Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CZ 12/10
POSTANOWIENIE
Dnia 22 kwietnia 2010 r.
Sąd Najwyższy w składzie :
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Dariusz Dończyk
SSN Bogumiła Ustjanicz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa "T. – I." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z
siedzibą w O.
przeciwko M. S. i Skarbowi Państwa - Sądowi
Okręgowemu w K.
z udziałem interwenienta ubocznego Powszechnego Zakładu Ubezpieczeń
Spółki Akcyjnej z siedzibą w Warszawie
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 22 kwietnia 2010 r.,
zażalenia interwenienta ubocznego
na postanowienia o kosztach zawarte w wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 17 listopada 2009 r.,
uchyla zaskarżone postanowienia objęte punktami I (jeden)
podpunkt 2 (dwa) i II (dwa) wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 17
listopada 2009 r. i sprawę w tym zakresie przekazuje temu
Sądowi do ponownego rozpoznania i rozstrzygnięcia o kosztach
postępowania zażaleniowego.
2
Uzasadnienie
Zaskarżonymi postanowieniami zawartymi w punkcie I podpunkcie 2
i punkcie II wyroku z dnia 17 listopada 2009 r. Sąd Apelacyjny nie obciążył
powódki „T.-I.” Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w O. obowiązkiem zwrotu
kosztów postępowania za obie instancje pozwanemu M. S. i interwenientowi
ubocznemu - Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń Spółce Akcyjnej w
Warszawie. Na uzasadnienie zastosowania art. 102 k.p.c. podał, że wziął pod
uwagę zachowanie pozwanego komornika, który nie respektował art. 29 § 2 prawa
o postępowaniu układowym i kontynuował egzekucję, mimo otwarcia
postępowania układowego w stosunku do powódki. Istotne znaczenie miał fakt
odpowiedzialności cywilnej za jego działania interwenienta ubocznego w związku z
zawartą umową ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej, a także sytuacja
powódki, która ostatnią, wysoką ratę zobowiązań objętych układem wpłaciła w toku
postępowania odwoławczego i przez okres pięciu lat majątek jej był obciążony
spłatami.
W zażaleniu interwenient uboczny zarzucił naruszenie art. 384 k.p.c. przez
orzeczenie na niekorzyść wnoszącego apelację, art. 378 § 1 k.p.c. przez
przekroczenie granic zaskarżenia przy rozpoznawaniu apelacji oraz art. 102 k.p.c.
przez zastosowanie tej zasady mimo braku szczególnych okoliczności do
nieobciążania powódki kosztami procesu. Wniósł o dokonanie zmiany postanowień
i zasądzenie na jego rzecz od powódki 72 791 zł tytułem zwrotu kosztów procesu
za obie instancje oraz 6128 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania
zażaleniowego, ewentualnie uchylenie ich i przekazanie sprawy do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu. Powołał się także na konieczność
rozstrzygnięcia istotnego zagadnienia prawnego, sugerując ewentualną potrzebę
przedstawienia go powiększonemu składowi Sądu Najwyższego. Sprowadza się
ono do żądania odpowiedzi na pytanie, czy przysługuje zażalenie na postanowienie
sądu drugiej instancji, który zmieniając wyrok sądu pierwszej instancji, wydał
odmienne orzeczenie w przedmiocie obowiązku ponoszenia kosztów procesu i czy
postanowieniem takim może być postanowienie o odstąpieniu od obciążenia strony
przegrywającej sprawę obowiązkiem zwrotu kosztów procesu przeciwnikowi.
3
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zakresem zastosowania art. 3941
§ 1 pkt 2 k.p.c. objęte są wszelkie postanowienia
sądu drugiej instancji co do kosztów procesu, które zostały wydane „po raz
pierwszy” przez ten sąd. Końcowa część tego przepisu „które nie były przedmiotem
rozstrzygnięcia sądu pierwszej instancji” wyłącza dopuszczalność zażalenia
na postanowienia sądu drugiej instancji wydane w następstwie rozpoznania
zażalenia na postanowienia w tej kwestii sądu pierwszej instancji. Nie dotyczy
natomiast odmiennego orzeczenia o kosztach procesu będącego wynikiem zmiany
wyroku w następstwie uwzględnienia apelacji. Podlegają zatem zaskarżeniu
wszelkie postanowienia sądu drugiej instancji zawierające orzeczenie tego sądu
w przedmiocie kosztów procesu bez względu na to, czy stanowią kwotowe ich
rozliczenie, czy też wskazują przyjętą zasadę orzeczenia o nich, jak na przykład
wzajemne zniesienie kosztów, czy też nieobciążenie kosztami strony
przegrywającej sprawę.
Nie zasługuje na podzielenie zarzut naruszenia art. 384 i art. 378 k.p.c.
Rozpoznanie sprawy przez Sąd Apelacyjny dotyczyło zaskarżenia wyroku Sądu
pierwszej instancji przez pozwanego i interwenienta ubocznego w odniesieniu
do rozstrzygnięć zawartych w punktach I i III, co wyznaczało zakres kognicji Sądu
Apelacyjnego. Na rozszerzenie go także co do rozstrzygnięcia objętego punktem
IV nie wskazuje ani treść kwestionowanego wyroku ani jego uzasadnienie.
Doszło natomiast do naruszenia art. 102 w związku z art. 391 § 1 k.p.c.
Odstępstwo od zasady odpowiedzialności za wynik sprawy (art. 98 § 1 k.p.c.) na
rzecz zasady słuszności (art. 102 k.p.c.) wymaga rozważenia wszystkich
okoliczności sprawy i wskazania wypadku szczególnie uzasadnionego, ponieważ
wyłączona została możliwość wszelkich uogólnień. Z uwagi na szczególny,
wyjątkowy charakter tego unormowania nie dopuszcza się wykładni rozszerzającej
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 14 stycznia 1974 r. II CZ 223/73,
niepubl.). Istotne znaczenie dla możliwości zastosowania zasady słuszności ma
zachowanie stron z punktu widzenia zasad współżycia społecznego. Sposób
zastosowania art. 102 k.p.c. i ocena czy wystąpił szczególnie uzasadniony
wypadek należy do uprawnień jurysdykcyjnych sądu (por. wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 19 maja 2006 r. III CK 221/05, niepubl.), nie wymaga wniosku
4
strony, ale konieczne jest powołanie okoliczności, które stanowiły jego podstawę
i pozwolą na dokonanie kontroli rozstrzygnięcia z punktu widzenia zasadności
i legalności. Wymogów tych nie spełnia rozstrzygnięcie Sądu Apelacyjnego,
ponieważ przytoczone okoliczności nie przemawiają za przyjęciem, że wystąpił
szczególnie uzasadniony wypadek, który usprawiedliwiał nieobciążenie powódki
w ogóle kosztami procesu. Nie zostało wyjaśnione dlaczego i w jakim zakresie
ocena charakteru sprawy miałaby wskazywać na zastosowanie zasady słuszności.
Objęte powództwem roszczenie odszkodowawcze nie należy do kategorii
precedensowych, związanych z koniecznością uzyskania orzeczenia sądu, czy też
odnoszących się do ważnych życiowo świadczeń (wynagrodzenie za pracę, renta).
Pozostające w sprzeczności z treścią art. 29 § 2 prawa o postępowaniu
układowym zachowanie komornika stanowiło jedną z wymaganych art. 415 k.c.
przesłanek odpowiedzialności, a brak pozostałych był przyczyną oddalenia
powództwa. Zainicjowanie postępowania sądowego nie było poprzedzone,
wymaganym od podmiotu prowadzącego działalność gospodarczą, rozważeniem
podstaw żądania i dowodów na jego poparcie, bo nie było wystarczające
subiektywne przekonanie o jego zasadności, które również uwzględniać powinno
ryzyko ponoszenia kosztów procesu. Ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej
pozwanego komornika stanowi wykonanie ustawowo przewidzianego obowiązku
(art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych
i egzekucji - Dz. U. Nr 133, poz. 882 ze zm.) i dokonywane jest na jego koszt.
Obowiązek płacenia przez powódkę wysokich kwot w ramach ustalonych układem
rat był związany ze spłatą, na korzystnych dla niej warunkach, zobowiązań
względem wierzycieli. Stanowił element prowadzonej działalności, której wyniki
zezwoliły na pokonanie trudności. Motywy rozstrzygnięcia nie zawierają wypowiedzi
łączącej spłatę zobowiązań względem wierzycieli ze szczególnym wypadkiem,
który miałby usprawiedliwiać zwolnienie powódki w całości z obowiązku
ponoszenia kosztów procesu.
Z powyższych względów zaskarżone postanowienia należało uchylić
w oparciu o art. 3941
§ 3 w związku z art. 39815
§ 1 k.p.c. i sprawę przekazać
Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
5
Na podstawie art. 3941
§ 3 w związku z art. 39821
i art. 391 § 1 oraz art. 108
§ 2 k.p.c. orzeczenie o kosztach postępowania zażaleniowego pozostawiono
końcowemu rozstrzygnięciu.
db