Pełny tekst orzeczenia

WYROK Z DNIA 15 KWIETNIA 2010 R.
III KO 83/09
1. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 kwietnia 2009 r., P
11/08, Dz. U. Nr 163, poz. 1363, w wyniku którego utracił moc przepis § 2
art. 148 k.k., stanowi podstawę do wznowienia postępowania karnego, o
jakiej mowa w art. 540 § 2 k.p.k., także w tych sytuacjach, gdy w okresie od
dnia 26 września 2005 r. do dnia 23 kwietnia 2009 r. doszło do skazania
oskarżonego za czyn zakwalifikowany z art. 148 § 3 k.k. i wymierzenia mu
kary określonej w § 2 art. 148 k.k. w brzmieniu w tym czasie obowiązują-
cym, choć wskazany wyrok Trybunału nie odnosi się wprost do § 3 art. 148
k.k., ponieważ i tak jego stosowanie w sferze sankcji karnych było możliwe
wyłącznie przez jednoczesne zastosowanie art. 148 § 2 k.k., a sam fakt
nieprzywołania tego przepisu w wyroku skazującym nie ma w tej materii
decydującego znaczenia.
2. Ponieważ § 3 art. 148 k.k. nadal odsyła do art. 148 § 2 k.k., a
przepis ten utracił swą moc, nie można odwołać się wprost do kar przewi-
dzianych w tym ostatnim przepisie, jak tego wymaga § 3 art. 148 k.k., za-
tem zachowania w nim określone powinny być – do czasu ewentualnej
zmiany art. 148 k.k. – kwalifikowane z § 1 art. 148 k.k., jako że obejmuje on
zarówno zachowania ujęte w jego § 3, jak i pełną gamę sankcji karnych za
zabójstwo, w tym także kary, o jakich mowa była w § 2 art. 148 k.k. i do
których odsyła art. 148 § 3 k.k. Tym samym nie można też mówić o istnie-
niu kolizji § 3 i § 1 art. 148 k.k., a tylko przy takiej kolizji w grę wchodziłaby
reguła, że lex specialis derogat legi generali.
2
Przewodniczący: sędzia SN E. Strużyna.
Sędziowie SN: T. Grzegorczyk (sprawozdawca), J. Sobczak.
Sąd Najwyższy w sprawie Roberta S., skazanego z art. 148 § 3 k.k.
w zw. z art. 64 § 1 k.k., po rozpoznaniu w Izbie Karnej na posiedzeniu w
dniu 15 kwietnia 2010 r. wniosku obrońcy skazanego o wznowienie postę-
powania zakończonego prawomocnie wyrokiem Sądu Apelacyjnego w G. w
dniu 21 maja 2008 r., zmieniającym wyrok Sądu Okręgowego w T. z dnia 1
października 2007 r.,
Na podstawie art. 540 § 2 i art. 547 § 2 k.p.k. w z n o w i ł postępowanie w
sprawie Roberta S. i u c h y l i ł wyrok Sądu Apelacyjnego w G. oraz zmie-
niony nim wyrok Sądu Okręgowego w T. w części dotyczącej kwalifikacji
prawnej i kary, przekazując w tym zakresie sprawę do ponownego rozpo-
znania temu ostatniemu sądowi (...)
Z U Z A S A D N I E N I A :
Robert S., wyrokiem Sądu Okręgowego w T. z dnia 1 października
2007 r., został uznany za winnego popełnienia w dniu 23 września 2006 r.
przestępstwa zabójstwa zakwalifikowanego z art. 148 § 3 w zw. z art. 64 §
1 k.k. i skazany za to na karę dożywotniego pozbawienia wolności. Po roz-
poznaniu apelacji obrońcy oskarżonego, Sąd Apelacyjny w G., wyrokiem z
dnia 21 maja 2008 r., zmienił zaskarżony wyrok, ale w ten tylko sposób, że
złagodził orzeczoną karę wymierzając karę 25 lat pozbawienia wolności z
przyjęciem, że może on ubiegać się o warunkowe przedterminowe zwol-
nienie dopiero po odbyciu 20 lat tej kary. W grudniu 2009 r., wyznaczony
3
skazanemu obrońca z urzędu wystąpił z wnioskiem o wznowienie postę-
powania, powołując się na art. 540 § 2 k.p.k. oraz wyrok Trybunału Konsty-
tucyjnego z dnia 16 kwietnia 2009 r., P 11/08, Dz. U. Nr 63, poz. 533, mocą
którego uznano za niezgodny z Konstytucją „art. 15 ustawy z dnia 27 lipca
2005 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny, ustawy – Kodeks postępowania
karnego i ustawy – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 163, poz. 1363)”,
wprowadzający od dnia 26 września 2005 r. nowe brzmienie art. 148 § 2
k.k., na którym to brzmieniu, jak stwierdza wnioskodawca, opierały się oba
sądy w tej sprawie. Autor wniosku wystąpił także o zasądzenie mu kosztów
obrony z urzędu za czynności w postępowaniu o wznowienie. W związku z
tym wnioskiem prokurator Prokuratury Krajowej wystąpił o jego uwzględ-
nienie i wznowienie postępowania w części kwalifikacji prawnej i podstawy
wymiaru kary.
Rozpatrując ten wniosek Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Prawdą jest, że wyrokiem z dnia 16 kwietnia 2009 r. Trybunał Konsty-
tucyjny uznał, że art. 1 pkt 15 ustawy nowelizującej z 2005 r., wprowadza-
jący nową treść § 2 art. 148 k.k., z uwagi na tryb w jakim dokonano tej
zmiany, jest niezgodny z art. 118 ust. 1 i art. 119 ust. 1 i 2 ustawy zasadni-
czej. Z chwilą opublikowania tego orzeczenia w organie urzędowym, a więc
z dniem 23 kwietnia 2009 r., przepis § 2 art. 148 k.k. utracił swą moc (art.
190 ust. 2 i 3 Konstytucji). Trybunał Konstytucyjny nie wypowiadał się jed-
nak w kwestii § 3 art. 148 k.k., z którego zakwalifikowano czyn oskarżone-
go w tej sprawie i który przywołano też w podstawie skazania. Przepis § 3
art. 148 k.k. nie był nowelizowany ustawą z 2005 r., nie był więc także
przedmiotem pytania prawnego skierowanego do Trybunału Konstytucyj-
nego. Od samego początku, a więc od wejścia w życie Kodeksu z 1997 r.,
nawiązywał on bowiem – i nawiązuje nadal – do § 2 art. 148 k.k. przyjmu-
jąc, że: „Karze określonej w § 2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej
niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo” (ta
4
ostatnia okoliczność obostrzająca dotyczy niniejszej sprawy). To zaś ozna-
cza, że przy wymiarze kary w wypadkach określonych w art. 148 § 3 k.k.
sądy orzekające były, w zakresie sędziowskiego wymiaru kary, ograniczo-
ne karami wskazanymi w § 2 art. 148 k.k., a więc w przepisie, który utracił
swą moc w wyniku wskazanego wyroku Trybunału Konstytucyjnego.
Wprawdzie art. 540 § 2 k.p.k. przyjmuje, że postępowanie wznawia
się, jeżeli Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności z Konstytucją
„przepisu prawnego, na podstawie którego zostało wydane orzeczenie”, a
w niniejszej sprawie sądy nie przywołały uznanego za niekonstytucyjny § 2
art. 148 k.k., lecz jedynie art. 148 § 3 (oraz art. 64 § 1) k.k., to jednak uznać
należy, że istnieje w tej sprawie podstawa do wznowienia postępowania, o
jakiej mowa w art. 540 § 2 k.p.k. Rzecz bowiem w tym, że – jak wskazano
– zrekonstruowanie pełnego brzmienia § 3 art. 148 k.k. jest możliwe jedy-
nie w ścisłym powiązaniu z art. 148 § 2 k.k., gdyż bez tego ostatniego
przepisu nie można odtworzyć treści normy sankcjonującej. Sądy obu in-
stancji wyraźnie zresztą odwoływały się, z tym, że dopiero w uzasadnie-
niach swych wyroków, do sankcji określonych w § 2 art. 148 k.k. Zatem,
także przepis art. 148 § 2 k.k. legł u podstaw zapadłych w tej sprawie wy-
roków. Podsumowując, wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 kwiet-
nia 2009 r., w wyniku którego utracił moc przepis § 2 art.148 k.k., stanowi
podstawę do wznowienia postępowania karnego, o jakiej mowa w art. 540
§ 2 k.p.k., także w tych sytuacjach, gdy w okresie od dnia 26 września
2005 r. do dnia 23 kwietnia 2009 r. doszło do skazania oskarżonego za
czyn zakwalifikowany z art. 148 § 3 k.k. i wymierzenia mu kary określonej
w § 2 art. 148 k.k. w brzmieniu w tym czasie obowiązującym, choć wska-
zany wyrok Trybunału nie odnosi się wprost do § 3 art. 148 k.k., ponieważ i
tak jego stosowanie w sferze sankcji karnych było możliwe wyłącznie przez
jednoczesne zastosowanie art. 148 § 2 k.k., a sam fakt nieprzywołania te-
5
go przepisu w wyroku skazującym nie ma tej materii decydującego zna-
czenia.
W związku z utratą mocy prawnej paragrafu 2 art. 148 k.k. w orzecz-
nictwie Sądu Najwyższego trafnie przyjmuje się, że zakres, w jakim Trybu-
nał uznał art. 148 § 2 k.k. za sprzeczny z Konstytucją, determinuje również
granice modyfikacji, które są jego następstwem w wyrokach podlegających
uchyleniu w trybie wznowienia, a więc że chodzi tu jedynie o potrzebę
określenia na nowo kwalifikacji prawnej czynu przypisanego oskarżonemu
oraz ponowne wymierzenie kary, przy zachowaniu dotychczasowych usta-
leń. W konsekwencji zaś, że uzasadnione jest w takim wypadku uchylenie
wyroku(ów) tylko w części dotyczącej kwalifikacji prawnej i kary (tak już w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 8 lipca 2009 r., II KO 22/09, OSNKW
2009, z. 11, poz. 98; zob. też W. Wróbel, S. Zabłocki: Glosa do wyroku
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 kwietnia 2009 r., Pal. 2009, nr 7-8, s.
301 – 306). W pełni odnosi się to także do skazania z art. 148 § 3 k.k. Dla-
tego Sąd Najwyższy uchylił oba wydane w tej sprawie wyroki jedynie w ta-
kiej części, a nie w całości, i przekazał sprawę w tym zakresie do ponow-
nego rozpoznania w pierwszej instancji.
Przy ponownym jej rozpoznawaniu Sąd Okręgowy powinien orzekać
w granicach przekazania (art. 442 § 1 zd. 1 k.p.k.), a więc jedynie odnośnie
do nowej kwalifikacji czynu i kary, a nie, co do ustaleń faktycznych i winy, z
uwzględnieniem jednak – o ile taka sytuacja zaistnieje – wyjątkowo kon-
strukcji zawartej w art. 442 § 1 zd. 2 k.p.k. Ponieważ § 3 art. 148 k.k. odsy-
ła nadal do art. 148 § 2 k.k., a przepis ten utracił swą moc, nie można od-
wołać się wprost do kar przewidzianych w tym ostatnim przepisie, jak tego
wymaga § 3 art. 148 k.k., zatem zachowania w nim określone powinny być
– do czasu ewentualnej zmiany art. 148 k.k. – kwalifikowane z § 1 art. 148
k.k., jako że obejmuje on zarówno zachowania ujęte w jego § 3, jak i pełną
gamę sankcji karnych za zabójstwo, w tym także kary, o jakich mowa była
6
w § 2 art. 148 k.k. i do których odsyła art. 148 § 3 k.k. Tym samym nie
można też mówić o istnieniu kolizji § 3 i § 1 art. 148 k.k., a tylko przy takiej
kolizji w grę wchodziłaby reguła, że lex specialis derogat legi generali, co
podnoszone jest także w piśmiennictwie (zob. W. Wróbel, S. Zabłocki, glo-
sa, op. cit., s. 307 – 308). /.../