Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 maja 2014 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 maja 2014 r. w Poznaniu

sprawy z wniosku M. M.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o rentę socjalną

na skutek apelacji wnioskodawczyni M. M.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 11 września 2013 r. sygn. akt VIII U 1971/12

1.  oddala apelację;

2.  przyznaje od Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu) na rzecz adw. A. C. kwotę 147, 60 zł tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. decyzją z 13 marca 2012 roku, znak (...), na podstawie przepisów ustawy z 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej, podjął na rzecz M. K. wypłatę renty socjalnej od 1 grudnia 2011 roku, tj. od miesiąca w którym wstrzymano wypłatę świadczenia.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. decyzją z 15 kwietnia 2012 roku, znak (...), na podstawie art. 134 ust. 1 pkt 4 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wstrzymał M. K. wypłatę renty socjalnej od 1 kwietnia 2012 roku, w związku z brakiem prawa do renty.

M. K. wniosła odwołania od obu decyzji.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z 11 września 2013 roku, w sprawie VIII U. 1971/12 oddalił odwołania od obu decyzji.

Sąd Okręgowy ustalił i zważył, co następuje:

Przedmiotem sporu pozostawało to, czy pozwany organ rentowy w sposób prawidłowy dokonał ustalenia wysokości renty socjalnej odwołującej M. M. (z domu K.) w decyzji z 13 marca 2012 roku za okres od 1 grudnia 2011 roku do 31 marca 2012 roku, oraz czy istniały podstawy do wstrzymania odwołującej wypłaty renty socjalnej od 1 kwietnia 2012 roku decyzją z 15 kwietnia 2012 roku.

Sąd Okręgowy dokonując oceny decyzji z 15 kwietnia 2012 roku powołał art. 4 ust. 1 i 2 ustawy z 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej oraz art. 12 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Niezdolną do pracy w rozumieniu ustawy emerytalnej jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu, przy czym całkowicie niezdolna do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, natomiast częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji.

M. M. (ur. (...)) 18 czerwca 2004 roku ukończyła(...) Szkołę (...) w (...) Szkół (...) Nr (...) w P. w zawodzie krawiec odzieży damskiej.

Decyzją z 1 grudnia 2004 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych przyznał odwołującej rentę socjalną od 1 października 2004 roku do 30 listopada 2006 roku. Kolejną decyzją z 27 grudnia 2006 roku organ rentowy przyznał odwołującej rentę socjalną od 1 grudnia 2006 roku do 30 listopada 2008 roku. Następnie decyzją z 17 grudnia 2008 roku ZUS przyznał odwołującej rentę socjalną od 1 grudnia 2008 roku do 30 listopada 2010 roku.

Decyzją z 22 listopada 2010 roku organ rentowy podjął wypłatę renty socjalnej dla odwołującej od 1 grudnia 2010 roku do 30 listopada 2011 roku.

2 grudnia 2011 roku odwołująca złożyła wniosek o przywrócenie prawa do renty socjalnej.

Orzeczeniem z 23 stycznia 2012 roku lekarz orzecznik ZUS nie uznał odwołującej za osobę całkowicie niezdolną do pracy.

Komisja lekarska orzeczeniem z 27 lutego 2012 roku stwierdziła u odwołującej całkowitą niezdolność do pracy do 31 października 2012 roku, nie pozostającą jednakże w związku z naruszeniem sprawności organizmu powstałym przed ukończeniem 18 roku życia lub w trakcie nauki w szkole przed ukończeniem 25 roku życia.

Decyzją z 13 marca 2012 roku Zakład Ubezpieczeń Społecznych podjął jednak wypłatę renty dla odwołującej od 1 grudnia 2011 roku do 31 października 2012 roku. Należność za okres od 1 grudnia 2011 roku do 31 marca 2012 roku ustalono w kwocie brutto 2517,68 zł., netto 2079,09 zł.

Z kolei decyzją z 15 kwietnia 2012 roku organ rentowy wstrzymał wypłatę renty socjalnej od 1 kwietnia 2012 roku.

Okolicznością sporną w niniejszym postępowaniu było to, czy odwołująca M. M. jest osobą całkowicie niezdolną do wykonywania pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało w trakcie nauki w szkole przed ukończeniem 25 roku życia.

W opinii z 18 września i 9 października 2012 roku biegli psychiatra i psycholog powołani w postępowaniu przed Sądem I instancji rozpoznali u odwołującej: sprawność umysłową na pierwotnie niskim poziomie w górnych granicach upośledzenia umysłowego stopnia lekkiego, psychologiczne wykładniki organicznych zmian w obrębie centralnego układu nerwowego o charakterze pierwotnym, zaburzenia emocji i zachowania oraz cechy nieprawidłowej osobowości.

W łącznej opinii biegłych psychologa i psychiatry lekkie upośledzenie umysłowe odwołującej i uwarunkowane osobowościowo zaburzenia zachowania, nie uzasadniają orzekania o całkowitej niezdolności do pracy. Biegli wskazali, że orzeczenie lekarza orzecznika ZUS z 5 listopada 2010 roku było warunkowe i nie spełniło swojej roli, bowiem odwołująca nie jest zainteresowana zmianą swego statusu, a rozpoznawane niedobory w odniesieniu do upośledzenia i osobowości są uwarunkowane czynnikami pierwotnymi, a nie procesem chorobowym poddającym się prostej terapii. W opinii biegłych dotychczasowe utrzymywanie świadczeń, bez jasnej podstawy, przyczyniło się do utrwalenia u odwołującej przekonania o poważnych zaburzeniach i pozbawiło ją motywacji do podjęcia zarobkowania. W opinii biegłych, w aktualnych okolicznościach stan psychiczny odwołującej uzasadnia wystąpienie o orzeczenie niepełnosprawności. Odwołująca ze względu na słabe społeczne wymaga czasowej pomocy innych osób w pełnieniu ról społecznych, w ocenie biegłych kwalifikuje się do umiarkowanego stopnia niepełnosprawności, a takie orzeczenie umożliwi jej adaptację do zatrudnienia przez rozpoczęcie pracy w warunkach chronionych.

Sąd Okręgowy przeprowadził ponadto dowód z opinii biegłych lekarzy kardiologa i neurologa.

Biegli w opinii z 30 stycznia 2013 roku rozpoznali u odwołującej: cechy dysmorficzne u osoby z niewielkim upośledzeniem umysłowym, bóle i zawroty głowy oraz stan po operacyjnym zamknięcia przetrwałego przewodu tętniczego.

W opinii biegłego neurologa, stwierdzane u odwołującej objawy, w tym cechy niewielkiego upośledzenia umysłowego w związku z pierwotnymi zmianami w centralnym układzie nerwowym, nie są związane z ogniskowym uszkodzeniem mózgu, a raczej z ograniczeniem jego ogólnego rozwoju. Biegły wskazał, że ocena tego typu zaburzeń została szczegółowo opisana w badaniu biegłych psychiatry i psychologa w 2012 roku. W przedmiotowym badaniu neurologicznym biegły nie stwierdził istotnych zaburzeń funkcji, a jedynie niewielkie nieprawidłowości dotyczące budowy czaszki i kończyn. Odwołująca nie zgłasza również dolegliwości wskazujących na istotną dysfunkcję neurologiczną. Z punktu widzenia biegłego neurologa, odwołująca nie jest i nigdy nie była całkowicie niezdolna do pracy.

Biegły kardiolog wskazał, że odwołująca była leczona w dzieciństwie z powodu przetrwałego przewodu tętniczego. Zabieg był skuteczny, odwołująca jest wyleczona. Prowadzone jest jedynie sporadyczne spostrzeganie ambulatoryjne. Zdaniem biegłego kardiologa odwołująca nie jest osobą niezdolną do pracy z powodów kardiologicznych w żadnym stopniu, a uprzednie orzeczenia uznające obecną niezdolności do pracy nie były powodowane stanem kardiologicznym.

Sąd Okręgowy, przyjmując jako własne ustalenia poczynione przez biegłych sądowych stwierdził, że odwołująca M. M. nie jest całkowicie niezdolna do pracy. W ocenie Sądu I instancji opinie biegłych są miarodajne do rozstrzygnięcia niniejszej sprawy - zostały one wydane po zapoznaniu się przez biegłych z całością dokumentacji medycznej znajdującej się w aktach pozwanego organu rentowego oraz przedłożonej przez odwołującą w trakcie trwania postępowania sądowego, po przeprowadzeniu wywiadu i po zbadaniu odwołującej.

Sąd Okręgowy podkreślił nadto, że samo niezadowolenie strony odwołującej z treści opinii biegłych, gdy nie zgłosiła ona zarzutów merytorycznych w stosunku do wydanej w sprawie opinii, nie powodowało konieczności powoływania kolejnego biegłego czy kolejnych biegłych.

Sąd I instancji uzasadnił także decyzję z 11 września 2013 roku o oddaleniu wniosku dowodowego o przesłuchanie odwołującej na okoliczność jej stanu zdrowia oraz o uzupełnienie opinii biegłych.

Biegli neurolog i kardiolog w kwestionowanej przez odwołującą opinii z 30 stycznia 2013 roku odnieśli się do okoliczności podnoszonych przez nią w piśmie z 5 września 2013 roku. Opinia z 30 stycznia 2013 roku jest więc opinią kompletną, nie wymagającą uzupełnienia. Strona odwołująca nie wniosła żadnych zastrzeżeń merytorycznych, co do opinii powołanych w sprawie biegłych.

W konsekwencji, opierając się na opinii biegłych lekarzy sądowych, Sąd Okręgowy uznał, że odwołująca M. M. jest całkowicie niezdolna do pracy, tym samym nie została spełniona przesłanka z art. 4 ust 1 ustawy o rencie socjalnej, od której zależy przyznanie prawa do renty socjalnej.

Dokonując oceny decyzji z 13 marca 2012 roku, którą ustalono należności z tytułu renty socjalnej odwołującej za okres od 1 grudnia 2011 roku do 31 marca 2012 roku, Sąd I instancji stwierdził, że organ rentowy w sposób prawidłowy dokonał ustalenia wysokości świadczenia. Szczegółowe sposób ustalenia wysokości należnego do wypłaty świadczenia zostało zawarte w piśmie adresowanym do odwołującej z 25 kwietnia 2012 roku. Zgodnie z tym wyliczeniem wysokość renty socjalnej w okresie od 1 grudnia 2011 roku do 28 lutego 2012 roku stanowiła miesięcznie 611, 67 zł. brutto, a od 1 marca 2012 roku do 31 marca 2012 roku 682, 67 zł., co po odliczeniu zaliczki na podatek dochodowy oraz składki zdrowotnej daje łącznie 2079, 09 zł netto.

Odwołująca złożyła apelacje do całości wyroku, podnosząc zarzuty:

1. Naruszenia przepisów prawa procesowego, które miało wpływ na treść zapadłego orzeczenia, a mianowicie:

- art. 217 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c., poprzez oddalenie wniosków dowodowych zawartych w pismach procesowych z 20 sierpnia 2013 roku i z 5 września 2013 roku zmierzających do wyjaśnienia istotnych okoliczności sprawy, w tym w szczególności: o przesłuchanie odwołującej na rozprawie co do stanu jej zdrowia oraz o uzupełnienie opinii biegłych, polegające na zażądaniu w trybie art. 286 k.p.c. ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, poprzez wezwanie na rozprawę biegłych i zadaniu im pytań dotyczących stanu zdrowia odwołującej a szczegółowo wskazanych w treści pisma z 5 września 2013 roku.

2. Błędnych ustaleń faktycznych, podjętych na podstawie niewyjaśnionej w prawidłowy sposób opinii biegłych, które to miały wpływ na treść wyroku, a skutkujących przyjęciem, iż odwołującej nie można uznać za osobę całkowicie niezdolną do pracy.

Apelująca wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku w całości i uwzględnienie odwołania od decyzji oraz zasądzenie od Skarbu Państwa kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Ewentualnie, apelująca zawnioskowała o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Zdaniem apelującej Sąd Okręgowy naruszył przepisy postępowania i dokonał błędnych ustaleń faktycznych w sprawie.

Uzasadniając powyższe stanowisko odwołująca podniosła, że istota sporu powinna sprowadzać się do ustalenia ciągłości, tj. niezmienności jej stanu zdrowia od 2004 roku, a to wobec faktu, że od tego roku miała przyznawane prawo do renty socjalnej. Mając również na uwadze specyfikę postępowania w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiotem oceny Sądu powinna być opinia lekarza orzecznika ZUS.

Zdaniem apelującej Sąd ograniczył postępowanie dowodowe do środków zmierzających do potwierdzenia opinii lekarza orzecznika, odmawiając jednocześnie przeprowadzenia wnioskowanych przez nią dowodów. Z tego względu koniecznym jest, aby kwestionowana opinia lekarza orzecznika zweryfikowana została przez wyznaczonych biegłych, którzy powinni przeegzaminować stan zdrowia apelującej, przeprowadzając wywiad lekarski i badanie odwołującej. Następnie biegli powinni zostać przesłuchani na rozprawie.

Zarzuty stawiane przez apelującą okazały nie nieuzasadnione.

Na wstępie rozważań, należało powołać podstawy prawne właściwe dla rozstrzygnięcia w sprawie. Zgodnie z przepisem art. 4 ust.1 ustawy z 27 czerwca 2003 roku o rencie socjalnej, renta socjalna przysługuje osobie pełnoletniej całkowicie niezdolnej do pracy z powodu naruszenia sprawności organizmu, które powstało:

1)przed ukończeniem 18 roku życia;

2)w trakcie nauki w szkole lub w szkole wyższej - przed ukończeniem 25 roku życia;

3)w trakcie studiów doktoranckich lub aspirantury naukowej.

Niezdolną do pracy, zgodnie z art. 12 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy po przekwalifikowaniu (ust. 1).Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy (ust. 2).

Należało zaakcentować, że ustawodawca wymaga aby niesprawność organizmu która skutkuje całkowitą niezdolnością do pracy powstała w okresach wymienionych w art. 4 ust. 1 pkt 1-3 ustawy 2003 roku o rencie socjalnej. Całkowita niezdolność do pracy musi pozostawać w związku przyczynowym z naruszeniem sprawności organizmu powstałym w okresach wynikających z przepisu art. 4 ust. 1 pkt 1-3 ustawy 2003 roku o rencie socjalnej.

Odnosząc się szczegółowo do zarzutów apelacji, podkreślić trzeba, że przedmiotem postępowania sądowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych jest ocena zgodności z prawem - w aspekcie formalnym i materialnym - decyzji wydanej przez organ rentowy na wniosek ubezpieczonego lub z urzędu. Postępowanie to jest zatem postępowaniem kontrolnym. Badanie legalności decyzji i orzekanie o niej jest możliwe tylko przy uwzględnieniu stanu faktycznego i prawnego istniejącego w chwili wydawania decyzji. Postępowanie dowodowe przed sądem jest postępowaniem sprawdzającym, weryfikującym ustalenia dokonane przez organ rentowy. Postępowanie sądowe w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych ma charakter odwoławczy, a treść decyzji wyznacza przedmiot i zakres rozpoznania oraz rozstrzygnięcia sądu.

Powyższe stwierdzenia znajdują poparcie w jednolitym orzecznictwie sądów powszechnych i Sądu Najwyższego (wyroki: Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 16 stycznia 2013 roku, w sprawie III AUa. 1067/12, Sądu Najwyższego z 1 września 2010 roku, w sprawie III UK. 15/10 oraz z 23 kwietnia 2010 roku, w sprawie II UK. 309/09, z 20 maja 2004 roku w sprawie II UK. 395/03 i postanowienie z 13 maja 1999 roku w sprawie II UZ 52/99).

Jednocześnie w obecnym orzecznictwie sądów powszechnych nie budzi żadnych wątpliwości, że w postępowaniu, którego przedmiotem jest przyznanie prawa do renty socjalnej związanej z całkowitą niezdolnością do pracy, koniecznym jest ustalenie stanu zdrowia osoby ubezpieczonej, z którym to stanem związana jest przedmiotowa niezdolność do pracy. Natomiast stan zdrowia osoby ubezpieczonej bezsprzecznie jest okolicznością, dla której ustalenia, niezbędne są wiadomości specjalne w rozumieniu art. 278 §1 k.p.c., wymagające udziału w procesie biegłych lekarzy sądowych. Kluczowa dla tego rodzaju spraw okoliczność stanu zdrowia oraz związana z nim niezdolność do pracy – w przypadku sporu co do tej okoliczności - nie może być ustalana przez Sąd samodzielnie lub wyłącznie na podstawie innych dowodów zgłaszanych przez strony postępowania, takich jak dokumenty, zeznania świadków, wyjaśnienia stron, oględziny.

Wobec powyższego, nie można przyznać racji twierdzeniu skarżącej, iż rozstrzygnięcie w niniejszej sprawie sprowadza się do oceny zmiany stanu jej zdrowia w okresie od 2004 roku.

Sporną decyzją z 15 kwietnia 2012 roku organ rentowy wstrzymał M. M. wypłatę renty socjalnej od 1 kwietnia 2012 roku, bowiem stwierdzona u niej niezdolność do pracy nie pozostawała w związku z naruszeniem sprawności organizmu istniejącym w okresach wskazanych w art. 4 ust. 1 pkt 1-3 ustawy z 2003 roku o rencie socjalnej.

Sąd I instancji kontrolował zatem, czy słusznie organ rentowy stwierdził brak związku przyczynowego pomiędzy naruszeniem sprawności organizmu a niezdolnością do pracy odwołującej, a tym samym brak przesłanki koniecznej do przyznania świadczenia.

Nie można także zgodzić się ze skarżącą, że przedmiotem badania Sądu powinna być opinia komisji lekarskiej ZUS.

Właśnie w celu zniwelowania nierówności występującej pomiędzy ubezpieczonym a organ rentowym w postępowaniu administracyjnym, o której to nierówności wspomniano w apelacji, w postępowaniu sądowym stan zdrowia ubezpieczonego oceniany jest przez niezależnych biegłych sądowych.

W niniejszej sprawie wydane dwie opinie łączne stanowiły zasadniczy dowód, w oparciu o który Sąd Okręgowy poczynił istotne dla rozstrzygnięcia ustalenia faktyczne.

Sąd I instancji nie dopuścił się żadnych uchybień w toku prowadzonego postępowania dowodowego, a dowód z opinii poddał właściwej w świetle art. 233 k.p.c. ocenie

Sąd Apelacyjny w pełni ocenę tę podzielił a ustalenia przyjął za własne. W szczególności, podkreślenia wymagało, że obydwie opinie w sposób wyczerpujący odnoszą sie do całość dokumentacji medycznej przedłożonej przez odwołującą oraz tej znajdującej się w aktach ZUS. Odwołująca w trakcie badania przez biegłych lekarzy sądowych udzieliła wywiadu.

Wobec powyższego, zupełnie bezprzedmiotowe okazały się zarzuty o ograniczeniu postępowania dowodowego.

Sąd I instancji nie miał również obowiązku przesłuchania odwołującej. Zasadność przesłuchania stron, Sąd bierze bowiem pod rozwagę w sytuacji określonej w art. 299 k.p.c., tj. jeżeli po wyczerpaniu środków dowodowych lub w ich braku, pozostały niewyjaśnione fakty istotne dla rozstrzygnięcia sprawy. W niniejszej sprawie sytuacja powyższa nie zachodziła.

Mając powyższe na uwadze, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację odwołującej jako bezzasadną (pkt 1).

Sąd II instancji kosztami postępowania w instancji odwoławczej, tj. kosztami nieopłacanej pomocy prawnej udzielonej odwołującej z urzędu obciążył Skarb Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu), zasądzając na podstawie § 12 ust. 2 w zw. z § 13 ust. 1 pkt 2 w zw. z z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 roku w sprawie w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu na rzecz adw. A. C. 147,60 zł.