U 1603/12

I.  zmienia zaskarżony wyrok i oddala odwołanie;

II.  zasądza tytułem zwrotu kosztów zastępstwa za drugą instancję od L. S. na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. 120 ( sto dwadzieścia ) złotych.

Sygn. akt III AUa 580/14

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27 lipca 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. w oparciu o art. 83 ust 1 i 2 w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 1 , art. 11 ust.1, art. 12 ust.1 i art.13 pkt 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r, o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 205. poz.1585 ze zm.) oraz art. 8c k.c. i 300 k.p. stwierdził, że L. S. nie podlega obowiązkowym ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 27.06.2011 roku do 31.12.2011 roku jako pracownik u płatnika składek G. S., ponieważ w ocenie organu rentowego doszło do zawarcia pozornej umowy o pracę, celem uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego, bowiem umowa o pracę faktycznie nie była wykonywana.

L. S.we wniesionym od tej decyzji odwołaniu domagała się zmiany zaskarżonej decyzji i ustalenia, że w spornym okresie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym i zaprzeczyła ustaleniom ZUS by nie świadczyła umówionej pracy

Zainteresowany G. S. poprał odwołanie.

Sąd Okręgowy w Białymstoku wyrokiem z dnia 27 grudnia 2013 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że L. S. podlegała obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 27 czerwca 2011 roku do 31 grudnia 2011 roku.

Sąd Okręgowy w Białymstoku ustalił, że G. S. od 15.06.2009 roku prowadzi działalność gospodarczą w zakresie usług komputerowych. Siedziba prowadzonej przez niego firmy mieści się w I. przy ul. (...). Charakter prowadzonej działalności wiąże się z wykonywaniem czynności u konkretnego klienta oraz w siedzibie firmy. W dniu 27 czerwca 2011 roku pomiędzy G. S. z odwołującą L. S. doszło do zwarcia umowy o pracę na czas określony od 27.06.2011 roku do 31.12.2011 roku w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku księgowej z miesięcznym wynagrodzeniem 2.000 zł brutto. Z tytułu zawartej umowy o pracę L. S. została zgłoszona przez płatnika składek do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych i za czas wykonywanej umowy o pracę były odprowadzane stosowne składki. Zainteresowany G. S. twierdził, że konieczność zatrudnienia pracownika który wykonywałby czynności, które dotychczas sam wykonywał podyktowana była tym by więcej czasu mógł poświęcić na swoją podstawową pracę w zakresie usług komputerowych oraz faktem, że w dokumentacji związanej z działalnością firmy często popełniał błędy, które trzeba było korygować, ponieważ nie miał w tym zakresie odpowiedniego przygotowania zawodowego. Zlecenie tej czynności wyspecjalizowanemu podmiotowi jakim jest biuro rachunkowe wiązałoby się z większymi wydatkami niż zatrudnienie matki, która z zawodu jest księgową. Odwołująca twierdziła, że w ramach umowy o pracę sporządzała listy płac, robiła deklaracje do ZUS, sporządzała książkę przychodów i rozchodów, sporządzała rejestr zakupu i rejestr sprzedaży, dokonywała poprawek w dokumentach za okres sprzed podjęcia przez nią pracy u zainteresowanego. Ponadto udzielała konsultacji i wyjaśnień G. S. w związku z opracowywanym przez niego programem komputerowym dla klienta firmy prowadzonej przez zainteresowanego.

Organ rentowy natomiast utrzymywał, że umowa o pracę była pozorna.

Stosownie do art.6 ust.1 pkt 1, art.11 ust.1, art.12 ust.1 oraz art.13 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz.1585 ze zm.) obowiązkowo ubezpieczeniom podlegają pracownicy od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku. Sąd Okręgowy podkreślił, iż żaden przepis prawa nie wyklucza możliwości zatrudnienia na podstawie umowy o pracę osoby bliskiej przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą, jeśli osoby te nie prowadzą wspólnego gospodarstwa domowego. Centrum życiowe odwołującej znajduje się w B. przy ulicy (...), gdzie zamieszkuje z mężem, natomiast G. S. zamieszkuje w I. przy ul. (...).

Sąd Okręgowy przeprowadził postępowanie dowodowe dążąc do ustalania czy odwołująca realizowała zawarta umowę o pracę w tym przeprowadził dowód z zeznań świadków : P. K. i B. S. (1) potwierdzili, że L. S. przyjeżdżała w spornym okresie do siedziby G. S. przy ul. (...) w I. w godzinach rannych, co daje podstawę do uznania, że wynikające z umowy o pracę czynności były przez odwołującą faktycznie wykonywane.

Świadek P. K. mieszkający w bloku przy ul. (...), w którym mieściła się siedziba firmy prowadzonej przez G. S. zeznał, że w okresie od czerwca do grudnia 2011 roku często widywał odwołującą jak przed godziną 800 przyjeżdżała do syna. Świadek w tym czasie wychodził do swojej pracy. Z rozmów przeprowadzonych z G. S. wiadomo mu, że odwołująca zajmowała się księgowaniem. Z kolei B. S. (2) zeznał, że żona prowadziła książkę przychodów i rozchodów syna, który prowadził działalność gospodarczą. Zadaniem odwołującej było „wyprostowanie" dokumentacji księgowej, która została zaniedbana przez zainteresowanego. Świadek jak zeznał codziennie woził odwołującą na godz. 8.00 z ulicy (...) na ulicę (...), gdzie była firma syna i odbierał ją o godzinie 16.00. Podał, że odwołująca jeździła do ZUS, do Urzędu Skarbowego i załatwiała sprawy urzędowe związane z prowadzoną przez syna działalnością. Obecnie stan zdrowia odwołującej uniemożliwia jej wykonywanie dotychczasowej pracy, nawet w minimalnym zakresie. Zeznaniom świadków Sąd Okręgowy dał wiarę. Wprawdzie w aktach osobowych brak jest aktualnego zaświadczenia lekarskiego wystawionego przez lekarza medycyny pracy dopuszczającego odwołującą do pracy na stanowisku księgowej w firmie płatnika, to zdaniem Sądu okoliczność ta pozostaje bez wpływu na ważność zawartej przez strony umowy. Pracodawca dopuszczający pracownika z pominięciem wstępnych badań lekarskich czyni to na własne ryzyko pod rygorem sankcji przewidzianych przez kodeks pracy. Podobnie rzecz się ma z zaświadczeniem o odbytym szkoleniu bhp. Brak obu tych zaświadczeń w dokumentacji osobowej pracownika nie jest wystarczającym dowodem na okoliczność niewykonywania umowy o pracę.

Podnieść także należy, że prowadzona przez odwołującą w formie elektronicznej dokumentacja związana z firmą (...) w zakresie usług komputerowych nie wymagała składania podpisów przez odwołującą na wytwarzanych przez nią dokumentach. Dokumentacja elektroniczna nie musi bowiem przybierać równocześnie formy papierowej. Odwołująca, jak wynika z kserokopii zaświadczenia wystawionego przez Stowarzyszenia (...) w (...) Oddział (...) w B. o ukończeniu kursu „podstawy księgowości", którego celem było podniesienie kwalifikacji zawodowych, posiadała odpowiednie przygotowanie do wykonywania pracy na stanowisku księgowej w czasie zatrudnienia u zainteresowanego (k. 23). Z tych przyczyn Sąd Okręgowy na zasadzie art. 477 ¹⁴ §2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i stwierdził, że L. S. podlega obowiązkowo ubezpieczeniu emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od 27 czerwca 2011 roku do 31 grudnia 2011 roku.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. zaskarżył powyższy wyrok w całości, zarzucając:

1. naruszenie przepisów prawa materialnego art. 6 ust. 1 pkt 1 w zw. Z art. 8 ust 1 ustawy z dnia 13.10.1998r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009r. Nr 205, poz. 1585 ze zmianami) przez błędne przyjęcie przez Sąd, iż odwołująca podlegała ubezpieczeniom społecznym jako pracownik,

2. naruszenie prawa materialnego art. 22 k.p. poprzez przyjęcie, iż G. S. i L. S. łączył stosunek pracy

3. naruszenie przepisów prawa materialnego art. 83 k.c. w związku z art. 300 k.p. poprzez jego niezastosowanie w zaistniałym stanie faktycznym sprawy.

4. naruszenie prawa procesowego art. 233 k.p.c. poprzez dokonanie przez Sąd sprzecznych ustaleń faktycznych z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, polegającą na przyjęciu, iż odwołująca jako pracownik zatrudniony u G. S. podlega ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 27.06.2012 r., pomimo braku wiarygodnych dowodów w sprawie potwierdzających fakt wykonywania pracy.

5. naruszenie przepisów prawa procesowego art. 233 § 1 k.p.c. poprzez niedokonanie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału i okoliczności sprawy.

Wskazując na powyższe apelacja wnosiła zmianę zaskarżonego wyroku w całości i oddalenie odwołania od decyzji ZUS oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego za obie instancje ,ewentualnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania oraz zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego .

Sąd Apelacyjny zważył co następuje:

Wniesiona apelacja jest zasadna.

Jak wiadomo podstawa orzeczenia Sądu odwoławczego stosownie do art. 382 k.p.c. stanowi materiał dowodowy zebrany w postepowaniu w pierwszej instancji i w postępowaniu apelacyjnym. Uwaga ta ma znaczenie w sprawie bowiem w istocie Sąd Apelacyjny poszerzył w niniejszej sprawie materiał dowodowy przeprowadzając dowód z dokumentów w postaci: rocznych rozliczeń podatku dochodowego PIT G. S. za lata 2010-2012 r. (k. 142 -152) oraz informacji 3 różnych biur rachunkowych wskazujących potencjalny koszt obsługi księgowej firmy odpowiadającej skala, branżą firmie prowadzonej przez G. S. (k.140,137,138). Dowody z tych dokumentów Sąd Apelacyjny uznał w sprawie za potrzebne w celu realnej oceny potrzeby i możliwości zatrudnienia pracownika na takim stanowisku jak ubezpieczona oraz w aspekcie twierdzeń G. S., iż powierzenie prowadzenia księgowości firmie zewnętrznej pociągnęłoby za sobą większe wydatki niż zatrudnienie matki (k. 54). Przeprowadzone dowody zdecydowanie nie potwierdziły ani realnych możliwości ani potrzeb zatrudnienia pracownika przez G. S. na stanowisku księgowej, ani tym bardziej wersji G. S., iż zatrudnienie matki miałoby być tańsze , niż skorzystanie z biura rachunkowego.

Z informacji uzyskanych z trzech biur rachunkowych działających na terenie B. (wybranych losowo), do których Sąd się zwrócił z prośbą o udzielenie informacji jaki byłby miesięczny koszt obsługi księgowej firmy informatycznej prowadzonej przez 1 informatyka nikogo nie zatrudniającego o rocznym przychodzie w granicach 30.000 zł wynika, iż koszt ten waha się w granicach: 150 zł brutto (k. 137), 100-150 zł netto w zależności od różnych czynników w tym formy opodatkowania (k.138); 150 zł brutto lub 223 zł brutto , jeżeli firma rozlicza VAT (k.140). Nie ulega zatem wątpliwości , iż twierdzenia G. S., iż zatrudnił matkę by nie powierzać prowadzenia księgowości biuro rachunkowemu, które jest drogie nie polegało na prawdzie. Ze zbliżonych do siebie odpowiedzi biur rachunkowych do których Sąd się zwracał wynika bowiem wyraźnie ,iż koszt zatrudnienia biura był średnio w skali miesiąca około 10-krotnie niższy niż wynagrodzenie ubezpieczonej ( 2000 zł brutto). Trudno się też dopatrzeć racjonalności zatrudnienia księgowej w firmie jednoosobowej o przychodzi oscylującym w granicach 30.000 złotych i niewielkiej liczbie zdarzeń gospodarczych. Niezależnie od tej racjonalności zatrudnienia, trzeba wręcz wykluczyć finansową możliwość zatrudnienia przez firmę (...) matki , jeżeli uwzględni się przychody i dochody tej firmy w latach 2010-2012 , I tak :

- w 2010 r. przychód G. S. wyniósł 30.763,82 zł a dochód 21.967,10 zł ;

- w 2011 r. przychód ten wyniósł 31.849,84 zł a dochód 8.524,22 zł (k.150) ;

- w 2012 r. przychód G. S. wyniósł 8.135 zł a dochód 5.409 zł (k.142). Już z prostego matematycznego wyliczenia wynika, iż w we wszystkich tych latach G. S. osiągany dochód nie uzasadniał ani w zasadzie nie pozwalał na pokrycie kosztów zatrudnienia pracownika, którego wynagrodzenie brutto w skali pełnego roku wynosiłoby 24.000 zł pomijając już okoliczności, iż koszt ten stanowi nie tylko wynagrodzenie brutto pracownika ale również składki na ubezpieczanie społeczne w części obciążającej obciążające pracodawcę. Ze przedłożonego zestawienia wynika przy tym ,iż dochód zainteresowanego w skali miesiąca we wszystkich 3 latach był znacznie mniejszy niż zaoferowane ubezpieczonej miesięczne wynagrodzenie ( po zaokrągleniu 1.830 zł w 2010 r., 710 zł w 2011 r. , 450 w 2012 r. ). Oznacza to , iż w roku 2011 r. miesięczny dochód zainteresowanego ( pracodawcy) był blisko 3-krotnie mniejszy niż wynagrodzenie ubezpieczonej.

Przeprowadzone powyżej dowody z dokumentów nie potwierdziły ustaleń Sądu Okręgowego co do braku pozorności przedmiotowej umowy o pracę. Zdaniem Sądu Apelacyjnego nawet materiał dowodowy, którym dysponował Sąd Okręgowy nie prowadził do wniosków wyciągniętych przez ten Sąd. W tym zakresie trzeba zgodzić się z apelacją, iż oceniając w sprawie zebrany materiał dowodowy Sąd Okręgowy przekroczył wyznaczone mu tym zakresie granice swobodnej oceny. Jak wiadomo zgodnie z utrwalonym orzecznictwem art. 233 §1 k.p.c. zawiera nakaz - nie doznający wyjątku, aby wyrażona ocena w aspekcie wiarygodności dokonana była na podstawie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału w sprawie oraz z uwzględnieniem wszystkich dowodów przeprowadzonych w postępowaniu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 lipca 2002 r. IV CKN 1256/00 lex nr 80267 ; wyrok SN z dnia 26 stycznia 2000 r. III CKN 562/98 (...); postanowienie SN dnia 23 stycznia 2002 r. II CKN 691/99 LEX nr 54339, Prok.i Pr.-wkł. (...)). Nie można się oprzeć wrażeniu, iż właśnie elementu wszechstronnego rozważania zebranego w sprawie materiału dowodowego zabrakło ocenie dowodów przeprowadzonych przez Sąd Okręgowy.

Prawdą jest, co pokreślił Sąd Okręgowy , iż przepisy prawa pracy nie zakazują zatrudniania bliskich krewnych, nie oznacza to jednak, iż okoliczność ta nie ma zaoczenia przy wszechstronnym ocenianiu materiału dowodowego pod kątem realności stosunku pracy. W świetle art. 22. § 1. k.p. przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudnienia pracownika za wynagrodzeniem. Jednym zatem z elementów kształtujących stosunku pracy jest podporzadkowanie pracownika, co w stosunkach matka - syn nie jest wykluczone ,ale wymagało szczególnego rozważenia na czym podporzadkowanie to podlegało, a tego Sąd Okręgowy nie uczynił. Sąd Okręgowy nie przypisał też w istocie żadnego znaczenia nie przedłożeniu przy zatrudnieniu wstępnych badań lekarskich i zaświadczenia o odbytym szkoleniu. Prawdą jest, iż brak tych dokumentów nie musiał oznaczać, iż nie doszło do nawiązania stosunku pracy, jednakże w okolicznościach niniejszej sprawy, gdzie mamy do czynienia z umową między bliskimi krewnym brak tych dokumentów zwiększa uzasadnione wątpliwości zawarcia realnej umowy o pracę. Sąd Okręgowy zignorował także inne wynikające z materiału dowodowego okoliczności. I tak złożona księga przychodów i rozchodów za 2011 r. prowadzona była w systemie elektronicznym, co oznacza, iż jej złożenie do akt sprawy nie jest wystarczającym dowodowym prowadzenia jej przez ubezpieczoną. Równie istotnym jest, iż zainteresowany zamieszkuje i prowadzi działalność w mieszkaniu położonym w I.-Osiedle, a zatem wizyty matki w tym mieszkaniu nawet częste, równie dobrze mogą świadczyć o odwiedzinach syna a nie o stawianiu się do pracy, co czyni zeznania świadka K. (sąsiada zainteresowanego) widującego ją w I. są niewystarczające do przyjęcia, iż stawiała się ona tam do pracy . Co więcej w świetle niezaprzeczonych faktów przedmiotowe mieszkanie w I. jest własnością ubezpieczonej i jej męża, co dodatkowo podważa istnienie stosunku podporzadkowania w ramach stosunku pracy. Nie bez racji apelacja podnosi też sprzeczność zeznań męża ubezpieczonej B. S. (1) z twierdzeniami zainteresowanego. Wedle świadka B. S. (1) pomoc żony jako osoby współpracującej z nim w zakresie księgowości przestała być mu potrzebna , mimo że zatrudnia on kilku pracowników, a jednocześnie jej zatrudnienie przez syna stało się konieczne, który nikogo nie zatrudnia, a w miesiącu ma kilka zdarzeń gospodarczych wymagających księgowania. Realna, logiczna i rzeczowa ocena wszystkich tych okoliczności prowadzi do wniosku, iż strony w istocie nie miały woli zawarcia umowy o pracę, a jedynie stwarzały pozory świadczenia pracy w reżymie pracowniczym, co było potrzebne ubezpieczonej do nabycia prawa do świadczenia emerytalnego. Sąd Apelacyjny nie kwestionuje prawa ubezpieczonej do zawarcia umowy o pracę w celu uzyskania świadczeń emerytalnych, nie może to być jednak umowa pozorną, w ramach której stosunek pracy nie jest realizowany, a strony pozorują jedynie czynności faktyczne mające uprawdopodobnić istnienie tego stosunku pracy. Zawarta między stronami umowa jako pozorna w rozumieniu art. 83 §1 k.c. w zw. z 300 k.p. jest umową nieważną. Sąd Apelacyjny nie wyklucza przy tym wykonywania w jakimś zakresie czynności z zakresu księgowości na rzecz syna przez ubezpieczoną, działo się to jednak w reżymie innym niż pracowniczy, i zbędnym jest szersza analiza w tym zakresie, bo przedmiotem decyzji wyznaczającym zakres rozpoznania sprawy było polegania ubezpieczeniu z tytułu pracowniczego.

W orzeczeniach Sądu Najwyższego Sąd ten przyjmuje, iż czynnością prawną pozorną mamy do czynienia wówczas, gdy występują łącznie następujące warunki: oświadczenie woli musi być złożone tylko dla pozoru, oświadczenie woli musi być złożone drugiej stronie, adresat oświadczenia woli musi zgadzać się na dokonanie czynności prawnej jedynie dla pozoru, czyli być aktywnym uczestnikiem stanu pozorności. Pierwsza i zasadnicza cecha czynności pozornej wyraża się brakiem zamiaru wywołania skutków prawnych, jakie prawo łączy z treścią złożonego oświadczenia. Jest to zatem z góry świadoma sprzeczność między oświadczonymi a prawdziwymi zamiarami stron, czyli upozorowanie woli stron na zewnątrz i wytworzenie przeświadczenia dla określonego kręgu (otoczenia), nie wyłączając organów władzy publicznej, że czynność o określonej treści została skutecznie dokonana. Dla wywołania na zewnątrz takiego przeświadczenia strony fikcyjnej umowy o pracę częstokroć dokonują czynności faktycznych pozorujących realizację tej umowy. Takie czynności nie mogą zostać uznane za świadczenie pracy, gdyż ich wykonywanie nie jest związane w wypełnianiem obowiązków wynikających z treści umowy o pracę, lecz ma na celu uwiarygodnienie na zewnątrz pozornych oświadczeń woli ( por. wyrok SN z dnia 29 maja 2013 r. sygn. akt I UK 649/12: wyrok SN z dnia 13 czerwca 2006 r. , II UK 202/05 ; wyrok SN z 4 sierpnia 200r. OSNP 2006/11-12/190; wyrok SN z 10 czerwca 2013 r. II PK 299/12) .

Reasumując ubezpieczona wobec zawarcia pozornej umowy o pracą nie podlegała ubezpieczeniom społecznym jako pracownik z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13.10.1998 r, o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2009 roku, Nr 205. poz.1585 ze zm.;).

W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny na za zasadzie art. 386 §1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok i oddalił odwołanie.

O kosztach postępowania odwoławczego orzeczono na zasadzie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 99 oraz § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2002 r. Nr 163, poz. 1349 z zm.).