Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Zaskarżonym wyrokiem z dnia 16 października 2013 roku Sąd Rejonowy dla Łodzi Śródmieścia w Łodzi oddalił powództwo A. S. (1) o uznanie K. M. (1) za niegodną dziedziczenia po A. S. (2). Nadto nie obciążył powódki kosztami procesu oraz przyznał wynagrodzenie pełnomocnikom powódki z urzędu.

W sprawie ustalono, że spadek po A. S. (2) z domu Musiał na podstawie testamentu nabył syn S. S.. S. S. zmarł w dniu 22 kwietnia 2011 roku, zaś spadek po nim, na podstawie testamentu notarialnego, nabyła w całości żona A. S. (1).

W dniu 5 września 2011 roku K. M. (1), córka S. S., wniosła o zmianę postanowienia spadkowego po A. S. (2) a to poprzez stwierdzenie, że spadek niej na podstawie testamentu własnoręcznego nabyli: syn spadkodawczyni S. S. oraz jej wnuczka K. M. (2) w ½ części każde z nich. Postępowanie w tej sprawie jest w toku i zostało zawieszone do czasu prawomocnego zakończenia sprawy III C 875/12.

Sąd Rejonowy stwierdził, że dla rozstrzygnięcia decydujące znaczenie ma przepis art. 928 § 1 kc, przy czym stwierdził, że powództwo nie jest zasadne. Powódka podnosiła, że pozwana celowo ukryła testament własnoręczny wskazywany jako podstawa dziedziczenia w sprawie o zmianę postanowienia spadkowego. Zdaniem Sądu Rejonowego wszelkie dywagacje na temat tego czy pozwana istotnie ukryła ów testament, czy wiedziała przed śmiercią swojego ojca o przeprowadzonym postępowaniu spadkowym po A. S. (2), czy też dowiedziała się o nim dopiero po jego śmierci były bezprzedmiotowe. Zgodnie z przepisem art. 929 kc uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes, w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem lat trzech od otwarcia spadku. Ponieważ A. S. (2) zmarła w dniu 10 marca 2003 roku, możliwość wytoczenia powództwa o uznanie pozwanej za niegodną dziedziczenia wygasła z dniem 10 marca 2006 roku. Bez znaczenia jest tu przy tym to, że przed wniesieniem przez K. M. (1) sprawy o zmianę postanowienia spadkowego po A. S. (2) powódka nie wiedziała, że K. M. (1) należy do kręgu spadkobierców. Przemawia za tym charakter terminu z art. 929 kc, będącego terminem zawitym. Z uwagi na taki charakter terminu nie jest możliwe, nawet hipotetycznie, pominięcie jego upływu z powołaniem na przepis art. 5 kc. Niezależnie od tego zdaniem Sądu Rejonowego nie można stwierdzić, że pozwana ukryła testament spadkodawcy działając z zamiarem usunięcia skutków związanych z jego sporządzeniem. Z tezy dowodowej zakreślonej dla A. C. wynikało, że miałaby ona zeznawać na okoliczność tego, czy pozwana wiedziała o toczącym się postępowaniu spadkowym po śmierci A. S. (2). Nawet gdyby jednak przyjąć, że pozwana taką wiedzę miała to i tak nie sposób przypisać jej intencji związanych z zamiarem zniweczenia skutków testamentu, a co najwyżej niefrasobliwość. Testament nie zawierał żadnych rozporządzeń których ujawnienie byłoby dla pozwanej niekorzystne, a przeciwnie, zawierał rozstrzygnięcie dla niej korzystne. Jedynym teoretycznym motywem intencjonalnego ukrycia testamentu przez pozwaną mogła być chęć zablokowania możliwości domagania się uznania jej za niegodną dziedziczenia i dążenie do upływu 3 letniego terminu. Aby poważnie rozważać taką hipotezę powódka A. S. (1) musiałaby jednak wskazać na inną niż ukrycie testamentu podstawę uznania K. M. (1) za niegodną dziedziczenia. Tymczasem takich twierdzeń ze strony powodowej nie było, zaś żaden z wniosków dowodowych nie zmierzał do wykazania takich okoliczności. Stąd powództwo podlegało oddaleniu.

Sąd Rejonowy uzasadnił także pozostałe rozstrzygnięcia zawarte w wyroku.

Powyższe orzeczenie zaskarżyła powódka zarzucając Sądowi Rejonowemu naruszenie przepisów:

- art. 233 §1 kpc, poprzez niezasadne przyjęcie, że brak jest przesłanek pozwalających na ustalenie umyślnego ukrycia testamentu przez pozwaną w sytuacji kiedy pozwana wiedziała o śmierci babci, wiedziała, że ojciec zamieszkuje wraz z swoja drugą żoną w byłym mieszkaniu babci i że babcia sporządzała wcześniejsze testamenty czyniąc jedynym spadkobiercą ojca pozwanej,

- art. 928 § 1 pkt 3 kc, w zw. z art. 929 kc, w zw. z art. 5 kc, poprzez nie uznanie K. M. (1) za niegodną dziedziczenia w sytuacji w której testament po swojej babci ujawniła dopiero po ośmiu latach od jej śmierci, nie informując ani swojego ojca ani jego drugiej żony o istnieniu testamentu oraz o treści rozporządzenia testatorki.

Powołując się na te zarzuty apelująca wniosła o zmianę wyroku poprzez uznanie K. M. (1) za niegodną dziedziczenia spadku po babce A. S. (2) na podstawie własnoręcznego testamentu z dnia 1 sierpnia 1996 r.

Pozwana wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie jest zasadna.

W sytuacji, gdy skarżąca nie kwestionuje ustaleń poczynionych przez Sąd Rejonowy, w myśl art. 378 kpc należało ocenić, że nie podlegają one kontroli sądu odwoławczego. Jednocześnie Sąd Okręgowy przyjmuje te ustalenia za własne.

Trafnie stwierdził Sąd Rejonowy, że dostateczną podstawą do oddalenia powództwa jest wytoczenie powództwa po upływie prekluzyjnego terminu o którym mowa w przepisie art. 929 zd. 2 kc. Okoliczność, że termin ten nie jest terminem przedawnienia, zaś z jego upływem możliwość dochodzenia stwierdzenia niegodności dziedziczenia bezpowrotnie wygasa jest utrwalony w piśmiennictwie i judykaturze (por. E. Gniewek, P. Machnikowski, Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 6, Warszawa 2014 - teza 10. do art. 929 kc; Kodeks cywilny. Komentarz. K. Osajda - teza 66 do art. 929; wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 14 grudnia 2012 r. I ACa 1010/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 1 sierpnia 2007 r., V ACa 269/07). Zawity charakter terminu wyklucza stosowanie w sprawie, nawet w drodze analogii, rozwiązań przewidzianych przez ustawodawcę i wypracowanych przez orzecznictwo w kontekście instytucji przedawnienia roszczeń. Termin zawity uwzględniany jest, w ramach stosowania prawa materialnego, z urzędu przez sądy obu instancji, niezależnie od ewentualnego podniesienia zarzutu w tym przedmiocie. Stąd nie ma podstaw, by przyjmować, że ewentualne powołanie się na upływ terminu zawitego może stanowić nadużycie prawa podmiotowego przez stronę postępowania. Nadto konstrukcja zawarta w przepisie art. 5 kc wyklucza posługiwanie się tym unormowaniem jako samodzielną podstawą roszczeń, w tym roszczeń o uznanie za niegodnego dziedziczenia. W konsekwencji nie jest możliwie odstąpienie od utrwalonej wykładni przepisu art. 929 kc, także w okolicznościach obecnej sprawy. Sąd Okręgowy dostrzega fakt, że hipotetycznie możliwe jest ukrycie testamentu w oczekiwaniu na upływ terminu z art. 929 kc, z zamiarem późniejszego wystąpienia na drogę postępowania o stwierdzenie nabycia spadku (lub postępowania o zmianę takiego postanowienia). Skądinąd jasnym jest, że takie postępowanie narażałoby hipotetycznego spadkobiercę testamentu na ryzyko opróżnienia spadku przez osoby działające w zaufaniu do istniejącego postanowienia spadkowego, na rzecz osób działających w dobrej wierze. Trafnie jednak stwierdził Sąd Rejonowy, że nie ma podstaw, by przypisać pozwanej zamiar zatajenia testamentu w celu uniknięcia wynikających z niego skutków prawnych. Zamiar taki winien zostać udowodniony i niedopuszczalne było dokonanie w tym zakresie ustaleń wyłącznie w oparciu o domniemania powódki. W każdym wypadku należy również stwierdzić, że nie jest rolą sądu tak daleko idące modyfikowanie instytucji uregulowanej w art. 929 kc, jak chciałaby tego apelująca, wnosząca o uwzględnienie powództwa z powołaniem na przepis art. 5 kc. Konsekwencją powyższego jest to, że powództwo wytoczone po upływie 3-letniego terminu z art. 929 zd. 2 kc podlega oddaleniu. W świetle powyższych uwag za bezprzedmiotowe należy uznać ponowne odnoszenie się do kwestii merytorycznej nietrafności stanowiska powódki. W tym zakresie za wystarczające należy uznać stwierdzenie, że Sąd Okręgowy w całości podziela uwagi Sądu Rejonowego.

Z tych przyczyn apelacja podlegała oddaleniu (art. 385 kpc).

Ustalając wysokość wynagrodzenia pełnomocnika ustanowionego dla powódki z urzędu Sąd Okręgowy miał na uwadze treść § 6 pkt 5, § 13 ust. 1 pkt oraz § 2 ust 3 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U. z 2013 r. poz. 461).