Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Pozwem nadanym dnia 18 stycznia 2006 r. powód (...) spółka akcyjna w upadłości układowej (poprzednio (...) spółka akcyjna z siedzibą w K., w chwili wniesienia pozwu (...) spółka akcyjna z siedzibą w K., w chwili zawarcia umowy przelewu wierzytelności Browary (...) spółka akcyjna z siedzibą w K.) wniósł o zapłatę kwoty 407.452,02 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 31 maja 2004 r. z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia, spełnionego przez powoda na rzecz pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w W..

W uzasadnieniu pozwu wskazał, iż kwota ta stanowi różnicę między kwotą wyegzekwowaną przez pozwanego od powoda, a kwotą, która rzeczywiście mu się należała (k. 3-12).

Powód podniósł, iż pozwany niesłusznie uznał iż jest mu należna kwota odsetek ustawowych za opóźnienie, liczonych od kwoty 29.000.000 zł, stanowiącej drugą ratę ceny nabycia wierzytelności określonej w umowie przelewu wierzytelności z dnia 19 lipca 2002 r. oraz kwota odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od dnia 1 lipca 2003 r. od naliczonych i niezapłaconych przez powoda do 30 czerwca 2003 r. odsetek umownych w wysokości 2.679.500,83 zł.

W odpowiedzi na pozew z dnia 14 marca 2006 r. ( data stempla pocztowego ) pozwany wniósł o oddalenie powództwa w całości, podnosząc, iż powód nie wykazał wysokości dochodzonej należności, a podana w pozwie kwota żądania została wyliczona w oparciu o nieobowiązujące postanowienia umowy. Ponadto, wskazał, iż decyzja banku o postawieniu całej wierzytelności wynikającej z ww. umowy w stan natychmiastowej wykonalności była uzasadniona z uwagi na stan niewypłacalności powoda (k. 109-116).

W piśmie z dnia 4 maja 2006 r. ( data stempla pocztowego ) powód wskazał, iż dokonał szczegółowego wyliczenia żądanej przez siebie kwoty (załącznik nr 15 do pozwu), jak również odniósł się do argumentów pozwanego dotyczących niewypłacalności powoda. Mianowicie, podniósł, iż pozwany nieprawidłowo zinterpretował posiadane dane dotyczące sytuacji majątkowej powoda, a w konsekwencji nietrafnie uznał, iż powód był niewypłacalny (k.185-201).

W dalszych pismach procesowych, z dnia 19 października 2007 r. (k. 300-304), z dnia 15 lutego 2008 r. (k. 340-345) oraz na rozprawie (12 luty 2008 r., k.335-339, 11 marca 2008 r., k. 356-358) pozwany kwestionował twierdzenia powoda dotyczące zasadności oraz wysokości dochodzonego roszczenia, jak również podważające stan niewypłacalności powoda.

Powód w dalszych pismach oraz na rozprawie podtrzymywał swoje stanowisko w sprawie (pismo powoda z dnia 28 listopada 2007 r., k. 328-331; z dnia 4 marca 2008 r., k. 351-354; z dnia 14 marca 2008 r., k. 390-393) jak również podczas rozprawy w dniach 19 października 2007 r. (k. 310-311), 12 lutego 2008 r. (k. 335-339), 11 marca 2008 r. (k. 356-358).

Sąd Okręgowy przesłuchał w charakterze świadka A. B. (k. 336-339).

Wyrokiem wydanym przez Sąd Okręgowy w Warszawie XX Wydział Gospodarczy w dniu 25 marca 2008 r. oddalono powództwo (k. 360, 373-386).

W uzasadnieniu wyroku Sąd wskazał, iż powód nie wykazał w sposób dostateczny zasadności swego żądania, w szczególności nie przedstawił wyliczenia kwoty stanowiącej wartość przedmiotu sporu. Ponadto, w opinii Sądu uwzględniając kontekst sytuacyjny należy uznać, iż powód zgodził się na zamianę odsetek na składnik należności głównej. Sąd przyjął, iż pozwany w zaistniałej sytuacji miał prawo uznać powoda za niewypłacalnego, a tym samym w oparciu o art. 458 k.c. postawić w stan natychmiastowej wymagalności całą wierzytelność powoda. Konkludując Sąd stwierdził, iż naliczanie spornych odsetek za opóźnienie oraz odsetek od niezapłaconych odsetek nie stanowiło nienależnego świadczenia z art. 410 w zw. z art. 405 k.c.

Od powyższego wyroku, w dniu 22 kwietnia 2008 r. powód wniósł apelację. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił m.in. zaniechanie wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego, a w konsekwencji jego błędną ocenę, jak również naruszenie art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, iż ciężar dowodu w zakresie braku podstawy prawnej wzbogacenia po stronie pozwanego obciąża powoda. Ponadto, zdaniem powoda poprzez niewłaściwe przyjęcie, iż postawienie przez pozwanego wierzytelności w stan natychmiastowej wymagalności było zasadne, naruszony został art. 458 oraz art. 481 § 1 k.c. Nadto, powód wskazał, iż Sąd błędnie przyjął, iż strony zgodziły się na doliczenie odsetek do dłużnej sumy oraz na doliczenie odsetek od odsetek (k. 398-429).

W odpowiedzi na apelację z dnia 10 czerwca 2008 r. pozwany wniósł o jej oddalenie (k. 441-446).

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny wyrokiem z dnia 8 stycznia 2009 r. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Warszawie do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu wskazał, iż Sąd Okręgowy niewłaściwie zinterpretował postanowienia aneksu nr (...) do umowy poprzez przyjęcie, iż wynika z niego, iż strony kwotę 2.679.500,83 zł stanowiącą odsetki umowne naliczone od ceny nabycia wierzytelności potraktowały jako część ceny nabycia wierzytelności. Ponadto, Sąd Apelacyjny podniósł, iż zakaz anatocyzmu wynikający z art. 482 k.c. jest normą bezwzględnie obowiązującą, jedyne odstępstwo od tej normy mogłoby zostać przewidziane w porozumieniu stron, dokonanym po powstaniu zaległości odsetkowej. Sąd Apelacyjny również nie zaaprobował stanowiska Sadu Okręgowego w kwestii spoczywającego na powodzie ciężaru wykazania, iż w dniu otrzymania pisma pozwanego stawiającego całą wierzytelność w stan natychmiastowej wymagalności jego majątek wystarczał do zaspokojenia wierzyciela, stwierdzając, iż ciężar wykazania niewypłacalności powoda spoczywał na pozwanym (k. 523, 528-537).

Sąd Apelacyjny wskazał, iż przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy powinien ustalić czy:

1.  zaistniały okoliczności uzasadniające w świetle art. 458 k.c. postawienie całej wierzytelności powoda w stan natychmiastowej wymagalności;

2.  czy doszło do skutecznego w świetle art. 482 k.c. uzgodnienia stron w kwestii doliczenia istniejącej zaległości odsetkowej obejmującej skapitalizowane na dzień 30 czerwca 2003 r. odsetki umowne do dłużnej sumy uzasadniającego dalsze obliczanie przez pozwanego odsetek ustawowych od tej kwoty od dnia 1 lipca 2003 r.;

3.  czy świadczenie spełnione przez powoda jest świadczeniem nienależnym wg art. 410 k.c.;

4.  w wypadku uznania zasadności roszczenia powoda ocenić prawidłowość wyliczeń dochodzonej kwoty.

Postanowieniem z dnia 16 lipca 2010 r. Sąd Okręgowy postanowił dopuścić dowód z opinii biegłego z zakresu rachunkowości (k. 628). W przedłożonej dnia 25 sierpnia 2011 r. opinii biegła zastrzegła, iż z uwagi na niekompletność dokumentacji przedstawionej przez powoda wydanie pełnej opinii w sprawie jest znacznie utrudnione. Biegła stwierdziła, iż na podstawie przedstawionych dokumentów nie ma możliwości ustalenia kwoty zobowiązań i ich struktury na dzień 22 sierpnia 2003 r. Ponadto stwierdziła, iż sprawozdanie finansowe powoda na dzień 30 czerwca 203 r. nie zawierało informacji o wartości aktywów obciążonych zabezpieczeniami oraz wartości zabezpieczonych na majątku jednostki (k. 726-734). W dodatkowej ustnej opinii złożonej na rozprawie dnia 10 lutego 2012 r. biegła stwierdziła, iż w jej opinii braki w dokumentacji mogły mieć wpływ na ocenę stanu wypłacalności na dzień 22 sierpnia 2003 r. (k. 818).

Postanowieniem z dnia 9 stycznia 2012 r. Sąd Rejonowy (...)w K.ogłosił upadłość z możliwością zawarcia układu powoda (...) spółka akcyjna. Pismem z dnia 10 lutego 2012 r. do sprawy w charakterze interwenienta ubocznego po stronie powoda przystąpił nadzorca sądowy powoda, popierając w całości stanowisko powoda (k. 822-826, 820).

Postanowieniem z dnia 6 marca 2012 r. Sąd Okręgowy dopuścił dowód z opinii biegłego sądowego na okoliczność weryfikacji poprawności obliczenia wysokości roszczenia dochodzonego przez powoda (k. 849).

W przedstawionej 8 maja 2012 r. opinii biegła wskazała, iż kwota ustalona przez powoda została nieznacznie zawyżona, tj. o 950,52 zł. Jednakże zastrzegła, iż takiego wyliczenia dokonała przy założeniach, iż nie zaistniały okoliczności uzasadniające postawienie całej wierzytelności w stan natychmiastowej wymagalności oraz iż nie doszło do porozumienia stron w kwestii doliczania istniejących zaległych odsetek do dłużnej sumy uzasadniającej dalsze obliczanie przez pozwanego odsetek ustawowych od tej kwoty (k. 866- 887).

Sąd Okręgowy ponownie rozpoznając sprawę przesłuchał następujących świadków: A. M. (k. 624-625), P. J. (k. 625-627), M. L. (k.627), M. W. (k. 966-967).

Strony w dalszym postępowaniu popierały swoje stanowiska w sprawie.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 19 lipca 2002 r. strony zawarły umowę przelewu wierzytelności, na mocy której pozwany sprzedał powodowi za cenę 43.000.000 zł wierzytelność przysługującą mu od Browary (...) spółka akcyjna z siedzibą w K. z tytułu udzielonych kredytów o łącznej wartości nominalnej wg stanu na dzień 30 czerwca 2002 r. w wysokości 94.840.241,73 zł (k. 23-27).

Powyższa umowa zmieniana była m.in. następującymi aneksami :

- aneksem nr (...) z dnia 30 grudnia 2002 r. powód zobowiązał się do uiszczania odsetek w wysokości 1-miesięcznego (...) z 27 grudnia 2002 r. opublikowanego w (...)w dniu 30 grudnia 2002 r. powiększonego o marżę pozwanego w wysokości 2 p.p.p.a. (punktów procentowych w stosunku rocznym) od 31 grudnia 2002 r., a także uzgodniono naliczanie przez pozwanego odsetek ustawowych od każdej niezapłaconej w terminie kwoty ceny nabycia wierzytelności (k. 37-42);

- aneksem nr (...) z dnia 23 stycznia 2003 r., w którym strony uzgodniły bezwarunkowy przelew wierzytelności (k. 4344 );

- aneksem nr (...) z dnia 16 czerwca 2003 r., w którym strony rozłożyły zapłatę ceny na raty, tj. kwota 14.000.000 zł miała być płatna do dnia 31 grudnia 2002 r. i kwota 29.000.000 zł płatna do dnia 15 grudnia 2003 r., a odsetki naliczone do dnia 30 czerwca 2003 r. w kwocie 2.679.500,83 zł miały być płatne do dnia 30 czerwca 2003 r., a odsetki naliczone za okres 1 lipca 2003 r. do dnia zapłaty ceny nabycia nieruchomości miały być uiszczone w terminie do 15 grudnia 2003 r. Aneks ten został zawarty z zastrzeżeniem warunku rozwiązującego, mianowicie w wypadku niedoręczenia bankowi do dnia 20 czerwca 2003 r. dowodu złożenia wniosku o ustanowienie hipoteki z dowodem jego opłacenia w pełnej wysokości lub aktu notarialnego, w którym powód poddał się egzekucji w zakresie zapłaty kwoty 31.679.500 zł z upoważnieniem do prowadzenia egzekucji o całość lub części roszczenia z umowy w przypadku opóźnienia w zapłacie co najmniej części ceny nabycia wierzytelności z określeniem, że wierzyciel może wystąpić o nadanie aktowi klauzuli wykonalności do dnia 31 grudnia 2004 r. (k. 45-47).

Z zeznań świadka P. J. wynika, iż głównym powodem aneksowania umowy była niemożność zapłaty uzgodnionej ceny przez powoda (k. 626).

Natomiast świadek M. L. zeznał, iż jego zdaniem strony konstruując umowę oraz aneksy nie zgadzały się na doliczenie odsetek umownych do ceny głównej (k. 627).

W dniu 20 czerwca 2003 r. dwaj członkowie zarządu powodowej spółki złożyli w formie aktu notarialnego oświadczenie o poddaniu się egzekucji co do zapłaty części ceny nabycia wierzytelności do kwoty 31.679.500,83 zł oświadczając, że wierzyciel może prowadzić egzekucję z całości majątku spółki co do całości lub części roszczenia w przypadku opóźnienia w zapłacie co najmniej części ceny nabycia wierzytelności, a bank może wystąpić o nadanie klauzuli wykonalności do dnia 31 grudnia 2004 r. (k. 154-159).

W piśmie z dnia 22 sierpnia 2003 r. (powód otrzymał je w dniu 27 sierpnia 2003 r.) pozwany oświadczył, iż w związku z faktem niewypłacalności powoda wynikającej m.in. z niewywiązywania się przez powoda z obowiązku zapłaty pełnej kwoty odsetek wymagalnych na dzień 30 czerwca 2003 r. na podstawie umowy, stawia całą wierzytelność w stan natychmiastowej wykonalności na podstawie art. 458 k.c. Poinformował również, iż od niezapłaconych w terminie do 30 czerwca 2003 r. odsetek umownych zostały naliczone odsetki ustawowe w wysokości 13 % rocznie, wobec czego stan zadłużenia powoda na dzień 21 sierpnia 2003 r. wynosi łącznie z tytułu ceny nabycia wierzytelności kwotę 29.000.000 zł kapitału oraz naliczone zgodnie z § 2 ust. 3 umowy odsetki w kwotach 1.312.408,17 zł i 368.530,41 zł oraz 2.679.500,83 zł odsetek umownych, od których za okres od 1 lipca 2003 r. do 21 sierpnia 2003 r. zostały naliczone i pobrane przez pozwanego odsetki w łącznej kwocie 41.843,21 zł. Pozwany wezwał powoda do zapłaty kwoty 30.680.938,58 zł, w tym 29.000.000 zł kapitału powiększonego o odsetki ustawowe naliczone od dnia 22 sierpnia 2003 r. do dnia zapłaty, 368.530,41 zł odsetek naliczonych zgodnie z § 2 ust. 3 zd. 2 umowy powiększonych o odsetki ustawowe naliczone od dnia 22 sierpnia 2003 r. do dnia zapłaty i 1.312.408,17 zł odsetek naliczonych zgodnie z § 2 ust. 3 zd. 1 umowy powiększonych o odsetki ustawowe naliczone od dnia 22 sierpnia 2003 r. do dnia zapłaty (k. 48-49).

Świadek P. J., pracownik pozwanego, zeznał, iż powód dostarczał bankowi informacje o swoim stanie finansowym z dużym opóźnieniem. Powodem postawienia wierzytelności w stan natychmiastowej wymagalności było uznanie banku o niewypłacalności powoda, oparte o wiadomości prasowe oraz już posiadane informacje. O złej sytuacji finansowej powoda świadczyły sprawozdania finansowe, opinie biegłych rewidentów, informacje prasowe. Zdaniem świadka bez dofinansowania zewnętrznego powód nie byłby w stanie wywiązać się ze swoich zobowiązań (k. 626).

W pismach z dnia 1 i 16 września 2003 r. pozwany złożył powodowi oświadczenie o potrąceniu wymienionych kwot z wzajemną wierzytelnością powoda przysługującą powodowi z tytułu rachunku bankowego powoda (k. 50-53, 62-63). Strony podjęły negocjacje dotyczące warunków spłaty zadłużenia (początek 2004 r., k. 160-166, 169-171).

W piśmie z dnia 4 marca 2004 r. pozwany wskazał, iż zadłużenie powoda na jego rzecz na ten dzień wynosi 31.790.547,76 zł , w tym kapitał 29.000.000 zł i odsetki 2.790.547,76 zł, wzywając do zapłaty tej kwoty powiększonej o odsetki ustawowe naliczane od 5 marca 2004 r. (k.164). W piśmie z dnia 8 marca 2004 r. wiceprezes zarządu powoda M. L. poinformował, że spółka akceptuje i poniesie odsetki w przedstawionej wysokości (k. 166).

Z zeznań świadka A. B. złożonych na rozprawie w dniu 12 lutego 2008 r., powołanego na okoliczność treści negocjacji między stronami, wynika, iż powód nigdy nie akceptował podwyższonych odsetek, nie wyraził również zgody na doliczanie odsetek od niezapłaconych odsetek umownych. Świadek stwierdził, iż zgoda spółki na zapłatę odsetek w wysokości wskazanej przez pozwanego dotyczyła odsetek od kwoty 29.000.000 zł. Ponadto pismo wyrażające zgodę (k. 166) dotyczyło odsetek należnych od dnia 15 grudnia 2003 r. (k. 336-339).

Dnia 16 marca 2004 r. powód przekazał na poczet należności kwotę 16.890.630,73 zł zdeponowaną na rachunku w (...) S.A., z czego pozwany zaliczył kwotę 2.900.639,03 zł na odsetki, zaś 13.989.991,70 zł na poczet należności głównej. Pozostało zadłużenie 15.010.008,30 zł od którego pozwany naliczał odsetki ustawowe od dnia 16 marca 2004 r. (k. 70, 165, 168).

Dnia 26 marca 2004 r. pozwany złożył wniosek o wszczęcie egzekucji w oparciu o akt notarialny opatrzony klauzulą wykonalności żądając wszczęcia egzekucji całej kwoty objętej tytułem (31.679.500,83 zł, k. 73-75), na wniosek wierzyciela Komornik ograniczył postępowanie egzekucyjne do kwoty 15.060.384,36 zł (k.76), a 2 kwietnia 2004 r. rozszerzył do kwoty 15.095.647,59 zł (k.77). 5 kwietnia 2004 r. taką kwotę Komornik przelał na rachunek pozwanego.

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o dokumenty urzędowe i prywatne oraz ich kopie, złożone lub dołączone przez strony i organy państwowe do akt sprawy. Dokumenty te pochodziły od uprawnionych organów i nie były kwestionowane przez strony. Sąd uwzględnił również zeznania świadków przyznając im znaczenie uzupełniające wobec treści dokumentów okazanych w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Powództwo zasługiwało na częściowe uwzględnienie.

W przedmiotowej sprawie należało ustalić, czy roszczenie powoda o zapłatę kwoty 407.452,02 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 31 maja 2004 r. z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia jest zasadne.

W pierwszej kolejności ustalenia wymagają kwestie wskazane przez Sąd Apelacyjny, mianowicie:

- czy zaistniały okoliczności uzasadniające w świetle art. 458 k.c. postawienie całej wierzytelności powoda w stan natychmiastowej wymagalności;

- czy doszło do skutecznego w świetle art. 482 k.c. uzgodnienia stron w kwestii doliczenia istniejącej zaległości odsetkowej obejmującej skapitalizowane na dzień 30 czerwca 2003 r. odsetki umowne do dłużnej sumy uzasadniającego dalsze obliczanie przez pozwanego odsetek ustawowych od tej kwoty od dnia 1 lipca 2003 r.;

- czy świadczenie spełnione przez powoda jest świadczeniem nienależnym wg art. 410 k.c., a w wypadku uznania zasadności roszczenia powoda ocenić prawidłowość wyliczeń dochodzonej kwoty.

Zgodnie z treścią art. 458 k.c. jeżeli dłużnik stał się niewypłacalny albo jeżeli wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności uległo znacznemu zmniejszeniu, wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin.

W powołanym przez Sąd Apelacyjny orzeczeniu Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2008 r., sygn. IV CSK 9/08 wskazano, iż natychmiastowa wykonalność wierzytelności w warunkach określonych w art. 458 k.c. następuje z mocy prawa z chwilą zaistnienia stanu w nim opisanego, bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek czynności przez wierzyciela, w szczególności bez potrzeby wzywania dłużnika do spełnienia świadczenia. Z tą też chwilą staje się możliwe potrącenie. Ocena, że dłużnik jest niewypłacalny należy do wierzyciela, który składa oświadczenie o potrąceniu. W razie sporu o jego skuteczność wierzyciela obciąża ciężar dowodu, że zachodziły określone ustawą przesłanki potrącenia, w tym wymagalność jego wierzytelności będąca następstwem okoliczności, które określa art. 458 k.c.

Przenosząc powyższe rozważania na grunt niniejszej sprawy wskazać należy, iż ciężar dowodu wykazania, iż w przedmiotowej sprawie zaistniał stan natychmiastowej wymagalności obarcza pozwanego, jako wierzyciela.

Kodeks cywilny nie definiuje pojęcia niewypłacalności, przyjąć zatem należy, iż wolą ustawodawcy jest nadanie temu terminowi znaczenia przyjmowanego w języku potocznym. Pojęcie niewypłacalności dłużnika oznacza taki jego stan majątkowy, że majątek, który dłużnik posiada, nie wystarcza na pokrycie jego długów.

W orzeczeniu z dnia 23 marca 2000 r., sygn. II CKN 874/98, Sąd Najwyższy wskazał, iż stan niewypłacalności dłużnika może być wykazany za pomocą jakiegokolwiek dowodu wskazującego na to, że dłużnik nie może zadośćuczynić swoim zobowiązaniom z powodu braku majątku. Przykładowo takim dowodem może być ogłoszenie upadłości dłużnika, wszczęcie postępowania układowego, bezskuteczne przeprowadzenie egzekucji przeciwko dłużnikowi przez któregokolwiek wierzyciela, złożenie przez dłużnika wykazu majątku, zaprzestanie płacenia przez niego długów.

Po przekazaniu sprawy do ponownego rozpoznania, Sąd wezwał pozwanego do złożenia dokumentów, w oparciu o które pozwany stwierdził stan niewypłacalności powoda (k. 589). W odpowiedzi na to wezwanie, w piśmie z dnia 15 marca 2010 r. (k. 596) pozwany podniósł, iż uznał iż powód jest niewypłacalny w oparciu o własną ocenę sytuacji, albowiem majątek powoda nie wystarczał na zaspokojenie wymagalnych długów. Pozwany wskazał, iż dowody potwierdzające zasadność tej decyzji zostały dołączone do odpowiedzi na pozew oraz pism procesowych złożonych w toku sprawy.

W odpowiedzi na pozew, pozwany podniósł, iż podstawą jego decyzji było to, iż majątek powoda nie wystarczał na zaspokojenie jego długów. Na poparcie tej tezy wskazał na raport kwartalny z dnia 4 listopada 2003 r. oraz na następujące fakty:

- spadek sprzedaży grupy S. (w skład której wchodził powód) z 132.600.000 zł do 90.900.000 zł oraz wzrost straty do kwoty 6.200.000 zł,

- na przełomie 2003 i 2004 roku nastąpiły zajęcia Urzędu Skarbowego w P., Dyrektora Oddziału Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w K., Naczelnika (...) Urzędu Skarbowego w K., Dyrektora Izby Celnej w S. na rachunkach bankowych powoda,

- w piśmie w dnia 15 grudnia 2003 r. powód wskazał, iż ma problemy z uregulowaniem swojego zobowiązania i w związku z tym wniósł o umorzenie części wierzytelności i anulowanie zaległych odsetek.

-W złożonym dniu 22 sierpnia 2003 r. oświadczeniu banku, wskazano, iż niewypłacalność powoda wynika m.in. z niewywiązywania się powoda ze spłaty pełnej kwoty odsetek wymagalnych na dzień 30 czerwca 2003 r.

Wskazać należy, iż pozwany nie miał obowiązku podawania przyczyn swej decyzji w oświadczeniu z dnia 22 sierpnia 2003 r., jednakże jak wskazano powyżej, w sytuacji sporu, to pozwany zobowiązany był do wykazania, jakimkolwiek dowodem, zasadności swej decyzji. Pozwany jednakże, w toku procesu, powołał się na zdarzenia, które miały miejsce już po dniu 22 sierpnia 2003 r., a więc takie, które nie mogły mieć wpływu na podjęcie przez niego decyzji przed dniem 22 sierpnia 2003 r.

Jedynie zeznania świadka P. J. wskazywały, iż powodem decyzji pozwanego mógł być fakt dostarczania bankowi informacji o stanie finansowym powoda z dużym opóźnieniem oraz informacje prasowe, sprawozdania finansowe, opinie biegłych rewidentów. Zdaniem Sądu, takie informacje nie wskazują w wystarczający sposób na stan niewypłacalności powoda.

Powołana w sprawie biegła, w opinii z dnia 25 sierpnia 2011 r. stwierdziła, iż na podstawie przedstawionych dokumentów nie ma możliwości ustalenia kwoty zobowiązań i ich struktury na dzień 22 sierpnia 2003 r. Ponadto stwierdziła, iż sprawozdanie finansowe powoda na dzień 30 czerwca 2003 r. nie zawierało informacji o wartości aktywów obciążonych zabezpieczeniami oraz wartości zabezpieczonych na majątku jednostki.

Konkludując tę część rozważań, w opinii Sądu pozwany nie wykazał w sposób dostateczny powodów i zasadności swej decyzji, tj. stwierdzenia stanu niewypłacalności powoda, a to na nim ciążył ten obowiązek. W oparciu o art. 6 k.c. a contrario należy uznać, iż pozwany nie wykazał, iż jego decyzja o postawieniu całej wierzytelności w stan natychmiastowej wykonalności na podstawie art. 458 k.c. była zasadna.

Należy się zgodzić, iż informacje, które dochodziły do pozwanego mogły świadczyć o złej sytuacji finansowej powoda, jednakże nie uzasadniały one przyjęcia, iż powód jest niewypłacalny.

W tym miejscu należy przystąpić do analizy zasadności doliczenia istniejącej zaległości odsetkowej obejmującej skapitalizowane na dzień 30 czerwca 2003 r. odsetki umowne do dłużnej sumy uzasadniającego dalsze obliczanie przez pozwanego odsetek ustawowych od tej kwoty od dnia 1 lipca 2003 r.

Pozwany w odpowiedzi na pozew wskazał na przyczyny, ze względu na które doliczył skapitalizowane na dzień 30 czerwca 2003 r. odsetki umowne do dłużnej sumy, mianowicie podniósł, iż „w § 1 Aneksu nr (...) z dnia 16 czerwca 2003 roku do Umowy Strony ustaliły, iż kwota 2.679.500,00 zł odpowiadająca odsetkom naliczonym do dnia 30 czerwca 2003 roku będzie płatna do dnia 30 czerwca 2003 roku . W dacie zawarcia przedmiotowego Aneksu nr (...) kwota ta została więc ściśle kwotowo oznaczona, przez co stała się jednorazowym świadczeniem pieniężnym, którego opóźnienie w spłacie skutkuje prawem wierzyciela do naliczania odsetek za opóźnienie zgodnie z art. 481 k.c. Ze względu na swoją jednorazowość, świadczenie to zdecydowanie różniło się od świadczeń odsetkowych o nieustalonym wymiarze. Zakaz anatocyzmu przewidziany w art. 482 k.c. nie miał w tym przypadku więc zastosowania, gdyż strony Aneksu nr (...) oznaczyły tę kwotę jako oddzielne świadczenie o charakterze głównym”. Zdaniem pozwanego potwierdza to również fakt, poddania się przez powoda egzekucji na podstawie art. 777 § 1 pkt 5 k.p.c. W opinii pozwanego w zaistniałej sytuacji nie obowiązuje zakaz anatocyzmu, gdyż zaległość z tytułu odsetek już powstała, a strony zgodziły się na doliczenie odsetek do dłużnej sumy.

Zgodnie z art. 482 k.c. od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy; przepis ten nie dotyczy pożyczek długoterminowych udzielanych przez instytucje kredytowe.

Jak słusznie wskazał Sąd Apelacyjny, w aneksie nr (...) powód nie wyraził zgody na doliczenie odsetek umownych do kwoty dłużnej, a jedynie zaaprobował wynik wyliczenia kwoty odsetek na dzień 30 czerwca 2003 roku. Zgody takiej nie można również wywodzić z faktu poddania się egzekucji w akcie notarialnym przez dwóch członków zarządu powoda.

Ponadto, pozwany podniósł, iż powód w wielu oświadczeniach uznał prawidłowość naliczania przez bank odsetek w wysokości ustawowej od dnia 22 sierpnia 2003 r. w stosunku do całej wymagalnej wierzytelności – pisma stanowiące załączniki nr 6 -11 do odpowiedzi na pozew.

Jednakże, jak pozwany wskazał w ww. pismach (k. 164) pisma te stanowiły element negocjacji i strony nie zawarły żadnego wiążącego porozumienia w tej sprawie. Ponadto, pisma te datowane są na początek 2004 r., a więc po terminie płatności II raty ceny nabycia wierzytelności z pierwotnej umowy, a w konsekwencji trudno jest stwierdzić, których odsetek dotyczy treść tychże pism.

Takie przyjęcie potwierdza treść zeznań świadka A. B. złożonych na rozprawie w dniu 12 lutego 2008 r., powołanego na okoliczność treści negocjacji między stronami oraz treści zeznań świadka M. L..

Z zeznań świadka A. B. wynika, iż powód nigdy nie akceptował podwyższonych odsetek, nie wyraził również zgody na doliczanie odsetek od niezapłaconych odsetek umownych. Świadek stwierdził, iż zgoda spółki na zapłatę odsetek w wysokości wskazanej przez pozwanego dotyczyła odsetek od kwoty 29.000.000 zł. Ponadto pismo wyrażające zgodę (k. 166, jedno z pism na które powołuje się pozwany w odpowiedzi na pozew) dotyczyło odsetek należnych od dnia 15 grudnia 2003 r. Świadek M. L. potwierdził, iż strony konstruując umowę oraz aneksy nie zgadzały się na doliczenie odsetek umownych do ceny głównej.

Podsumowując powyższe rozważania, stwierdzić należy, iż po powstaniu zaległości między stronami nie doszło do zawarcia porozumienia w przedmiocie wyrażenia zgody na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy, a więc pozwany nie był uprawniony do naliczania odsetek ustawowych od zaległych odsetek umownych. Wskazuje na to również pismo z dnia 22.08.2003 r. kierowane przez pozwanego do powoda, w którym informuje on powoda o wysokości kwoty odsetek, a także o łącznym zadłużeniu. W piśmie tym pozwany wskazuje, że odsetki ustawowe naliczone i pobrane przez Bank (...) S.A. od dnia 01.07.2003 r. do dnia 21.08.2003 r. pokrywane są w pierwszej kolejności z wpłat dokonywanych przez Browary (...) SA na rachunek bankowy, przed odsetkami umownymi naliczonymi zgodnie z § 2 ust. 3 zdanie pierwsze umowy ( dowód: pismo k. 48 ).

Chcąc rozważyć kwestię, czy świadczenie spełnione przez powoda jest świadczeniem nienależnym wg art. 410 k.c., jak również to, czy dochodzona kwota była wyliczona prawidłowo, przedstawić należy definicję nienależnego świadczenia.

W art. 410 § 2 k.c. wskazano, iż świadczenie jest nienależne, jeżeli ten, kto je spełnił, nie był w ogóle zobowiązany lub nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył, albo jeżeli podstawa świadczenia odpadła lub zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty, albo jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia była nieważna i nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia. Według treści art. 405 k.c. kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, obowiązany jest do wydania korzyści w naturze, a gdyby to nie było możliwe, do zwrotu jej wartości.

Żądając zapłaty kwoty 407.452,02 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 31 maja 2004 r. z tytułu zwrotu nienależnego świadczenia, spełnionego przez powoda na rzecz pozwanego Banku (...) S.A. z siedzibą w W., powód wskazał, iż kwota ta stanowi różnicę między kwotą wyegzekwowaną przez pozwanego od powoda, a kwotą, która rzeczywiście się mu należała. Pozwany uznał, iż kwota ta jest mu należna, jako kwota odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od kwoty 29.000.000 zł, stanowiącej drugą ratę ceny nabycia wierzytelności określonej w umowie przelewu wierzytelności z dnia 19 lipca 2002 r. oraz kwota odsetek ustawowych za opóźnienie liczonych od dnia 1 lipca 2003 r. od naliczonych i niezapłaconych przez powoda do 30 czerwca 2003 r. odsetek umownych w wysokości 2.679.500,83 zł, z uwagi na postawienie całej wierzytelności z umowy z dnia 19 lipca 2002 r. w stan natychmiastowej wykonalności na podstawie art. 458 k.c.

Jak wskazano w powyższych rozważaniach, nie zaistniała sytuacja uzasadniająca właściwość przyjęcia stanu niewypłacalności powoda, a w konsekwencji postawienie całej wierzytelności w stan natychmiastowej wykonalności. Ponadto, między stronami nie doszło do zawarcia porozumienia w przedmiocie wyrażenia zgody na doliczenie kwoty skapitalizowanych odsetek do wierzytelności głównej i doliczania odsetek ustawowych od zaległych odsetek umownych. W konsekwencji, pozwany niesłusznie uznał, iż należna jest mu kwota 407.452,02 zł, którą wyegzekwował od powoda. Uznać należy iż kwota ta stanowi świadczenie nienależne w rozumieniu art. 410, w związku z czym na podstawie art. 405 k.c. pozwany obowiązany jest do jej zwrotu.

Ostatnią kwestią wymagającą sprawdzenia w niniejszej sprawie jest zasadność wysokość dochodzonej przez powoda kwoty. Sąd rozstrzygając tę kwestię oparł się o opinię biegłej, przedstawioną dnia 8 maja 2012 r. Biegła wskazała, iż kwota ustalona przez powoda została nieznacznie zawyżona, tj. o 950,52 zł. Z tych względów należało, na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. powództwo uwzględnić co do kwoty 406.501,48 zł, a w pozostałym zakresie należało na podstawie art. 405 k.c. w zw. z art. 410 k.c. a contrario powództwo oddalić.

Zgodnie z treścią art. 100 k.p.c. w razie częściowego tylko uwzględnienia żądań koszty będą wzajemnie zniesione lub stosunkowo rozdzielone. Sąd może jednak włożyć na jedną ze stron obowiązek zwrotu wszystkich kosztów, jeżeli jej przeciwnik uległ tylko co do nieznacznej części swego żądania albo gdy określenie należnej mu sumy zależało od wzajemnego obrachunku lub oceny sądu.

W przedmiotowej sprawie powód uległ jedynie co do niewielkiej części swojego żądania, dlatego w pełni uzasadnione było obciążenie pozwanego kosztami niniejszego postępowania i kosztami postępowania apelacyjnego.

Na koszty te w wysokości 35.420,48 zł złożyły się; opłata od apelacji w wysokości 20.373 zł ( dwadzieścia tysięcy trzysta siedemdziesiąt trzy złote ) i koszty poniesione przez powoda w związku z opiniami biegłych wydanymi w niniejszej sprawie w wysokości 2430,48 zł ( dwa tysiące czterysta trzydzieści złotych i 48/100 ).

Zgodnie z § 6 pkt 7 rozporządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu wynagrodzenie pełnomocnika w niniejszej sprawie wyniosło 7200 zł, plus opłata od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł. Natomiast, jak wynika z § 12 pkt 2 cytowanego wyżej rozporządzenia stawki minimalne za prowadzenie spraw w postępowaniu apelacyjnym wynoszą przed sądem apelacyjnym - 75 % stawki minimalnej, a jeżeli w pierwszej instancji nie prowadził sprawy ten sam radca prawny - 100 % stawki minimalnej, w obu wypadkach nie mniej niż 120 zł. W niniejszej sprawie pełnomocnikiem powoda zarówno przed Sądem I instancji, jak i przed Sądem Apelacyjnym był ten sam pełnomocnik, dlatego zasądzono na jego rzecz kwotę 5400 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

W punkcie 4 wyroku zobowiązano również pozwanego do uiszczenia kwoty 20.373 zł ( dwadzieścia tysięcy trzysta siedemdziesiąt trzy złote ) tytułem nieuiszczonej przez powoda opłaty od pozwu.

Mając na uwadze powyższe okoliczności i cytowane wyżej przepisy należało orzec, jak w sentencji wyroku.

SSO Piotr Wierzchowski